Eugeniusz Sakowicz
Pokonywanie niesprawiedliwości i
przemocy - drogą Europy,
(Europejskie Zgromadzenie
Światowej Konferencji Religie dla
Pokoju, Gotlandia, Szwecja, 20-23 V
1993)
Collectanea Theologica 64/1, 141-143
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 6 4 (1 9 9 4 ) n r 1
E U G E N I U S Z S A K O W IC Z , L U B L I N
PO K O N Y W A N IE N IE SPR A W IE D L IW O ŚC I I PR Z E M O C Y -
D ROG Ą E U R O PY
(Europejskie Zgromadzenie Światowej Konferencji Religie dla Pokoju, Gotlandia, Szwecja, 20 - 23 V 1993)
C z ło w ie k o d zaran ia d ziejó w b u d uje m ury n ien a w iści, w r o g o śc i. S am sta w ia n ieu sta n n ie b ariery p o k o jo w i. W id zą c o sta te c z n ie d ra m a ty cz n e k on sek w en cje sw o ic h p o c z y n a ń o w ła s n y ch siła ch n iestety n ie p o tr a fi u su n ą ć, o d rzu cić za p ó r n ien a w iści, u p rzed zeń , p y ch y . Z d o ln y d o k reo w a n ia w o jn y , b ezsiln y w u trzy m a n iu p o k o ju zw raca się w reszcie d o B o g a , isto ty tran scen d u jącej z a r ó w n o je g o ja k i ro zd arty św ia t, isto ty będącej p o z a i p o n a d w szelk im i p o d z ia ła m i. R elig ie za tem - c h o ć c z ę sto w p rzą g n ięte (zb y t c z ę sto ) w p o lity c z n e m ech a n izm y n ien a w iści - z n atu ry sw ojej są (p o w in n y b y ć) o tw a r te i p o d d a n e B o g u - je d y n e m u źró d łu p o k o ju . L u d zie w iary religijnej n a przestrzen i d z ie jó w jed n a k że c z ę sto k r o ć za d a w a li kłam tem u k im p o w in n i b yć - p o k o jem . H isto r ia religii n a sy c o n a je st aż n a d to d o k u m e n ta m i n ien a w iści rozsiew an ej p rzez ty ch , k tó r zy r z e k o m o w ierzyli i ż y li B o g iem . D z iś w ielu w y z n a w c ó w różn y ch religii je st św ia d o m y c h o b c ią ż a ją c e g o ich d zied zictw a . W sz y scy za u w a ża ją d ram at p rzeszło ści i w sp ó łc z e sn o śc i m a ją cy m iejsce w szeregu p u n k ta ch za p a ln y c h n a św iecie, w p u n k ta ch zap aln ej n ien a w iści. C zło w iek c h y b a n ig d y n ie u m k n ie p rzed w izją i p ersp e k ty w ą w o jn y bardziej lu b m niej g o paraliżu jącą. W sp ó ln y m św ia d ec tw em ludzi r ó żn y ch religii i k o n fesji na rzecz p o k o ju i m ięd zy n a ro d o w ej z g o d y w o b e c n y m c z a sie jest d z ia ła ln o ść Ś w ia to w ej K on fe ren cji R elig ie d la P o k o ju (W C R P ).
