Regionalia w Dziale Zbiorów Specjalnych Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorzowie Wlkp.

Lucyna Kotecka

Regionalia w Dziale Zbiorów

Specjalnych Wojewódzkiej i Miejskiej

Biblioteki Publicznej w Gorzowie

Wlkp.

Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 4, 341-347

N a d w a r c i a ń s k i Ro c z n i k

Hi s t o r y c z n o- Ar c h i w a l n y N R 4 - R O K 1997

Lucyna Kotecka

Gorzów W lkp.

Regionalia

w Dziale Zbiorów Specjalnych Wojewódzkiej

i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorzowie Wlkp.

Jako placów ka pełniąca funkcje zarów no m iejskie ja k i w ojew ódz­ kie, gorzowska B iblioteka P ubliczna stara się - zgodnie ze sw ą statutow ą powinnością - ja k najszerzej d o kum entow ać historię i teraźniejszość zarówno Gorzowa, ja k i terenów n azyw anych Z iem ią G orzow ską. Z biory regionalne utożsam iane są zazw yczaj z w ydaw nictw am i książkow ym i, tymczasem uzupełniają je z pow odzeniem różnorodne w form ie i treści materiały, których grom adzenie, opracow anie i udostępnianie je s t d o ­ meną Działu Z biorów S pecjalnych. N ie są one pow szechnie znane, stąd warto je szerzej zaprezentow ać.

I. Rękopisy i materiały pamiątkowe.

Na cały zbiór, liczący 282 je d n o stk i inw entarzow e, składają się obszerne zespoły dokum entów o rozm aitym charakterze, dotyczących związanych z regionem tw órców i innych postaci, takich ja k

Irena

Dowgielewicz, Włodzimierz Korsak, Bronisława Wajs-Papusza, Zdzi­

sław Morawski, Janusz Olczak, Bronisław Słomka, Witold Nie-

dźwiecki, Romana Kaszczyc,

a także

Stanisława Plewińska

i

Florian

Nowicki.

Zbiór ten tw orzą:

1- Utwory literackie - ich rękopisy, m aszynopisy z autorskimi poprawka­ mi, kopie maszynopisów, różne wersje tekstów; zarówno publikowane jak i nie ogłoszone dotąd drukiem,np:

• rękopisy: Trzy kroki p o ziem i /B . S ło m k a ; Z am knięta księga/ty K o rs a k ; P rzyjadę do ciebie na p iękn ym koniu, K rajobraz z topolą /j D ow gielew icz; O dw iedziny w e F reiburgu: u tw ór sceniczny /Z. M0. ra w sk i; w iersze R . K aszczy c i innych;

342 Lucyną K o te^

Rysunek tuszem A. Gordona-projekt do teczki „Papusza"

• m aszynopisy: M rów ka /B . S ło m k a ; D ow ódca um arłych okrętów /W. N iedźw iecki; M aranda /J . O lc z a k ; O pow iadania /1. Dowgielewicz i in.;

• pam iętniki, dzienniki, felietony - J . O lc z a k a , B. S ło m k i, I. Dowgiele­ w icz, P a p u sz y , F. N ow ickiego i in.; na oddzielne potraktow anie zasłu­ guje obszerna praca je ń c a oflagu W oldenberg I I C - Jó z e fa Bohatkie- w icza pt. N a tułaczym szlaku.

2. K orespondencja - listy od i do tw órców w spraw ach zawodowych, wy­ daw niczych, urzędow ych i pryw atnych (m .in. I. D ow gielew icz, Z. M°* ra w sk i, W. K o rs a k , B. S ło m k a , W. N ied źw ieck i). K opie listów Papu­ szy do J . T uw im a.

Regionalia w D zia le Z b io ró w S pecjalnych

343 ■\ Dokum enty u rzę d o w e i o so b iste - m .in.w łasnoręczne życiorysy I. Do-

tfgielewicz i W. K o rsa k a , nagrody, dyplom y, odznaczenia, w tym I. Dowgielewicz, F. N ow ick iego, P ap u szy, B. Słom ki, W. N iedźw ieckie- go.

