View of History of the Manor Complex in Witulin

MONIKA IWANEK

DZIEJE ZAOZ

 ENIA DWORSKIEGO W WITULINIE

I. HISTORIA DWORU

Pierwsze informacje dotycz ace wczesnych dziejów Witulina pochodz a z 1558 r. Lezy on 15 km od Biaej Podlaskiej – niegdys´ Biaej Radziwiow-skiej. By on wasnos´ci a Iwana Wasylewicza Poubin´skiego i Maryny Lwow-ny Poubin´skiej, zoLwow-ny Iwana Kopcia, zosta odziedziczoLwow-ny potem przez jej córke Marianne, zamezn a z Kasprem Dembin´skim1. Wedug zapisków histo-rycznych w 1642 r. maj atek przeszed na Mikoaja Firleja z D abrowicy, kolej-no potem na jego ziecia, podczaszego litewskiego Krzysztofa Sapiehe, nastep-nie w 1649 sta sie wasnos´ci a wojewody brzeskiego Krzysztofa Piekarskiego herbu Topór, pisarza i tumacza, który zaozy w Witulinie ogród. Krzysztof Piekarski w 1669 r. przekaza maj atek swojemu zieciowi Melchiorowi Sa-wickiemu herbu Cholewa, ozenionemu z jego córk a Ann a2. Z ich mazen´stwa urodzi sie syn Dominik Kazimierz, który w 1688 r. sprzeda Witulin Janowi Chryzostomowi Pieni azkowi herbu Odrow az, wojewodzie sieradzkiemu3.

W 1700 r. jedyna córka Pieni azka z drugiego mazen´stwa z Teres a War-szyck a, Maria Kazimiera wniosa dobra witulin´skie w posag swojemu mezowi Karolowi Juliuszowi Sedlnickiemu herbu Odrow az, posowi cesarskiemu

Mgr MONIKAIWANEK doktorantka na Wydziale Nauk Humanistycznych w Instytucie Historii Sztuki w Katedrze Sztuki Nowozytnej KUL; e-mail: monikakom@wp.pl

1_{Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, red. M. Kaamajska-Saed, t. VIII:} Woje-wództwo lubelskie, z. 2. Powiat Biaa Podlaska, red. i oprac. K. Kolendo-Korczakowa,

A. Olen´ska i M. Zglin´ski, Warszawa 2006, s. 235 (dalej: KZSP).

2_{A. J o d  o w s k i, Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowos´ci} pónocno-wschodniej czes´ci woj. lubelskiego, Biaa Podlaska 2000, s. 103.

3_{R. A f t a n a z y, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. II:} Woje-wództwa brzesko-litewskie, nowogródzkie, Wrocaw 1993, s. 154.

w Rzeczypospolitej, gubernatorowi ksiestw: legnickiego, woowskiego i brzes-kiego4. Nastepnie Maria Kazimiera wysza za m az za brata swojego pierwsze-go meza Karola Józefa, podskarbiepierwsze-go wielkiepierwsze-go koronnepierwsze-go. Karol Józef Sedl-nicki na miejscu spalonego okoo 1720 r. paacu w tymze roku rozpocz a budo-we drewnianego dworu, w którym niekiedy przebywa w porze letniej  gów-na jego siedziba zgów-najdowaa sie w paacu w Ostromeczynie – dzis´ juz nieistnie-j acym. Nowy dwór wzniesiono na planie prostok ata, z drewna modrzewiowego w stylu barokowym. Caos´c´ zostaa nakryta amanym dachem z lukarnami, które podbito gontem. Na osi s´rodkowej fasady by trójarkadowy portyk wgeb-ny, nad którym znajdowaa sie trójokienna mieszkalna facjata z dwuspadowym dachem. Z lewej i prawej strony od portyku umieszczono po trzy prostok atne okna, zas´ przy narozach umieszczono s´lepe blendy okienne5.

