Korporacje transnarodowe w Polsce u progu XXI wieku

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 751. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Bożena Pera Katedra Handlu Zagranicznego. Korporacje transnarodowe w Polsce u progu XXI wieku 1. Wprowadzenie Transformacja systemu politycznego i gospodarczego w Polsce na przełomie lat 80. i 90. XX w. usunęła bariery i stworzyła warunki do działalności zagranicznych przedsiębiorstw. Przyjęcie Polski do Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz postępujący proces integracji z Unią Europejską przyczyniły się do zwiększenia dostępu zagranicznych inwestorów do polskiego rynku oraz wzrostu ich zaufania do trwałości zachodzących procesów transformacji. Celem artykułu jest przedstawienie i ocena działalności korporacji transnarodowych na obszarze Polski. Analizą zostały objęte bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz fuzje i przejęcia jako forma wchodzenia korporacji transnarodowych na rynki zagraniczne. 2. Przesłanki i uwarunkowania organizacyjno-prawne funkcjonowania korporacji transnarodowych w Polsce Zmieniająca się intensywność procesu transformacji, stabilizacja gospodarki oraz integracja z Unią Europejską w latach 90. przyczyniły się do pewnych przesunięć w motywach działalności korporacji transnarodowych. O podjęciu działalności przez zagraniczne firmy decydują przesłanki o różnym charakterze. Ich podział dokonany został w teorii zaproponowanej przez J.H. Dunninga. Zalicza się je do czterech grup: rynkowe, zasobowe, efektywnościowe, strategiczne. Szerzej na ten temat por. Korporacje transnarodowe w Polsce. Wyzwania w dobie globalizacji i regionalizacji, red. A. Zorska, Difin, Warszawa 2002, s. 48. . Książka_751.indb 89. 1/16/08 2:44:06 PM.

(2) Bożena Pera. 90. W Polsce działalność jest podejmowana przez korporacje transnarodowe głównie ze względu na dążenie do wykorzystania rynku zbytu, podstawowe zasoby i tradycyjne zdolności wytwórcze oraz oferty prywatyzacji krajowych przedsiębiorstw. W pierwszej połowie lat 90. o podjęciu działalności przez korporacje transnarodowe w Polsce decydowały motywy rynkowe (istniejąca luka podaży) oraz motywy zasobowe (relatywnie tania, liczna i dobrze wyszkolona siła robocza). Po 1995 r. sytuacja uległa zmianie i na znaczeniu zyskały przede wszystkim motywy zaopatrzenia rynku Unii Europejskiej oraz wykupywanie prywatyzowanych przedsiębiorstw, czyli działania o charakterze strategicznym . Korporacje transnarodowe mają olbrzymią przewagę konkurencyjną w porównaniu z przedsiębiorstwami krajowymi. Za pomocą niezbyt kosztownych dostosowań do rynków lokalnych są w stanie utrzymać swoją pozycję i oferować atrakcyjne produkty, wykorzystując do ich produkcji nowe technologie, doceniając rolę kapitału intelektualnego, stosując nowoczesne systemy informacyjne i posiadając rozległe sieci korporacyjne. Korporacje transnarodowe są organizacjami zróżnicowanymi i niejednorodnymi, co często znajduje swoje odzwierciedlenie w trudnościach w sformułowaniu powszechnie akceptowanej definicji. Szczegółowe uregulowania prawne, zawarte w aktach prawnych poszczególnych krajów, wyznaczają zasady i warunki prowadzenia działalności przez korporacje transnarodowe poza krajem macierzystym. Podejmowanie, wykonywanie i prowadzenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej reguluje ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. O swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z jej postanowieniami strony umowy o europejskim obszarze gospodarczym (EOG) mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy polscy. W ustawie możliwość podjęcia działalności gospodarczej (na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy polscy) rozszerzono na osoby zagraniczne spoza EOG, które otrzymały zezwolenie na osiedlenie się na terytorium Polski, uzyskały . Ibidem, s. 49.. Szerzej na temat przewagi konkurencyjnej korporacji transnarodowych por. W. Szymański, Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa 2004, s. 80–87. . Definicja korporacji transnarodowych została przedstawiona m.in. w artykule A. Hajdukiewicz i A. Michalika pt. Rola korporacji transnarodowych w gospodarce światowej i handlu międzynarodowym, opublikowanym w tym Zeszycie. Pojęcie korporacji można też znaleźć m.in. w: J. Rymarczyk, Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2004, s. 30; Współczesna gospodarka światowa, red. A.B. Kisiel-Łowczyc, Wydawnictwo UG, Gdańsk 1997, s. 13–15; W. Szymański, op. cit., s. 74–79. . Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r., Dz.U. 2004, nr 173, poz. 1807. . Książka_751.indb 90. 1/16/08 2:44:06 PM.