Interreligijną organ izacja W C R P p o w sta ła w cza sie w zm o żo n ej n ien a w iści p o m ię d z y d w iem a p o lity c z n y m i i m ilitarn ym i p o tę g a m i św ia ta - Z w ią z k iem R a d zieck im i S tan am i Z jed n o czo n y m i. Z im n a w o jn a , kryjąca w so b ie za rzew ia gorącej destrukcji zd o ln ej o b ją ć cały św ia t, w z m o g ła u czu cie za g ro że n ia i b e z r a d n e g o lęk u ca ły ch sp o łe c z n o śc i p a ń stw o w y c h . Z drugiej stro n y w y zw a la ła e k u m e n ic zn o -relig ijn e in icja ty w y p o k o jo w e . W 1968 r. ja p o ń s k o - buddyjsicie sto w a rzy szen ie n a rzecz p o k o ju R issh o k o se i-k a i z o r g a n iz o w a ło w N e w D e lh i w In d ia c h m ię d z y n a r o d o w e , m ięd zyreligijn e sy m p o zju m , k tó r e g o tem a tem b ył p o k ó j. S p o tk a n ie to ro z b u d z iło w o lę w sp ó łp ra cy ró żn y ch religii św ia ta w tro sce o to , c o je st je d y n ą , w sp ó ln ą , n iep o d zieln ą w a r to śc ią w szy stk ich - „ b u d o w a n ie ” w m o z o le , i tru dzie św ia to w e g o p o k o ju . P rzesłan ie w y p ły w a ją ce z k o n ty n e n tu w ielk iej trosk i o d u c h o w ą w izję c z ło w ie k a z n a la z ło o d d ź w ię k . P ierw sze z g ro m a d zen ie gen era ln e p ow stałej w tych o k o lic z n o śc ia c h Ś w ia to w ej K o n feren cji R elig ie d la P o k o ju m ia ło m iejsce w K io to w J a p o n ii w 1970 roku. N ie c o p ó źn iej K o n fe ren cja ta, ja k o sta ła u stru k tu ra lizo w a n a o rg a n iza cja , o tr z y m a ła statu t d o ra d cy n iep a ń stw o w ej o rgan izacji p rzy O N Z z sie d z ib ą w N o w y m Y o r k u . Jed n ą z p ierw sz y ch jej fo rm d z ia ła ln o śc i, d o d ziś w cią ż ż y w o k u lty w o w a n y c h , b y ło p rzek a zy w a n ie rzą d o m p a ń stw p o g r ą ż o n y c h w r eg io n a ln y ch k o n flik ta c h w o jen n y ch m e m o r a n d ó w d o ty c z ą c y c h o b r o n y praw c z ło w ie k a - o fia ry n ieza w in io n ej p rzez n ie g o p rzem o cy , n iesp ra w ie d liw o ści i o k ru cień stw a . W C R P p o d e jm o w a ła szereg in icja ty w m a ją cy c h na celu ro zw ią za n ie k o n flik tu k a m p u c z a ń sk ie g o , a ta k ż e k o n flik tu w byłej J u g o sła w ii. Ś w ia to w a K o n fe ren cja d zia ła o b e c n ie w b lisk o 30 krajach św ia ta (w ty m ró w n ież o d sty czn ia b.r. w P o lsc e ). W a ż n ą fo rm ą jej a k ty w n o ś c i je st u d zia ł w e w sp ó ln y c h z g ro m a d zen ia ch p rzed sta w icieli w ielu p a ń stw św iata. J ed n o z ta k ic h sp o tk a ń o d b y ło się w d n ia ch o d 2 0 d o 23 V n a w y sp ie G o tla n d ia w Szw ecji.
N a eu ro p ejsk ie z g ro m a d zen ie w Szw ecji p rzy b y ło p o n a d 100 o s ó b reprezen tu jących b lisk o 10 religii św ia ta („ o b y w a te le ” 25 p a ń stw ). O b e c n e b yły n astęp u ją c e religie: b ah aizm (b a r d z o d y n a m icz n ie rozw ijający się w S zw ecji, ja k i w całej E u ro p ie), b u d d y z m , ch rześcija ń s tw o (K o ś c ió ł k a to lick i, K o ś c ió ł p r a w o sła w n y i K o śc ió ł p ro te sta n c k i g łó w n ie ew a n g elic- k o -lu tera ń sk i), h in d iu zm , n e o h in d u iz m , isla m , religia k araim sk a. G o d n e u w a g i je st n iero z- ró żn ia n ie w sp isie u c z e stn ik ó w k o n fesji ch rześcijań sk ich . P o d z ie le n i w y z n a w c y C h ry stu sa n a
