View of What Irritates the Students of Polish Philology in Poles Language Polite Behavior

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXIII, zeszyt 6 – 2015 DOI: HTTP://DX.DOI.ORG/10.18290/RH.2015.63.6-10. ANNA PIOTROWICZ MA GORZATA WITASZEK-SAMBORSKA. *. CO RAZI STUDENTÓW POLONISTYKI W JZYKOWYCH ZACHOWANIACH GRZECZNO'CIOWYCH POLAKÓW?. Zachowania grzeczno ciowe – w tym jzykowe – zmieniaj si wraz ze zmianami zachodzcymi w yciu spoecznym i w kulturze. Nic dziwnego zatem, e lingwi ci po wicaj temu zagadnieniu sporo uwagi. Wystarczy tu wspomnie , przykadowo tylko, liczne publikacje Magorzaty Marcjanik1, Kazimierza Ooga2, Dr hab. ANNA PIOTROWICZ, prof. UAM – kierownik Zakadu Frazeologii i Kultury Jzyka Polskiego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; adres do korespondencji: Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. A. Fredry 10, 61-701 Pozna, e-mail: ape@amu.edu.pl Dr hab. MA GORZATA WITASZEK-SAMBORSKA, prof. UAM – pracownik Zakadu Frazeologii i Kultury Jzyka Polskiego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; adres do korespondencji: Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. A. Fredry 10, 61-701 Pozna, e-mail: msambor@amu.edu.pl 1 Zob. m.in.: M. MARCJANIK, Normy regulujce jzykowe zachowania grzecznociowe, „Przegld Humanistyczny” 1990, nr 7, s. 77-82; TA

(2) , Etykieta jzykowa, w: Wspóczesny jzyk polski, red. J. Bartmiski, Wrocaw 1993, s. 271-281; TA

(3) , Granice polskiej grzecznoci jzykowej, „Poradnik Jzykowy” 1993, nr 7, s. 375-383; TA

(4) , Polska grzeczno jzykowa, Kielce 1997; TA

(5) , W krgu grzecznoci. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety jzykowej, Kielce 2001; TA

(6) , Zmiany w etykiecie jzykowej ostatnich lat XX wieku, w: Zmiany w publicznych zwyczajach jzykowych, red. J. Bralczyk, K. Mosioek-Kosiska, Warszawa 2001, s. 79-84; TA

(7) , Proces przewartociowywania polskiej grzecznoci jzykowej, w: Jzyk trzeciego tysiclecia II, t. I: Nowe oblicza komunikacji we wspóczesnej polszczy3nie, red. G. Szpila, Kraków 2002, s. 391-396; TA

(8) , Grzeczno w komunikacji jzykowej, Warszawa 2007; TA

(9) , O formach grzecznociowych typu Witam, panie Jerzy, Miego dnia, profesorze, w: Na jzykoznawczych ciekach. Prace ofiarowane Profesorowi Jerzemu Podrackiemu, red. A. Mikoajczuk, R. Pawelec, Warszawa 2007, s. 89-94; TA

(10) , Sownik jzykowego savoir-vivre’u, Warszawa 2014..

(11) 182. ANNA PIOTROWICZ, MA GORZATA WITASZEK-SAMBORSKA. Antoniny Grybosiowej3 i innych4. Szybkie tempo tych zmian we wspóczesnej polszczynie powoduje, e rysuj si znaczne rónice pokoleniowe zarówno w samej jzykowej etykiecie, jak i w jej ocenie. Zrozumiae jest, e wiele zastrzee budz w ród osób starszych zbyt swobodne zachowania quasi-grzeczno ciowe modziey. Wane wydao nam si spojrzenie na ten problem z perspektywy ludzi modych, w dodatku o wyszym ni przecitny stopniu wiadomo ci jzykowej i komunikacyjnej5. W tym celu przeprowadziy my badanie ankietowe, którym objy my studentów polonistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wzili w nim udzia suchacze II roku studiów licencjackich (tu po semestralnym konwersatorium z Kultury jzyka polskiego6) i II roku studiów 2. Zob. m.in.: K. O

(12) ÓG, Zwroty grzecznociowe wspóczesnej polszczyzny mówionej (na materiale jzyka mówionego mieszkaców Krakowa), Warszawa–Kraków 1990; TEN

(13) E, Wspóczesny model polskiej grzecznoci jzykowej, w: Jzyk a Kultura, t. XVII: ¥yczliwo i agresja w jzyku i kulturze, red. A. Dbrowska, A. Nowakowska, Wrocaw 2005, s. 9-15; TEN

