View of Bazylianie w Królestwie Polskim w latach 1817-1872

(1)

ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom X X X I, zeszyt 2 — 1983

WITOLD KOŁBUK

BA ZYLIA NIE W K R Ó LESTW IE PO LSK IM

W LATACH 1817-^1872

N iniejszy a rty k u ł naw iązu je do istn iejący ch ju ż podobnych prac, z

k tó rych a u to r p rze jął m etodą do swego opracow ania. Chodzi o p race ze

społu bad ań s tr u k tu r społecznych, prow adzone pod k ieru n k iem W, K uli,

J . Leskiew iczowej, a ostatnio też R. Czepulis (Inteligencja polska X I X

i X X w., red. R. Czepulis, W arszaw a 1981). P rezen to w an a p raca poprzez

zastosowaną w n iej ankietow ą m etodę b adań m ieści się w ogólńym n u rc ie

badań nad społeczeństw em polskim X IX w.

W śród w ielu w iększych i m niejszych grup, k tó re tw o rzy ły polskie

społeczeństwo X IX w., istniała też g ru p k a zakonników unickich (bazylia

nów). Ze w zględu na niew ielką liczebność nie odgryw ała ona jed n a k w ięk

szej roli Jed nak że dla uzyskania pełniejszego obrazu społeczeństw a pol

skiego w skazane jest rów nież uw zględnienie bazylianów unickich. W n i

niejszym a rty k u le chcielibyśm y przedstaw ić tak ie spraw y, jak: pocho

dzenie te ry to rialn e i społeczne zakonników , w ykształcenie, m o ty w y i w i e k ''

w stąpienia do zakonu, w iek otrzym ania św ięceń, s tru k tu rę w ieku zakon

ników, stru k tu rę organizacyjną zakonu, stosunek zakonników do polskich

akcji niepodległościow ych i do likw idacji u n ii kościelnej z 1596 r.

W X IX w. na ¡terenie K sięstw a W arszaw skiego, a później K ró lestw a

Polskiego (od 1815 r.) istniała pro w in cja zakonna N arodzenia P a n n y M a

rii bazylianów — unitów . Liczyła ona 5 klasztorów : w W arszaw ie, Białej,

Chełmie, L ublinie i Zamościu. P ierw szym prow incjałem b ył późniejszy

bp chełm ski F erd y n an d D ąbrow a-C iechanow ski. W m om encie utw orzen ia

prow incji w szystkie te k laszto ry cechowało znaczne rozluźnienie dyscy

pliny m oralnej, nieprzestrzeganie reg u ły zakonnej, zła sy tu a c ja m a te

rialn a zakonników. Spow odowane to było w dużej m ierze 20-letnim już

okresem niepokojów i ustaw icznych zm ian politycznych na ziem iach pol

skich. W okresie późniejszym (ok. poł. X IX w.) zakon bazylianów w K

(2)

ró-lestw ie P olskim ńieco podźw ignął się, nie na ty le jednak, by móc osiąg

nąć jak ą ś znaczniejszą pozycję.

W 1864 r. n a m ocy postanow ienia nam iestn ik a carskiego Teodora B er

ga skasow ano 4 klasztory: w B iałej, Chełm ie, Lublinie i Zamościu, a w

1872 r. zlikw idow ano rów nież k laszto r w W arszawie.

W okresie od 1817 (n ajstarszy zachow any spis im ienny) do 1872 r.

(likw idacja ostatniego klasztoru) przez zakon bazylianów w K rólestw ie

P olskim przew inęło się, w edług naszych obliczeń, 101 zakonników (patrz

Aneks), biorąc pod uw agę w szystkie 4 kategorie zakonników, a więc k a

płanów , k leryków , braci-laików i now icjuszy będących w istocie dopiero

k a n d y d a ta m i n a zakonników . N ajw cześniej z badanej g rup y urodził się

W ik tor K ochanow ski — w 1740 r . \ a najpóźniej Franciszek Szudejko i

M ikołaj Tusiew icz — w 1842 r.2, m am y więc do czynienia z grupą ludzi

urodzonych n a p rzestrzen i przeszło stu lat.

C elem dokładniejszego prześledzenia zm ian zachodzących w śród du

chow ieństw a zakonnego podzieliliśm y w yżej w spom nianych 101 bazylia

nów w edług czasu urodzenia na sześć grup. Do pierw szej zaliczyliśm y

duchow nych urodzonych przed 1771 r., do drugiej —- w latach 1771— 1785,

trzeciej — w lata ch 1786-1800, czw artej — w latach 1801-1815, piątej —

w lata ch 1816-1830, szóstej — urodzonych po 1830 r.

Tab. 1. Pochodzenie terytorialne bazylianów*

Terytorium pr ze d 17 71 r. 1 7 7 1 — 17 8 5 Data i o o 00 r H

I

\©

s

irodzen in r-H CO

rt

J,

O 00 H to 1 81 6— 18 3 0 po 18 30 r. Razem Królestwo Polskie' 2 2 5 13 u 15 48 Galicja 7. 6 4 2 — — 19 Cesarstwo Rosyjskie 8 4 2 1 — — 15 Węgry 1 — — 1 — — 2 Prusy — — 1 — — — 1 nie znane — 1 2 2 9 2 16 R a z e m 18 13 14 19 20 17 101

* Podstawa tabeli: patrz Aneks.

1 Wojewódzkie Archiwum Państowe w Lublinie (dalej cyt.: WAPL), Chełmski Kohsystorz Greckokatolicki (dalej cyt.: ChKGK), nr 745, k. 6-8.

2 Tamże, nr 746, k. nlb., Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Oświecenia Publicznego do biskupa administratora diec. chełm., 4(16) V 1862 r., nr 991, k. 385- -383v.

(3)

B A Z Y L IA N IE W K R Ó L E S T W IE P O L S K IM W L A T A C H 1817—1872

₁₅₅

Z tabeli tej w ynika, że praw ie połowa zakonn ik ów (48) pochodziła z te

renów K rólestw a Polskiego (Podlasie — 20, lubelskie — 19, augustow skie

— 5), reszta głównie z G alicji — 19 i C esarstw a Rosyjskiego — 15 (Po

lesie — 7, Litw a — 5, W ołyń — 3). W śród zakonników urodzonych przed

1800 r. z terenó w późniejszego K ró lestw a Polskiego pochodziło stosunko

wo niew ielu; większość z nich w yw odziła się z tere n ó w G alicji i C esar

stw a Rosyjskiego. Było to rez u lta tem licznych zm ian granic diecezji cheł

m skiej, k tó ra po 1815 r. obejm ow ała znacznie m niejszy obszar w p orów

naniu z okresem przedrozbiorow ym ; in n ym i słowy, n iek tó rzy z duchow

nych unickich urodzeni w X V III w. byli diecezjanam i chełm skim i, je d

nakże ze w zględu na m iejsce urodzenia — bądź n a tere n ac h w schodnich

diecezji, bądź n a południow ych — uznano ich, zgodnie z granicam i p a ń

stw ow ym i u kształtow anym i po 1815 r., za pochodzących z G alicji lu b z

C esarstw a Rosyjskiego. N iew ykluczona może być też inna in te rp re ta c ja

takiego stan u rzeczy, jak i przedstaw ia tab. 1. Chodzi o to, że n a tere n ac h

K rólestw a Polskiego było stosunkow o m ało k lasztorów unickich, co m o

gło w pływ ać na m niejsze zainteresow anie w stępow aniem do zakonu bazy

lianów. Pochodzenie tery to rialn e zakonników w pew nym sto p n iu rz u to

wało na siłę więzi danej g ru p y z terenam i, na k tó ry c h ona przebyw ała,

i z ludnością, k tó ra na nich zam ieszkiw ała. W ydaje się, że rów nież w śród

bazylianów w K rólestw ie Polskim w raz ze w zrostem liczby autochtonów

w ich szeregach następow ał także proces um acniania się poczucia w ięzi

ze społecznością zam ieszkałą n a w schodnich k resach K rólestw a.

Tab. 2. Pochodzenie społeczne bazylianów*

Stan Data urodzenia R a z e m pr ze d 17 71 r. 1 7 7 1 — 1 7 8 5 o o₀₀ i“H 1 NO 00 1> 1—4 180 1 — 1 8 1 5 1 8 1 6 —1 8 3 0 po 18 30 r. chłopski _ ₁ ₄ ₆ ₄ ₂ ₁₇ mieszczański 1 — 2 5 4 2 14 duchowny — 1 1 1 2 ' 6 11 szlachecki 1 1 2 4

__

2 10 nie znany 16 10 5 3 10 5 49 R a z e m 18 13 14 19 20 17 1 0 1

Pochodzenie społeczne bazylianów p rez e n tu je tab. 2. W ynika z niej,

że w szystkie 4 g ru py społeczne — szlachta, m ieszczaństw o, chłopi i du

chowieństwo — były reprezento w an e w szeregach bazylianów w podob

nym procencie. Nie byłoby w ty m nic szczególnego, gdyby nie fak t, iż w

(4)

szeregach duchow ieństw a świeckiego k ap łan i pochodzący z rodzin niedu-

chow nych stanow ili w ty m czasie zaledw ie kilkanaście pro cent3. J a k w i

dać k a rie ra zakonna była dla synów kapłanów unickich znacznie m niej

a tra k c y jn a niż k a rie ra duchow nego świeckiego. In teresu jącą spraw ą jest

też fa k t dużej liczby bazylianów pochodzenia chłopskiego (pam iętajm y

jed n ak , że sta n te n był zdecydow anie najliczniejszy w ówczesnym społe

czeństw ie K ró lestw a Polskiego). Podobnie ja k ciekaw ą, ta k i niejasną za

razem spraw ą je s t fak t, iż połow a bazylianów spośród w yw odzących się

z m ieszczan (7) pochodziła z H rubieszow a (pozostali z 7 innych m iaste

czek). Je śli chodzi o pochodzenie m ieszczańskie, to w ypada zwrócić

uw agę, że m iejskie m iejsce urodzenia, podane w źródle, nie m usiało

autom atycznie oznaczać pochodzenia m ieszczańskiego4. Je d n a k w p rzypad

k u om aw ianych przez nas duchow nych tak ich w ątpliw ości nie m ieliśm y,

pochodzenie ich bowiem, jeśli je s t już podane, to dość dokładnie zdefi

niow ane. P ew n e w ątpliw ości co do p rezentow anej w tab. 2 s tru k tu ry spo

łecznej bazylianów może budzić istnienie znacznej liczby zakonników z

nie znan y m pochodzeniem stanow ym . J e s t ta k dlatego, gdyż w spisach

zakonników z drugiego i trzeciego dziesięciolecia X IX w. nie uw zględnia

no pochodzenia społecznego, podobnie ja k w spisach z la t pięćdziesiątych

i sześćdziesiątych tegoż stulecia.

