Inwestycje komunalne i główne determinanty ich rozwoju

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 752. 2007. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Helena Kurek Katedra RachunkowoÊci. Helena Zieliƒska Katedra RachunkowoÊci. Inwestycje komunalne i g∏ówne determinanty ich rozwoju 1. Wprowadzenie Problematyka dotyczàca inwestycji komunalnych ma szczególne znaczenie po okresie transformacji gospodarczej. Jednostki samorzàdu terytorialnego jako samodzielne podmioty majà do realizacji szczególne zadania zwiàzane z zaspokojeniem potrzeb spo∏ecznoÊci lokalnej. Z realizacjà tych zadaƒ zwiàzane sà inwestycje komunalne oraz ich finansowanie. Celem niniejszego opracowania jest g∏ównie wskazanie na znaczenie inwestycji samorzàdu terytorialnego oraz okreÊlenie warunków ich rozwoju.. 2. Pojćie i rodzaje inwestycji Pojćie inwestycji nale˝y do tych kategorii ekonomicznych, którym przypisuje si´ szczególne znaczenie. Inwestowanie bowiem jest zwiàzane z dà˝eniem do powi´kszenia majàtku przez jego posiadacza, przy czym inwestowanie jest uwa˝ane za najwa˝niejszy sposób osiàgnićia tego ogólnego celu. Termin „inwestycje” ma szczególne znaczenie w gospodarce rynkowej, gdzie inwestycje sà traktowane nie tylko jako najwa˝niejszy sposób powi´kszania majàtku w∏aÊcicieli, lecz tak˝e jako podstawowy czynnik rozwoju gospodarczego. Rozwój gospodarczy podmiotu gospodarujàcego jest bowiem g∏ównym warunkiem utrzymania osiàgni´tej pozycji na rynku lub jej poprawy [Nowak, Pelichaty, Poszwa 1999, s. 15]..

(2) 138. Helena Kurek, Helena Zieliƒska. W ustawie o rachunkowoÊci podkreÊla si´, ˝e „inwestycje sà to aktywa nabyte w celu osiàgnićia korzyÊci ekonomicznych wynikajàcych z przyrostu wartoÊci tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udzia∏ów w zyskach) lub innych po˝ytków, w tym równie˝ z transakcji handlowej, a w szczególnoÊci aktywa finansowe oraz te nieruchomoÊci i wartoÊci niematerialne i prawne, które nie sà u˝ytkowane przez jednostk´, lecz zosta∏y nabyte w celu osiàgnićia tych korzyÊci. W przypadku zak∏adów ubezpieczeƒ przez inwestycje rozumie si´ lokaty”1. Analiza przytoczonej definicji wskazuje, ˝e aktywa powinny byç zaliczone do inwestycji, o ile spe∏niajà równoczeÊnie trzy warunki, a mianowicie: – zosta∏y nabyte, a wić zakupione, otrzymane w formie aportu lub nieodp∏atnie, w tym w postaci darowizny; nale˝y zatem wnosiç, ˝e nie mo˝e byç uznana za inwestycj´ np. nieruchomoÊç wytworzona we w∏asnym zakresie, – korzyÊci, jakie czerpie jednostka z posiadania tych zasobów (przyjmujàce postaç np. odsetek lub dywidendy), pochodzà wprost od nich, a nie sà realizowane poÊrednio – przez produkcj´ i sprzeda˝ wyrobów, Êwiadczenie i sprzeda˝ us∏ug, prowadzenie dzia∏alnoÊci handlowej, – celem nabycia opisywanych aktywów jest osiàganie przedstawionych korzyÊci; warunek ten wyklucza z grupy inwestycji nieruchomoÊci wczeÊniej wykorzystywane na cele gospodarcze, a nast´pnie przekazane w najem lub dzier˝aw´, a tak˝e nieruchomoÊci obecnie zb´dne, których jednostka nie potrafi zagospodarowaç [Gierusz 2001]. Nale˝y zaznaczyç, ˝e MSR 40 poszerza zakres pojćiowy inwestycji, zaliczajàc do nich nie tylko aktywa nabyte, ale równie˝ wytworzone we w∏asnym zakresie [Mi´dzynarodowe..., 2004, s. 810]. W literaturze