(14) E, Uwagi o wspóczesnej polskiej grzecznoci jzykowej, w: TEN

(15) E, Polszczyzna przeomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Rzeszów 2007, s. 77-88. 3 Zob. m.in.: A. GRYBOSIOWA, Przyczyny zmian w polskim systemie adresatywnym, w: Jzyk w miecie. Problemy kultury i poprawnoci, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 1998, nr 37, s. 57-61; TA

(16) , Nowe sytuacje – nowe zachowania grzecznociowe, „Poradnik Jzykowy” 2002, nr 2, s. 3-8; TA

(17) , Obce kulturowo formuy nawizywania kontaktu we wspóczesnej polszczy3nie. Geneza, recepcja, wartociowanie, w: TA

(18) , Jzyk wtopiony w rzeczywisto, Katowice 2003, s. 176-185; TA

(19) , Destrukcja tradycyjnego, polskiego modelu grzecznoci. Nowe formuy globalne, w: Przemiany jzyka na tle przemian wspóczesnej kultury, red. K. Oóg i E. Oronowicz-Kida, Rzeszów 2006, s. 31-37. 4 Zob. m.in.: Grzeczno nie jest nauk atw ani ma. Jzyk, dziaanie, kultura, red. J. Bloch, D. Lewandowska-Jaros i R. Pawelec, Warszawa 2014; E. JDRZEJKO, M. KITA, Sowa grzeczne i serdeczne, czyli o jzyku yczliwym na co dzie i od wita, Warszawa 2002; Jzyk a Kultura, t. VI: Polska etykieta jzykowa, red. J. Anusiewicz, M. Marcjanik, Wrocaw 1992; M. KITA, Jzykowe rytuay grzecznociowe, Katowice 2005; J. KOWALIKOWA, Jzyk bez etykiety, w: Jzyk trzeciego tysiclecia III, t. I: Tendencje rozwojowe wspóczesnej polszczyzny, red. G. Szpila, Kraków 2005, s. 463-472; A. PIOTROWICZ, Sownictwo i frazeologia zwizane z ogad towarzysk, w: Jzyk polski. Wspóczesno, historia, t. V, red. W. Ksiek-Bryowa i H. Duda, Lublin 2005, s. 47-55; Jak zwracaj si do siebie Europejczycy, red. M. Marcjanik, Warszawa 2013. 5 Przyjmujemy tu za Encyklopedi jzyka polskiego (red. S. Urbaczyk, M. Kucaa, Wrocaw–Warszawa–Kraków 1999, s. 394), e „ wiadomo jzykowa, rozumiana jako ogó pogldów jednej osoby, grupy spoecznej lub szerszej zbiorowo ci na jzyk, a take ogó postaw wobec niego i emocji z nim zwizanych, obejmuje 1. wiedz o jzyku (intuicyjn, szkoln, rzadziej naukow), 2. kompetencj jzykow, czyli zdolno do wa ciwej selekcji rodków jzykowych, adekwatnych do celu wypowiedzi, jej charakteru, stylu, adresata, oraz 3. ocen ich akceptowalno ci fonetycznej, gramatycznej, logicznej, kulturowej itd., czyli poczucie jzykowe”. Prób syntetycznego zaprezentowania dotychczasowych pogldów na temat wiadomo ci jzykowej z punktu widzenia rónych dyscyplin naukowych podj Krzysztof Ma kowiak (¢wiadomo jzykowa – problem definicji, „Poradnik Jzykowy” 2011, z. 2, s. 5-23). 6 Zob. program zaj : http://www.kjp.amu.edu.pl/pkjp.html [dostp: 21.11.2014]..