(3) Korporacje transnarodowe w Polsce…. 91. zgodę na pobyt lub nadano im status uchodźcy, albo też korzystają z czasowej ochrony w Rzeczypospolitej Polskiej. Pozostałe osoby zagraniczne mają prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej jedynie w formie wyznaczonych spółek: komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej. Ponadto przedsiębiorcy zagraniczni mogą prowadzić działalność gospodarczą w formie oddziałów i przedstawicielstw. Przedmiot działalności oddziału może być węższy niż zakres działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę zagranicznego za granicą. Oddział może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców. Przedsiębiorca zagraniczny jest zobowiązany do uzyskania wpisu oddziału do rejestru przedsiębiorców oraz ustanowienia osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego. Oddział jest zobowiązany do używania oryginalnej nazwy przedsiębiorcy wraz z przetłumaczoną na język polski formą prawną przedsiębiorcy i dodaniem wyrazów „oddział w Polsce”, prowadzenia rachunkowości w języku polskim zgodnie z obowiązującymi przepisami, zgłaszania ministrowi właściwemu do spraw gospodarki wszelkich zmian stanu faktycznego i prawnego w zakresie wykonywanej działalności. Oprócz oddziałów przedsiębiorcy zagraniczni mogą tworzyć przedstawicielstwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przedstawicielstwo prowadzi działalność w imieniu przedsiębiorcy zagranicznego i stanowi element szerszej struktury organizacyjno-prawnej i funkcjonalnej. Przedstawicielstwo nie jest jednostką samodzielną z punktu widzenia prawa i majątku. Nie posiada osobowości prawnej w kraju jego usytuowania. Przedsiębiorstwo macierzyste ponosi całkowitą odpowiedzialność za zobowiązania przedstawicielstwa zagranicznego. Utworzenie przedstawicielstwa wymaga wpisu do ewidencji przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych prowadzonej przez ministra właściwego do spraw gospodarki. Do likwidacji oddziału i przedstawicielstwa mają zastosowanie przepisy Kodeksu spółek handlowych o likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ze względu na pełną ochronę własnych technologii, często związane z nimi know-how, utrzymanie wysokiej jakości produkcji, skuteczne działania marketingowe, wykorzystanie zaopatrzenia wewnątrzkorporacyjnego, stosowanie cen transferowych korporacje transnarodowe najchętniej tworzą własne filie zagraniczne lub podejmują wspólne przedsięwzięcia. Często towarzyszą im przepływy kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. . Ibidem.. Ibidem, art. 85–92.. W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 22–25. . . Książka_751.indb 91. Ustawa o swobodzie działalności…, art. 93–101.. 1/16/08 2:44:06 PM.

(4) Bożena Pera. 92. 3. Wielkość i struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce Wielkość i struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych ulegały znacznym zmianom na przełomie XX i XXI w. Analizując napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski (tabela 1), w ostatnich latach zauważa się wzrost strumieni kapitału do 1998 r. W latach 1994–1998 wielkość kapitału zagranicznego, który napłynął do Polski, wzrosła ponad 5-krotnie w stosunku do 1994 r. Sytuacja ta poprawiła się jeszcze w 2000 r., który był rekordowy pod względem wielkości napływu kapitału. Zagraniczny kapitał zainwestowany w Polsce przekroczył wówczas 10 mld USD, co stanowiło ponad 7-krotny wzrost w stosunku do 1994 r. Od 2000 r. zauważa się jednak spadek wielkości inwestycji zagranicznych, chociaż w 2003 r. zanotowano nieznaczny ich wzrost (o 356 mln USD) w stosunku do 2002 r. Skumulowana wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce na koniec 2003 r., według danych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych SA, przekroczyła 72,76 mld USD. Wartość inwestycji zagranicznych powyżej 1 mln USD wyniosła prawie 69,5 mld USD, a kapitał zainwestowany poniżej 1 mln USD oszacowano na 3,26 mld USD10. Tabela 1. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski w latach 1994–2003 (w mln USD) Rok 1994 1995. Strumienie BIZ 1 491 2 510. 1996. 5 197. 1998. 9 574. 1997 1999. 5 678 7 891. 2000. 10 601. 2002. 6 064. 2001. 2003. 7 146. 6 420. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zebranych przez PAIiIZ, http://www.paiiiz.gov.pl, grudzień 2004.. The List of Major Foreign Investors in Poland, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa 2004, s. 3. 10. Książka_751.indb 92. 1/16/08 2:44:07 PM.