Karol Józef Sedlnicki z mazonk a Konstancj a z Branickich (siostr a Jana Klemensa Branickiego hetmana wielkiego koronnego) przeniós sie do zna-mienitej rezydencji w Kozieradach, które na czes´c´ zony hrabiego Sedlnickie-go Konstancji nazwane zostay Konstantynowem6. Z zachowanego opisu por-tretu tegoz magnata dowiadujemy sie o jego aparycji:

...jest to mezczyzna z gow a podniesion a o czarnych, penych zycia oczach, czers-twych policzkach z doln a warg a dumnie wygiet a. Starannie utrefiona i upudrowa-na peruka, graupudrowa-natowy surdut, osiowe spodnie i kamizelka, upudrowa-na nie wstega Orderu Ora Biaego, koronkowe zaboty i mankiety. Kapelusz z pióropuszem, szpada i palone buty z ostrogami dopeniaj a wizerunku tego dygnitarza z epoki saskiej, w którym nic polskiego dopatrzyc´ sie nie mozna”7.

Zarówno Karol Juliusz Odrow az, jak i Karol Józef Sedlnicki zmarli nie pozostawiaj ac po sobie potomka. W 1781 r., po bardzo dugim procesie, Witulin ostatecznie, na mocy testamentu bezdzietnego Karola Juliusza, prze-szed w rece krewnego obu braci: Kazimierza Wezyka z Wielkiej Rudy, szambelana królewskiego, póz´niejszego posa na Sejm Czteroletni8.

4_Tamze.

5_{J o d  o w s k i, Dzieje obiektów..., s. 103.}

6_{J. S r o k a, O Wezykach z Witulina, „Sowo Podlasia” 1989, nr 8, s. 7.}

7 _{J o d  o w s k i, Dzieje obiektów..., s. 104. Portret Karola Odrow aza-Sedlnickiego}

pedzla Józefa Chrystiana Wernera znajduje sie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.

II. RÓD WE Z YKÓW W WITULINIE

Kazimierz Wezyk ozeni sie (mimo protestów ojca) ze swoj a ukochan a „hoz a jak tulipan, a gospodarn a i mi a” Mariann a z Bogusawskich podcza-szank a bracawsk a, która wydaa na s´wiat dwadzies´cia czworo dzieci – prze-zya poowa9. Kazimierz dzieki wygranej w procesie przej a ziemie zozone z klucza ostromeckiego, Witulina, Bukowca, Ossówki, Nosowa i Wólki No-sowskiej w ziemi mielnickiej, po czym sprzeda swoj a fortune w wojewódz-twie sandomierskim i mazowieckim, nastepnie w radomskim. Tym samym definitywnie przeniós linie Wezyków z Wielkiej Rudy na przeszo 150 lat do Witulina. Ten wazny krok uczci pisz ac swój jedyny wiersz10:

Lenija Wezykowska niech wie w potomnos´ci, Z e zyskali fortune z jego niepodnos´ci.

Przyczyna, ze z rodzonych sióstr byli zrodzeni, Dlatego Pieni azkowsk a fortune objeni11.

Wedug rodzinnej legendy wiersz ten z przykazu Kazimierza, zosta zapisa-ny na siedmiu portretach Karola Sedlnickiego, przygotowazapisa-nych dla jego szes´-ciu synów, siódmy portret umieszczono w kos´ciele w Les´nej Podlaskiej.

W 1805 r. maj atek przej a syn Kazimierza, Franciszek Wezyk – poeta, kaszte-lan krakowski, prezes Polskiej Akademii Umiejetnos´ci12. W jego autobiografii pojawiaj a sie wspomnienia lat spedzonych w Witulinie: Ojciec, nawyky do spraw publicznych, czesto opuszcza dom dla trybunaów, albo s adowych kadencji lub dla usug s asiedzkich. Cay ciezar wychowania dwanas´ciorga dzieci i utrzymania licznego domu spad na matke Marie z Bogusawskich.

Alez to bya rzadkiego rozs adku niewiasta: pani gospodyni wzorowa a przytem pena poboznos´ci i pieczoowitos´ci o wszystko. Gdy zgasa w 1805 roku, wszyst-ko z ni a upado. Pamiec´ tej s´wi atobliwej i bez obecnych przesad poboznej nie-wiasty wiele razy bya dla pisz acego te sowa najznakomitsza, pociech a [...]13.

9 _{B. C z w ó r n ó g - J a d c z a k, Gniazda rodowe Wezyków na Podlasiu w kon´cu} XVIII i pierwszej poowie XIX wieku, w: Dworki, pejzaze, konie, red. K. Stepnik, Lublin 2002,

s. 44 (Seria: Obrazy kultury polskiej).