(20) JZYKOWE ZACHOWANIA GRZECZNO'CIOWE POLAKÓW. 183. magisterskich (po zajciach z Kultury komunikacji jzykowej7) – cznie sto osób, z przewag kobiet. Ankieta zawieraa trzy pytania: 1. Co wedug Pani/Pana oznacza pojcie „grzeczno jzykowa”?; 2. Co razi Pani/Pana w jzykowych zachowaniach grzecznociowych? U kogo? W jakich sytuacjach?; 3. Czy dostrzega Pani/Pan rónice midzy grzecznoci jzykow w Pani/Pana kontaktach z rówienikami a z osobami starszymi? Jeli tak, prosz okreli, na czym polegaj, i poda przykady. Analiz i interpretacj odpowiedzi na pytanie pierwsze uczyniy my tematem artykuu Grzeczno jzykowa w wiadomoci studentów polonistyki8, odpowiedzi na ostatnie pytanie bd przedmiotem rozwaa w kolejnym tek cie. Tu natomiast skupimy si na odpowiedziach udzielonych na pytanie 2., tj. Co razi Pani/Pana w jzykowych zachowaniach grzecznociowych? U kogo? W jakich sytuacjach? Respondenci obszernie wypowiadali si na ten temat, poruszajc rozmaite wtki i rozpatrujc przejawy (nie)grzeczno ci jzykowej na rónych paszczyznach. Wyranie ujawnia si tu dysproporcja w bardzo czstym przypisywaniu „obowizku przestrzegania” jzykowych zachowa grzeczno ciowych nadawcom, a zupenie wyjtkowo – odbiorcom9. Przegld wypowiedzi respondentów rozpoczniemy zatem od analizy zastrzee formuowanych pod adresem nadawców. Mona je sprowadzi do kilku ogólniejszych kategorii.. 1. BRAK ODPOWIEDNICH JZYKOWYCH ZACHOWA+ GRZECZNO'CIOWYCH. W kilku ankietach studenci ogólnikowo zasygnalizowali ten problem, piszc: – „Razi mnie demonstrowanie braku grzeczno ci przez niektóre osoby”; – „W dzisiejszych czasach grzeczno jzykowa nie jest doceniana”. Znacznie cz ciej wskazywano konkretne sytuacje komunikacyjne, w których naruszane s zasady jzykowej etykiety, zarówno oficjalne, jak i – rzadziej – mniej oficjalne. Doda naley, e studenci wielokrotnie podkre lali brak grzeczno ci osób modszych wiekiem lub rang w stosunku do starszych:. 7. Zob. program zaj : http://www.kjp.amu.edu.pl/skk.html#kultura_komunikacji_jezykowej [dostp: 21.11.2014]. 8 A. PIOTROWICZ, M. WITASZEK-SAMBORSKA, Grzeczno jzykowa w wiadomoci studentów polonistyki, w: Grzeczno nie jest nauk, s. 269-278. 9 Na temat etyki odbioru zob. np. A. MARKOWSKI, J. PUZYNINA, Kultura jzyka, w: Wspóczesny jzyk polski, red. J. Bartmiski, Wrocaw 1993, s. 57..

(21) 184. ANNA PIOTROWICZ, MA GORZATA WITASZEK-SAMBORSKA. – „Nieumiejtne dostosowanie sownictwa itd. do osoby, do której zwraca si jednostka, np. brak szacunku do osoby starszej”; – „Roszczeniowy ton i sposób mówienia ludzi modych do ludzi starszych. Jest to do czste na uniwersytecie, w urzdach, autobusach i in. rodkach komunikacji miejskiej”; – „Razi mnie zbytnia kolokwialno i spoufalanie si – szczególnie modziey z osobami starszymi i zajmujcymi wysze stanowiska (np. naukowe), ale take z ludmi o niszym statusie spoecznym lub z tzw. marginesu spoecznego. Kademu odbiorcy naley si szacunek i odpowiednie dostosowanie sownictwa – bez wzgldu na wiek i pe ”; – „Zwracanie si do osób starszych bez szacunku, kolokwialnie. Uywanie przez modych ludzi slangu potocznego”; – „W sytuacjach oficjalnych niedopuszczalne jest zwracanie si po imieniu do osoby starszej, która nie wyrazia na to zgody”; – „mówienie na ty osobom starszym”; – „uywanie sów nieadekwatnych do sytuacji (fajnie, super, ekstra)”; – „Brak wyuczonych zachowa grzeczno ciowych w trakcie pisemnego zwracania si do ludzi starszych, z którymi nie cz nas blisze relacje – wykadowcy, profesorowie, duchowni itp.”; – „Czsto uczniowie lub studenci nie stosuj odpowiednich zwrotów grzeczno ciowych do swoich nauczycieli czy wykadowców, nastpuje czste «przechodzenie na ty»”. Zauwaali te, cho rzadziej, sytuacj odwrotn – nieodpowiednie zachowania osób starszych w stosunku do modszych: – „Boli mnie odnoszenie si osób starszych do modszych z lekcewaeniem”; – „Nie podoba mi si, gdy osoby starsze zwracaj si do modszych bezpo rednio w sytuacjach oficjalnych, wydaje mi si to protekcjonalne z ich strony”; – „Nieodpowiednie jest zwracanie si osoby starszej do kogo modego per «Ty» – mody wiek nie oznacza przecie, e naley si tak zwraca ”; – „Razi mnie brak zachowa grzeczno ciowych w mailach wykadowców skierowanych do studentów”. Respondenci zwracali nadto uwag na niewa ciwe formuy nawizywania kontaktu: – „zapominanie o przedstawianiu si”; – „Kiedy kto nieznajomy zwraca si bezpo rednio do drugiej osoby, nie mówic per Pani / Pan”;.