(5) Korporacje transnarodowe w Polsce…. 93. W strukturze formy napływu inwestycji zagranicznych do Polski w 2003 r. dominowały inwestycje greenfield, stanowiące ponad połowę inwestycji ogółem. Zachodzące procesy prywatyzacji i przejęcia stanowiły łącznie ponad 40%, odpowiednio: 22% i 20%. Najniższy udział miały wspólne przedsięwzięcia (7%)11. Tabela 2. Skumulowana wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce z wybranych krajów i regionów świata na koniec 2003 r. ( w mln USD) Wyszczególnienie. Unia Europejska EFTA. Stany Zjednoczone Ameryki Płn.. Japonia. Pozostałe kraje. Kapitał zainwestowany 51 482,6 1 445,4. Plany inwestycyjne 7 543,1 270,9. 8 689,3. 2 898,4. 258. 262,4. 7 565,7. 1 083,5. Źródło: obliczenia własne na podstawie: The List of Major Foreign Investors…, s. 5.. Zagraniczny kapitał, który napłynął do Polski w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, pochodził z 35 krajów. Prawie 75% skumulowanych bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce pochodzi z krajów Unii Europejskiej (tabela 2). Wśród tej grupy krajów największym inwestorem jest Francja (prawie 20% całkowitej wielkości kapitału zagranicznego). Na drugim miejscu znalazła się Holandia (ok. 14,2%), a na trzecim Niemcy (z udziałem powyżej 12%). Dość znaczne udziały wśród krajów Unii Europejskiej, chociaż znacznie niższe w stosunku do pierwszej trójki (w granicach ok. 5%), osiągnęły Włochy i Wielka Brytania. Warto również nadmienić, że znaczną rolę wśród inwestorów zagranicznych odgrywają również Stany Zjednoczone (ok. 12,5%). Łącznie na pozostałe 19 krajów przypada ok. 10% ogółu kapitału zagranicznego, który został zainwestowany w Polsce. Analizując inwestycje planowane w Polsce, warto zauważyć, że najwięcej kapitału będzie pochodzić z Unii Europejskiej i ze Stanów Zjednoczonych, a wśród krajów Unii Europejskiej – z Francji, Holandii, Włoch i Niemiec. Dane zamieszczone w tabeli 3 pokazują, że największy udział ma napływ kapitału zagranicznego do sektora produkcji (40%). W sektorze tym zainteresowaniem cieszyła się przede wszystkim branża spożywcza i produkcja pojazdów mechanicznych (udział po ok. 9% każda). W sektorze usług znaczne zainteresowanie miało miejsce w przypadku: pośrednictwa finansowego (23,3%), handlu i usług (15,9%) oraz transportu, gospodarki magazynowej i łączności (13,9%). 11. Książka_751.indb 93. Ibidem, s. 4.. 1/16/08 2:44:07 PM.

(6) Bożena Pera. 94. Tabela 3. Skumulowana wartość i struktura kapitału zagranicznego napływającego do Polski na koniec grudnia 2003 r. ( według PKD) Wyszczególnienie Działalność produkcyjna, w tym: – produkcja żywności – produkcja pojazdów mechanicznych – produkcja wyrobów niemetalicznych z pozostałych surowców – produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych – produkcja drewna, masy celulozowej, działalność publikacyjna i poligraficzna – produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych – produkcja maszyn, urządzeń i aparatury elektrycznej – produkcja metali – pozostała działalność produkcyjna Pośrednictwo finansowe Handel i usługi Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem interesów Budownictwo Transport, gospodarka magazynowa i łączność Dostawa prądu, gazu i wody Pozostałe rodzaje działalności. Kapitał zainwesto- Inwestycje zaplawany nowane (w mln USD) (w mln USD). Udział (w %). 27 777,0. 4 826,5. 40,0. 6 247,0. 377,8. 9,0. 6 581,3. 775,0. 9,5. 3 936,1. 567,5. 5,7. 2 503,1. 706,5. 3,6. 3 455,0. 672,2. 5,0. 968,8. 195,0. 1,4. 2 800,0. 396,9. 1,1. 770,5 515,6 16 190,5 11 035,4. 757,7 198,7 1 382,5 1 994,5. 4,0 0,7 23,3 15,9. 1570,5. 2 019,9. 2,3. 2938,7. 325,1. 4,2. 9 654,0. 1 472,7. 13,9. 2 565,7 274,1. 1 223,0 37,1. 3,7 0.4. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych PAIiIZ oraz The List of Major Foreign Investors…, s. 8.. Charakterystyka napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych pozwala na przeprowadzenie analizy odnośnie do największych inwestorów na polskim rynku. Na koniec 2003 r. zarejestrowano 996 firm zagranicznych, które dokonały inwestycji w Polsce12. 12 Liczba inwestorów zagranicznych zwiększa się z roku na rok. Przykładowo w 1995 i 1996 r. wynosiła odpowiednio 362 i 492, w 1997 r. – 585, 1998 r. – 714, 1999 r. – 799, 2000 r. – 885, a w 2001 r. – 906 firm.. Książka_751.indb 94. 1/16/08 2:44:08 PM.