M ożem y chyba sądzić, że bazylianie w yw odząc się z różnych grup

społecznych w schodnich ziem K rólestw a Polskiego, w schodniej Galicji

i tere n ó w ziem zab ran y ch czuli się jak o grupa ty m m ocniej związani ze

społecznością zam ieszkałą na ty ch terenach.

Celem bliższego zapoznania się z poziom em w ykształcenia bazylianów

n ależy przeanalizow ać kolejne stopnie ich kształcenia się. Problem ten

chcielibyśm y p rzed staw ić poczynając od w y k sz tałc en ia » elem entarnego

poprzez śred nie św ieckie aż po w ykształcenie duchowne.

N a 101 zakonników objętych badaniam i zaledw ie dla trzech posiadam y

dane o w y kształceniu elem en tarn y m . S prow adzają się one do inform acji,

że zakonnicy ci — R em igiusz HankieNwicz, Jo zafat Rapiej ko i L udw ik Uni-

fantow icz — uczęszczali do szkółek elem entarnych; pierw szy uczył się

w M iliczycach (obwód białostocki), d rug i w L ipsku k. Sopoćkiń, trzeci —

„na przedm ieściu H rubieszow a w Sław ęcinie”5. Nie w iem y, czy ci przyszli

3 A. K o r o b o w i c z , K ler grecko-unięki w Królestwie Polskim (1815-1875), „Rocznik Lubelski”, 9(1966), s. 249.

4 S. L i t a k, Duchowieństwo diecezji lubelskiej w okresie międzypowstaniowym

(1835-1864), w: Społeczeństwo Królestwa Polskiego, t. 3, W arszawa 1968, s. 113-126.

6 WAPL Klasztory Greckokatolickie Województwa Lubelskiego (dalej cyt.: KGKWL), Bazylianie w Chełmie, n r 10, k. nlb.; WAPL, Wykaz alfabetyczny ducho w ieństwa zakonnego reguły św. Bazylego WLk. obrządku gr.-kat. w diec. chełm., 8(20) IV 1842 r.; WAPL ChKGK, n r 413, s. 5, n r 977, k. 482v.,

(5)

B A Z Y L I A N I E W K R Ó L E S T W IE P O L S K IM W L A T A C H 1817—1872

₁₅₇

zakonnicy ukończyli szkółki i jak długo kształcili się w nich. Nie w iem y

rów nież nic o w ykształceniu elem en tarn y m pozostałych 98 bazylianów .

Być może nie m ieli .oni takiego w ykształcenia, bardziej praw dopodobne

jest jednak, że dane o w ykształceniu e le m en ta rn y m nie zachow ały się ze

w zględu na bagatelizow anie tego problem u w różnych dostępnych n am

spisach i wykazach.

Jeśli chodzi o średnie w ykształcenie świeckie, to dane o nim m am y

dla 80 bazylianów . Dotyczą one jed n ak głów nie m iejsca k ształcenia się, a

rzadko liczby ukończonych klas i la t kształcenia się. N ajw ięcej przyszłych

zakonników unickich kształciło się w szkołach: w B iałej — 17, H rubieszo

wie — 11 i Buczaczu -— 6. Pozostali uczyli się w 25 in nych szkołach, 9

kształciło się pryw atn ie, a 2 w stęp ując do k laszto ru nie m iało żadnego w y

kształcenia. W ynika z tego, że przyszli bazylianie pochodzący z P odlasia

kształcili się głównie w Białej, pochodzący z lubelskiego w H rubieszow ie

(ze swoją nieco m niej znaną szkołą), przyszli zaś zakonnicy z G alicji sw o

je nau ki świeckie pobierali najczęściej w gim nazjum buczackim . Szkoły

w Białej m iały 3 k lasy 2-letnie w okresie K om isji E dukacji N arodow ej,

5 klas gim nazjalnych za czasów au striack ich i 4 k lasy od 1809 r., kied y

nosiły nazw ę szkół w ydziałow ych, obwodow ych, pow iatow ych. Szkoły w

Hrubieszowie, uruchom ione dopiero n a początku X IX w., by ły podobnie

zorganizow ane jak szkoły w Białej. N atom iast szkoły w Buczaczu od k o ń

ca XV III w. b yły 5-klasow ym gim nazjum a u stria c k im 0. U derzające, że

przeszło 11% zakonników (dziesięciu) sw oje w ykształcenie świeckie zdo

bywało pryw atn ie (głównie w domu). J e st wielce praw dopodobne, że po

ziom tego w ykształcenia nie był zbyt wysoki, większość bow iem zakon

ników, k tó rzy w tak i sposób kształcili się, w późniejszym okresie p eł

niła w zakonie głów nie fu nk cje pom ocnicze7 (np. zakrystianów ). N a sto

sunkowo niski poziom świeckiego w ykształcenia unickiego duchow ieństw a

zakonnego zdają się w skazyw ać w yniki analizy danych o liczbie la t k sz ta ł

cenia się w szkołach średnich i liczbie ukończonych klas. W praw dzie da

ne, jakim i dysponujem y do tego zagadnienia, są bardzo w yryw kow e, nie--

m niej jedn ak m ożna uzyskać pew ien obraz poziom u w ykształcenia bazy

lianów. I ta k o urodzonych przed 1771 r. dane n a te n te m a t m am y dla

2 (na 18): 1 ukończył praw dopodobnie 5 k las gim nazjum w Buczaczu

(Jan Billewicz)8, a 1 ukończył filozofię w O strogu (W incenty Siedlecki),

6 J. D o b r z a ń s k i , Materiały do dziejów szkolnictwa w archiwach lubelskich, „Roczniki Humanistyczne”, 2(1954), z. 3, s. 27-46; t e n ż e , G im nazjum lubelskie

w czasach austriackich 1795-1809, Lublin 1938; t e n ż e , Lubelska szkoła K om isji Edukacji Narodowej, Lublin 1973; J. Ł u k a s z e w i c z , Historia szkół w Koronie i W ielkim Księstwie Litew skim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, Po

znań 1849-1851.

7 WAPL ChKGK, nr 745, k. 6-8. 8 Tamże.

(6)

a więc 6 klas*. Spośród 13 bazylianów urodzonych w latach 1771-1785 da

ne m am y tylk o o jed n y m — Bazy lim K alinow skim , k tó ry 4 klasy szkoły

w Tykocinie ukończył w ciągu 4 la t10. Dla następnej g rupy zakonników

— 14 urodzonych w latach 1786-1800 — m am y zaledw ie dla trzech da

ne o liczbie ukończonych klas: 1 ukończył 6 klas gim nazjum austriackiego

w P reszow ie (A ugustyn P u c h e r)11, 1 tylko 3 klasy szkoły pijarsk iej w

C hełm ie (L au ren ty N ow icki)12, a 1 zaledw ie 1 klasę gim nazjalną w K w i-

dzyniu (Sew eryn Lipski)13. Znacznie więcej danych m am y o zakonnikach

urodzonych po 1800 r. W g ru pie bazylianów urodzonych w latach 1801-

-1815 n a 19 zakonników dane m am y dla 14: 4 ukończyło 3 klasy, 5 —

4 klasy, 2 —- 5 klas, 1 ukończył szkołę w H rubieszow ie, a więc 4 klasy

(P o rfiry Raczyński), 1 „ukończył k lasy w yższe” w W aradynie, a więc 5

albo 6 klas (Sergiusz Torbik). P onadto w iem y, że 1 kształcił się przez

4 lata, 1 — przez 5 lat, 1 — 6 lat, 1 — 7, a 1 — 8 lat w szkołach

średnich. Z decydow ana większość to absolw enci szkół pow iatow ych w

Białej i H rubieszow ie14.

Można więc stw ierdzić, że poziom świeckiego w ykształcenia bazylia

nów p rzed staw iał się niezbyt korzy stn ie w ty m okresie — przew ażał typ

kilk uletn ieg o kształcenia i kończenia 3-4 klas. Był to więc poziom naw et

niższy niż w p rzy p ad k u świeckiego duchow ieństw a unickiego13, nie mó

wiąc już o duchow ieństw ie łacińskim 16. Podobnie, a może naw et gorzej

p rzed staw iał się poziom w ykształcenia zakonników urodzonych po 1815 r.

W grupie 20 bazylianów urodzonych w latach 1816-1830 tylko dla jedne

go m am y dane o liczbie la t kształcenia się — uczył się przez 5 lat. Dla

7 n ato m iast zakonników m am y dane o liczbie ukończonych klas: 2 ukoń

czyło ty lk o 3 klasy, 3 — 4 klasy, o 1 w iem y, że „był w czw artej klasie”,

a o 2, że „b y li w trzeciej k lasie” , a więc ukończyli chyba odpowiednio

3 i 2 klasy. B yli to w ychow ankow ie szkół: w H rubieszow ie, Białej i Siedl

cach17. W sum ie o dnotow ujem y obniżenie poziom u w ykształcenia bazylia

nów w stosun ku do urodzonych w poprzednim 15-leciu. Podobnie m a się

9 Tamże, n r 975, k. 34v.-35. 10 Tamże, n r 161, s. 7-8. 11 Tamże, n r 976, k. 39v.-40. 12 Tamże, n r 293, s. 1. 13 Tamże, n r 975, k. 103v.-104.