4 fotografie rodzinne, I. D ow giełew icz, F. N ow ick iego, S. Plew ińskiej i

innych.

Tak ró żnorodny i ob szern y zasób, trudny d o zw ięzłego scharakte­ ryzowania, pozy sk iw an o od 1985 r. - w zbogacając go na drodze zakupu i darów. Jest u p o rząd k o w an y i stale w zbogacany, dostępny dla zaintereso­ wanych.

II. Plastyka.

Choć B ib lio te k a nie sp e cja liz u je się w bu d o w an iu zbiorów na­ zwanych um o w n ie „ p la s ty k a ” , zn a la zły się w n ich prace artystów go ­ rzowskich, w y k o n an e ró żn y m i te ch n ik a m i. Je st w ięc m alarstw o, grafika, rysunek, fo to g ra fia m. in. J a n a K orcza, A n d rzeja G ordona,

Ewy i W iesław a S tr e b e jk ó w , B o lesła w a K ow alsk iego, M agd alen y Ćwiertni, Izab eli Z a b ie r o w sk ie j, R o m a n y K aszczyc, G u staw a N a­ wrockiego, A n d rzeja W ieczork a, S zczep a n a W łeklika, W iesław a N o­ wakowskiego.

Wsrod 380 je d n o ste k in w entarzow ych najliczniej reprezentow a­ ne s ą :

• rysunki i grafika

A. Gordona,

w tym projekty do teki Papusza i egzemplarze sam eg o w yd aw n ictw a, a tak że w y dana w 1978 r. teka Gorzów w g r a f i c e uzu p ełn ien ie stanow ią ekslibrisy oraz pojedyncze obrazy olejne,

• plakaty i ich p rojekty - E. i

W. Strebejków

- przew ażnie teatralne, towarzyszące p rz e d staw ie n io m teatru g o rzow skiego i innych oraz im ­ prezom kulturalnym w P o lsce i za granicą.

•rysunki

Romany Kaszczyc,

z aforyzm am i autorki, • grafiki i rysunki

Magdaleny Ćwiertni.

Warto też w y m ie n ić teki prac

B. Kowalskiego:

D ębno L ubuskie w 8ra.fice..., Wilno w grafice... oraz opraw ne, przedw ojenne grafiki

Lands-344 Lucyna Koterfą

bergu, zatytułow ane: A u s d em S ta d tp a r k , P a uckschbrunnen, Maries kirche i R odelhiitte, których au to rem je s t W. Z adów . W kolekcji znaleźć m ożna ponadto fotogram y - także p o rtrety ludzi k u ltu ry Z iem i Lubuskiej w ykonane przez artystę fo to g rafik a C z e s ła w a Ł u n ie w ic z a : m.in. I. Do. w gielew icz, P a p u sz y , Z . M o ra w s k ie g o , W . K o rs a k a , A . G ordona, R. K aszczyc, W. K u c k i, ja k też zielo n o n o g ó rza n - J . K o n iu s z a , M . Kazio, w a, T. K a ja n a i innych.

O d niedaw na ro zpoczęto w zb o g a ca n ie zbioru przedwojennymi pocztów kam i G orzow a i innych m ie jsc o w o ści o b e c n eg o województwa gorzow skiego; pogrupow ane w zespoły, liczą p o n ad 70 egzemplarzy. B ędzie on sukcesyw nie uzupełniany, ró w n ież p o cz tó w k am i powojenny­ mi i w spółczesnym i.