(7) Korporacje transnarodowe w Polsce…. 95. Tabela 4. Lista 25 największych korporacji transnarodowych działających w Polsce w 2003 r.. Wyszczególnienie France Telecom. Fiat. HVB. Wartość skumulowana kapitału zainwestowanego (w mln USD). Planowane inwestycje (w mln USD). Kraj rejestracji. Kraj pochodzenia. 1768,7. .. .. Francja. Francja. 4020,3 1336,0. Citygroup. 1300,0. OAO Gazprom. 1283,8. KBC Bank N.V. Vivendi Universal. United Pan-Europe Communications N.V.. UniCredito Italiano SpA Metro Group AG. Kronospan Holdings Ltd. General Motors Corporation ING Group NV. Daewoo Tesco Plc Carrefour. 1290,0. .. .. Włochy. Niemcy. Niemcy. USA. USA. Belgia. Belgia. Rosja. Rosja. .. Francja. Francja. 1200,0. 100,0. Holandia. Holandia. 1200,0. .. Włochy. Włochy. Niemcy. Niemcy. 1243,4. 1156,0. 254,0. Włochy. .. .. 1061,8. 180,0. Cypr. Cypr. 990,0. .. USA. Holandia. USA. 1010,0. 936,38. .. .. 850,0. .. Korea Płd. Wielka Brytania. Korea Płd. Wielka Brytania. 814,7. 801,0. 169,4. Casino BP International B.V.. 800,0. 27,0. Holandia. Allied Irish Bank Plc. 746,7. .. Irlandia. 737,0. 360,0. USA. Lafarge. 690,0. .. Francja. Francja. Vattenfall. 643,0. .. Szwecja. Szwecja. Credit Agricole. Enterprise Investors. Saint-Gobain. Auchan SA. 740,0 690,0 672,2. .. .. 85,0 .. Francja. Holandia. Francja. Francja. Francja. Francja. Francja. Francja. Wielka Brytania Irlandia Francja USA. Francja. Francja. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PAIiIZ oraz The List of Major Foreign Investors…, s. 8.. Książka_751.indb 95. 1/16/08 2:44:09 PM.

(8) Bożena Pera. 96. Pierwszych 25 inwestorów zagranicznych zainwestowało na rynku polskim ponad 40% kapitału zainwestowanego ogółem13. Wśród korporacji transnarodowych dominują przedsiębiorstwa francuskie (8 przedsiębiorstw). Do znaczących inwestorów należy również zaliczyć Stany Zjednoczone i Holandię (po 3 przedsiębiorstwa), Włochy i Niemcy (po 2 przedsiębiorstwa). Mając na uwadze strukturę sektorową i liczbę przedsiębiorstw, należy dodać, że największym zainteresowaniem cieszyło się pośrednictwo finansowe (10 podmiotów), w dalszej kolejności uplasował się handel i usługi (6 firm), a następnie sektor: transport, gospodarka magazynowa i łączność (3 przedsiębiorstwa) oraz po 2 podmioty w produkcji pojazdów mechanicznych oraz produkcji wyrobów niemetalowych. 4. Fuzje i przejęcia jako forma ekspansji korporacji transnarodowych w Polsce Korporacje transnarodowe, wchodząc na rynki zagraniczne, często wykorzystują formę fuzji i przejęć. W tabeli 5 przedstawiono zmiany wartości fuzji i przejęć przedsiębiorstw Polski na tle regionu Europy Środkowowschodniej w latach 1995–2003. Tabela 5. Fuzje i przejęcia międzynarodowe w Polsce w latach 1995–2003 (w mln USD i w %) Wyszczególnienie Sprzedaż Nabycie. Sprzedaż. Nabycie. 1995. 1996. 983. 993. 8. 23. 1997. 1998. 1999 2000 2001 2002 2003. 808. 1789. 3707. Polska 45. 465. 132. 9316. 118. 3493. 324. 3131. Udział fuzji i przejęć firm polskich na tle Europy Środkowowschodniej 16. 13. 26 4. 14. 16. 35. 46. 36 8. 54 7. 29 14. 58 18 5. 802 529 5. 5. Źródło: World Investment Report 2004, Country Fact Sheet: Poland, UNCTAD, UN New York– Geneva 2004, www.unctad.org/fdistatistics, listopad 2004.. Przedstawione zestawienie wskazuje, że sprzedaż udziałów przedsiębiorstw znacznie wahała się w analizowanym okresie. Transakcje o najwyższych wartościach przeprowadzane były w latach 1999–2002, przy czym rekordowym okazał się 2000 r. Nabycie udziałów firm zagranicznych kształtowało się na znacznie niższym poziomie. Transakcje o najwyższych wartościach przeprowadzono w laWśród największych inwestorów na drugim miejscu znajduje się Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, który w tej analizie został pominięty. 13. Książka_751.indb 96. 1/16/08 2:44:09 PM.