G o tla n d ii n a zy w a n i b y li je d n y m w sp ó ln y m im ie n iem - chrześcijanie. Z P o lsk i u d a ło się na G o tla n d ię 7 o s ó b (sy m b o lic z n a liczb a w ie lo śc i i p lu ralizm u p o lsk ie g o społeczeństw a?): k a ra im k a , m u z u łm a n k a , k riszn u ita (H are K riszn a ), w y zn a w ca B rah m a K u m aris, o ra z d w ó ch k a to lik ó w (w ty m p iszą c y nin iejsze sło w a ). T e m a tem g o tla n d z k ie g o zg ro m a d zen ia była reflek sja n ad zm ia n a m i d o k o n u ją c y m i się w E u ro p ie, ch arak teryzu jącym i się szeregiem „ w s tr z ą só w ” p o lity c z n y c h , e k o n o m ic z n y c h i sp o łec zn y ch . Z a d a n iem w y z n a w c ó w różn ych tradycji religijnych je st „ P o sz u k iw a n ie E u r o p y ” , czy li realizacja je d n o śc i w jej w ym iarze sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n o -k u ltu r o w y m . „ P o sz u k iw a n ie E u r o p y ” to p o k o n y w a n ie n ieu fn o ści d o ,o b c e g o ” , d o „ p rzy b y sz a ” , k tóry c h ce o sią ść i ży ć w „ eu ro p ejsk im d o m u ” , k tó r y od w ie k ó w tu żyje b ęd ą c w cią ż u w a ża n y m ja k o o b c y . T o o b n a ża n ie stru k tur n ien a w iści etn iczn ej, w y z w a la n ie się z „ p y c h y ” k u ltu row ej i c o g o rsza „ p y c h y ” religijnej, to w reszcie w y z w a la n ie się z k o lo n ia liz m u g o sp o d a r c z e g o . N a jw ię k sz ą i n ajsk u teczn iejszą siłą z d o ln ą p rzeciw sta w ić się i za ra d zić tym d e stru k ty w n y m „ z w y r o d n ie n io m ” są i p o w in n y b yć religie. E u ro p a u k ształ to w a n a zo sta ła w c ią g u d ziejó w n ie ty lk o n a fu n d a m en ta c h chrześcijańskiej cyw ilizacji. N ie m o ż n a z a p o m in a ć o w p ły w a c h p rzez stu lecia p o c h o d z ą c y c h z isla m u o ra z z eu ro p ejsk ieg o ju d a iz m u i k u ltu ry ży d o w sk iej. D z iś , ch rześcija ń sk a k ied y ś E u ro p a , je st k o n ty n en tem p lu ra lizm u k u ltu r o w e g o , religijn ego, id e o lo g ic z n e g o . C a le sp o łe c z n o śc i w y ro słe k ied yś na w a rto ścia c h g ło sz o n y c h p rzez ch ry stia n izm n iestety o b e c n ie nie p rzyzn ają się d o chrześcijań sk ie g o sty lu ży cia , m yśli i n a u k i. E u ro p a sta ła się „ p rzestrzen ią ” o b e c n o śc i religii przyb yłych w ra z z im ig ra n ta m i z k rajów o d o m in a cji p oza ch rześcija ń sk ich tradycji. T a k w ięc n ie b y ło p rzesa d ą , k ied y n a G o tla n d ii m ó w iło się o m ultireligijnej ku ltu rze E u ro p y , o d u ch o w y ch w a rto ścia c h tejże ku ltu ry, nie będ ącej je d n a k ż e ja k im ś syn k rety czn y m tw o rem w y m iesza n y ch d o k tr y n cz y sty ló w ży cia . T o z b liżen ie d u c h o w y c h w a rto ści o b e c n y c h w ró żn y ch religiach jest sk u te c z n ą d r o g ą i sp o so b e m p o k o n y w a n ia p rzem o cy i n iesp ra w ie d liw o ści. U p a d e k k o m u n is ty c z n e g o b lo k u to ta lita r n e g o zn ie w o le n ia c z ło w ie k a w y z w o liło szereg n ieo czek iw a n y ch reakcji. P rzem o c z in sty tu c jo n a liz o w a n a , p r z e m