10 _{Ród Wezyków posiada do kon´ca II wojny s´wiatowej drug a rezydencje w odlegym}

o 7 km od Witulina  Nosowie, gdzie znajdowa sie dwór murowany z podobnym rozkadem wnetrz jak w Witulinie. A f t a n a z y, Dzieje rezydencji..., s. 156.

11_{B. C z w ó r n ó g - J a d c z a k, Gniazda rodowe..., s. 44.} 12_{A f t a n a z y, Dzieje rezydencji..., s. 155.}

Franciszek by absolwentem Akademii Bialskiej. Po upadku Ksiestwa War-szawskiego na stae zamieszka w witulin´kim modrzewiowym dworze, gdzie w trakcie jego szesnastoletniego pobytu powstao wiele dzie m.in. Bolesaw

S´miay, Wanda. Bywa w Biaej Radziwiowskiej, gdzie pozna Józefa Ignacego

Kraszewskiego, w którego wspomnieniach znajduje sie zapisek z tegoz wydarze-nia: „Dziad Malski przejezdzaj acy przez Bia a z Franciszkiem Wezykiem, wy-woa mnie ze szkoy [Akademii Bialskiej – przyp. M. I.], aby zaprezentowac´ synnemu juz wówczas poecie [...] W kilkadziesi at lat póz´niej miaem szczes´cie przedstawic´ mu sie w Krakowie [...]”14. Franciszek jako kasztelan-senator wspiera powstanie listopadowe, reprezentuj ac skrzydo konserwatywne15. Po upadku powstania wyjecha na stae wyjezdza do Krakowa; niekiedy odwiedza swoich braci, którzy mieszkali i gospodarzyli w Witulinie16. W latach 1855-1862 by prezesem Krakowskiego Towarzystwa Naukowego, a takze zainspiro-wa oraz wspiera budowe domu Towarzystwa (dzis´ PAN w Krakowie przy ul. Sawkowskiej). Przebywa w Krakowie, Siedliskach i Minodze pod Krako-wem – w maj atkach zony Felicji z Mieroszewskich, ale Witulin pozostawa mu bliski i drogi w jego wspomnieniach17.

W 1831 r. syn Kazimierza Wezyka, Wilhelm otrzyma dobra witulin´skie. W tym czasie Kazimierz wyjecha do Krakowa; Witulin odwiedzi kilkakrot-nie w czasie rodzinnych wizyt, po raz ostatni w 1858 r.18 Kolejnym was´ci-cielem maj atku zosta Feliks Wezyk, syn Wilhelma, zonaty z Mari a Katarzyn a Izabell a Mielzyn´sk a. Ostatnim was´cicielem z rodu Wezyków by syn Feliksa, Stanisaw, zonaty z Barbar a Wierzbick a z Wieniawki19. W 1822 r. we wsi byo 39 domów i 247 mieszkan´ców, w 1921 r. byy juz 83 domy, a w nich 640 mieszkan´ców20. W 1933 r. maj atek przejea Wanda Piasecka, po niej Bohdan Wedrychowski, notariusz z Biaej Podlaskiej. W roku 1938 was´ci-cielk a zostaa Helena Wedrychowska. W 1940 r. dwór spalono, zas´ w 1944 r. sponea czes´c´ budynków gospodarczych z folwarku21.

poety skres´lony, w: Pisma F. Wezyka, t. II, Kraków 1878, s. 293. 14_{S r o k a, O Wezykach..., s. 7.} 15_{C z w ó r n ó g - J a d c z a k, Gniazda rodowe..., s. 47.} 16_{S r o k a, O Wezykach..., s. 7} 17_{C z w ó r n ó g - J a d c z a k, Gniazda rodowe..., s. 47.} 18_{J o d  o w s k i, Dzieje obiektów..., s. 104.} 19_{A f t a n a z y, Dzieje rezydencji..., s. 155.}

20 _{Gmina Les´na Podlaska. Zarys historyczno-geograficzny ze sownikiem miejscowos´ci} i obiektów fizjograficznych, red. H. Maruszczak, Biaa Podlaska 1995, s. 56.

W Witulinie znajduje sie takze kos´ció p.w. s´w. Michaa Archanioa – pier-wotnie pod tym wezwaniem cerkiew erygowana w 1573 r.22 Nie wiadomo przez kogo zostaa wybudowana23. Obecny kos´ció24 powsta zapewne w 1686 r. By przykryty dachem gontowym. Miay znajdowac´ sie tam obrazy malowane w stylu bizantyjskim z greckimi i sowian´skimi napisami25.