14 WAPL KGKWL, Bazylianie w Chełmie, n r 10, k. nlb.; WAPL, Wykaz alfa betyczny duchowieństwa zakonnego reguły św. Bazylego Wlk. obrządku gr.-kat. w diec. chełm., 8(20) IV 1842 r.

15 WAPL ChKGK, n r 975, k. 34-97.

16 L i t a k , Duchowieństwo diecezji lubelskiej, s. 130-134.

17 WAPL ChKGK, n r 413, s. 1, n r 421, s. 4, 13, nr 976, k. 185v.-186; WAPL KGKWL, Bazylianie w Chełmie, nr 10, k. nlb.; WAPL. Wykaz alfabetyczny ducho w ieństw a zakonnego reguły św. Bazylego Wlk. obrządku gr.-kat. w diec. chełm., 8(20) IV 1842 r.

(7)

B A Z Y L I A N IE W K R Ó L E S T W IE P O L S K IM W L A T A C H 1817—1872

₁₅₉

spraw a z gru p ą urodzonych po 1830 r. — d an y m i d y sp o n u jem y dla 13 n a

17 duchow nych; o 7 z nich w iem y, że ukończyli 4 klasy, 3 — praw dopo

dobnie 3 klasy szkół w H rubieszow ie i Białej. P onadto w iem y, że 1 uczę

szczał do szkoły przez 5 lat, 1 — przez 7, a 1 przez 9 la t18. P rzedstaw io ne

dane zdają się świadczyć, że poziom świeckiego w ykształcenia bazylia

nów był dość niski. P ew ne b rak i m ogli jed n ak nadrobić podczas zdoby

w ania w ykształcenia duchownego.

Dla 74 zakonników m am y dane o m iejscu pobierania n a u k duchow

nych; 50 z nich kształciło się w Chełm ie, 5 w B iałej, po 3 w e Lwowie,

Poczajowie i Zamościu, a pozostali w 12 in nych m iejscow ościach, głównie

na teren ie C esarstw a Rosyjskiego (Supraśl, Torokanie, Żyrow ice, Brześć

itd.)ia. C ykl kształcenia w y g lądał następująco. Po trw a ją c y m 1 ro k i 6

tygodni nowicjacie, k tó ry w G alicji odbyw ano z reg u ły w klasztorze do-

brom ilskim , a w K rólestw ie Polskim w Białej (od poł. la t czterdzie

stych w Chełmie), zakonnik w ykonyw ał p rofesję, po czym kształcił

się dalej bądź w klasztorze, bądź w późniejszym okresie w unickim Sem i

n ariu m Chełm skim . Np. o D ezyderym Juśkiew iczu w iem y, że „po w yko

naniu profesji usposabiał się w n au k ach duchow nych w klasztorze chełm

skim ” (ok. 2-3 lat)20. K ształcenie w klasztorach trw ało niekiedy dość d łu

go. Zw iązane to było z u tru d n ien iem studiow ania n a sk u te k pełnienia

różnych niższych fu n k cji (np. zakrystianów ) w klasztorach przez k a n d y

datów na zakonników -kapłanów . W sem inariu m n a u k a trw a ła nieco k ró

cej ze w zględu na ściśle zorganizow any to k studiów . P ew na część zakon

ników, zwłaszcza ci, k tó rzy posiadali skrom ne stosunkow o w ykształcenie

świeckie, kształciła się n a jp ie rw w klasztorach, a n astęp n ie w Sem ina

riu m Chełm skim . Tak było chociażby w p rzy p ad k u Ja n u are g o N ierojew -

skiego, k tó ry po odbyciu n ow icjatu i w ykonaniu p ro fesji n a jp ie rw przez

4 lata kształcił się w klasztorze w Chełm ie, a n astępnie przez 4 la ta w

Sem inarium C hełm skim 21 (patrz tab. 3).

. R easum ując trzeba stw ierdzić, że poziom w ykształcenia bazylianów

prow incji N arodzenia P a n n y M arii w okresie 1817-1872 nie b y ł zbyt w y

soki. W porów naniu do la t poprzednich, kied y to bazylianie należeli do

najbardziej w ykształconych duchow nych obrządku unickiego22, odnotow ać

m ożem y w y raźn y regres. Bazylianie p rzestali być elitą in te le k tu a ln ą ob

rządku unickiego.

18 WAPL ChKGK, nr 101, s. 1-2, n r 221, s. 9-11, n r 349, s. 3, n r 368, 's. 1, nr 422, s. 1, n r 480, k'. 230, nr 991, k. 96v.-97, 386v.-387, 441v.-442, n r 992, k. 391v.-392. 10 Zob. Aneks. “ WAPL ChKGK, n r 975, k. 101v.-102. 21 Tamże, nr 291, s. 1-3.

22 L. B i e ń k o w s k i , Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce w X V I-

-X V III w., w: Kościół w Polsce. Studia nad dziejam i Kościoła katolickiego w Polsce. W ieki X V I-X V III, red. J. Kłoczowski, t. 2, K raków 1970, s. 1015-1025.

(8)

T ab. 3. W ykształcenie duchowne bazylianów — okres nauki* Liczba lat nauki Data urodzenia R a z e m pr ze d 17 71 r. _' 1 7 7 1 —1 78 5 1 7 8 6 —1 8 0 0 1 8 0 1 —1 81 5 1 8 1 6 —1 8 3 0 po 18 30 r. 1 1 1 2 — _i ₁ —

--

— 2 3 — i — 2 1 — 4 4 — — ₁ ₄ — — 5 5 6 1 — — —

--

1 2 7 8 — — 1 —

--

_ł 1 nie znana 17 i i 10 13 19 16 85 R a"z e m 18 13 14 19 20 17 101

* Podstaw a tabeli: p atrz Aneks.

Z daje się jednak, że nigdy nie brakow ało chętnych do stanu zakon

nego. Św iadczyć o ty m może -pismo su perio ra k laszto ru w Białej Sofro-

niego Trocew ieza do biskupa ad m in istra to ra diecezji chełm skiej z 14(26)

X 1854 r. P rzesy łając do C hełm a do k u m en ty dw u k andydatów do stanu

zakonnego pisał do biskupa: „N astręcza się więcej m łodzieży do now icjatu,

czy m am ich przyjm ow ać? gdyż b ra k księży po klasztorach, a posługi re

ligijne w tychże bardzo są w ielkie f...]”23. Pism o to pochodzi z okresu, kie

dy w ładze carskie ro biły już duże tru d n o ści ze w stępow aniem do zakonu.

N iew ykluczone, że część przyszłych zakonników przy w stępow aniu do

k laszto ru k ierow ała się m otyw am i religijnym i. Je d en z nich A ugustyn P u -

cher, rodem z G a lic ji/ta k pisał o sw ojej decyzji w stąpienia do zakonu:

,,[...] czując zaś w sobie od daw na pobudkę do stan u duchownego, um y

śliłem przeto udać się do K ró lestw a Polskiego w celu w stąpienia do klasz

to ru ks. bazylian ó w w B iałej

Większość jed n ak w stępow ała do za

k o n u z- innych, znacznie m niej, chw alebnych przyczyn, np. pochodzący z

drobnej szlach ty podlaskiej Pelagiusz Rzew uski „do zakonu w stąpił oba

w iając się być w ziętym do wTojska” . Być może kierow ały nim i m otyw y

religijne, był bow iem jed n y m z doradców zdecydow anego obrońcy unii

biskupa Szum borskiego25. Skłonni jed n a k jesteśm y sądzić, że w decyzji o

WAPL ChKGK, n r 746, k. nlb.

24 WAPL KGKWŁ, Bazylianie w Chełmie, n r 22, k. nłb., Opis życia z 1(13) XI 1837 r.

(9)

B A Z Y L IA N I E W K R Ó L E S T W IE P O L S K IM W L A T A C H 1817—1872

₁₆₁

w stąpieniu do zakonu u większości duchow nych dom inow ała chęć zrobie

nia k ariery. Dla drobnej szlachty podlaskiej, a głów nie dla chłopów b y

ła to jakaś perspektyw a aw an su społecznego, zwłaszcza, że bazylianam i w

interesu jący m nas okresie byli przecież biskupi: F ilip F elicjan Szum bor-

ski i W incenty Siedlecki.

Przed w stąpieniem do zakonu w ielu przyszłych zakonników próbo

wało innej k a rie ry życiowej. C ennym źródłem do tego zagadnienia jest

W y k a z szczegółow y osób ta k zakonnych, jako i św ieckich zn a jd u ją cych

się w k a żd ym z pięciu klasztorów księ ży bazylianów w K ró lestw ie uło

żo ny w sierpniu 1842 r.26 W edług tego W y k a z u w 1842 r. w k lasztorach

bazy hańskich było 30 zakonników ; 11 z nich bezpośrednio przed w stąp ie-

riiem do zakonu kształciło się w szkołach, 5 pracow ało w gospodarstw ach

rolnych, 3 było oficjalistam i (ekonomowie, pisarz), 3 nauczycielam i, 3

drobnym i urzędnikam i, 3 „przebyw ało p rzy rodzicach” , 1 był organistą,

a 1 oficerem.