o c u p r a w o m o c n io n a ju r y sd y czn y m i p rero g a ty w a m i, sp o w sz e d n ia ła p rzem o c b ez w y ra źn y ch zew n ętrzn y ch o z n a k jej w ła śc iw y ch w p r o w a d za ła ja k iś stan sta b iln o ści. W o ln o ść o sią g n ię ta p rzez o k r e ś lo n e n a ro d y i p a ń stw a o k a z a ła się n iezm iern ie tru dn ym w y zw a n iem d la c a ły c h w s p ó ln o t p a ń stw o w y c h , d la ca łe g o k o n ty n en tu . S zu k a n ie m o d e li d la rodzącej się w n a p ięcia ch , k o n flik ta ch , n iep o ro zu m ie n ia ch d em okracji je st tru d n y m zad an iem : w k sz ta łto w a n iu o b ra zu now ej E u ro p y nie m o ż e za b ra k n ą ć in icjatyw i d zia ła ń p o d e jm o w a n y c h p rzez ró żn e religie. T e g o byli w p ełn i św ia d o m i w sz y sc y u czestn icy g o tla n d z k ie g o sp o tk a n ia . G o śc in n ie przyjęci p rzez g o tla n d z k ie g o p r o te sta n c k ie g o b isk u p a B jö m a F j ä r s t e d t a w byłej letn isk o w ej X I X w iecznej rezydencji k sięż n icz k i Szw ecji E u g en ii w m a lo w n ic z y m m iejscu F rid h em (n ie o p o d a l „ sto lic y ” w y sp y - V isb y ) n ad sam ym m o rzem , o to c z e n i ż y w ą z ielen ią (sy m b o l ż y c ia ) w szy scy sta n o w ili p rzez te kilk a d n i jed n ą ro d zin ę. Ś w ia d czy ł o tym w sp ó ln y d a ch , p o d k tó r y m przeb yw ali tak różn i (a p rzecież tacy sam i!) lu d zie, n a d to w sp ó ln y stó ł (zn ak je d n o ś c i, z g o d y , p o r o z u m ie n ia ), w o k ó ł k tó r e g o d o te g o sa m e g o p o siłk u z a sia d a li m u z u łm a n ie, Ż y d zi, chrześcijanie, b a h a iści. N a d e w sz y stk o za ś najbardziej w y m o w n e b y ło b y cie razem n a m o d litw ie ro zp o czy n a ją cej k a żd y p r a c o w ity d zień , a w y p o w ia d a n ej p rzez p o sz c z e g ó ln y c h rep rez en ta n tó w religii. W p ierw szy m d n iu m ed ytacje p ro w a d zili b u d d y ści i h in d u iści, w dru gim d n iu ch rześcijan ie, Ż yd zi i m u z u łm a n ie, w trzecim za ś b a h a iści o ra z k araim ka. W zru szająca b y ła m o d litw a n a o tw a r ty m p u b lic zn y m w ie c z o r n y m sp o tk a n iu u c z e stn ik ó w in terreligijn ego z g ro m a d zen ia z m ieszk a ń ca m i V isb y.
W p ierw szy m d n iu E u ro p ejsk ieg o Z g r o m a d zen ia W C R P w d ysk u sji p an elo w ej w zięli u d zia ł rep rezen tan ci byłej J u g o sła w ii. Ich p o d r ó ż n a G o tla n d ię trw ała kilk a d n i. Z m ęczeni, ja k b y „ p rzen iesien i” z ep icen tru m w o jn y i n ien a w iści etn iczn ej i religijnej n a sp o k o jn ą sz w ed zk ą w y sp ę - w y sp ę z g o d y w tejże sam ej E u ro p ie byli n a jw ięk szy m i św ia d k a m i w o jn y i p o k o ju . O p o k o n y w a n iu n a cjo n a lizm u i r eg io n a ln y ch k o n flik tó w , a także z n ierozerw aln ie z w ią z a n y m z tym p ro b lem em m n ie jszo ści n a r o d o w y c h m ó w ili M ih a il Μ o n t i 1 j o z g m in y ż y d o w sk iej w Z a g r zeb iu , n a stęp n ie im a m S e v k o O m e r b a s i c , p rzy w ó d ca w sp ó ln o t m u z u łm a ń sk ic h w C h orw acji i S ło w e n ii, o ra z ks. M a to Z ó v к i c, w ik a riu sz g en eraln y r zy m sk o -k a to lick iej diecezji Sarajew o. Jed en z ju g o sło w ia