(22) JZYKOWE ZACHOWANIA GRZECZNO'CIOWE POLAKÓW. 185. – „Najbardziej razi mnie nieumiejtno zwracania si do osoby (czsto i mnie) po imieniu. Sysz tylko: «Ej, ty!» albo po prostu samo «ej!». Jest to «zjawisko», które wystpuje gównie w ród modziey, studentów, ogólnie – ludzi modych”; – „W zachowaniach grzeczno ciach razi mnie w sytuacjach oficjalnych w ród studentów na zajciach przedstawianie si najpierw nazwiskiem”; – „Pani zamiast Szanowna Pani na pocztku listu”; – „brak tytuów: doktor, profesor, niestosowanie poprawnych stopni naukowych czy zawodowych”. Cz uwag dotyczya mediów: – „Wida brak grzeczno ci jzykowej w mediach – szczególnie w programach publicystycznych, w których udzia bior politycy”; – „Najbardziej racy jest jzyk niektórych polityków w sytuacjach publicznych oraz dziennikarzy, gdy zbyt naciskaj na rozmówców”; oraz netykiety: – „Czasami brak umiejtno ci pisania poprawnych, «grzecznych» e-maili. Brak odpowiednich form grzeczno ciowych, brak zachowania odpowiednich tytuów”; – „Uywanie zwrotu Witam, czsto w e-mailach subowych, reklamach”. Kilkoro respondentów przejawy braku grzeczno ci jzykowej dostrzego na paszczynie artykulacyjno-prozodycznej: – „Ra mnie […] niedbaa dykcja, bekot”; – „niedbao artykulacyjna spowodowana mod jzykow, np. stylizacja na jzyk Amerykanina”; – „Gdy kto mówi niewyranie”.. 2. NIEW A'CIWA LEKSYKA W KOMUNIKACJI JZYKOWEJ – OD KOLOKWIALIZMÓW DO WULGARYZMÓW. Pytanie o race jzykowe zachowania grzeczno ciowe niektórzy studenci potraktowali nieco szerzej, zwracajc uwag na sownictwo niestosowne w ogóle w komunikacji jzykowej, a nie tylko w obrbie etykiety. Pisali z jednej strony o „sformuowaniach wychodzcych z uycia (u ludzi starszych)”, z drugiej za o „sownictwie zbyt innowacyjnym”. Za niewa ciwe, a tym samym niegrzeczne, uznali uywanie sownictwa nieadekwatnego do sytuacji:.

(23) 186. ANNA PIOTROWICZ, MA GORZATA WITASZEK-SAMBORSKA. – „uywanie sów nieadekwatnie trudnych do tre ci (egzemplifikacja, literalny etc.) – nie ma potrzeby, atwo je zastpi , a mog wywoa w rozmówcy poczucie, e nadawca si wywysza”; – „naduywanie uczonych terminów wobec interlokutorów o innym poziomie wiedzy z danej dziedziny (szeroko pojci eksperci, ale te osoby publiczne)”. Zupenie wyjtkowo wspominali o obecno ci kolokwializmów w sytuacjach do tego nieuprawniajcych: – „Razi mnie zwracanie si do osób starszych bez szacunku, kolokwialnie, uywanie przez modych ludzi slangu potocznego”; – „posugiwanie si jzykiem potocznym, kolokwialnym, czasami jest to nie na miejscu”. Za takie potocyzmy jedna osoba uznaa zdrobnienia: „Race jest potoczne zdrabnianie form, którymi zwracamy si do rozmówcy, czsto poczone ze spoufalaniem si, np. kochanieka”. Niektórzy pisali te o wyrazach modnych, zwaszcza zbdnych zapoyczeniach: – „natrty jzykowe i wyrazy modne, np. generalnie (w mediach i w ród studentów)”; – „zbdne zapoyczenia z jzyka angielskiego: chod3my na meeting zamiast spotkajmy si”; – „w sytuacjach codziennych sorry zamiast przepraszam”; – „Bardzo razi mnie, je li kto zamiast przepraszam mówi sorry”. Ankietowani za szczególnie race uznali powszechne we wspóczesnej polszczynie wulgaryzmy, przeklestwa i inne sowa obraliwe: – „Ra mnie wulgaryzmy stosowane nader czsto bez uzasadnienia”; – „go ne wulgarne rozmowy w tramwaju”; – „naduywanie wulgaryzmów w jzyku potocznym, w gronie znajomych”; – „Ra mnie wulgaryzmy (nie tylko w ród ludzi modych, ale i starszych)”; – „Wulgaryzmy uywane jako przerywniki w zdaniu, zwaszcza u modych kobiet”; – „Stosowanie wulgaryzmów, zwaszcza przez osoby mode, np. dzieci w szkole”; – „Przeraaj wulgaryzmy, gównie u dzieci i rodziców z maymi dzie mi”; – „przeklestwa stosowane jako pauzy hezytacyjne, jki namysu”; – „nieuzasadnione uycie przeklestw (np. w swobodnym opowiadaniu o tym, jak min dzie)”; – sownictwo obraliwe, przezwiska, „obraanie i wyzywanie innych”..