W arunkiem przyjęcia do zakonu było, w edług przepisów z 1817 r.,

ukończenie 24 lat, uzyskanie zgody K om isji Rządow ej W yznań R eligij

nych i Ośw iecenia Publicznego (dalej cyt.: KRW RiOP) i zdanie egzam inu

przed wyznaczoną przez biskupa kom isją27. J a k w p rak ty c e realizow ano

pierw szy w a ru n e k u bazylianów p rzedstaw ia n am tab . 4. W ynika z niej,

że w X IX w. następow ało w y raźn e obniżenie średniego w ieku w stę p u ją

cych do klasztorów bazyliańskiph. U rodzeni w lata ch 1816-1830 w stępo

w ali do zakonu już w w ieku niespełna 21 lat. W n a jb a rd zie j zaaw anso

w anym w ieku w stąpili do bazylianów J a n Billewicz (w 1811 r.) i Bazyli

Szelew icki (w 1833 r.); obaj w chw ili w stąp ienia m ieli po 43 lata.

Z problem em p rzyjm ow ania do zakonu w iąże się i p roblem jego opusz

czenia. Oprócz dobrow olnej rezygnacji i ucieczek, o k tó ry c h będziem y

mówić dalej, zdarzały się też form alne w ydalenia. T akim w ydalo nym b ył

m.in. A ntoni W yrzykow icz, k tó ry „zostając w now icjacie księży b azylia

nów i nie okazaw szy żadnego postępu odpow iedniego życiu zakonnem u

jako burżliw y, nieuległy i n iem o raln y na zasadzie reg u ły św. Bazylego

został w ydalonym ”28.

Ze spraw ą w ieku w stępow ania do zakonu w iązały się św ięcenia k a

płańskie. O trzym yw ano je w ty m m łodszym w ieku, w im m łodszym w stę

powano do klasztoru (patrz tab . 5). Ś red n i w iek o trzy m u jący ch św ięce

nia, a urodzonych po 1830 r„ w ynosił 27,1 lat, podczas g dy urodzonych

przed 1771 r. — 30,9 lat. Bezpośrednio przed o trzym aniem św ięceń

za-28 WAPL ChKGK, nr 745, k. nlb.

27( Tamże, k. 3-4, Instrukcja względem w stępujących do zakonów z 15 IV 1817 r. oprać, przez Komisję Rządową W yznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

* Tamże, n r 746, k. nlb., Superior ks. bazylianów w Chełmie ks. Zagorowicz do konsystorza diec. chełm., 4 V 1853 r.

(10)

Tab. 4. Wiek bazylianów w chwili wstąpienia do zakonu* Wiek Data urodzenia R a z e m pr ze d 17 71 r. j 1 7 7 1 —1 7 8 5 1 7 8 6 — 1 8 0 0 1 8 0 1 — 1 8 1 5 1 8 1 6 — 18 3 0 po 18 30 r. 17 1

_

2 1 1 5 18 — 1 2 1 4 1 9 19 2 — 1 1 2 2 8 20 2 2 1 4 3 3 15 21 3 — — 3 — 1 7 22 —

,

3 — 1 — 3 7 23 2 2 3 — — 3 10 24 2 1 — — 1 1 5 25 3 1 — — — — 4 26 — — ■ 2 2 1 — . 5 27 — — — 1 1 — 2 28 — 1 — — 1 — 2 30 — — 1 — — — 1 31 — 1 1 — — — 2 32 — — 1

.

— — — 1 35 2 — — 1 — — 3 36 — 1 1 — — — 2 41 — — — 1 — — 1 43 1 — 1 — — — 2 R a z e m 18 13 14 17 14 15 91 nie znany , — ' — — 2 6 2 10 O g ó ł e m 18 13 14 19 20 17 101 Średnia wieku 22,5 24,1 26,3 23,0 20,6 20,9 23,3

konn icy zobow iązani b y li do zdania egzam inu z przedm iotów , „jakie w

S em inariach D iecezjalnych b y ły daw an e”. Egzam in te n b y ł odpow iedni

k iem egzam inu konkursow ego, jak iem u poddaw ani b y li duchow ni świeccy

u b ieg ający się o beneficja p a ra fia ln e “ . W iązało się to z tym , że bazylianie

prow adzili działalność du szp astersk ą n a p arafiach klasztornych i m ieli

identyczne problem y, co duchow ieństw o świeckie.

P o otrzy m an iu św ięceń zakonnicy rozpoczynali n orm alną pracę w jed

n ym z 5 klasztorów bazyliańskich w K rólestw ie Polskim — w Białej,

Chełm ie, L ublinie, W arszaw ie lub Zam ościu, rzadko na k tó re jś z parafii

(11)

B A Z Y L I A N I E W K R Ó L E S T W IE P O L S K I M W L A T A C H 1817—1872

₁₆₃

Tab. 5. Wiek otrzymania święceń kapłańskich przez bazylianów*

Wiek wyświęconego pr ze d 17 71 r. 1 7 7 1 —1 7 8 5 1 7 8 6 —1 8 0 0 1. 1 8 0 1 — 18 1 5 1. 18 1 6 — 1 8 3 0 po 18 30 r. R a z e m 22 1 1 2 1 5 23 -- 1 — — -2 1 4 24 --- — — 2 — — 2 25 2 2 — 2 — 1 7 26 2 1 1 1 1 — 6 27 — — 1 1 — 1 3 28 5 2 1 — 1 1 10 29 1 2 2 — — — 5 30 — — — — — 1 1 31 3 1 — — — 2 6 33 — — 1 1 — — 2 34 — 1 — — — — 1 35 — — — 1 — — 1 37 — — — 1 1 — 2 38 — — — 2 — — 2 39 40 45 1 — — — — — ' 1 i ___ ___ ___ ___ ___ 1 46 — — — 1 — — 1 47 i - 1 - - 2 R a z e m 18 11 7 14 5 8 63 nie znany — 2 7 5 15 9 38 O g ó ł e m 18 13 14 19 20 17 101 Średnia wieku 30,9 27,3 24,6 30,2 27,4 27,1 28,7

nieklasztornych. O bsadę osobową poszczególnych klasztorów p rez e n tu je

tab. 6. J a k w idzim y n ajliczniej obsadzony b y ł m o n aste r chełm ski, gdzie

przebyw ali zakonnicy po b ierający n a u k i w S em in arium D iecezjalnym w

Chełmie. B yw ały okresy, że w C hełm ie było n a w e t po 13-14 bazylianów .

Drugim dość licznie obsadzonym klasztorem był m o naster w B iałej, gdzie

z kolei do połowy la t czterdziestych X IX w. odbyw ano now icjat. T rzy po

zostałe klaszto ry liczyły najczęściej po 2-3 zakonników , nigdy w ięcej niż

5. Po likw idacji klasztorów , a ty m sam ym p arafii k lasztorny ch w B iałej,

Chełmie, L ublinie i Zam ościu n iektó rzy zakonnicy zam ieszkali w p rze ję

li*

(12)

Tab. 6. Rozmieszczenie bazylianów na placówkach klasztornych10

Placówka klasztorna

Liczba bazylianów w poszczególnych latach

1817 1829 1838 1849 1855 1862 1869 Biała 8 6 10 4 3 3 Chełm 14 13 14 8 6 10 — Lublin 3 2 2 2 1 1 — Warszawa 3 3 3 2 2 4 5 Zamość 5 3 3 4 1 2 — Radecznica — — — — — — ₃ na parafiach 2 — — — — — 10 inni* — — — — — 5 Razem 35 27 32 20 13 20 23

* W szpitalu, przy soborze, w Sem inarium C hełm skim itd.

ty m od b ern ard y n ó w klasztorze w Radecznicy, a znaczna część w 1869 r.

(dziesięciu) poszła do pracy na p arafiach, co i przedtem niekiedy m iało

m iejsce.

Z tab eli 6 w ynika też, że liczba bazylianów w in teresującym nas okre

sie nigdy nie przekroczyła 35 osób. W iązało ¡się to ściśle z ak tu aln ą poli

ty k ą w ładz rządow ych w sto su nk u do tego w łaśnie zakonu. W drugim

dziesięcioleciu X IX w., k o n k retn ie w 1817 r., w klasztorach bazyliańskich

było 35 zakonników . P raw dopodobnie w rezultacie niekorzystnej sytuacji

finansow ej klaszto rów 31 i b ra k u m ożliwości u trzy m an ia m łodych adeptów

do sta n u zakonnego liczba ta w n astęp n y m dziesięcioleciu w yraźnie się

zm niejszyła, a śre d n ia w iek u zakonników bardzo w zrosła i w 1826 r.

osiągnęła śre d n ią 53,2 lata. W latach trzy d zięstych X IX w, nastąpiło

pew ne ożyw ienie w zakonie, będące może jakim ś odbiciem sy tuacji w

C esarstw ie R osyjskim , gdzie w ty m czasie zakon bazyliański był jed y

n ą g ru p ą duchow ieństw a broniącą zdecydow anie obrządku unickiego33.

W rezultacie do k la s z to ró w bazyliańskich napłynęło dość dużo m łodych

ludzi (średnia w ieku w 1841 r. — 38,9 lat), zwłaszcza z drobnej szlachty ’

podlaskiej o bserw ującej zresztą p rzed tem obrządek łaciński w kw ietniu

1842 r. n a 33 zakonników 11 pochodziło z rodziców obrządku łacińskie

30 WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8, nr 746, k. nlb.; Wykaz ogólny osób w klaszto rach bazyliańskich diecezji chełmskiej znajdujących się, 18(30) X 1855 r., n r 973, k. 323-324v., n r 976, k. 65-67, n r 977, k. 69, n r 980,k. 4-5; „Cholmskij Greko-Unjatskij Miesjacelov” (dalej cyt.: ChGUM), 1870, s. 192.