(9) Korporacje transnarodowe w Polsce…. 97. tach 1998 i 2003. Udział fuzji i przejęć firm polskich na tle regionu Europy Środkowowschodniej wahał się od 5% w 2003 r. do 54% w 2000 r. Na zdecydowanie niższym poziomie kształtowała się wartość nabycia udziałów. Rekordowy pod tym względem okazał się 1998 r. W pozostałych latach wartość przeprowadzonych transakcji kształtowała się na poziomie od kilku do kilkunastu procent (tabela 5). W Polsce, podobnie jak w całej gospodarce światowej, można zauważyć rosnącą falę fuzji i przejęć w latach 1999–2001. W latach 1998–2000 nastąpił przyrost wartości fuzji i przejęć o ponad 50% w stosunku do roku poprzedniego. 5. Filie i oddziały największych korporacji transnarodowych w Polsce Do analizy oddziałów i filii korporacji transnarodowych działających w Polsce wykorzystano ranking korporacji transnarodowych opracowany przez magazyn „Business Week”. Ranking ten jest opracowywany według wartości rynkowej korporacji. Analizę ograniczono do porównania 100 największych korporacji z listą 100 największych inwestorów zagranicznych w Polsce. Tabela 6. Filie i oddziały korporacji transnarodowych w Polsce a największe korporacje międzynarodowe GLOBAL 1000 według „Business Week” (zestawienie za 2003 r.) Korporacja transnarodowa General Electric Corporation. Citigroup. Książka_751.indb 97. Kraj pochodzenia USA. USA. Sektor produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, pośrednictwo finansowe. pośrednictwo finansowe. Uwagi General Electric Intl, Inc-Representative Office in Warsaw, GE Capital Bank (Gdańsk), GE Bank Mieszkaniowy (Warszawa), GE Power Controls (Bielsko-Biała, Kłodzko, Łódź), GE Medical Systems Polska Sp. z o.o. (Warszawa), GE Aircraft Engines (Warszawa), GE Power Systems (Warszawa), Bently Nevada Poland Sp. z o.o. (Poznań), GE Wind Energy (Warszawa), GE Oil and Gas (Warszawa), GE Transportation Systems (Rzeszów), EST Energy Sp. z o.o. (Otwock), GE Rail Services (Warszawa), GE TIP (Gądki), GE Capital Europe (Warszawa), GE Frankona Re (Warszawa), GE Consumer Products (Warszawa), GE Interlogix Polska (Gdańsk), GE Plastics (Warszawa), GE Multilin (Gliwice), GE Betz (Warszawa) Citibank Bank Handlowy. 1/16/08 2:44:10 PM.