III. R e g io n a lia a u d io w iz u a ln e .

P odejm ow ane próby d o k u m e n to w a n ia d o k o n ań artystycznych i kulturalnych tw órców g o rzow skich po p rzez zapis d źw ię k u i obrazu po­ zw oliły stw orzyć zaczątek reg io n alió w au d io w izu a ln y ch . N a kasetach i taśm ach dźw iękow ych d ostępne są np.:

• audycja radiow a z udziałem P a p u s z y i o sta tn i w y w iad z poetką, • spotkanie autorskie Z . M o ra w s k ie g o ,

• program y z Z . B iliń sk ą , E . D ę b ic k im , O . A . M a d e je m , G . Kowalskim, reżyserem film u o P a p u s z y z p o ez ją R . K a s z c z y c i itp.

Z w ideokaset odtw orzyć m o ż n a c h o ć b y film Przed wami, prezenujący postać i tw órczość Z . M o ra w s k ie g o , z udziałem aktorów gorzow skiego Teatru, audycję O T V w S zcz ec in ie p o św ię co n ą temu po­ ecie, a także rozm ow y w T V V igor z M ie c z y s ła w e m R zeszew sk im . Zare­ je stro w a n o szereg p ro g ra m ó w te le w iz y jn y c h , k tó ry c h bohateram i są m niejszości narodow e - C y g a n ie , Ł e m k o w ie - w ty m reportaże z Mię­ dzynarodow ych Spotkań Z espołów C y g a ń sk ic h i zapoczątkow anych sto­ sunkow o niedaw no S potkań z K u ltu rą Ł em k o w sk ą . Ź ró d łem licznych nagrań pozostaje lokalny V IG O R , ale i te lew iz ja p u b lic zn a (np. cykl V siebie, K aw a czy herbata rea lizo w a n a z G o rz o w a, T elew izja EdukacyjM z udziałem uczniów gorzow skich szkół) o raz P O L S A T (N a każdy temat)- C oraz częściej zdarza się, iż m iasta i g m in y Z iem i G orzow skiej starają się prom ow ać sw oje w alory i o siąg n ięcia. F ilm y p rez en tu ją ce wojewódz­ two, je g o przyrodę, a także G orzów , D ęb n o o raz P szczew , są wartościo­ w ym nabytkiem .

Regionalia w D zia le Z b io ró w S pecjalnych

IV. Kartografia.

345

O sobną kateg o rię m ateriałów b ib liotecznych stanow i kartografia . obejmująca 56 je d n o ste k inw entarzow ych, skupiających około 740 arkuszy map. D o ty czą o n e teren ó w szeroko pojętej dzisiejszej Ziem i Gorzowskiej, choć nie tylko. Z e w zględów chronologicznych, w arto zw ró­ cić uwagę na dw ie m apy poch o d zące z w ieku X V II, przedstaw iające M ar­ chię B randenburską, a m ianow icie:

• Marchia N o va Vulgo N e w M arek in M arek B randenburg. 1:900 000.- Amstelaedami, [ok. 1750]

• Tabula M a rch io n a tu s B ra n d en b u rg ici e t D uca tu s P om eraniae. N ori- berg, [ok.1780].

Inną grupę sta n o w ią p rzedw ojenne, o ryginalne m apy niem ieckoję­ zyczne, np.

f Kreis Lansberg a. d. W. 1:100 000 .- B erlin, [b.r.] • Trebisch. 1:25 0 0 0 B erlin, 1907

• Kreis Soldin. 1: 100 00 0 . - B erlin, 1940

oraz w ydane w P o lsc e i uw zg lęd n iające n azew nictw o polskie dla późniejszych tzw. Z iem O dzyskanych, a m ianow icie:

• Mapa Ziem P olskich. 1: 1 500 OOO.-Lwów, ] 920 • Mapa Polski. 1:1 50 0 OOO.-Lwów, 1920.

N ajobszerniejszą część stanow ią m apy w spółczesne - topograficz­ ne, pozw alające na o g ląd terenów byłych p ow iatów (C hoszczno, G o­ rzów, M iędzychód, M yślib ó rz, S łubice, S ulęcin, C hojna i N ow y Tom yśl), administracyjne, u zu p ełn io n e o fotokopię M a p y p rze g lą d o w e j terenów leśnych, plan G o rzo w a itp.