(24) JZYKOWE ZACHOWANIA GRZECZNO'CIOWE POLAKÓW. 187. Jeden respondent odniós si expressis verbis do zjawiska agresji jzykowej: „Razi mnie zachowanie agresywne (wyzywanie, agresywne odzywki – gównie u modziey, ale te np. kiboli)”.. 3. NADMIERNA GRZECZNO'¯ JZYKOWA. Jak si okazuje, wielu respondentów razi nie tylko brak jzykowych zachowa grzeczno ciowych, ale take odwrotnie – grzeczno nadmierna. Studenci pisz: – „Niekiedy zachowania grzeczno ciowe s przesadzone. Ra nadmiarem form. Niekiedy kto , aby przypodoba si drugiej osobie, uywa wielu, zbyt wielu form grzeczno ciowych”; – „Razi mnie zbyt przesadne uywanie, wrcz epatowanie zwrotami grzeczno ciowymi, gdy nie s one niezbdne”; – „Razi mnie, gdy kto za bardzo stara si mnie nie urazi i np. co chwil przeprasza albo wtrca „tylko nie bierz tego do siebie” lub podobne zwroty. Take, gdy kto zbyt czsto zastanawia si na gos, czy mona tak powiedzie ?”. Ra te: – „przesodzone” wypowiedzi, nadmierna sztuczna grzeczno ; – „przesadna grzeczno , pretensjonalno ”; – „nadmierne akcentowanie grzeczno ci, uywanie sformuowa prosz ja ciebie itp.”. Bardziej u wiadomieni jzykowo studenci studiów magisterskich w nadmiernej grzeczno ci upatrywali cech puryzmu jzykowego, który stwarza zbdny dystans w komunikacji nieoficjalnej: – „Razi mnie, kiedy zachowania grzeczno ciowe nosz cechy puryzmu jzykowego. Przesadne akcentowanie swojej domniemanej wyszo ci w sytuacjach prywatnych jest dla mnie wyrazem braku kultury osobistej”; – „Grzeczno moe razi , gdy jest zbyt rozwleka oraz nieprzystajca do sytuacji. Wtedy staje si przeszkod. Moe przeszkadza , gdy zbytnio formalizuje stosunki. Sytuacja, w której grzeczno moe zawadza , to ta, gdy jest mao czasu i wymagana jest maksymalna wydajno ”. Nadmiar grzeczno ci jzykowej ankietowani zauwaali na przykad w komunikacji handlowo-usugowej: – „W momencie, w którym wchodz do sklepu, nie zd dobrze wej , a sysz «W czym mog pomóc?»”; – „nachalne i uciliwe zachowania ekspedientek w sklepach (szczególnie gdy polecaj jaki produkt – uywaj wyuczonych zwrotów)”;.