W paz´dzierniku 1648 r., Witulin napadli kozacy Bohdana Chmielnickiego, „którzy powstali w obronie prawosawnej cerkwi w imie wolnos´ci od polskiego ciemiezenia”. To wydarzenie zapisa kronikarz cerkwi S´w. Narodzenia w Biaej: „Ojca Witulin´skiego mao nie zabili gdyby nie jego mios´c´ pani Mleczko, widz ac jego niewinnos´c´ uchronia go od s´mierci”. Podobne wydarzenie miao miejsce w cerkwi, w Terebeli: „Ojca Artemija takze mocno bili, mordowali, zrabowali upy cerkiewne, zone jego schwytali, suknie, szaty zrabowali i w kon´cu dom spalili, przez czas jakis´ w puszczy kryc´ sie pozostali musieli”26.

W 1800 r. w budynku zanotowano istnienie dziesieciu okien. W latach 1874-1919 suzy on jako cerkiew prawosawna, nastepnie zamieniono go na kos´ció rzymskokatolicki27. Takie informacje znajduj a sie w zapiskach archiwalnych: „Do 1873 r. bya jano unitów dla unitów a okoo 1873 r. zawadneli popi i prze-robieli na Cerkiew prawosawna przeznaczona i w tym stanie suzya do 1915 r.”28Znajdujemy zapisek z 1920 r. mówi acy, ze Cerkiew w Witulinie jest obecnie kaplic a katolick a, ludnos´c´ wsi Witulin pragnie utworzenia nowej para-fii29. Tak sie stao i parafia p.w. s´w. Michaa Archanioa istnieje do dzis´.

22_Tamze.

23 _{Archiwum Pan´stwowe Lublin [dalej: APL], Starostwo Powiatowe Konstantynowskie,}

sygn. 136, k. 39.

24_{K. Z d a n´ s k i, Przyczynki do dziejów powiatu brzesko-litewskiego i ziem nim} obje-tych, Warszawa 1936, s. 115.

25_Tamze.

26 _{I. N. T e o d o r o v i c, Konstantinovskij ujezd Siedlce: Tipografija Gubernskago} Pravlenija, w: Siedleckaja Ucebnaja Direkcija: opisanie ucebnych zavedenij i glavniejsich miestnosty Sedleckoj gubernii, t. II, [b.m.w.] 1906, s. 123.

27_{J. M a r a s´ k i e w i c z, A. B a s z k o w, Drewniana architektura pónocnej czes´ci} euroregionu Bug, Biaa Podlaska, 2006, s. 58.

28_{APL, Starostwo Powiatowe Konstantynowskie, sygn. 136, k. 77.}

29_{Tamze, k. 39-40. Zob. m.in. o administracji parafii APL, Chemski konsystorz} greckoka-tolicki, sygn. 756, k. 12.

III. ZAOZ ENIE DWORSKIE

Dworek30, niezaleznie od swoich rozmiarów otoczony parkiem z ogroda-mi, stanowi trway element polskiego krajobrazu, symbol trwania polskos´ci, znak ci agos´ci rodzinnej tradycji, narodowej historii i polskiej kultury31.

Omawiany dwór w Witulinie zbudowany z drzewa modrzewiowego by bu-dowl a dziewiecioosiow a, zaprojektowan a na rzucie prostok ata, parterow a z trójosiow a czes´ci a s´rodkow a pietrow a. Od strony zajazdu znajdowa sie okazay arkadowy portyk rozczonkowany pilastrami, z balkonikiem. Budowla miaa elewacje oszalowane pionowo deskami oraz wysoki dach gontowy, czterospadowy. W kazdej czes´ci pietrowej dachu umieszczono dwa lukary32. Tuz za bram a, na prawo szo sie w strone duzych stajni, wozowni, obór i innych zabudowan´ folwarcznych, zbudowanych z kamienia lub cegy. Po lewej stronie znajdowaa sie cerkiew unicka (dzis´ kos´ció rzymskokatolicki), dalej zabudowa wsi. Rozlegy dziedziniec przed dworem by trawiasty, wokó cien´ swój daway kasztany, dalej stay cztery murowane oficyny33. Kuchnie dworsk a wybudowano w 2. po. XIX w. z cegy i otynkowano. Zaprojektowa-no j a na planie prostok ata i zwrócono frontem na pónoc34.