przedmiotu inwestycje definiuje si´ jako lokat´ zasobów pieni´˝nych w tworzeniu aktywów [Bannock, Manser 1992, s. 146]. Obejmujà one: – trwa∏e lokaty jednostki gospodarczej w nieruchomoÊci, wartoÊci niematerialne i prawne oraz d∏ugoterminowe aktywa finansowe (w szerokim znaczeniu pojćia inwestycji). W wàskim tego s∏owa znaczeniu jest to proces budowy lub kompletacji zdatnych do u˝ytku Êrodków trwa∏ych [Or∏owski 1998, s. 195] zaliczanych w znowelizowanej ustawie o rachunkowoÊci i mi´dzynarodowych standardach sprawozdawczoÊci finansowej do Êrodków trwa∏ych w budowie2; – zaanga˝owanie Êrodków gospodarczych w krótkoterminowe aktywa finansowe majàce na celu przysporzenie okreÊlonych dochodów [Nowak, Pelichaty, Poszwa 1999 s. 16]. Mo˝na zatem stwierdziç, ˝e inwestycje cechujà: – nak∏ady gospodarcze przeznaczone na powi´kszenie lub odtworzenie zasobów majàtkowych, które przyniosà efekty w przysz∏oÊci [Penc 1997, s. 174], 1 Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci, t.j. Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694 z póên. zm., art. 3, ust. 1, pkt 17. 2 Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci, art. 3 oraz [Mi´dzynarodowe..., s. 810]..

(3) 139. Inwestycje komunalne... Tabela 1. Zadania w∏asne jednostek samorzàdu terytorialnego Gmina. Powiat. Województwo. 1. 2. 3. Zadania w zakresie: – ∏adu przestrzennego, gospodarki nieruchomoÊciami, ochrony Êrodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej – gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego – wodociàgów i zaopatrzenia w wod´, kanalizacji, usuwania i oczyszczania Êcieków komunalnych, utrzymania czystoÊci i porzàdku oraz urzàdzeƒ sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energi´ elektrycznà i cieplnà oraz gaz – lokalnego transportu zbiorowego – ochrony zdrowia – pomocy spo∏ecznej, w tym oÊrodków i zak∏adów opiekuƒczych – gminnego budownictwa mieszkaniowego – edukacji publicznej, kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury – kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urzàdzeƒ sportowych – targowisk i hal targowych – zieleni gminnej i zadrzewieƒ – cmentarzy gminnych – porzàdku publicznego i bezpieczeƒstwa obywateli oraz ochrony przeciwpo˝arowej i przeciwpowodziowej – utrzymania gminnych obiektów i urzàdzeƒ u˝ytecznoÊci publicznej oraz obiektów administracyjnych – polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w cià˝y opieki socjalnej, medycznej i prawnej. Zadania w zakresie: – edukacji publicznej – promocji i ochrony zdrowia – pomocy spo∏ecznej – polityki prorodzinnej – wspierania osób niepe∏nosprawnych – transportu zbiorowego i dróg publicznych – kultury i ochrony dóbr kultury – kultury fizycznej i turystyki – geodezji, kartografii i katastru – gospodarki nieruchomoÊciami – administracji architektoniczno-budowlanej – gospodarki wodnej – ochrony Êrodowiska i przyrody – rolnictwa, leÊnictwa i rybactwa Êródlàdowego – porzàdku publicznego i bezpieczeƒstwa obywateli – ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpo˝arowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagro˝eniom ˝ycia i zdrowia ludzi oraz Êrodowiska – przeciwdzia∏ania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy – ochrony praw konsumenta – utrzymania powiatowych