(25) 188. ANNA PIOTROWICZ, MA GORZATA WITASZEK-SAMBORSKA. – „liczne zdrobnienia, gdy sprzedawca za wszelk cen chce sprzeda nam okre lony produkt”; – „zdrabnianie w sklepach: chlebek, szyneczka, pieniki itd.”; – „sprzedawcy, np. akwizytorzy, naduywaj takich form: pieniki, bilecik”; – grzeczno kupiecka, grzeczno telemarketingowa: piknie prosz; piknie dzikuj; prosz, serce; prosz, kochanie; – „sztuczna, wymuszona uprzejmo u sprzedawców, bankierów, pracowników sektora usugowego”. Celem owej grzeczno ci jest wic, jak wida , osignicie okre lonych korzy ci. Dotyczy one mog nie tylko warto ci materialnych. Poza sfer handlu studenci wymieniali przede wszystkim rodowiska urzdnicze i akademickie: – „Czasem zdarza si zbytnia uprzejmo , trcca obud, np. w rónych urzdach”; – „Czasami zbyt dua formalizacja grzeczno ci jzykowej, nierzadko w absolutnie trywialnych sprawach. Na przykad u urzdników czy wykadowców”; – „Dodawanie zbdnego za przeproszeniem lub mówic brzydko do wypowiedzi, w których nie ma wyrae wulgarnych. Czste u osób chccych kreowa. swoj wypowied na kulturaln. Przewanie u osób na stanowiskach kierowniczych. Zdarza si równie u nauczycieli akademickich”; – „Razi mnie nadmierna grzeczno jzykowa, która jest sztuczna, sztywna i wymuszona. Kontakty przez takie zachowanie s bardzo mechaniczne i wyzbyte emocji. Mona np. zaobserwowa tak postaw w zwizku z kontaktami z niektórymi nauczycielami akademickimi, gdzie zamiast ywej dyskusji, z zachowaniem, oczywi cie, jakich barier i granic, staje si to lekcj etykiety i poprawno ci”. Z nadmiern grzeczno ci jzykow respondenci wizali te przesadn tytuomani, piszc: – „Denerwujce jest uporczywe powtarzanie tytuów naukowych, «wciskanie» ich w kade zdanie, np. u studentów w rozmowie z wykadowcami”; – „Razi mnie, gdy rówie nicy mówi do siebie na zajciach per pan, pani, podczas kiedy ewidentnie s w jednym wieku”; – „W wielu przypadkach drani mnie nieadekwatne lub nadmierne uywanie zwrotów Pan / Pani”; – „Korespondencja oficjalna przesycona jest grzeczno ciowymi formami Pan / Pani”. Wyjtkowo zwracano uwag na nadmiar sygnaów fatycznych podczas rozmowy:.

(26) JZYKOWE ZACHOWANIA GRZECZNO'CIOWE POLAKÓW. 189. – „Razi mnie, kiedy kto , rozmawiajc ze mn, chce sztucznie podtrzymywa. kontakt, dodajc na kocu zda tak? lub prawda?” oraz na sfer proksemiki: – „Nie lubi nadmiernej gestykulacji, w tym gestów majcych zbliy do mnie rozmówc (np. mimowolne dotykanie mnie, poklepywanie)”; – „zbyt nachalne zachowanie – przytulanie, poklepywanie po ramieniu itp.”. Jak wspomniay my na wstpie, take odbiorcom – cho znacznie rzadziej – respondenci zarzucali brak grzeczno ci w komunikacji jzykowej, który przejawia si ich zdaniem w nieumiejtno ci suchania. Wyraali to w nastpujcy sposób: – „Razi mnie, gdy druga osoba nie sucha, co si do niej mówi, nie wykazuje zainteresowania tym, co mówi nadawca, czeka tylko na okazj, eby móc przerwa i samemu zacz mówi ”; – „Bardzo przeszkadza mi równie, gdy kto przerywa mi, gdy nie skocz mówi , a take, gdy nie pozwala mi doj do gosu, uwaajc, e to, co on mówi, jest najwaniejsze. Zazwyczaj spotykam takie zachowanie u moich rówie ników w codziennych kontaktach”; – „Razi mnie nieumiejtne suchanie cudzych wypowiedzi, przerywanie komu toku wywodu. […] Jednak zdecydowanie najbardziej w codziennych sytuacjach, gdy kto nie umie sucha ze zrozumieniem lub ignoruje pytania, wypowiedzi. Tworzy to barier w porozumieniu”.. * Podsumowujc, mona stwierdzi , e studenci filologii polskiej poddani badaniu ankietowemu doceniaj warto etykiety jzykowej. Tylko jedna osoba nie dostrzega niczego niewa ciwego na paszczynie lingwistycznej we wspóczesnych zachowaniach grzeczno ciowych Polaków, piszc: „Gboko zastanawiajc si nad tym pytaniem, musz stwierdzi , e nie ma elementów, które by mnie raziy”. Studenci zwracaj uwag na to, e brak owych zachowa widoczny jest zarówno w sytuacjach codziennych (podczas zakupów, w rodkach komunikacji miejskiej, na spotkaniach towarzyskich itp.), jak i w przestrzeni publicznej, gównie w mediach. Udzielajc odpowiedzi na pytanie o to, u kogo najbardziej ra uchybienia w grzeczno ci jzykowej, wymieniali: rówie ników, ale te osoby starsze, a ze wzgldu na wykonywany zawód – polityków, dziennikarzy i, niestety, nauczycieli akademickich. Warto podkre li , e zastrzeenia studentów budzi take – i to czsto – nadmierna, przesadna, „przesodzona” grzeczno jzy-.