31 A. K o s s o w s k i , Z dziejów zakonu bazylianów w Zamościu, Zamość 1938, s. 5-9.

32 E. L i k o w s k i , Dzieje Kościoła unickiego na Litw ie i Rusi w XVI I I i X I X

(13)

B A Z Y L IA N IE W K R Ó L E S T W IE P O L S K IM W L A T A C H 1817—1872

₁₆₅

go, a w śród nich było 8 szlachciców, 2 m ieszczan, 1 chłop)33. W ynika

z tego, że drobna szlachta podlaska w stępow ała dość licznie nie tylko

w szeregi duchow ieństw a łacińskiego34', g arn ęła się także i do szeregów

duchow ieństw a unickiego. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych w ła

dze rosyjskie po zdław ieniu unii w C esarstw ie p rzy stą p iły do podkopy

w ania jej fundam entów także w K rólestw ie. Je d n y m z głów nych celów

Tab. 7. Średnia wieku bazylianów w poszczególnych latach35

Rok 1817 1826 1841 1849 1855 1862

Średnia

wieku 47,7 53,2 38,8 43,1 49,3 40,1

ich ataków był zakon bazyliański. Zakazano im p rzy jm ow an ia osób nie

będących u n itam i z urodzenia, obostrzono rów nież inne w a ru n k i w stę

pow ania do klasztorów 38. W efekcie liczba zakonników w 1855 r. spadła

do zaledwie 13 osób, p rzy czym śred n ia w ieku w yniosła 49,3 lata. Z kolei

przed pow staniem styczniow ym na fali p atrio tycznych uniesień do bazy

lianów w stąpiła spora grupa m łodych ludzi, k tó rz y pow ażnie odm łodzili

zakon. Był to jed n ak tylko chw ilow y sukces. Po stłu m ien iu pow stania

w ładze carskie energicznie w zięły się do likw idacji obrządku unickiego

rów nież i w K rólestw ie Polskim . D ruga połowa lat sześćdziesiątych i po

czątek siedem dziesiątych X IX w. to okres dogoryw ania zakonu skasow a

nego definityw nie w 1872 r.

Jak ie b y ły m ożliwości zrobienia k a rie ry w zakonie? Było to oczywiście

uw arunkow ane jego s tru k tu rą organizacyjną. Na czele sta ł pro w incjał

w ybierany przez kap itu łę zakonną. W skład k a p itu ły w chodzili oprócz

niego jeszcze inni w ybieralni: prokonsultor, będący niejako zastępcą pro

w incjała, 4 konsultorow ie, se k re tarz p row incji i praw dopodobnie m agi

ster now icjuszy oraz ¡z urzędu superiorow ie klasztorów . Przełożonym i

poszczególnych klasztorów byli superiorow ie lub a d m in istra to rz y placó

w ek klasztornych. W klasztorach zakonnicy pełnili fu n k cje kaznodzie

jów, spowiedników, choralistów , a bazylianie m ają cy tylko niższe św ięce

33 WAPL KGKWL, Bazylianie w Chełmie, n r 10, k. nlb.; WAPL, Wykaz a lfa betyczny duchowieństwa zakonnego reguły św. Bazylego Wlk. obrządku gr.-kat., w diec. chełm., 8 IV 1842 r.

34 H. C h a m e r s k a , Drobna szlachta w Królestwie Polskim (1832-1864), W ar szawa 1974, s. 108-111.

35 WAPL ChKGK, n r 745, ik. 6-8, n r 746, k. nlb.; WAPL, Wykaz ogólny osób w klasztorach bazyliańskich diecezji chełmskiej znajdujących się, 18(30) X 1855 r., nr 973, k. 30-32, n r 976, k. 520-522, nr 977, k. 69, n r 980, k. 4-5.

(14)

n ia — zak ry stianó w i szafarzy. Sam i zakonnicy dzielili się na 4 kategorie:

kapłanó w posiadających pełne św ięcenia kapłańskie, k leryków posiadają

cych różne stopnie św ięceń k apłańskich (bez ostatniego' i odbyw ających

studia), b raci nie m ających święceń, ale będących już po złożeniu ślubów

zakonnych, i now icjuszy, czyli kand y dató w na zakonników. Zakonnicy

co p a rę la t byw ali przenoszeni do innego klasztoru na inne stanowisko.

Do rzadkości należało długoletnie pozostaw anie w ty m sam ym klasztorze

n a ty m sam ym stanow isku, ja k to np, m iało m iejsce z superiorem klasz

to ru w arszaw skiego Izydorem Jam iołkow skim , k tó ry swój urząd pełnił

przez ok. 30 la t37.

I tak ie m n iej w ięcej b y ły szanse zrobienia k a rie ry w zakonie. We

w cześniejszym okresie przed n ajw y b itn iejszy m i zakonnikam i otw ierały

się m ożliwości otrzy m ania sa k ry biskupiej, co w poprzednich stuleciach

zdarzało się dość często. Inną spraw ą jest fakt, że na początku la t czter

dziestych X IX w. s tru k tu ra organizacyjna bazylianów form alnie załam ała

się. Nie było prow incjała, nie działała V ipituła. Poszczególne k lasztory za

leżne by ły od biskupa chełm skiego, d może więcej od w ładz rządow ych.

W lata ch 1861-1862 próbow ano reą* Zywować k ap itułę i urząd prow in

cjała, ale w ładze carskie skutecznie u trą c iły te próby38. W dodatku rząd

lik w id u jąc w 1864 r. 4 k laszto ry bazyliańskie zakazał zakonnikom w szel

kich k o n tak tó w z Rzym em , u stanow ił nadzór konsystorza i specjalnego

w izy tato ra dla k laszto ru bazyliańskiego w W arszaw ie3*.

W szelkie poczynania w ładz carskich przeciw bazylianom m iały, w

rozum ieniu tychże w ładz, uzasadnienie w sym patiach zakonników do pol

skich akcji niepodległościow ych. Oto w czasie pow stania listopadow ego

P elagiusz Rzew uski, wów czas jeszcze k le ry k łacińskiego sem inarium w

W ęgrow ie, był areszto w any i w ięziony przez m iefiąc w Siedlcach40. Z ko

lei P o rfiry Raczyński za „podburzanie do b u n tu m ieszkańców Hrubieszo

w a ” w 1831 r. przeb y w ał w lata ch 1831-1840 n a zesłaniu w klasztorze

słobodzkim w gu berni w iatsk iej41. W reszcie Bazyli K alinow ski w 1831 r.

przebyw ał w W arszaw ie, gdzie, ja k pisał, pom agał chorym ; jest wielce

praw dopodobne, że b y ł zaangażow any w pow stanie42. Podobnie było w cza

sie pow stania styczniowego. Oto 20 X I (2 X II) 1861 r. aresztow ani zo

sta li 2 zakonnicy k laszto ru w Białej — przełożony Sofroni Trocewicz i,

37 WAPL ChKGK, nr 745, k. 6-8, n r 973, k. 30-32, 323-324v.

38 Tamże, n r 746, k. nlb., Ks. B. Kalinowski do biskupa, 6(18) VIII 1861 r.; tamże, Biskup chełmski do Komisji Rządowej Spraw W ewnętrznych' i Duchownych, 23 IX(5 X) 1861 r.

59 D ziennik Praw K rólestwa Polskiego, 1865, t. 63, s. 541.

40 WAPL RGL, Taj. 7, k. 585-589. • ; •,

41 WAPL ChKGK, n r 323, k. nlb., Kom isja Rządowa Spraw W ewnętrznych i Duchownych do biskupa chełmskiego, 31 VIII(12 IX) 1840 r.

(15)

B A Z Y L I A N I E W K R Ó L E S T W IE P O L S K IM W L A T A C H 1817-4872

167 w spom niany już w cześniej, Pelagiusz Rzew uski, P ierw szy za to lero w an ie

śpiew ania w kościele hym nów zakazanych; został zw olniony po udzieleniu

napom nienia przez naczelnika w ojennego43. D rugi praw dopodobnie jeszcze

bardziej n araził się w ładzom carskim , w yw ieziono go bow iem aż do W oło-

gdy44. Bodaj n ajbardziej zaangażow anym bazylianinem w akcję p ow stań

czą był M arek Laurysiew icz, k tó ry od 1859 r. do w iosny 1861 r. i od je

sieni 1861 r. do początków 1863 r. działał n a rzecz krzew ienia u n ii koś

cielnej w B ułgarii. Od w iosny do jesieni 1861 r. L aurysiew icz p rzeb y w ał

w K rólestw ie P olskim organizując p atrio ty czn e m an ifestacje w W arsza

wie, Lublinie, H rubieszow ie i Chełm ie. B ył rów nież jed n y m z in ic ja to ró w

m anifestacji w H orodle 10 X 1861 r., w rocznicę u n ii polsko-litew skiej. P o

w ybuchu pow stania styczniow ego przeb yw ał w K rakow ie, gdzie b ra ł czyn

n y udział w pracach pow stańczych. W 1864 r. m ian ow an y został kom isa

rzem pełnom ocnym R ządu Narodow ego w zaborze au striack im 45.

P atrio tyczn a postaw a bazylianów oraz załam yw anie się dyscypliny

w ew nątrzzakonnej b y ły arg u m en tam i do re p re sji przeciw ko nim . W ba

d any m przez nas okresie odnotow aliśm y liczne p rzy p ad k i w yk roczeń d y s

cyplin arn y ch w śród zakonników . I ta k In n o cen ty H alicki ustaw icznie b y ł

oskarżany o pijaństw o „i a w a n tu ry w ty m stanie w yw oływ ane”46. P o rfi

ry R aczyński w 1846 r. został oskarżony o cudzołóstw o47. P a lla d y Sze-

nejko 8 VI 1861 r. będąc w stanie n ietrzeźw y m pobił służącą [kucharkę?