ń sk ic h p releg en tó w za c y to w a ł w y p o w ie d ź 5-letniej d ziew czy n k i: „ D la c z e g o w sz y sc y strzelają i biją się, a n ie rozm aw iają?” T e g o sa m e g o d n ia tem a t P o k o n y w a n ia k se n o fo b ii i rasizm u : p ro b le m « innego» p o p r z e d z o n y z o s ta ł w y stą p ie n ie m L isb et P a l m e , ż o n y za m o r d o w a n e g o p rzed k ilk u laty p rem iera Szw ecji O la fa P a lm e. P a n i P a lm e m ó w iła o d ziecia ch b ęd ą cy ch n ajok ru tn iej d o tk n ię ty m i ofiaram i
n ien a w iści d o „ o b c e g o ” . P o k o n y w a n ie p r z e m o c y i n iesp ra w ied liw o ści w E uropie: m ię d zy re lig ij-
n a w sp ó łp ra ca j a k o p rz e c iw sta w n o ś ć relig ijn eg o fu n d a m e n ta lizm u to ty tu ł ro zw a ż a ń b isk u p a
G o tla n d ii B. F j ä r s t e d t a . W n a stęp n y ch d n ia ch m iały m iejsce p race w zesp o ła ch tem a ty czn y ch (języ k o w y ch - gru p y a n g ielsk o języ czn e, n iem ie ck o i fra n cu sk o języ czn e), k tó r y ch su g estie i w n io sk i z o sta ły p rz e d sta w io n e n a fo ru m p o d su m o w u ją c y m sp o tk a n ie religii E u rop y. O b rad y, d ysk u sje, referaty n a G o tla n d ii o „ tu i teraz” E u ro p y u k ie r u n k o w a n e b yły n a sfo r m u ło w a n ie tez p o d ro zw a ż a n ia V I Ś w ia to w e g o Z g r o m a d zen ia W C R P , k tó r e o d b ę d z ie się w 1994 r. w e W ło sz ech . P rzed sta w iciele w sz y stk ic h religii św ia ta z a sta n a w ia ć się b ęd ą n ad sp o so b a m i i m e to d a m i p racy p rom ującej p o k ó j w jednej ludzkiej ro d zin ie (th e g lo b a l f a m ily ) . D r o g ą k u tem u b ęd zie w y p ra co w a n ie m u ltirelig ijn eg o e to su d la jed nej sp o łe c z n o śc i lu d zk iej, e to su o p iera ją ceg o się n a w sp ó ln ej w szy stk im p o d sta w ie g o d n o śc i o ra z w a r to śc i ży cia lu d z k ie g o . Z n a m ien n y m tem a tem p r z y sz ło r o c z n e g o zg ro m a d zen ia b ęd zie ró w n ież k o n cen tr a cja n a o s o b ie d zieck a ja k o n a d ziei jed n e j, w sp ó ln ej, n iep o d zieln ej ro d zin y lu d zk iej. N a z a k o ń c z e n ie g o tla n d z k ie g o z a m y ślen ia n a d p o k o je m w szy scy u czestn icy sk ier o w a li p ism o (fa x ) d o p rezy d en ta S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h B. C lin to n a z w yrazam i u zn a n ia d la d ecyzji w strzy m a n ia p rogram u strategiczn ej o b r o n y , a ta k ż e, z drugiej stro n y , z w yrazam i n ie p o k o ju w zw ią z k u z w izją w z n o w ie n ia w U S A p ró b testu jących n u k lea rn ą broń . B a r d z o w a żn y m p o lsk im „ a k c e n te m ” n a G o tla n d ii b y ło p o d jęc ie w stęp n y ch u staleń z w ła d za m i W C R P d o ty c z ą c y c h za m ia ru zo r g a n iz o w a n ia w b y ły m o b o z ie k on cen tr a cy jn y m n a M a jd a n k u m ięd zy n a ro d o w ej sesji n a tem at sz a cu n k u c z ło w ie k a , g o d n o śc i lu d zk iej, p o k o ju w je g o r ó żn y ch w y m ia ra ch . Sesja ta m a się o d b y ć je sie n ią 1994 r. w M u zeu m M a r ty r o lo g ii na M a jd a n k u , a w ezm ą w niej u d zia ł w y b itn i p r o m o to r z y p o k o ju n a św iecie, w y z n a w c y ró żn y ch religii z c a łe g o św iata.