(27) 190. ANNA PIOTROWICZ, MA GORZATA WITASZEK-SAMBORSKA. kowa. Wyniki ankiety wskazuj wyranie, e mode pokolenie nie jest obojtne na przejawy niewa ciwych zachowa grzeczno ciowych, co napawa optymizmem. Pamita jednak naley, e analizie poddano tu uwagi bardziej wiadomych jzykowo uytkowników polszczyzny – studentów bogatszych o wiedz z zakresu kultury jzyka i komunikacji. Dopiero kompleksowe badania obejmujce wiksz i zrónicowan (cho by pod wzgldem pochodzenia spoecznego, miejsca zamieszkania i wyksztacenia) populacj modziey pozwoliyby na sformuowanie wniosków reprezentatywnych dla ogóu modego pokolenia. BIBLIOGRAFIA Encyklopedia jzyka polskiego, red. S. Urbaczyk, M. Kucaa, Wrocaw–Warszawa–Kraków 1999. GRYBOSIOWA A. : Destrukcja tradycyjnego, polskiego modelu grzeczno ci. Nowe formuy globalne, w: Przemiany jzyka na tle przemian wspóczesnej kultury, red. K. Oóg i E. OronowiczKida, Rzeszów 2006, s. 31-37. GRYBOSIOWA A.: Nowe sytuacje – nowe zachowania grzeczno ciowe, „Poradnik Jzykowy” 2002, nr 2, s. 3-8. GRYBOSIOWA A. : Obce kulturowo formuy nawizywania kontaktu we wspóczesnej polszczynie. Geneza, recepcja, warto ciowanie, w: T A

(28) , Jzyk wtopiony w rzeczywisto, Katowice 2003, s. 176-185. GRYBOSIOWA A. : Przyczyny zmian w polskim systemie adresatywnym, w: Jzyk w miecie. Problemy kultury i poprawnoci, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 1998, nr 37, s. 57-61. Grzeczno nie jest nauk atw ani ma. Jzyk, dziaanie, kultura, red. J. Bloch, D. LewandowskaJaros i R. Pawelec, Warszawa 2014. JDRZEJKO E., KITA M.: Sowa grzeczne i serdeczne, czyli o jzyku yczliwym na co dzie i od wita, Warszawa 2002. Jzyk a Kultura, t. VI: Polska etykieta jzykowa, red. J. Anusiewicz, M. Marcjanik, Wrocaw 1992. KITA M.: Jzykowe rytuay grzeczno ciowe, Katowice 2005. KOWALIKOWA J.: Jzyk bez etykiety, w: Jzyk trzeciego tysiclecia III, t. I: Tendencje rozwojowe wspóczesnej polszczyzny, red. G. Szpila, Kraków 2005, s. 463-472. MA¯KOWIAK K.: 'wiadomo jzykowa – problem definicji, „Poradnik Jzykowy” 2011, z. 2, s. 5-23. MARCJANIK M.: Etykieta jzykowa, w: Wspóczesny jzyk polski, red. J. Bartmiski, Wrocaw 1993, s. 271-281. MARCJANIK M.: Granice polskiej grzeczno ci jzykowej, „Poradnik Jzykowy” 1993, nr 7, s. 375-383. MARCJANIK M.: Grzeczno w komunikacji jzykowej, Warszawa 2007. MARCJANIK M.: Normy regulujce jzykowe zachowania grzeczno ciowe, „Przegld Humanistyczny” 1990, nr 7, s. 77-82..