Na dworze byo wiele mebli z kon´ca XVIII w. Gromadzono rózne rodzinne pami atki, szczególnie po Franciszku Wezyku. Wedug relacji J. oskiego caos´c´ bya urz adzona w wytwornym gus´cie. Wnetrza zaprojektowano na dwóch trak-tach35. Na osi mies´ci sie obszerny hall i salon od ogrodu. Z hallu na lewo wchodzio sie do gabinetu, na prawo do kredensu, zas´ z salonu na lewo do sypialni, na prawo do sali jadalnej. Na osiach skrajnych znajdoway sie mniejsze pomieszczenia o róznym przeznaczeniu, m.in. pokoje gos´cinne. W hallu pos´rod-ku znajdowa sie stó bilardowy, zas´ w rogach dwa duze piece z kafli ozdob-nych, jednoczes´nie ogrzewaj ace inne pomieszczenia36. W salonie wisiay por-trety róznych antenatów: Marii z Bogusawskich Wezykowej – ukazanej w

rob-30 _{Zob. I. R o l s k a - B o r u c h, „Domy pan´skie” na Lubelszczyz´nie od póz´nego} gotyku do wczesnego baroku, Lublin 2003.

31 _{A. K o p r u k o w n i a k, Dworek ziemian´ski i jego rola w lokalnej spoecznos´ci} wiejskiej na Podlasiu po powstaniu styczniowym, w: t e n z e, Ziemian´stwo Lubelszczyzny i Podlasia w XIX i XX wieku, Radzyn´ Podlaski–Lublin 2005, s. 431.

32_{A f t a n a z y, Dzieje rezydencji..., s. 155.} 33_{Tamze, s. 156.}

34_{KZSP, s. 236.}

35_{A f t a n a z y, Dzieje rezydencji..., s. 155.} 36_{Tamze, s. 155-156.}

ronie z koronkami i ksi azk a do nabozen´stwa w reku oraz wizerunek wojewody wilen´skiego Karola Stanisawa Radziwia „Panie Kochanku”, biskupa uckiego Feliksa Turskiego, Adama Naruszewicza polskiego historyka zwi azanego z Jano-wem – waznych osobistos´ci, które byway na dworze w Witulinie. Nie mogo zabrakn ac´ portretu takze Franciszka Wezyka37.

Z relacji Józefa oskiego przedstawionej w „Tygodniku Ilustrowanym” wiemy, jak wygl ada dwór w Witulinie w 1876 r.:

Portrety zdobi a sale jadaln a, a meble z tejze epoki zapeniaj a obszerne komna-ty, odznaczaj ac sie dobrym smakiem i rozkadem jaki rzadko w dzisiejszych domach spotykamy. Warto tez zwiedzic´ poddasze mog ace obszerne zast apic´ salo-ny. Podwójne wi azanie, wzmocnione mnóstwem krzyzownic, zadziwia wielkos´ci a, doskonaos´ci a materiau i ciesielskiej roboty. Z gmachu roztacza sie widok na dziedziniec, corocznie ubarwiony s´licznymi klombami kwiatów. Z tym zczernia-ym od staros´ci dworcem doskonale harmonizuje otaczaj acy go ogród. Z lewej strony domu obszerny trawnik okolony jest alejami z odwiecznych lip i grabów, których po aczone ze sob a gaezie tworz a wyniose sklepienia. Najwieksz a jednak ozdob a jest szpaler olbrzymich s´wierków, jakich w zadnym nie widziaem ogro-dzie. Byo ich kilkanas´cie, ale burze panuj ace w tych stronach w latach 1853 i 1855 wieksz a ich czes´c´ zwaliy. Bed ac zaraz po tym wypadku w Witulinie, nali-czyem na lez acych jeszcze pniach przeszo 200 sojów drzewnych, s´wiadcz acych, ze ogród ten rzeczywis´cie siega czasów Jana Kazimierza. Wpatruj ac sie w sadzo-ne na trawnikach drzewa, widzimy, ze te plantacje rozmaite tworz a figury nas´la-duj ace jakby szereg róznego wymiaru i ksztatów salonów. Ogród ten ci agnie sie wzduz rzeczki zwanej Biak a, która w tych stronach odgraniczaa Korone od Litwy. Dodac´ winienem, ze dzisiejsi was´ciciele Witulina starannie pielegnuj a ten szacowny zabytek dawnego ogrodnictwa, opisany zas´ poprzednio dworzec, który juz znacznie by przed 20 laty, gruntownie odrestaurowali. Pobyt w penym uro-czystej powagi Witulinie bogim spokojem napenia umys i uprzytomnia nad domowe zycie dawnego obywatelstwa...38.