A rkuszom m ap tow arzyszy zestaw polskich i obcych atlasów, wśród których znajd u je się reprint p ochodzącego z 1934 r., A tlasu nazw geograficznych S ło w ia ń szc zyzn y Z achodniej. Z. 1 -2, opracow any przez

Stanisława Kozierowskiego.

V. Mikrofilmy, fotokopie i kserokopie.

Zbiór ten, sto su n k o w o niew ielki, bo składa się z 47 jednostek, od pewnego czasu nie je s t rozbudow yw any.

W postaci m ik ro film ó w p rze ch o w u je się, pozyskane z innych bibliotek, d okum enty d o ty czące O fla g u W o ld e n b e rg l i c i A rn s w a ld e

346 Lucyna Kotecka l i d , a także czasopism a z lat 1945-46 (Ziem ia L ubuska, Z iem ia Gorzow­ ska i in.), w tym Biuletyn Tygodniow y Starostw a G orzów 1946-1947 (nu­ m ery: 1, 2 ,4 - 7 ,9 - 1 2 , 15, 17, 20, 22, 24, 27, 28).

G rafikę, pieniądze, znaczki pocztow e,dokum enty ilustrujące ży­ cie kulturalne oflagu obejrzeć m ożna dzięki sporządzonym z nich foto i kserokopiom . W podobny sposób pozyskano np. niedostępny w postaci oryginalnego w ydaw nictw a, pierw szy zbiorek w ierszy B. W ajs: Pieśni Papuszy, w ydany przez O ssolineum w 1956 r.

V I. S ta ro d ru k i.

W D ziale Z biorów Specjalnych przechow uje się 248 voluminów S T A R Y C H D R U K Ó W . W śród dzieł o różnorodnej tem atyce (historia, praw o, literatura piękna, językoznaw stw o, teksty religijne - najstarszy to B iblia z 1551 r.) znalazły się nieliczne opracow ania dotyczące szeroko pojętego regionu, lub w ydane na tych ziem iach, a m ianow icie:

• B E K M A N N B. L H istorische B eschreibung d e r Chur- undMark Brandenburg. T. 1. - Berlin, 1751

• R A N G O N IS M .: P om erania d iplom atica:sive antiąuitates Poinerani- cae [...]. - Francofourti / O, 1707

• STR U TH IO M ON TA N US M .A .A .: H istoriam M archicam .- Franckfurt a/O, 1598

• H O R ATU Q F.: P oem a om nia. - F rancofourti/O , 1606.

W arto zw rócić uw agę, że w szystkie om ów ione rodzaje zbiorów poddano form alnem u opracow niu - p osiadają inw entarze i katalogi, a dostępne są na m iejscu - w czytelni D ZS.

Do D ziału Z biorów Specjalnych trafiają tylko w ybrane publika­ cje, traktujące o tutejszych tw órcach i ich działalności, w y d a r z e n ia c h kulturalnych i artystycznych, m niej ich zaś z dziedziny historii czy np. krajoznaw stw a.

Z ainteresow ani historią i w spółczesnością Ziem i Gorzowskiej, ob­ szernych źródeł w inni poszukiw ać w zbiorach D ziału Regionalnego, który się w tej dziedzinie specjalizuje. Z najdą w nim nie tylko system

Regionalia w D ziale Z biorów Specjalnych

347 społecznego. P o m ocny b ęd z ie tam p o n ad to cały aparat inform acyjny WiMBP.

Trzeba dodać, iż całość regionalnego zasobu stale je st w zbogaca­ na poprzez różne sposoby pozyskiw ania. M oże on służyć szerokiej pu­ bliczności, historykom , regionalistom , studentom , w reszczcie dzienni­ karzom, sam orządom , szczególnie zaś m łodzieży, uczestniczącej w programie ośw iatow ym D ziedzictw o kulturow e w regionie.