(29) JZYKOWE ZACHOWANIA GRZECZNO'CIOWE POLAKÓW. 191. MARCJANIK M.: O formach grzeczno ciowych typu Witam, panie Jerzy, Miego dnia, profesorze, w: Na jzykoznawczych ciekach. Prace ofiarowane Profesorowi Jerzemu Podrackiemu, red. A. Mikoajczuk, R. Pawelec, Warszawa 2007, s. 89-94. MARCJANIK M.: Polska grzeczno jzykowa, Kielce 1997. MARCJANIK M.: Proces przewarto ciowywania polskiej grzeczno ci jzykowej, w: Jzyk trzeciego tysiclecia II, t. I: Nowe oblicza komunikacji we wspóczesnej polszczy3nie, red. G. Szpila, Kraków 2002, s. 391-396. MARCJANIK M.: Sownik jzykowego savoir-vivre’u, Warszawa 2014. MARCJANIK M.: W krgu grzeczno ci. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety jzykowej, Kielce 2001. MARCJANIK M.: Zmiany w etykiecie jzykowej ostatnich lat XX wieku, w: Zmiany w publicznych zwyczajach jzykowych, red. J. Bralczyk, K. Mosioek-Kosiska, Warszawa 2001, s. 79-84. MARKOWSKI A., PUZYNINA J.: Kultura jzyka, w: Wspóczesny jzyk polski, red. J. Bartmiski, Wrocaw 1993, s. 53-72. O

(30) ÓG K.: Uwagi o wspóczesnej polskiej grzeczno ci jzykowej, w: TEN

(31) E, Polszczyzna przeomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Rzeszów 2007, s. 77-88. O

(32) ÓG K.: Wspóczesny model polskiej grzeczno ci jzykowej, w: Jzyk a Kultura, t. XVII: ¥yczliwo i agresja w jzyku i kulturze, red. A. Dbrowska, A. Nowakowska, Wrocaw 2005, s. 9-15. O

(33) ÓG K.: Zwroty grzeczno ciowe wspóczesnej polszczyzny mówionej (na materiale jzyka mówionego mieszkaców Krakowa), Warszawa–Kraków 1990. PIOTROWICZ A.: Sownictwo i frazeologia zwizane z ogad towarzysk, w: Jzyk polski. Wspóczesno, historia, t. V, red. W. Ksiek-Bryowa i H. Duda, Lublin 2005, s. 47-55. PIOTROWICZ A., WITASZEK-SAMBORSKA M.: Grzeczno jzykowa w wiadomo ci studentów polonistyki, w: Grzeczno nie jest nauk atw ani ma. Jzyk, dziaanie, kultura, red. J. Bloch, D. Lewandowska-Jaros i R. Pawelec, Warszawa 2014, s. 269-278.. CO RAZI STUDENTÓW POLONISTYKI W JZYKOWYCH ZACHOWANIACH GRZECZNO'CIOWYCH POLAKÓW? Streszczenie Artyku dotyczy wiadomo ci jzykowej i komunikacyjnej modego pokolenia Polaków w zakresie jzykowej etykiety. Autorki analizuj wyniki badania ankietowego przeprowadzonego w ród 100 studentów filologii polskiej. Okazuje si, e doceniaj oni wag grzeczno ci jzykowej. Razi ich zarówno jej brak, jak i nadmiar. Zwracaj te uwag na niewa ciw leksyk w komunikacji jzykowej, czyli sownictwo nieadekwatne do sytuacji oraz wulgaryzmy i przeklestwa. Brak grzeczno ci zauwaaj w rónych sytuacjach – codziennych oraz oficjalnych (w mediach), nie tylko u rówie ników, ale i u osób starszych. Sowa kluczowe: grzeczno jzykowa – etykieta jzykowa – wiadomo jzykowa – kultura komunikacji..

(34) 192. ANNA PIOTROWICZ, MA GORZATA WITASZEK-SAMBORSKA. WHAT IRRITATES THE STUDENTS OF POLISH PHILOLOGY IN POLES LANGUAGE POLITE BEHAVIOR Summary This article applies to language and communication awareness of the young generation of Poles in the field of linguistic label. The authors analyze the results of a survey conducted among 100 students of Polish philology. It turns out that they appreciate the importance of linguistic politeness. Irritates them both lack and excess of it. They also point out the wrong vocabulary in language communication, i.e. vocabulary inadequate to the situation and the vulgarisms and curses. Lack of politeness they notice in different situations – everyday and formal (in the media), not only in their peers, but also in the elderly. Key words: linguistic politeness – language label – linguistic awareness – culture of communication..

(35)