(10) Bożena Pera. 98. cd. tabeli 6 Korporacja transnarodowa BP International B.V. Glaxo SmithKline. Procter & Gamble Co. Toyota. Nestle SA. PepsiCo. Kraj pochodzenia Wielka Brytania Wielka Brytania. USA. Japonia. Szwajcaria. USA. France Telekom. Francja. Deutsche Bank AG. Niemcy. Sektor. Uwagi. sprzedaż hurBP Poland Sp. z o.o. (Kraków), BP Gas towa i detaliczna Poland Sp. z o.o. (Swarzędz), BP Express Sp. z o.o. (Kraków), Castrol Lubricants Sp. z o.o. (Warszawa), Aral Polska Sp. z o.o. (Kraków) produkcja wyro- Glaxo SmithKline Pharmaceuticals SA jest bów chemiczkoncernem farmaceutycznym działającym nych i chemina rynku globalnym. W Polsce Glaxo kaliów SmithKline Pharmaceuticals SA (fabryka w Poznaniu) produkuje farmaceutyki na rynki krajowy i zagraniczne produkcja wyro- Procter & Gamble Sp. z o.o., Procter bów chemicz& Gamble Operations Polska SA nych i chemikaliów produkcja środ- Toyota Motor Poland Co. Ltd (Warszawa), Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. ków transporz o.o. (Wałbrzych), Toyota Motor Indutowych stries Poland Sp. z o.o. (Jelcz-Laskowice) produkcja wyro- Nestle Polska SA (Warszawa, Kalisz, bów spożywPoznań), 50% udział w Cereal Partners czych, napojów Poland Toruń-Pacicfic Sp. z o.o. (Toruń), i wyrobów tyto- 50% udział w Nałęczowianka Sp. z o.o. (Nałęczów) niowych produkcja wyro- zakłady butelkowania (Łódź, Białystok, bów spożywGdańsk, Kraków, Poznań, Szczecin, Wroczych, napojów cław, Żywiec, Leżajsk, Pniewy), paluszki i wyrobów tyto- słone (Grodzisk Mazowiecki) niowych transport, gospo- 33,9% udział w Telekomunikacji Polskiej darka magazy- SA, 34% udział w PTK Centertel Sp. nowa i łączność z o.o., Equant Poland, France Telecom Polska, Sofrecom Warszawa pośrednictwo Deutsche Bank Polska SA (Warszawa), finansowe Dil Polska Baumanagement Sp. z o.o. (Warszawa), Deutsche Bank 24h SA (Kraków), Dil Polska Real Estate Leasing Sp. z o.o. (Warszawa), DWS Polska TFI SA (Warszawa), DB Securities SA, DBG Eastern Europe (Polska) Sp. z o.o., Hypothenbank der Deutschen Bank, Deutsche Grundbesitz Sp. z o.o., Deutsche Bank Real Estate Sp. z o.o., 12,4% udział w Orbis SA. Źródło: opracowanie własne na podstawie listy największych korporacji transnarodowych Lista Global 1000, „Business Week”, sierpień 2003, s. 62 i nast. oraz The List of Major Foreign Investors… .. Książka_751.indb 98. 1/16/08 2:44:10 PM.

(11) Korporacje transnarodowe w Polsce…. 99. Wśród 100 największych korporacji transnarodowych na świecie i z grupy 100 największych inwestorów zagranicznych tylko 10 dokonało inwestycji na obszarze Polski. Najwięcej, gdyż cztery firmy pochodzą ze Stanów Zjednoczonych, dwie z Wielkiej Brytanii oraz po jednej z Japonii, Szwajcarii, Francji i Niemiec (tabela 6). Największym zainteresowaniem cieszył się sektor pośrednictwa finansowego, produkcji wyrobów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych oraz produkcja wyrobów chemicznych i chemikaliów (po 2 korporacje). Pozostałe branże były reprezentowane po jednej firmie (tabela 6). Jeśli jednak uwzględni się pełną listę największych inwestorów zagranicznych, to liczba korporacji ponadnarodowych działających w Polsce zwiększa się ponad 2-krotnie. Wśród największych korporacji transnarodowych znajdujących się w pierwszej dwudziestce tylko 2 znalazły się na liście najważniejszych 25 inwestorów w Polsce. Należą do nich: Citigroup oraz BP International B.V. Analizę aktywności korporacji transnarodowych w Polsce można też przeprowadzić uwzględniając wielkość przedsiębiorstw zależnych od jednostki macierzystej. Tabela 7. Największe filie korporacji zagranicznych w Polsce na tle krajów Europy Środkowowschodniej według wielkości sprzedaży (w mln USD w 2000 r.) Miejsce w rankingu. Przedsiębiorstwo. Kraj pochodzenia inwestycji zagranicznych. Przemysł (usługi). Sektor przemysłowy i usługi. telekomunikacja. 3662. 9. Makro Cash and Carry Niemcy Poland SA. handel detaliczny i hurtowy, dystrybucja. 1478. 14. Centrum Daewoo Sp. z o.o.. Republika Korei. przemysł samochodowy. 877. Niemcy. przemysł samochodowy. 633. Niemcy. przemysł tytoniowy. 570. Francja. sprzęt elektryczny. 420. General Motors Poland USA Sp. z o.o.. przemysł samochodowy. 394. Amplico Life. ubezpieczenia. 1 6. 24 31 37 39 8. Telekomunikacja Polska Francja. Wartość sprzedaży (w mln USD). Fiat Auto Poland SA. Volkswagen Poznań Sp. z o.o.. Reemtsma Polska SA. Thompson Polkolor Sp. z o.o.. Włochy. przemysł samochodowy. Pośrednictwo finansowe i ubezpieczenia USA. 1765. 148. Źródło: World Investment Directory. Overview. Central and Eastern Europe 2003, UNCTAD, UN New York–Geneva 2003, vol. VIII, s. 15 i 16.. Książka_751.indb 99. 1/16/08 2:44:10 PM.