obiektów i urzàdzeƒ u˝ytecznoÊci publicznej oraz obiektów administracyjnych – obronnoÊci – promocji powiatu – wspó∏pracy z organizacjami pozarzàdowymi. Zadania w zakresie: – edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wy˝szego – promocji i ochrony zdrowia – kultury i ochrony jej dóbr – pomocy spo∏ecznej – polityki prorodzinnej – modernizacji terenów wiejskich – zagospodarowania przestrzennego – ochrony Êrodowiska – gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej – transportu zbiorowego i dróg publicznych – kultury fizycznej i turystyki – ochrony praw konsumentów – obronnoÊci – bezpieczeƒstwa publicznego – przeciwdzia∏ania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

(4) Helena Kurek, Helena Zieliƒska. 140. cd. tabeli 1 1. 2. 3. – wspierania i upowszechniania idei samorzàdowej – promocji gminy – wspó∏pracy z organizacjami pozarzàdowymi – wspó∏pracy ze spo∏ecznoÊciami lokalnymi i regionalnymi innych paƒstw èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzàdzie gminnym, t.j. Dz.U. 2001, nr 142, poz. 1591 z póên. zm.; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzàdzie powiatowym, t.j. Dz.U. 2001, nr 142, poz. 1592 z póên. zm.; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzàdzie województwa, t.j. Dz.U. 2001, nr 142, poz. 1590 z póên. zm.. – bie˝àce wyrzeczenia na rzecz przysz∏ych korzyÊci, co powoduje, ˝e inwestycja jest wyrzeczeniem si´ pewnego dla niepewnej korzyÊci, jak podkreÊlajà K. i T. Jajuga [2000, s. 7]. W podanej definicji, choç bardzo ogólnej, uwypuklono najwa˝niejsze cechy inwestycji: – podkreÊlony jest w niej element psychologiczny zwiàzany z inwestowaniem (jest to wyrzeczenie), inwestujàcy musi bowiem zrezygnowaç z bie˝àcej konsumpcji, – w inwestowaniu nieod∏àcznym czynnikiem jest czas. Inwestujàcy wyrzeka si´ bie˝àcych korzyÊci na rzecz korzyÊci przysz∏ych, – z inwestowaniem nieod∏àcznie wià˝e si´ ponoszenie ryzyka; poniewa˝ przysz∏oÊç jest niepewna, zatem przysz∏e korzyÊci mogà nastàpiç, ale nie muszà. Nieco odmienny cel majà inwestycje komunalne, które mo˝na zdefiniowaç jako wszystkie inwestycje prowadzone przez przedsi´biorstwa komunalne, jednostki samorzàdu terytorialnego lub ich jednostki pomocnicze. W takim rozumieniu inwestycjami komunalnymi by∏yby wszelkiego rodzaju przedsi´wzićia o charakterze zarówno komercyjnym, jak i infrastrukturalnym. Istnieje równie˝ zaw´˝ona definicja, w myÊl której inwestycjami komunalnymi sà te inwestycje jednostki samorzàdu terytorialnego, których celem jest realizacja zadaƒ w∏asnych gminy. Inwestycje komunalne bowiem, zw∏aszcza rozbudowa infrastruktury technicznej, nale˝à do najwa˝niejszych czynników wp∏ywajàcych na atrakcyjnoÊç inwestycyjnà gminy, a tym samym na jej przysz∏e „bogactwo”. Stworzenie odpowiedniej infrastruktury komunalnej dla potrzeb nowoczesnej gospodarki staje si´ wyzwaniem dla jednostek samorzàdu terytorialnego. Inwestycje samorzàdowe zaliczane do sektora publicznego pe∏nià s∏u˝ebnà rol´ wobec otoczenia g∏ównie dlatego, ˝e nie sà nastawione na zysk, a ich efekty zaliczane sà do czystego dobra publicznego [GrzeÊkiewicz 2002, s. 55]. Dzia∏alnoÊç inwestycyjna jednostek samorzàdu terytorialnego powinna byç bezpoÊrednio zwiàzana z realizacjà zadaƒ zamieszczonych w tabeli 1. Wy-.