— W. K.] w klasztorze, oficera rosyjskiego („rzucił go n a ziemię, bił, szar

pał za w łosy i m u n d u r n a n im p o d arł”) i sw ojego przełożonego, ks. Jo za

fata R apiejko48. A nastazy T rojanow ski b y ł d w u k ro tn ie w y d a la n y z zakonu

za pijaństw o i włóczęgostwo; w 1864 r., k ied y w ydalono go po raz dru gi,

nie m ając św ięceń kapłańskich spełniał obow iązki kap łań sk ie w 2 p a ra

fiach — Rogów i Czekanów49. W edług ra p o rtu dziekana zam ojskiego J a

k uba Tyskiego z 1820 r. zakonnicy zam ojscy bili się m iędzy sobą; m in .

E pifaniusz W ertelecki został u d erzo n y „aż do rozlania k rw i” „z n a d w y

rężeniem zębów” i „nieprzyzw oicie zelżony” przez su p e rio ra B arto siew i

cza30. W październiku 1842 r. w B iałej pow iesił się w celi A tan azy K u l

czycki, m agister now icjuszy51, „prześladow any nałogiem p ija ń stw a ” .

43 A. K o s s o w s k i , Z dziejów unii kościelnej na terenie b. diecezji chełm skiej

w latach 1851-1866, Lublin 1938, s. 12.

44 WAPL RGL, Adm. 1123, ś. 341-344.

45 Tamże, Adm. 1122, s, 51-52; Polski słow nik biograficzny, t. 16, s. 581-582. 48 WAPL ChKGK, n r 135, s. 1-13. 47 Tamże, n r 323, s. 41-47. 48 Tamże, nr 373, s. 3. 4* Tamże, nr 403, s. 1, 13, 43-48, 79-83, 87-88. 50 Tamże, nr 635, ik. 8. 51 Tamże, nr 209, k. 5-5v.

(16)

T aka sy tu a c ja sp rzy jała in geren cji w ładz rządow ych w spraw y zako

nu, co z kolei w pływ ało n a pogłębienie rozprzężenia w śród bazylianów .

N ajpow ażniejszy kryzy s w y b u chł na przełom ie la t trzydziestych i czter

dziestych; zagroził on w ręcz istn ien iu zakonu bazylianów . W szystko za

częło się od pow ołania n a u rząd p ro w in cjała w 1838 r. narzuconego przez

w ładze rządow e J a n a Billewicza. P od naciskiem biskupa chełmskiego

i przeciw ników Billew icza na k o lejny m posiedzeniu .k a p itu ły złożono go

z. urzęd u , a p ro w incjałem obrano ks. Bazylego Kalinow skiego. Zaprotesto

w a ły z kolei w ładze rządow e i Billew icza ponow nie obrano prow incjałem .

B iskup jed n a k i część zakonników nie chcieli ustąpić i na kolejn ym posie

dzeniu k a p itu ły w październ ik u 1839 r. prow incjałem został kand yd at

biskupa M ichał D ąbrow ski. Początkow o w ładze rządow e nie w zbraniały

m u pełn ienia obowiązków, jednakże w sierp n iu 1841 r. nakazały biskupo

w i fo rm aln ie przyw rócić ks. Billewicza na u rząd prow incjała, a ks. Dą

brow skiego i se k re tarz a p row incji N ikanora K rajew skiego osadzono w

klasztorze w L ublinie pod „bliższy dozór policji”52. Te w zajem ne waśnie

i oskarżenia spow odow ały, że w 1842 r. D ąbrow ski i K rajew sk i zbiegli

do P ru s 53, w k rótce potem zbiegł tam rów nież ks. Pirogow icz5* („za przekro

czenia polityczne zakw alifikow any n a jednoroczne rekolekcje w klaszto

rze w C hełm ie”). W 1842 r. do G alicji em igrow ali zakonnicy — P ucher

i P achom i K arp iń sk i55. W n a stęp n y m ro k u (1843 r.) do P ru s zbiegł ks. L e

on M ann58. Do G alicji w reszcie uszedł prorządow y prow incjał J a n Bille-

wicz, oskarżony zresztą w C hełm ie o przyw łaszczenie sobie dużych sum z

k a sy k laszto ru w Chełm ie.57 Razem z nim uszedł rzekom o i. A rseni Koku-

ra 5s, czego jed n a k późniejsze źródła nie potw ierdzają. W 1844 r. z klaszto

r u w C hełm ie zbiegł, ,za co był później aresztow any i sądzony, Bonifapy

B oniew ski53. W szystkie te ucieczki by ły rez u lta tem daleko posuniętej in

g erencji w ładz rządow ych w sp raw y zakonu.

W efekcie p r z e s t^ y funkcjonow ać w ładze prow incji — nie było pro

w incjała, nie zbierała się k a p itu ła aż do la t sześćdziesiątych X IX w., kie

53 WAPL RGL, Taj. 7, s. 16-17, 147-149, 177-178, 227-230, 279-282; Kościół unicki

w Polsce a mianowicie diecezja chełmska. Po 1857, B.m.r., s, 32-34; J. K l a d o c z -

n y , Dzieje prow incji bazyliańskiej w Królestwie Polskim 1810-64, „Sprawozdania Towarzystw a Naukowego we Lwowie”, 1936, s. 307-308.

63 WAPL RGL, Taj. 7, s. 553; Kościół unicki w Polsce a mianowicie diecezja

chełm ska, s. 38. 54 WAPL RGL, Taj. 7, s. 549. 35 Tamże, s. 295 n. 5* Tamże, s. 391. *7 Tamże, s. 367-368. 38 Tamże. ** Tamże, s. 475 n.

(17)

₁₆₉

dy to próbowano, bezskutecznie zresztą, reaktyw ow ać daw n y zarząd p ro

w incji’0.

Po stłum ieniu pow stania styczniow ego w ładze carskie energicznie w zię

ły się do likw idacji unii w K rólestw ie. W pierw szej kolejności p rz y stą

piono do kasow ania zakonu bazylianów . Ju ż w końcu 1864 r. weszło w

życie postanow ienie nam iestnika K rólestw a Polskiego, m ocą którego sk a

sowano 4 klasztory unickie — zakonników przeniesiono do k laszto ru w

W arszawie, zreorganizow ano zarządzanie zakonem 61. Te postanow ienia zo

stały rozszerzone i szczegółowo uzupełnione P rzepisam i o sposobach u-

trzym ania i o porządku zarządu klasztoru grecko-unickiego w W arszaw ie

z 2(14) VI 1865 r., w ydanym i przez Z arząd Interesó w W yznania G recko-

-Unickiego M inisterstw a O św iecenia Publicznego w P e te rsb u rg u 62. Zakon

bazyliański jako in sty tu cja, prak tyczn ie biorąc, dogoryw ał. W styczniu

1872 r. zlikw idow ano rów nież klasztor w W arszaw ie. Tym sam ym zakon

bazyliański ,w K rólestw ie Polskim p rzestał istnieć63.

Nim jed n ak do tego doszło drugą połowę lat sześćdziesiątych i począ

tek siedem dziesiątych X IX w. w y p ełniły liczne rep re sje i naciski w ładz

carskich na zakonników. Przez 3 la ta (1866-1869) w ięziony był m .in. osta

tni prow incjał bazyliański Bonifacy Boniewski — zw olniono go tuż przed

śm iercią’4. Rów nocześnie w ładze te, rzekom o z powodów szczupłości fu n

duszów klasztoru w arszaw skiego, sta ra ły się um ieszczać zakonników na pa

rafiach jako w ikarych bądź a d m in istrato ró w 65. Chodziło tu jed n a k chyba

0 rozproszenie zakonników i osłabienie w nich ducha oporu wobec pro

jektów likw idacji nie tylk o ich zakonu, ale i sam ej unii w ogóle. Te ce

lowe rozm iękczanie zasad życia w zbiorowości zakonnej dało pew ne efek

ty. Większość m łodych bazylianów (8) p rzyjęła praw osław ie, zostając po

pew nym czasie praw osław nym i k ap łanam i św ieckim i66, ew en tu aln ie po

rzucili stan zakonny, jak Tom asz M aksym iuk czy Sym eon Dekudowski*7.

Ze starszych zakonników praw osław ie p rzy jęli w 1875 r. jedynie przeszło

«• WAPL ChKGK, nr 746, k. nlb., Ks. Kalinowski do biskupa chełmskiego, 6(18) VIII 1861 r.; Biskup chełmski do Komisji Rządowej Spraw W ewnętrznych 1 Duchownych, 23 IX(5X) 1861 r.

11 Dziennik Praw Królestwa Polskiego, 1865, t. 63, s. 5-11. «2 WAPL ChKGK, nr 750, k. nlb.

•3 WAPL K ancelaria G ubernatora Lubelskiego, 1872:2 t., k. 8.

M WAPL ChKGK, nr 980, k. nlb., Zarząd Spraw Grecko-Unickiego Wyznania Ministerstwa Oświecenia Publicznego do biskupa chełmskiego, 24 11(8 III) 1869 r.

WAPL ChKGK, n r 750, k. nlb., Zarząd Spraw Wyznania Grecko-Unickiego M inisterstwa Oświecenia Publicznego do biskupa chełmskiegó, 9 I 1870 r.

66 WAPL ChKGK, nr 432, s. 47, 49; Na pam jat’ russkom u narodu Podlasja

i Cholmskoj Rusi o vozsojedinienii jego s prawoslavijem v 1875 godu, VarSava

1876, s. I-IV.

n J. P. B o j a r s k i , Czasy Nerona w X IX w ieku pod rządem m oskiew skim czyli ostatnie chwile unii w dycezyi chełm skiej, Lwów 1878, s. 100.

(18)

80-letni L a u re n ty Nowicki, będący wówczas na e m e ry tu rz e 88, i P aw eł P a

nasiew icz69, Siedm iu nato m iast odm ówiło przyjęcia praw osław ia, z czego

4 em igrow ało do G alicji, a pozostali byli in tern o w an i w K rólestw ie70.

