Akademia Młodych Wynalazców

(1)

Akademia Młodych Wynalazców | Magdalena Myga-Nowak, Agnieszka Godela, Monika Lewańska, Tomasz Głąb, Janusz Boratyński | EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA 3/2016

130 KR

Ó

TK

O

NA

UK

A

SZK

OŁA

EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | ebis@ibe.edu.pl | © for the article by the Authors 2016 © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2016 Akademia Młodych Wynalazców (AMW) jest nową

inicjatywą społeczną w Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie (AJD). Celem przedsięwzięcia jest przy-gotowanie młodego pokolenia do postrzegania zjawisk zachodzących w otaczającym świecie oraz opisywania ich w sposób odpowiedni, łączący wiedzę z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych z humanistycz-nymi. Szczególnym celem przedsięwzięcia są działania przeciw wykluczeniu społecznemu, dlatego adresatami zasługującymi na szczególną troskę Akademii są mło-dzi ze środowisk o niskim statusie materialnym, w tym również z domów dziecka. Akademia rozwija w tym celu współpracę z partnerami, takimi jak Caritas, Wła-dze Miasta Częstochowy oraz WłaWła-dze Uczelni.

Zespół AMW reprezentuje nauki przyrodnicze, a szczególne posłannictwo upatrujemy w interdyscy-plinarnym rozwiązywaniu zagadnień łączących biolo-gię z chemią, fizyką i matematyką. Zajęcia rozpoczęły dyskusje dotyczące wynalazków i nieschematycznego myślenia. Spotkania ilustrowane są prostymi pokaza-mi, których celem jest poszukiwanie i kreowanie no-wych rozwiązań problemów zarówno „naukono-wych” jak i „praktycznych”.

Realizacja programu ma na celu nie tylko promocję edukacyjną uczelni kierowaną do młodzieży, ale poprzez zaangażowanie nauczycieli, rodziców i opiekunów ma za zadanie pobudzić lokalną społeczność do inicjatyw słu-żących poprawie jakości życia mieszkańców. wpisywać się będzie w koloryt lokalnej społeczności.

– inicjatywa poszerzająca horyzonty postrzegania świata

Magdalena Myga-Nowak, Agnieszka Godela, Monika Lewańska, Tomasz Głąb, Janusz Boratyński

Pomysłodawcą AMW jest prof. dr hab. inż. Janusz Boratyński, który nakłonił władze uczelni, pracowni-ków oraz doktorantów do swojego pomysłu. Ideą edu-kacyjną przedsięwzięcia jest zachęcanie młodych ludzi do zdobywania i dzielenia się wiedzą. Ideą społeczną, która ma na celu działania przeciwko wykluczeniu jest chęć pomocy dzieciom i młodzieży z domów dziecka, świetlic środowiskowych oraz z domów objętych pomo-cą społeczną. Obecnie w kraju działa szereg podobnych inicjatyw skupiających młodzież, jednakże większość z nich jest odpłatna. Opłaty, choć często są stosunkowo niskie, stanowią przeszkodę dla dużej części społeczeń-stwa. Ponadto uczelnie wyższe postrzegane są w dal-szym ciągu przez uboższą część społeczeństwa, jako miejsca dla niej niedostępne. Toteż dzięki olbrzymiej przychylności Władz uczelni nie pobiera się żadnych opłat od uczestników.

Pomocną przy uruchamianiu AMW okazała się do-bra współpraca z Urzędem Miasta, a w szczególności z Wydziałem Edukacji i Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej oraz organizacją Caritas, którzy m.in. po-mogli w rozpropagowaniu informacji o AMW. Infor-macja o tworzącej się inicjatywie była rozsyłana wraz z listem przewodnim do szkół podstawowych i gimna-zjalnych powiatu częstochowskiego. List przewodni do dyrektorów szkół oraz placówek zawierał prośbę o po-moc w dotarciu do szczególnie uzdolnionych młodych ludzi i zachęcenie ich do udziału w Akademii Młodych Wynalazców. Ponadto prośba zawierała sugestię