(5) 141. Inwestycje komunalne.... nika to z faktu, ˝e inwestycje komunalne stanowià podstawowy, a zarazem niezb´dny warunek realizacji zadaƒ jednostek samorzàdu terytorialnego, których znaczenie wynika g∏ównie z tworzenia przez te inwestycje mo˝liwoÊci zaspokojenia potrzeb spo∏ecznoÊci lokalnych. Tabela 2. Kryteria podzia∏u i rodzaje inwestycji Kryteria podzia∏u. Rodzaje inwestycji. Przedmiot inwestycji. rzeczowe finansowe inwestycje w kapita∏ ludzki. Kierunki lokowania. inwestycje niefinansowe inwestycje finansowe. èród∏o finansowania. finansowane ze Êrodków w∏asnych finansowane ze Êrodków obcych. Okres sprawowania kontroli przez jednostk´. inwestycje d∏ugoterminowe inwestycje krótkoterminowe. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci; Ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks spó∏ek handlowych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2003, nr 229, poz. 2276; [Kiziukiewicz 2001, s. 31]; [Gmytrasiewicz, Karmaƒska 2002, s. 205 i nast.]; [Kuzior 2005, s. 137 i nast.]; [Fedak 2002, s. 200 i nast.]; [RachunkowoÊç..., 2005, s. 289 i nast.]; [Mi´dzynarodowe..., 2004, s. 808 i nast.].. G∏ównymi kryteriami klasyfikacji inwestycji sà: przedmiot, kierunki lokowania, êród∏o finansowania oraz okres sprawowania kontroli przez jednostk´. Szczegó∏owà specyfikacj´ rodzajów inwestycji wyró˝nionych ze wzgl´du na wymienione kryteria zamieszczono w tabeli 2.. 3. Uwarunkowania rozwoju inwestycji komunalnych Do g∏ównych warunków rozwoju gospodarki samorzàdu terytorialnego, w tym inwestycji gmin, nale˝à obowiàzujàce w tym zakresie regulacje prawne. Podstawowymi aktami prawnymi warunkujàcymi rozwój inwestycji komunalnych sà: – Ustawa o samorzàdzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (art. 7, pkt 1) obejmujàca cztery podstawowe grupy spraw dotyczàcych: infrastruktury technicznej (drogi, wodociàgi, komunikacja publiczna), infrastruktury spo∏ecznej (szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia, opieka spo∏eczna), porzàdku i bezpieczeƒstwa publicznego (ochrona przeciwpo˝arowa, bezpieczeƒstwo sanitarne), a tak˝e ∏adu przestrzennego i ekologicznego (gospodarka terenowa, ochrona Êrodowiska),.

(6) 142. Helena Kurek, Helena Zieliƒska. – Ustawa o samorzàdzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998 r. (art. 4, pkt 1) – wÊród ró˝nych zadaƒ powiatu wymieniono w niej m.in. zadania dotyczàce: edukacji publicznej, pomocy spo∏ecznej, wspierania osób niepe∏nosprawnych, transportu i dróg publicznych, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomoÊciami, zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego, ochrony praw konsumenta, gospodarki wodnej, – Ustawa o samorzàdzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r. (art. 14, pkt 1) – sprecyzowano w niej g∏ówne zadania samorzàdu województwa, takie jak: edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wy˝sze, promocja i ochrona zdrowia, kultura i ochrona zabytków, a tak˝e modernizacja terenów wiejskich, zagospodarowanie przestrzenne, ochrona Êrodowiska, przeciwdzia∏anie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy. Finanse samorzàdowe sà integralnà cz´Êcià finansów publicznych, gdy˝ obejmujà zjawiska i procesy zwiàzane z gromadzeniem i rozdysponowaniem