Nieod acznym elementem zaozenia dworskiego by park, który w Wituli-nie roztacza sie po bokach i od tyu domu mieszkalnego, siegaj ac az do rzeki, przy której rosy olbrzymie s´wierki. Zosta zaprojektowany na osi: gówny wjazd w brame, gazon z podjazdem, plac po nieistniej acym dworze na wzgórku, a za nim (dzis´ zaros´niete dzikimi krzewami) okno widokowe na  aki i pola. Do dworu prowadzia aleja klonowa. Mozemy dostrzec zachowane do dzis´ dwa stawy i salon parkowy na lewym skrzydle, który z trzech stron

37_{Tamze, s. 156.}

otacza spacerowa aleja lipowa – wedug przekazów rodzinnych mia j a zasa-dzic´ Mikoaj Firlej. Wyraz´nie widzimy tu typowe zaozenie charakterystyczne dla os´rodków dworskich przeomu XVIII i XIX w. – do takiej datacji skania takze wiek drzew znajduj acych sie w alejach parku39.

Z zaozenia dworskiego w Witulinie pozostaa aleja lipowa oraz dugi, prostok atny i trawiasty podjazd otoczony kasztanowcami oraz resztki parku krajobrazowego z XIX w. z graniczn a rzek a Biak a oraz nielicznie pozostay-mi okazapozostay-mi starych drzew (s´wierki, lipy, graby, kasztanowce). Ogród pozostay-mia siegac´ czasów Jana Kazimierza40. W skad caego zaozenia wchodzia takze oranzeria, kuchnia dworska i zabudowania gospodarcze. Klasycystyczn a oran-zerie wybudowano w 1. po. XIX w. W 1966 r. zostaa spalona. Bya wybu-dowana na planie prostok ata, murowana z cegy, otynkowana. W narozach zostaa ujeta kolumnami toskan´skimi. Pierwotnie s´ciana poudniowa bya piecioosiowa, niegdys´ przeszklona z dachem pulpitowym41.

Prawnuk Kazimierza Wezyka, Stanisaw Tomkowicz pisa, ze Witulin to miejscowos´c´ tchn aca uroczyst a jak as´ powag a i wyj atkowo ws´ród jednostajnej, piaszczystej okolicy piekna42.

Wedug relacji Jerzego Sroki we wrzes´niu 1939 r. dwór z folwarkiem Pasieka naleza do notariusza Bohdana Wedrychowskiego i jego zony, Heleny z Kuczyn´skich43. W 1940 r. dwór przej a niemiecki okupant pod wodz a Stephuna. Wedrychowskiego aresztowao gestapo z Biaej Podlaskiej. W Wi-tulinie przebywali na rekonwalescencji niemieccy zonierze z wojskowego szpitala w Biaej Podlaskiej. Dat a graniczn a jest czerwiec 1943, kiedy to w czasie akcji partyzanckiej od pocisków zapali sie dach i cay dwór spon a, pozostay tylko ruiny44.

Budynek zosta przeksztacony, gdyz od 1945 r. peni funkcje szkoy podstawowej, po 1965 zosta rozbudowany od strony zachodniej45.

39 _{D. F i j a  k o w s k i, M. K s e n i a k, Parki wiejskie lubelszczyzny – stan,} ochrona i rewaloryzacja biocenotyczna, Warszawa 1982, s. 117.

40 _{Sownik geograficzny Królestwa polskiego i innych krajów sowian´skich, t. XIII, red.}

B. Chlebowski, Warszawa 1893, s. 682.

41_{KZSP, s. 236.}

42_{T o m k o w i c z, Zywot Franciszka..., s. 295.}

43_{Zob. L. Z u g a j, Dzieje samorz adu i administracji w gminie Les´na Podlaska} 1809-1990, Les´na Podlaska 2010.