o kie-rowaniu zaproszenia szczególnie do dzieci i młodzież o niskim statusie materialnym. Inicjatywa była adreso-wana do dzieci w wieku 13-16 lat (ostatnia klasa szko-ły podstawowej i wszystkie klasy gimnazjum). W tym wieku u szeregu dzieci obserwuje się wzrost problemów dydaktyczno-wychowawczych. Celem AMW jest po-kazanie młodym ludziom, że nauka może być idealną formą spędzenia wolnego czasu, a wspólne spotkania pozwalają na przedstawienie swoich pomysłów i dysku-sję w gronie rówieśników pod okiem naukowców z AJD. Pomocne w informowaniu lokalnego społeczeń-stwa okazały się media społecznościowe oraz lokalna prasa. Informacje o możliwości zapisów do Akademii pojawiały się na 6 miesięcy przed pierwszymi zajęciami. Warunkiem uczestnictwa w zajęciach było wypełnienie karty zgłoszeniowej przez rodzica lub prawego opieku-na. W karcie uczestnictwa należało podać podstawowe dane uczestnika: imię, nazwisko, wiek, dane dotyczący szkoły do której uczęszcza dziecko oraz koniecznie jego zainteresowania. Rodzic lub opiekun prawny zobowią-zany był również do podania swoich danych osobo-wych: imię, nazwisko, telefon kontaktowy oraz wpisa-nia informacji dodatkowych o dziecku typu uczulewpisa-nia,

Tam sięgaj gdzie wzrok nie sięga, Łam czego rozum nie złamie Młodości! orla twych lotów potęga, Jak piorun twoje ramię

(2)

131 KR

Ó

TK

O

NA

UK

A

SZK

OŁA

EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | ebis@ibe.edu.pl | © for the article by the Authors 2016 © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2016 alergie, leki, trudności itp. W ankiecie również zawarta

była informacja o ochronie danych osobowych. Ankiety można było przesyłać drogą elektroniczną lub dostar-czyć na pierwszych zajęciach.

Pozyskane dane pozwoliły na ułożenie wstępnego planu i tematyki zajęć.

Logika zaprowadzi Cię od punktu A do punktu B. Wyobraźnia może zaprowadzić Cię wszędzie

Albert Einstein

Zajęcia w Akademii Młodych Wynalazców odbywa-ją się, w co drugą niedzielę. Jest to zabieg celowy, po-nieważ w niedzielne popołudnia szczególnie daje się we znaki samotność w domach opieki czy domach dziecka.

Nie działają wtedy świetlice środowiskowe, a zapraco-wani rodzice mają czas, aby zaprowadzić dziecko na spotkanie.

Każde zajęcia prowadzone są według ustalonego schematu. Rozpoczyna je wykład prowadzony przez specjalistę reprezentującego daną dziedzinę nauki. Wykład powinien trwać nie dłużej niż 45 minut, jest ilustrowany prezentacją multimedialną, bogatą w ilu-stracje i odpowiednie dźwięki, a warunkiem koniecz-nym dla wykładowcy jest zadanie kilku pytań otwar-tych młodzieży. Taka forma pozwala na aktywizację uczestników. Wykładowca musi być bardzo uważny. Jeśli podczas rozmowy z uczestnikami ma wrażenie, że słuchacze doskonale orientują się w określonej tematy-ce, wtedy powinien bardzo szybko i płynnie podnieść poziom trudności wykładu, tak by był nadal atrakcyj-ny dla słuchaczy. Wymusza to na prowadzącym odpo-wiednie przygotowanie do prezentowanego wykładu. Wykładowca powinien przygotować sobie dodatkowo kilka pytań lub odpowiednich do poruszanego wątku anegdot, aby w razie zaobserwowania u uczestników oznak znużenia, móc ponownie przykuć ich uwagę. Każdy wykład kończy seria pytań do prowadzącego ze strony dzieci, ale też ze strony rodziców lub opiekunów. W przypadku Akademii Młodych Wynalazców pozwa-lamy rodzicom i opiekunom na udział w wykładach. Zajmują oni miejsce na balkonie sali wykładowej, słu-chacze natomiast mają miejsca siedzące na parterze. Od wykładowców biorących udział w zajęciach AMW wy-magamy rzetelnego przygotowania się, nie tylko nauko-wego, ale też dydaktyczno-psychologicznego.

Po każdym wykładzie obowiązuje 15-30 minuto-wa przerminuto-wa. W tym czasie organizatorzy zapewniają skromny posiłek z obowiązkowym jabłkiem. Dzięki przychylności otoczenia społeczno-gospodarczego mo-żemy w ten sposób umilić uczestnikom pobyt. Jest to również bardzo dobry moment na wzajemne poznanie

się. Zależy nam, aby nie tylko znać zainteresowania na-ukowe dzieci, pomagać im w rozwiązaniu nurtujących ich problemów naukowych, ale chcemy także poznać ich osobowość. Bardzo istotne dla nas są dobre, przy-jacielskie relacje z uczestnikami AMW, zgodnie z filo-zofią ks. prof. Janusza Tarnowskiego, „Jeżeli nauczyciel chce nauczyć Johna matematyki, to musi znać matema-tykę i Johna”. Taka wiedza pozwoli nam dostrzec ta-lent wśród naszych uczestników i go rozwinąć. Ważne jest, aby poznać mocne strony naszych uczestników i je umiejętnie rozwijać.