Êrodków publicznych przez organy jednostek samorzàdu terytorialnego, a tak˝e podlegajàce tym organom jednostki organizacyjne. Gospodarka finansowa jednostek samorzàdu terytorialnego regulowana jest ustawà o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998 r. (art. 110), okreÊlajàcà cele i zadania, które b´dà finansowane z bud˝etu jednostki samorzàdu terytorialnego, a tak˝e limity wydatków bud˝etowych. Dochody i wydatki oraz przychody i rozchody bud˝etu samorzàdu terytorialnego klasyfikuje si´ wed∏ug dzia∏ów i rozdzia∏ów okreÊlajàcych rodzaj dzia∏alnoÊci, a tak˝e paragrafów okreÊlajàcych rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku. Kolejnym aktem prawnym regulujàcym dzia∏alnoÊç inwestycyjnà jednostek samorzàdu terytorialnego jest ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 r. (art. 1, pkt 1). OkreÊlone w niej zosta∏y zasady kszta∏towania polityki przestrzennej przez jednostki samorzàdu terytorialnego, a tak˝e organy administracji rzàdowej. Podano w niej regu∏y dotyczàce zakresu i sposobów post´powania w sprawach przeznaczania terenów na okreÊlone cele inwestycyjne oraz ustalono zasady ich zagospodarowania i zabudowy. Za priorytet tych dzia∏aƒ uznane zosta∏o utrzymanie ∏adu przestrzennego i zrównowa˝onego rozwoju. Zasady finansowania zadaƒ publicznych, w tym równie˝ inwestycji komunalnych, reguluje ustawa z 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych (art. 1). OkreÊlono w niej zasady, formy i tryb udzielania zamówieƒ publicznych. Ponadto na podstawie tej ustawy uregulowano sposób dokonywania niektórych wydatków bud˝etowych (wydatków rzeczowych, inwestycyjnych) oraz zobowiàzano jednostki dysponujàce Êrodkami publicznymi do okreÊlonego post´powania poprzedzajàcego zawarcie umowy z wykonawcà lub dostawcà, w wykonaniu której nast´puje wydatkowanie Êrodków publicznych. Ustawa umo˝liwia tak˝e racjonalne, efektywne, oparte na jasnych kryteriach, wydatkowanie Êrodków publicznych. Regulacje ustawy zapewniajà równe traktowanie wszystkich podmiotów gospodarczych zainteresowanych wykonywaniem zamówieƒ publicznych, uczciwà konkurencj´ pomi´dzy dostawcami.

(7) Inwestycje komunalne.... 143. i wykonawcami ubiegajàcymi si´ o uzyskanie zamówienia, a tak˝e wybór najkorzystniejszej oferty [Borodo 2000a, s. 174]. Inwestycje gminne sà wykonywane w ramach programu inwestycyjnego danej gminy, który stanowi cz´Êç planowania d∏ugoterminowego, ale tak˝e rocznego, w ramach bud˝etu gminy. Podstawowym aktem prawnym, który ustala wysokoÊç Êrodków przeznaczonych na inwestycje gminne oraz okreÊla êród∏a pozyskiwania Êrodków finansowych, jest uchwa∏a rady gminy w sprawie bud˝etu opracowywanego na dany rok bud˝etowy. O ile rozmiary wydatków bie˝àcych bud˝etu decydujà o funkcjonowaniu gminy, o tyle wielkoÊç wydatków inwestycyjnych wp∏ywa na bie˝àcy i przysz∏y poziom us∏ug oraz fizyczne utrzymanie zasobów infrastruktury [Janc 2000, s. 114]. Istotna rola samorzàdu terytorialnego w kszta∏towaniu procesów inwestycyjnych wynika równie˝ z przyj´tych przez spo∏ecznoÊç mi´dzynarodowà dokumentów, to jest Europejskiej karty obszarów wiejskich i Europejskiej karty samorzàdu terytorialnego [Czudec 2000, s. 16]. O rozwoju procesów inwestycyjnych w gminie, poza wy˝ej wymienionymi