(12) Bożena Pera. 100. Wśród 40 największych przedsiębiorstw kontrolowanych przez koncerny transnarodowe w krajach Europy Środkowowschodniej 8 miało swoje siedziby na obszarze Polski (tabela 7); w przypadku Węgier liczba ta wyniosła 12, Rosji 10, a Republiki Czeskiej – 3 firmy zależne. O wiele gorzej przedstawiała się sytuacja w sektorze pośrednictwa finansowego i ubezpieczeń, gdzie na 20 największych firm tylko jedna miała swoją siedzibę na obszarze Polski; po 9 instytucji zostało ulokowanych na Węgrzech i w Chorwacji. Udział kraju w procesach globalizacji można też analizować pod kątem liczby przedsiębiorstw zaliczanych do największych w regionie Europy Środkowowschodniej. W 2003 r. wskaźnik wartości skumulowanych inwestycji zagranicznych stanowił prawie 25% PKB. Jego wielkość kształtowała się na poziomie zbliżonym do przeciętnego na świecie i dla regionu Europy Środkowowschodniej14. W 2000 r. zarejestrowanych było w Polsce 4339 przedsiębiorstw zależnych od zagranicznych korporacji transnarodowych. Zatrudnienie w tych filiach wynosiło prawie 650 tys. osób (tabela 8). Tabela 8. Liczba przedsiębiorstw zależnych od zagranicznych korporacji transnarodowych według sekcji EKD i wielkość zatrudnienia w 2000 r. Sekcja Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybołówstwo Górnictwo, kopalnictwo Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie, zaopatrywanie w energię, gaz, wodę Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości i firm Administracja publiczna Ochrona zdrowia i opieka społeczna Pozostała działalność Ogółem. Liczba przedsiębiorstw. Wielkość zatrudnienia. 76. 2 974. 29 2 119. 2 277 398 691. 12. 6 477. 163 1 104 63. 17 045 144 809 16 639. 209. 15 433. 38 436 7 9 74 4 339. 1 972 35 176 388 903 5 539 648 323. Źródło: opracowanie własne na podstawie: UNCTAD World Investment Directory. Country Profile: Poland, www.unctad.org, listopad 2004. Por. World Investment Report 2004, Country Fact Sheet: Poland; www. unctad.org/fdistatistics, listopad 2004. 14. Książka_751.indb 100. 1/16/08 2:44:11 PM.

(13) Korporacje transnarodowe w Polsce…. 101. Dane zamieszczone w tabeli 8 zostały opracowane dla tych przedsiębiorstw, zależnych od korporacji transnarodowych, których udział w majątku firmy przekroczył 50% i które zatrudniały powyżej 9 pracowników. Analiza powyższych danych pozwala stwierdzić, że najwięcej firm działało w sektorze przemysłu przetwórczego i sektorze usług. W sektorze usług dominowały przedsiębiorstwa handlowe. Podobnie sytuacja kształtowała się w przypadku zatrudnienia. 6. Uwagi końcowe Analiza działalności korporacji transnarodowych w Polsce pozwala na sformułowanie wniosków odnośnie do ich wpływu na gospodarkę naszego kraju. Tworzenie nowych przedsiębiorstw przyczyniło się do powstania nowych miejsc pracy i likwidowania niewydajnych stanowisk w przejmowanych zakładach. Z jednej strony działalność korporacji transnarodowych z pewnością przyczyniła się do umiędzynarodowienia działalności gospodarczej oraz tworzenia konkunrecyjnego rynku. Z drugiej jednak korporacje transnarodowe stały się najsilniejszymi konkunrentami na polskim rynku. W niektórych gałęziach przemysłu zaczęły nawet ujawniać się tendencje oligopolistyczne. Korporacje transnarodowe wywarły również korzystny wpływ na przebieg procesów integracyjnych. Działalność na jednolitym rynku stwarza możliwości podejmowania różnorodnych form współpracy. Należy jednak podkreślić, że przepływom czynników wytwórczych, dokonywanej restrukturyzacji i modernizacji gospodarki towarzyszy często presja ze strony korporacji transnarodowych w zakresie odnoszonych korzyści. Wspomnieć w tym miejscu należy o lokowaniu brudnych technologii czy transferach zysków za granicę poprzez mechanizm cen stosowanych wewnątrz korporacji. Pojawia się obawa, że polskie przedsiębiorstwa zostaną dostawcami lub poddostawcami tradycyjnych wyrobów dla korporacji. Sytuacja taka może przyczynić się do oddalenia się szans na awans Polski w gospodarce światowej i Unii Europejskiej. Dlatego też państwo powinno podjąć działania na rzecz podnoszenia nowoczesności i konkurencyjności gospodarki poprzez lokowanie na jego terytorium naukochłonnych dziedzin wytwórczości. Działalność korporacji transnarodowych stanowi nowe wyzwanie dla polityki gospodarczej naszego kraju. Globalizacja działalności wpływa na osłabienie znaczenia państwa, zwiększa natomiast rolę korporacji transnarodowych. Z jednej strony należy zastanowić się nad ograniczaniem działalności regulacyjno-restrykcyjnej, z drugiej zaś nad formami współpracy z tymi firmami i przyciąganiem ich do Polski. Należy również dodać, że sam system obsługi inwestorów zagranicznych wymaga usprawnienia istniejących i wypracowania nowych metod postępowania. Obok działającej Polskiej Agencji Informacji i In-. Książka_751.indb 101. 1/16/08 2:44:11 PM.