44_{S r o k a, O Wezykach..., s. 7.} 45_{KZSP, s. 236.}

BIBLIOGRAFIA

A f t a n a z y R.: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. II. Wojewódz-twa brzesko-litewskie, nowogródzkie, Wrocaw 1993, s. 154-157.

Archiwum Pan´stwowe Lublin, Starostwo Powiatowe Konstantynowskie, sygn. 136, k. 39-40, 77. C z w ó r n ó g - J a d c z a k B.: Gniazda rodowe Wezyków na Podlasiu w kon´cu XVIII i pierwszej poowie XIX wieku, w: Dworki, pejzaze, konie, red. K. Stepnik, Lublin 2002, s. 43-50. (Seria: Obrazy kultury polskiej).

F i j a  k o w s k i D., K s e n i a k M.: Parki wiejskie lubelszczyzny – stan, ochrona i rewaloryzacja biocenotyczna, Warszawa 1982.

Gmina Les´na Podlaska. Zarys historyczno-geograficzny ze sownikiem miejscowos´ci i obiektów fizjograficznych, red. H. Maruszczak, Biaa Podlaska 1995.

J o d  o w s k i A.: Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowos´ci pónocno-wschodniej czes´ci woj. lubelskiego, Biaa Podlaska 2000.

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, red. M. Kaamajska-Saed, t. VIII: Wojewódz-two lubelskie, z. 2. Powiat Biaa Podlaska, red. i oprac. K. Kolendo-Korczakowa, A. Olen´-ska i M. Zglin´ski, Warszawa 2006.

K o p r u k o w n i a k A.: Dworek ziemian´ski i jego rola w lokalnej spoecznos´ci wiejskiej na Podlasiu po powstaniu styczniowym, w: t e n z e, Ziemian´stwo Lubelszczyzny i Pod-lasia w XIX i XX wieku, Radzyn´ Podlaski–Lublin 2005, s. 431-443.

 o s k i J.: Witulin, „Tygodnik Ilustrowany” 1(1876), nr 2, s. 18.

M a r a s´ k i e w i c z J., B a s z k o w A.: Drewniana architektura pónocnej czes´ci euro-regionu Bug, Biaa Podlaska, 2006, s. 58.

R o l s k a - B o r u c h I.: „Domy pan´skie” na Lubelszczyz´nie od póz´nego gotyku do wczesnego baroku, Lublin 2003.

Sownik geograficzny Królestwa polskiego i innych krajów sowian´skich, t. XIII, red. B. Chle-bowski, Warszawa 1893, s. 682.

S r o k a J.: O Wezykach z Witulina, „Sowo Podlasia” 1989, nr 8, s. 7.

T e o d o r o v i c N. I.: Konstantinovskij ujezd Siedlce: Tipografija Gubernskago Pravlenija, w: Siedleckaja Ucebnaja Direkcija: opisanie ucebnych zavedenij i glavniejsich miestnosty Sedleckoj gubernii, t. II, [b.m.w.] 1906, s. 122-250.

T o m k o w i c z S.: Z ywot Franciszka Wezyka z uzyciem gównie wasnych zapisków poety skres´lony, w: Pisma F. Wezyka, t. II, Kraków 1878.

Z d a n´ s k i K.: Przyczynki do dziejów powiatu brzesko-litewskiego i ziem nim objetych, Warszawa 1936.

Z u g a j L.: Dzieje samorz adu i administracji w gminie Les´na Podlaska 1809-1990, Les´na Podlaska 2010.

HISTORY OF THE MANOR COMPLEX IN WITULIN

S u m m a r y

The manor complex in Witulin has a rich history. The key role in its history was played by the Wezyk family that moved from Wielka Ruda to Witulin and lived there for over 150

years. In the history of the manor Franciszek Wezyk marked his presence in a particular way; he was a poet, the Krakow Castellan, the President of the Polish Academy of Learning.

The larch manor was a nine-axis building, designed on the plane of a rectangle. It had one floor with a three-axis middle part that had two floors. The park was an element of the com-plex. The manor was burnt down in 1940.

Translated by Tadeusz Karowicz

Sowa kluczowe: Witulin, dwór, Franciszek Wezyk, cerkiew, park. Key words: Witulin, court, Franciszek Wezyk, orthodox church, park.