czynnikami, decydujà równie˝: – mo˝liwoÊci zwi´kszenia wydatków inwestycyjnych w bud˝ecie gminy, – analiza wykorzystania dodatkowych êróde∏ finansowania inwestycji gminnych (poczynajàc od kredytu, przez dotacje, a˝ do obligacji gminnych), – ocena planów zagospodarowania przestrzennego oraz ich aktualizacja umo˝liwiajàca poszerzenie zakresu prowadzonych w gminie inwestycji, – analiza prowadzonej przez gmin´ gospodarki gruntami oraz opracowanie i realizacja planów prac zmierzajàcych do udost´pnienia inwestorom wi´kszego area∏u gruntów, – analiza dotychczasowego sposobu gospodarowania gminnymi nieruchomoÊciami zabudowanymi i lokalami oraz opracowanie i wykonanie planów ich udost´pnienia (sprzeda˝y i wydzier˝awienia) innym inwestorom, – opracowanie programów majàcych na celu racjonalne wydawanie Êrodków na prace zlecane przez gmin´, – koordynacja planów inwestycyjnych gminy z planami innych inwestorów (co jest szczególnie istotne w inwestycjach infrastrukturalnych, gdy˝ du˝a cz´Êç dróg i Êrodków technicznych le˝y w gestii paƒstwa lub paƒstwowych przedsi´biorstw), – tworzenie mo˝liwoÊci inwestycji wspólnych z sàsiednimi gminami lub z innymi inwestorami i ewentualne podjćie decyzji o realizacji takich inwestycji, – analiza i uporzàdkowanie dotychczasowych programów inwestycyjnych, – staranne opracowanie harmonogramów realizacji i finansowania ka˝dej inwestycji, – stworzenie odr´bnego programu inwestycji prowadzonych z udzia∏em mieszkaƒców przewidujàcego poszerzenie zakresu tych inwestycji, – opracowanie jednakowych, dla wszystkich inwestorów, uregulowaƒ gminnych,.

(8) 144. Helena Kurek, Helena Zieliƒska. – usprawnienie obs∏ugi inwestorów i organizacji pracy urz´du gminy w celu maksymalnego skrócenia okresu za∏atwiania niezb´dnych formalnoÊci, – promocja gminy celem zainteresowania nià inwestorów z zewnàtrz, – uwzgl´dnienie w planach strategicznych gminy potrzeb innych inwestorów.. 4. Bariery spo∏eczno-ekonomiczne rozwoju procesów inwestycyjnych w gminach Samorzàdowe inwestycje koncentrujà si´ g∏ównie na tworzeniu warunków realizacji zadaƒ z zakresu infrastruktury drogowej, wodno-kanalizacyjnej, komunikacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, edukacji publicznej, ochrony Êrodowiska i kultury fizycznej. Jednostki samorzàdu terytorialnego na wykonanie tych zadaƒ przeznaczajà coraz wićej funduszy. Kolejne zadania przekazywane samorzàdom przez rzàd sà jednak˝e niedostatecznie finansowane. Stanowi to g∏ównà barier´ rozwoju inwestycji. Innà przeszkod´ w rozwoju inwestycji gmin stanowi brak Êrodków na sfinansowanie zaniedbaƒ i zaleg∏oÊci inwestycyjnych ostatnich dziesićioleci. Sytuacja ta zmusza jednostki samorzàdu terytorialnego do coraz szerszego wykorzystywania ró˝nych êróde∏ finansowania inwestycji [Borodo 2000b, s. 161]. Stanowi to przyczyn´ rozwoju rynku obligacji komunalnych. Jednak˝e, mimo ciàg∏ego wzrostu liczby emitentów, rynek obligacji komunalnych tworzy znikomà cz´Êç zwrotnych przychodów jednostek samorzàdu terytorialnego. G∏ównà przyczynà tego stanu jest brak ciàg∏oÊci w praktycznym pos∏ugiwaniu si´ tymi instrumentami przez przedstawicieli w∏adz samorzàdowych. Ponadto funkcjonowanie jednostek samorzàdu terytorialnego na rynku kapita∏owym wymaga