(14) 102. Bożena Pera. westycji Zagranicznych (PAIiIZ) tworzona jest na szczeblu regionalnym sieć centrów obsługi inwestora. Placówki te będą ściśle współpracować w obsłudze dużych projektów oraz samodzielnie zajmować się mniejszymi. PAIiIZ w przyszłości zostanie przekształcona w Polską Agencję Promocji Gospodarczej. Do jej zadań będzie należeć negocjowanie i wpływanie na wysokość pomocy publicznej przyznawanej inwestorom zagranicznym w ramach ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki15. Ponadto Agencja zajmować się będzie promocją Polski na arenie międzynarodowej. Brak wystarczającego systemu zachęt sprawił, że w ostatnim okresie korporacje transnarodowe kilkakrotnie zdecydowały się na lokalizację inwestycji o znaczących wartościach w innym kraju niż Polska. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, a także bardziej efektywny i racjonalnie funkcjonujący system wspierania napływu kapitału zagranicznego do Polski może przyczynić się do zmniejszenia luki technologicznej i rozwoju sfery badawczo-rozwojowej. Ważnym elementem polityki gospodarczej w stosunku do korporacji transnarodowych powinno stać się również wykorzystanie ich działalności w celu podnoszenia konkurencyjności towarów, usług, przedsiębiorstw oraz całej gospodarki. Literatura Karaszewski W., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Dom Organizatora, Toruń 2004. Korporacje transnarodowe w Polsce. Wyzwania w dobie globalizacji i regionalizacji, red. A. Zorska, Difin, Warszawa 2002. Lista Global 1000, „Business Week”, sierpień 2003, PAIiIZ, http://www.paiiiz.gov.pl, grudzień 2004.. The List of Major Foreign Investors in Poland, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa 2004. Rymarczyk J., Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2004. Szymański W., Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa 2004. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r., Dz.U. 2004, nr 173, poz. 1807. World Investment Report 2004, Country Fact Sheet, Poland, Unctad, UN New York– Genewa 2004, www. unctad.org/fdistatistics, listopad 2004. World Investment Report 2004, Unctad, UN New York–Genewa 2004. Zasady obsługi inwestorów zagranicznych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, http://www. mgip.gov.pl, wrzesień 2004. 15. Książka_751.indb 102. 1/16/08 2:44:12 PM.

(15) Korporacje transnarodowe w Polsce…. 103. Współczesna gospodarka światowa, red. A.B. Kisiel-Łowczyc, Wydawnictwo UG, Gdańsk 1997. Zasady obsługi inwestorów zagranicznych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, http://www. mgip.gov.pl. Multinational Corporations in Poland at the Beginning of the 21st-Century Multinational corporations are diverse and heterogeneous organizations, which is reflected in the difficulty of formulating a commonly excepted definition of them. Their role in the world economy is increasing as globalization processes deepen. The aim of this article is to present and evaluate the activities of multinational corporations in Poland. The author analyzes foreign direct investment as well as mergers and takeovers as the method by which multinational corporations enter foreign markets. The author also conducts a comparative analysis of the hundred largest foreign investors in Poland and the hundred largest multinational corporations.. Książka_751.indb 103. 1/16/08 2:44:12 PM.

(16)