Każde spotkanie obowiązkowo ma elementy zajęć warsztatowych. W przypadku zajęć praktycznych sta-ramy się, aby prowadził je specjalista w danej dziedzinie nauki i jednocześnie wieloletni praktyk. Za przykład mogą służyć zajęcia dotyczące budowy i funkcji DNA. Wykład krótko omawiał budowę i rolę DNA w komór-ce. Prowadzącemu zajęcia głównie zależało na tym, żeby podkreślić rolę DNA w identyfikacji osobniczej. Tu nieoceniona okazała się pomoc techników z zespo-łu technik kryminalistycznych. W części warsztatowej uczestnicy zapoznali się z metodyką zabezpieczania śla-dów zaprezentowaną przez specjalistów z tej dziedziny. Pracownicy naukowi AJD mogli skupić się na meto-dyce analizy DNA. Tak przygotowane zajęcia wywo-łały olbrzymi entuzjazm wśród uczestników. Drugim przykładem doskonale ilustrującym idealną współpra-cę naukowców z otoczeniem społecznym były zajęcia dotyczące dźwięków. Po krótkim wykładzie wprowa-dzającym, zajęcia warsztatowe poprowadził multiin-strumentalista Tomasz Drozdek (T.ETNO). Dzieci za-poznały się z unikatowymi instrumentami, a co ważne na wielu z nich mogły zagrać. Wzajemne przekazywanie instrumentów i wspólne muzykowanie spowodowało, że dzieci świetnie się zintegrowały. Te zajęcia były bez-cenne. Aby usłyszeć dźwięki, jakie wydają instrumen-ty niejednokrotnie trzeba było zachować bezwzględną

(3)

132 KR

Ó

TK

O

NA

UK

A

SZK

OŁA

EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | ebis@ibe.edu.pl | © for the article by the Authors 2016 © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2016 ciszę. Umówiony gest ręką informujący, że prowadzący

prosi o ciszę był natychmiast respektowany, co było ko-lejnym ważnym elementem dydaktycznym, jaki udało się wprowadzić na AMW. Uczestnicy zrozumieli, że szacunek do prowadzącego, a jednocześnie dla kolegów i koleżanek pozwala w pełni uczestniczyć w zajęciach.

Po serii zajęć wykładowo-warsztatowych prowadzo-nych w pierwszym semestrze odbędzie się druga seria zajęć. Wiedza, jaką zdobyliśmy o naszych uczestnikach pozwoli na prowadzenie zajęć o charakterze paneli dys-kusyjnych w grupach w zbliżonym wieku i o podobnych zainteresowaniach. Zakres tematyczny obejmuje nauki biologiczne, chemiczne, fizyczne oraz techniczne. Waż-nym aspektem paneli dyskusyjnych będzie kreowanie nowych rozwiązań, które – mamy nadzieję, przeobra-żą się w wynalazki. Na początek prowadzący poproszą o pomoc w przygotowaniu określonego urządzenia,

substancji itp. Na kolejnych spotkaniach uczestnicy będą prezentować swoje rozwiązania. Z dydaktycznego punktu widzenia będą to zajęcia umożliwiające zdoby-cie takich umiejętności oraz wzmocnienie kompetencji społecznych jak:

• kreatywność;

• zaangażowanie, sumienność;

• umiejętność radzenia sobie ze stresem;

• umiejętność autoprezentacji;

• rozwijanie własnych zainteresowań;

• budowanie pozytywnych relacji z osobami star-szymi;

• budowanie pozytywnych relacji z rówieśnikami;

• współdziałanie w osiągnięciu celów;

• pewność siebie;

• asertywność;

• empatia.

Cały cel nauki polega na świadomym zdobyciu tego, co młodość otrzymuje darmo

Iwan Turgieniew

Uczestnicy obecnej pierwszej edycji AMW to 59 osób, chłopcy i dziewczynki w wieku 8-18 lat. Wyra-ziliśmy zgodę na uczestnictwo dzieci nieco młodszych i starszych w zajęciach niż wcześniej zakładane przez nas ramy wiekowe. Jest to spowodowane otrzymaniem zgłoszeń od dzieci spokrewnionych lub przebywających w jednej placówce, z których część nie spełniała kryte-riów wiekowych. Około 12% stanowią dzieci z całodo-bowych placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Uczestnicy AMW są bardzo zdyscyplinowani i z dużą uwagą oraz skupieniem wysłuchują wykładów. Chętnie angażują się w dyskusję i z olbrzymią łatwością udzielają odpowiedzi na stawiane pytania. Największą aktywność twórczą obserwujemy podczas zajęć war-sztatowych, ponieważ Młodzi Wynalazcy nie boją się nowych wyzwań. Pokazały to warsztaty z instrumenta-mi, gdzie każdy uczestnik z chęcią grał na nowym in-strumencie. Zajęcia w laboratorium mikrobiologicznym potwierdziły umiejętność pracy w grupie, dzięki czemu wyjątkowo sprawnie uczestnicy prowadzili obserwacje mikroskopowe oraz wykonywali drobne eksperymenty.