d∏ugoletnich planów strategicznych. Emisja d∏ugoterminowych obligacji jest bowiem zad∏u˝aniem si´ na konto przysz∏oÊci. Innà trudnoÊcià hamujàcà rozwój tej cz´Êci systemu finansujàcego jest ma∏o czytelny stan prawny. Ustawa o finansach publicznych dopuszcza zaciàgnićie kredytu lub emisj´ obligacji na pokrycie wyst´pujàcego w ciàgu roku deficytu bud˝etowego oraz na finansowanie wydatków nieznajdujàcych pokrycia w planowanych dochodach. Jednak na podstawie tej ustawy na jednostki samorzàdu terytorialnego nak∏adane sà jednoczeÊnie istotne ograniczenia, które sprawiajà, ˝e mogà one mieç trudnoÊci ze zgromadzeniem potrzebnych Êrodków finansowych. Dotyczy to zw∏aszcza ma∏ych gmin o niskich dochodach. W myÊl tej ustawy ca∏a kwota dopuszczalnego zad∏u˝enia gminy nie mo˝e byç wy˝sza ni˝ 60% jej rocznych dochodów, a ∏àczna suma sp∏aty przypadajàca na rok nie mo˝e przekroczyç 15% dochodów planowanych na dany rok bud˝etowy. JednoczeÊnie w strukturach bud˝etów gmin coraz wi´kszà rol´ odgrywajà dotacje celowe, co sprawia, ˝e dochody w∏asne znaczà coraz mniej. Kolejnà przeszkodà hamujàcà emisj´ obligacji komunalnych jest niestabilnoÊç stóp procentowych. Obligacje te majà zmienne oprocentowanie. W efekcie trudno jest okreÊliç, w jakich warunkach nastàpi sp∏ata zobowiàzania wynikajàcego z obs∏ugi d∏ugu. W przypadku euroobligacji przeszkodà jest kurs.

(9) Inwestycje komunalne.... 145. walutowy. Istnieje wprawdzie mo˝liwoÊç zabezpieczenia si´ przed ryzykiem kursowym i niektóre miasta to robià, ale jest to przedsi´wzićie kosztowne. Wysokie koszty i d∏ugi okres przygotowania notowaƒ to kolejny problem utrudniajàcy publicznà emisj´ obligacji. Upublicznienie obligacji op∏acalne jest przy du˝ych emisjach. Uwzgl´dniajàc powy˝sze rozwa˝ania, mo˝na stwierdziç, ˝e emisja niepubliczna jest bardziej op∏acalna. Istnieje wówczas mo˝liwoÊç wprowadzenia obligacji do obrotu wtórnego na rynku pozagie∏dowym. Mimo wymienionych trudnoÊci, obligacje komunalne stajà si´ wa˝nym êród∏em finansowania wielu wydatków gmin. Ze Êrodków pochodzàcych ze sprzeda˝y tych papierów wartoÊciowych mo˝na bowiem sfinansowaç wa˝ne inwestycje gminne. Wydaje si´, ˝e samorzàdy lokalne b´dà zmuszone do korzystania w szerszym zakresie z tej formy finansowania, chocia˝by ze wzgl´du na coraz trudniejszà sytuacj´ finansowà oraz permanentne zwi´kszanie ich zadaƒ ze strony rzàdu i parlamentu, bez wskazywania êróde∏ finansowania.. 5. Podsumowanie Inwestycje komunalne stanowià podstawowy warunek realizacji zadaƒ i rozwoju jednostek samorzàdu terytorialnego. Sprzyjajà one bowiem wykonywaniu zadaƒ g∏ównie w zakresie infrastruktury drogowej, wodno-kanalizacyjnej, komunikacji publicznej, ochrony zdrowia, edukacji publicznej i kultury fizycznej. Rozwój inwestycji komunalnych zdeterminowany jest wieloma czynnikami, zarówno o charakterze ekonomicznym, organizacyjnym, jak i prawnym. Mo˝na zatem stwierdziç, ˝e spe∏nienie warunków omówionych w niniejszym opracowaniu przyczyni si´ do usunićia wielu przeszkód spo∏eczno-ekonomicznych, a zarazem u∏atwi realizacj´ procesów inwestycyjnych w gminach. Literatura Bannock G., Manser W. [1992], Mi´dzynarodowy s∏ownik finansów, Wydawnictwo A. Bonarski, Warszawa. Borodo A. [2000a], Finanse publiczne Rzeczpospolitej