O statnim , praw dopodobnie n ajd łu żej żyjącym , bazylianinem z K róle

stw a b ył G ab riel F u rm an , k tó ry zm arł w 1919 r., m ieszkając zresztą przez

o statnie 4 la ta życia w daw n ym klasztorze bazylianów w W arszaw ie, o-

puszczonej przez w ładze rosyjsk ie w 1915 r.71

P o rą n a k ilk a zdań podsum ow ujących pdwyższy tekst. Podkreślić trz e

ba bardzo m ałą liczebność zakonu bazylianów w om aw ianym okresie na

te re n ie K ró lestw a Polskiego. Było ich ta k m ało, że siłą rzeczy nie mogli

odegrać w iększej roli w życiu społecznym K rólestw a. W dodatku dość n i

ski poziom w y kształcenia i rozprzężenie w zakonie nie sp rzy jały w zrosto

wi a u to ry te tu bazylianów . Z kolei jed n a k pochodzenie z różnych terenów

i w a rstw społecznych o raz poziom życia niew iele odbiegający od poziom u

życia w iern y ch , obserw ujących obrządek unicki, sp rzy jały pewnego ro

d zaju in te g rac ji bazylianów z resztą społeczeństwa.

D ecydującą i, naszym zdaniem , jed y n ą przyczyną upadku zakonu by

ła in g eren cja w jego sp ra w y w ładz carskich. To one podsycały w ew n ętrz

ne niesnask i w śró d zakonników , ograniczały przyjm ow anie now icjuszy,

podkopyw ały m ate ria ln e p odstaw y b y tu zakonu, b y wreszcie doprow a

dzić do jeg o,likw idacji.

“ WAPL ChKGK, nr 293, s. 35.

•* Na pam jat’russkom u narodu, s. III. '

70 WAPL K ancelaria G ubernatora Lubelskiego, 1872:155, k. 417; B o j a r s k i ,

Czasy Nerona w XIX w ieku, s. 243-247.

71 J. K ł a d o c z n y , Ostatnie chwile prow incji bazyliańskiej w Królestwie Pol

(19)

B A Z Y L I A N I E W K R Ó L E S T W IE P O L S K IM W L A T A C H 1817—1872

₁₇₁

AkadLw Bo j Czas BwCh CesRos ChC2 ChGUM ChKGK ChVEV KGKWL KGL KładDz KładOst KosPil Kościół KrPol Na pam jat’ RGL SemChełm SemWęgr Spisok WAPL Wyk. alf. Wyk. szczeg. Wyk. 1855 Wyk. 1844 WYKAZ SKRÓTÓW ZASTOSOWANYCH W ANEKSIE — Akademia Lwowska

— J. P, B o j a r s k i , Czasy Nerona w X IX w ieku pod rządem m o

skiew skim czyli ostatnie chwile unii w dycezyi chełm skiej, Lwów

1878

— Bazylianie w Chełmie (WAPL KGKWL) — Cesarstwo Rosyjskie

— „Cholmskaja Cerkovnaja Zizn’ ”

— „Cholmskij Greko-U njatskij Mlesjaceslov” — Chełmski Konsystorz Greckokatolicki (WAPL) — „Cholmsko-Varśavskij Eparchialnyj V iestnik”

— K lasztory Greckokatolickie Województwa Lubelskiego (WAPL) — K ancelaria G ubernatora Lubelskiego (WAPL)

— J. K ł a d o c z n y , Dzieje prow incji bazyliańskiej w Królestwie

Polskim 1810-64, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we

Lwowie”, 1936, s. 303-308

— J. K l a d o c z n y , Ostatnie chwile prow incji bazyliańskiej, „Col lectanea Theologica”, 15(1934), s. 93-103

— A. K o s s o w s k i , Filip Felicjan Szam borski (1771-1851) biskup

chełm ski unicki, Lublim 1937

— Kościół unicki w Polsce a mianowicie diecezja chełmska. Po 1857, B.m,r.

— Królestwo Polskie

— Na pam jat’ russkom u narodu Podlas ja i Cholm skoj Rusi ó vozso-

jedinienii jego s pravoslavijem v 1875 godu, V arsava 1876

— Rząd G ubernialny Lubelski (WAPL) — Sem inarium Chełmskie

— Sem inarium Węgrowskie

— Spisok C erkviej i duchovienstva Cholm ska-Varsavskoj Eparchii, VarSava 1886

— Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie

— Wykaz alfabetyczny duchowieństwa zakonnego reguły św. Bazy lego Wlk. obrządku gr.-kat. w diec. chełm., 8(20) IV 1842 r. (WAPL)

— Wykaz szczegółowy osób tak zakonnych ja k o ; świeckich znajdu jących się w każdym z 5 klasztorów księży bazylianów w K ró lestwie ułożony w sierpniu 1842 r. (WAPL)

— Wykaz ogólny osób w klasztorach bazyliańskich diecezji chełm skiej znajdujących się z 18(30) X 1855 r. (WAPL)

— Roepołożenie osób zakonu reguły św. Bazylego w K rólestw ie Pol skim diec. chełm., 13(25) IX 1844 r. (WAPL)

(20)

ANEKS

SPIS BAZYLIANÓW PROW INCJI NARODZENIA PANNY MARII Z LAT 1817-1872

1. Rok i miejsce urodzenia; 2. Pochodzenie społeczne;

3. Średnie w ykształcenie świeckie (olpres nauki, miejsce, liczba ukończonych klas);

4. Rok w stąpienia do zakonu;

5. W ykształcenie duchowne (okres nauki, miejsce); 6. Rok wyświęcenia;

7. Elementy kariery; 8. Rok śmierci.

1. ALEKSANDROWICZ Terenejusz zak. Jerem iasz

1. 1808 Konopki k. Augustowa (KrPol); 2. Szlacheckie; 3. Łomża (4 kl.); 4. 1829; 5. SemChełm (4 1.); 6. 1833; 7. 1838 — kaznodzieja w Białej, 1841 — adm inistrator w Lublinie; 8. Po 1841.

WAPL ChKGK, n r 975, k. 98v.-99, n r 976, k. 65-67, 520-522; WAPL KGKWL, BwCh, nr 10, k. nlb.; WAPL, Wyk. alf.

2. ALEKSANDROWICZ Tymoteusz

1. 1787 Galicja; 2. —; 3. Lwów; 4. 1810; 5. Chełm; 6. —; 7. 1815-1818 — szafarz w Chełmie; 8. Po 1817.

WAPL ChKGK, nr 745, k. 6-8; WAPL KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb. Lista z 24 II 1818 r.

3. ANTOSIEWICZ Ignacy zak. Ja n .

1. 1818 Telatyn k. Hrubieszowa (KrPol); 2. Chłopskie („syn rolników ”); 3. H ru bieszów („był w 4 klasie”); 4. 1838; 5. Biała?; 6. —; 7. 1841 — wystąpił z za konu; 8. Po 1840.

WAPL ChKGK, n r 976, k. 65-67, 185v.-186, 520-522.

• 4. BAJKIEW ICZ Jozafat

1. 1796 Zboczna k. Grodna (CesRos); 2. Chłopskie; 3. Pryw atnie; 4. 1819; 5. 1822-1823 — SemChełm; 6. 1823; 7. 1826 — w ikary w Białej, 1838 — superior w Lublinie, 1841 — superior w Białej, 1849 — superior w Chełmie, 1855 — choralista w Chełmie; 8. Po 1854.

WAPL ChKGK, nr 746, k. nlb.; WAPL, Wyk. 1855, n r 973, k. 30-32, nr 975, k. 99v.-100„ n r 976, k. 65-67, 520-522, nr 977, k. 69, 497v.

5. BALICKI Jozafat

1. 1775 Wisznice (KrPol); 2. Chłopskie; 3. „W dom u”; 4. 1797; 5. 1798-1800 — SemChełm; 6. 1800; 7. 1826 — choralista w Białej, 1838-1850 — spowiednik w Chełmie; 8. 1850.

WAPL ChKGK, nr 52, s. 1, n r 973, k. 30-32, n r 975, k. 98v.-99, n r 976, k. 65-67, 520-522, n r 977, k. 69, 268v.; WAPL KGKWL, BwCh, nr 10, k. nlb.; WAPL, Wyk. alf.

(21)

₁₇₃

6. BANDZEREWICZ Izydor

1. 1813 Dokudów k. Białej (KrPol); 2. Chłopskie; 3. Biała (4 1.); 4. 1832; 5. SemChełm; 6. —; 7. 1838 — kooperator w Zamościu, 1841 — adm inistrator w Zamościu; 8. Po 1841.

WAPL ChKGK, n r 745, k. nlb.; WAPL, Wyk. alf., n r 975, k. 99v.-100, nr 976, k. 65-67, 520-522.

7. BARTOSZEWICZ Jan

1. 1759 Litw a (CesRos); 2. —; 3. Żyrowice; 4. 1782; 5. Torokanie; 6. 1788; 7. 1817-1818 — m agister nowicjuszy w Białej; 8. 1823.

WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8, k. nlb., Lista bazylianów z 31 X II 1823 r.; WAPL KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb., Lista z 24 II 1818 r.

8. BILLEWICZ Jan

1. 1768 Zalesie k. Zaleszczyk (Galicja); 2. Szlacheckie; 3. Buczacz (5 kl.?); 4. 1811; 5. SemChełm; 6. 1813; 7. 1817-1818 — adm inistrator w Białej, 1824--1825 — adm inistrator prowincji, 1826 — superior w Zamościu, 1838-1839 i 1841-1843 — prowincjał, 1838 — superior w Chełmie, 1843 — zbiegł do Galicji; 8. Po 1842.

WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8, n r 973, k. 30-32, n r 975, k. 106v.-101, n r 976, k. 65-67; WAPL KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb., Lista z 24 II 1818 r., n r 10, k. nlb.; WAPL, Wyk. alf.; WAPL RGL, Taj. 7, s. 367-368; Kościół, s. 33; KładDz, s. 305, 307-308.