Na podstawie obserwacji uczestników podczas wykładów oraz warsztatów możemy z całą pewnością stwierdzić, że pierwsza seria zajęć przyniosła zamierzo-ny rezultat. W chwili obecnej grupę cechują: kreatyw-ność, zaangażowanie, spontaniczkreatyw-ność, wzajemny sza-cunek i chęć podejmowania nowych wyzwań.

Ryc. 1 Akt nominacji dla uczestników AMW

(4)

133 KR

Ó

TK

O

NA

UK

A

SZK

OŁA

EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | ebis@ibe.edu.pl | © for the article by the Authors 2016 © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2016 Pierwszego odkrycia badacz może dokonać sam, lecz im

bardziej świat staje się skomplikowany, tym trudniej dopro-wadzić mu badania do końca bez uciekania się do współ-pracy z innymi.

Aleksander Fleming

W każdej tego typu inicjatywie obie strony nawza-jem na siebie oddziałują. Dla organizatorów istotnym i bardzo wzruszającym momentem było uroczyste ślu-bowanie i wręczenie każdemu uczestnikowi aktu nomi-nacji na członka AMW. Dokonały tego, dla podkreśle-nia rangi wydarzepodkreśle-nia Władze Rektorskie i Dziekańskie (ryc. 1). Dla uczestników również był to wzruszający moment o czym świadczył drżący głos dzieci podczas ślubowania oraz emocje jakie towarzyszyły przy odbie-raniu aktu. Na podkreślenie zasługuje fakt, że dzieci i młodzież nie opuszczają zajęć i na końcu spotkania z niecierpliwością pytają o tematykę kolejnego spotka-nia. Dla organizatorów jest to największy dowód uzna-nia za wykonaną pracę.

Podsumowanie

Akademia Młodych Wynalazców to pokazanie mło-dym ludziom, że nauka może być formą zabawy. Jest to rodzaj zachęty dzieci i młodzieży do kreatywnego my-ślenia i pobudzenia wyobraźni, a jednocześnie pozawala im powiększyć ich wiedzę. Mamy nadzieję, że doda im to wiary we własne umiejętności. Akademia Młodych Wynalazców jest też miejscem nawiązywania nowych znajomości i przyjaźni, bo moc nauki tkwi w sprawnie działającym zespole. Przecież jednym z celów AMW jest integracja dzieci i młodzieży z różnych częstochow-skich szkół. Wspólna ich praca nad rozwiązywaniem problemów to najlepsza droga kreowania przyszłych elit. AMW skraca czas i ułatwia nawiązanie kontaktu zdolnych młodych ludzi. Zajęcia na Akademii

Mło-dych Wynalazców są również wyzwaniem dla nauczy-cieli akademickich, którzy muszą znaleźć odpowiedni sposób przekazywania wiedzy najmłodszym dzieciom, pobudzając ich kreatywne myślenie oraz kształtując ich osobowość.

Literatura

Murzyn A (2013).Wokół Kena Robinsona. Kreatywnego myślenia o edukacji. Wyd. Impuls; Kraków.

Nakoneczna D (1980). Kształcenie wielostronne stymulujące rozwój uzdolnień. WSiP; Warszawa.

Robinson K (2006). Oblicza umysłu. Ucząc się kreatywności. Wyd. Element; Kraków.

Robinson K (2012). Aronica Lou, Uchwycić żywioł. O tym jak znale-zienie pasji zmienia wszystko. Wyd. Element; Kraków.

Sarnat-Ciastko A (2015). Tutoring w polskiej szkole. Wyd. Difin. Tarnowski J (2009). „Jak wychować – w świecie paradoksów”.

Oficy-na Wydawniczo-PoligraficzOficy-na ADAM; Warszawa.

Tarnowski J (2009). Jak wychowywać? Barykada czy Dialog?. Oficy-na Wydawniczo-PoligraficzOficy-na ADAM; Warszawa.

Rozmus A (2013). Wykładowca doskonały. Podręcznik nauczyciela akademickiego. Wyd. Wolters Kluwer.

Treści zaprezentowane w tekście zostały przedstawione na II Ogólnopol-skiej Konferencji Dydaktyków Szkół Wyższych Wydziałów Przyrodniczych (Warszawa, 19–20 listopada 2015 roku).