Polskiej. Zagadnienia prawne, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz. Borodo A. [2000b], Samorzàd terytorialny, System prawno-finansowy, PWN, Warszawa. Czudec A. [2000], Dochody jednostek samorzàdu terytorialnego Podkarpacia, „Bud˝et Samorzàdu Terytorialnego”, nr 10. Fedak Z. [2002], Dylematy inwestycji w nieruchomoÊci, „RachunkowoÊç”, nr 7. Gierusz J. [2001], Inwestycje – pojćie, wycena, ewidencja, „Gazeta Prawna”, nr 152. Gmytrasiewicz M., Karmaƒska A. [2002], RachunkowoÊç finansowa, Difin, Warszawa. GrzeÊkiewicz W. [2002], Analiza wydatków inwestycyjnych jednostek samorzàdu terytorialnego i êróde∏ ich finansowania w latach 1997–2000, „Samorzàd Terytorialny”, nr 11. Jajuga K., Jajuga T. [2000], Inwestycje, PWN, Warszawa..

(10) 146. Helena Kurek, Helena Zieliƒska. Janc A. [2000], Us∏ugi bankowe w zakresie dzia∏alnoÊci inwestycyjnej samorzàdu terytorialnego [w:] Us∏ugi bankowe dla samorzàdu terytorialnego, red. E. Denek, Biblioteka Mened˝era i Bankowca, Warszawa. Kiziukiewicz T. [2001], RachunkowoÊç zarzàdcza, Expert, Wroc∏aw. Kuzior A. [2005], Ewidencyjne i sprawozdawcze aspekty z zakresu inwestycji niefinansowych [w:] Aktualne zmiany w rachunkowoÊci ze szczególnym uwzgl´dnieniem problematyki inwestycji, Zeszyty Naukowe AE w Katowicach, Katowice, nr 33. Mi´dzynarodowe standardy sprawozdawczoÊci finansowej [2004], t. 2, International Accounting Standards Foundation. Nowak E., Pelichaty E., Poszwa M. [1999], Rachunek op∏acalnoÊci inwestowania, PWE, Warszawa. Or∏owski T. [1998], Nowy leksykon ekonomiczny, Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt, Warszawa. Penc J. [1997], Leksykon biznesu, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa. RachunkowoÊç finansowa i podatkowa [2005], red. T. Cebrowska, PWN, Warszawa. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzàdzie gminnym, t.j. Dz.U. 2001, nr 142, poz. 1591, z póên. zm. Ustawa z dnia 10 czerwca 1994 r o zamówieniach publicznych. t.j. Dz.U. 2002, nr 72, poz. 664. Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci, t.j. Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694 z póên. zm. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzàdzie powiatowym, t.j. Dz.U. 2001, nr 142, poz. 1592 z póên. zm. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzàdzie województwa, t.j. Dz.U. 2001, nr 142, poz. 1590 z póên. zm. Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych t.j. Dz.U. 2003, nr 15, poz. 148 z póên. zm. Ustawa z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz.U. 2003, nr 80, poz. 717 z póên. zm. Ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks spó∏ek handlowych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2003, nr 229, poz. 2276.. Public Utility Investments and their Main Development Determinants This article looks at the issue of public utility investments. First, the authors review the various definitions of investment. This review is based both on legal regulations and on current literature. In addition, the authors discuss the classification of investments and the main legal bases of the functioning of public utility investments. The article also includes a review of the main factors governing the development of public utility investments..

(11)