9. BONIEWSKI Bonifacy

1. 1816 Hrubieszów (KrPol); 2. Mieszczańskie; 3. Hrubieszów (3 kl.); 4. 1834; 5. Sem Chełm (3 1.); 6. 1844; 7. 1841-1842 — sekretarz prow incjał, superior i proboszcz w Warszawie; 8. 1869.

WAPL ChKGK, n r 745, k. nlb., Wyk. szczeg,, n r 746, k. nlb., Wyk. 1855, nr 980, k. 230; WAPL KGKWL, BwCh, n r 10, k. nlb., Wyk. alf.; ChGUM, 1871, ć. III, s. 84.

10. BORECKI Teofil

1. 1773 Galicja; 2. —; 3. Buczacz; 4. 1795; 5. Zamość; 6. 1802; 7. 1818 — kazno dzieja w Zamościu; 8. Po 1817.

WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8; WAPL KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb., Lista

z 24 II 1818 r. «

11. CHARŁAMPOWICZ Jan

1. Ok. 1818; 2. —; 3. —; 4. Przed 1838; 5 —; 6. —; 7. 1838 — w ystąpił z za konu; Po 1837.

WAPL ChKGK, n r 976, k. 65-67.

12. DĄBROWSKI M aksymilian zak. Michał

1. 1807 Łabno k. Sopoćkiń (KrPol); 2. Chłopskie; 3. 1821-1826 — Biała (4 kl.); 4. 1827; 5. 1828-1832 — Sem Chełm; 6. 1832; 7. 1838 — prokurator i sekretarz prowincji, 1839-1841 — prowincjał, 1842 — zbiegł do Prus, potem przebywał w Rzymie; 8. Po 1857.

WAPL ChKGK, n r 84, s. 1, 4, 15-16, 17-18, n r 975, k. 100v.-101, n r 976, k. 65-67; WAPL RGL, Taj. 7, s. 553; Kościół, s. 38.

(22)

13. DEKUDOWSKI Symeon zak. Seweryn

1. Ok. 1835 KrPol(?); 2. —; 3. Siedlce; 4. 1864; 5. Chełm; 6. —; 7. Ok. 1872 w ystąpił z zakonu; 8. Po 1871.

WAPL ChKGK, n r 86, s. 9, 22,-44; BojCzas, ś. 100; KładOst, s. 96. 14. DMUCHOWSKI A leksander

1. Ok. 1818; 2. —; 3. —; 4. Przed 1838; 5. —; 6. —; 7. 1838 — wystąpił z za konu; 8. Po 1837.

WAPL ChKGK, n r 976, k. 65-67. 15. DOBRZAŃSKI Antoni

1. 1764 Galicja; 2. —; 3. Pińsk; 4. 1784; 5. Poczajów; 6. 1789; 7. 1815-1818 — w ikary w Lublinie; 8. Po 1817.

WAPL KGKWL, BwCh, nr 9, k. nlb., Lista z 24 II 1818 r. 16. DOŁBlNSKI Jpachim

1. 1780 Brześć (CesRos); 2. —; 3. Biała; 4. 1800; 5. Biała; 6. 1803; 7. 1817-1818 — superior w Lublinie, 1826 — kaznodzieja w ^arjszaw ie; 8. Po 1828.

WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8, n r 973, k. 30-32, 323-324v.; WAPL KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb., Lista z 24 II 1818 r.

17. FILASZKIEWICZ Marceli

1, 1777 Podole (Galicja); 2. —; 3. Ruczacz; 4. 1800; 5. Zamość; 6. 1811; 7. 1817 — kaznodzieja w Warszawie, 1826 — kaznodzieja w Zamościu; 8. Po 1825.

WAPL ĆhKGK, n r 745, k. 6-8, n r 973, k. 30-32, WAPL KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb., L ista z 24 II 1818 r.

18. FRANKOWSKI Izydor zak. Jozafat

1. 1841 Gasyszki(?) k. Hrubieszowa (KrPol); 2. Syn oficjalisty prywatnego; 3. 1853-1858 — Hrubieszów (3 kl.?); 4. 1858 ; 5. SemChełm; 6. —; 7. W (kresie likw idacji unii wyem igrow ał do Galicji do Żółkwi; 8. Po 1875.

WAPL ChKGK, nr 746, k. nlb., K om isja Rządowa Spraw W ewnętrznych do biskupa chełmskiego, 7(19) IV 1859 r., n r 980, k. 4-5, 230, n r 991, k. 386v.-387, n r 1210, k. 3; BojCzas, s. 247.

19. FURMAN Grzegorz zak. Gabriel

1. 1839 KrPoR?); 2. Chłopskie; 3. 1849-1858 — Biała („ukończył”); 4. 1859; 5. Chełm; 6. —; 7. W okresie likw idacji unii internow any w Wohyniu, opuścił

sta n zakonny — został m łynarzem ; 8. 1919.»

WAPL ChKGK, n r 101, s. 1-2, n r 980, k. 4-5; BojCzas, s. 243; KładOst, s. 103.

20. GODYCKI Marceli

1. 1748 L itw a (CesRos), 2. —; 3. „W domu”; 4. 1773; 5. Żyrowice; 6. 1779; 7. 1817-1826 — w ikary w Chełmie; 8. Po 1828.

W APL ChKGK, n r 745, k. 6-8, n r 973, k. 30-32, 323-324v.; WAPL KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb., Lista z 24 II 1818 r.

21. GRABI ANKA M akary

1774 Galicja; 2. —; 3. Buczacz; 4. 1799; 5. Lwów; 6. 1803; 7. 1817 — zakrystian w Chełmie, 1826 — spowiednik w Chełmie; 8. Po 1825.

WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8, n r 973, k. 30-32; WAPL KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb., Lista z 24 II 1818 r.

(23)

B A Z Y L IA N IE W K R Ó L E S T W IE P O L S K IM W L A T A C H 1*17—1872

₁₇₅

22. GROMOWICZ Samuel

1. 1783 Kałusz (Galicja); 2. Duchowne; 3. Stanisławów; 4. 1807; 5. Dobromil; 6. 1811; 7. 1817 — paroch w Chełmie, 1826 i 1838 — superior w Chełmie, 1838 — konsultor; 8. 1841.

WAPL ChKGK, nr 127, s. 1, ¡nr 745, k. 6-8, n r 976, k. 30-32, 65-67, 520-522. 23. HALICKI Izydor zak. Innocenty

1. 1813 Dołhobrody k. Włodawy (KrPol); 2. Duchowne; 3. Biała (4 JsL); 4. 1834; 5. Chełm; 6. 1837; 7. 1814 — w ikary w Warszawie, 1840 — superior w Białej, 1851 — choralista w Chełmie; 8. 1852.

WAPL ChKGK, n r 135, s. 119, n r 976, k. 520-522, n r 977, k. 69, 497v.; WAPL KGKWL, BwCh, nr 10, k. nlb.; WAPL, Wyk. alf.

24. HANKIEWICZ Romuald zak. Remigiusz

1. 1813 Wysokie Litewskie k. Grodna (CesRos); 2. Szlacheckie; 3. Brześć; 4. 1840; 5. —; 6. 1848; 7. 1855 — superior w Lublinie, 1862 — prow incjał i su perior w Lublinie; 8. Po 1863.

WAPL ChKGK, n r 746, k. nlb., Wyk. 1855, n r 980, k. 4-5, 230, n r 987, k. 37v.-38; KGKWL, BwCh, n r 10, k. nlb., Wyk. a l t ; KładOst, s. 96.

25. HARASIEWICZ Joannicy

1. 1764 Galicja; 2. —; 3. „Nie był”; 4. 1788; 5. Chełm; 6. 1811; 7. —; 8. 1826. WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8, nr 973, k. 30-32.

26. HOŁOWIECKI N ikander

. 1. 1782 Galicja; 2. —; 3. „Nie był”; 4 1805; 5. Chełm; 6. 1810; 7. 1817 — paroch w Białej, 1826 — superior w Białej; 8. Po 1828.

WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8, n r 973, k. 30-32, 323-324v.

27. HOROSZKOWSKI Teofil

1. 1772 Brześć (CesRos); 2. —; 3. „Nie był”; 4. 1794; 5. Chełm; 6. 1803 ; 7. 1818 — choralista w Chełmie; 8. Po 1817.

WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8; KGKWL, BwCh, n r 9, nlb., L ista z 24 II 1818 r.

28. HREHOROWICZ Melety

1. 1757 Litw a (CesRos); 2. —; 3. Żyrowice; 4. 1774; 5. W itebsk; 6. 1779; 7. 1817- -1818 — kaznodzieja w Chełmie 8. Po 1817.

WAPL ChKGK, n r 745, k. 6-8; KGKWL, BwCh, n r 9, k. nlb., Lista z 24 II 1818 r.

29. HRYNIEWIECKI W iktor zak. Wincenty

1. 1820 Zimno k. Tomaszowa (KrPol); 2. Duchowne; 3. Hrubieszów („był w kl. 3”); 4. 1838; 5. —; 6. —; 7. 1838-1849 — nowicjusz; 8. Po 1848.

’ W APL ChKGK, n r 976, k. 185v.-186, n r 977, k. 69.

30. IWANOWSKI Ambroży

1. 1793 Rajsk na Podlasiu (KrPol); 2. Chłopskie; 3. „W domu”; 4. 1823; 5. Sem Chełm; 6. 1826; 7. 1826 — choralista w-Chełm ie, 1838 — prokurator w Cheł mie, 1841 — w ikary w Chełmie; 8. Po 1841.

WAPL ChKGK, n r 973, k. 30-32, n r 975, k. 101v.-102, n r 976, k. 65-67, 520- -522; KGKWL, BwCh, nr 10, k. nlb., Wyk. alf.