Uniwersytet Trzeciego Wieku w Oświęcimiu – krótka monografia placówki

(1)

(2)

(3)

W serii Publikacje Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej

im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Oświęcimiu ukazały się:

1. Pamięć – Odpowiedzialność, pod red. L. Suchanka, Oświęcim 2007. 2. Prawda w polityce, pod red. J. Dieca, Oświęcim 2008.

3. Podstawy zarządzania – materiały do ćwiczeń, pod red. J. Sasaka,

Oświęcim 2008 (Podręczniki i Skrypty).

4. Czy zmierzch terroryzmu? (case studies i wnioski dla Polski),

pod red. R. Borkowskiego, Oświęcim 2008.

5. J. Kożuch, Podstawy rachunkowości, Oświęcim 2008 (Podręczniki

i Skrypty).

6. Idea samorządności w Polsce – perspektywy rozwoju ziemi oświęcim-skiej, pod red. M. Kaute, Oświęcim 2008.

7. Piłsudczycy i narodowcy a niepodległość Polski, pod red. B. Grotta,

Oświęcim 2009.

8. D. Romanowski, Odnaleźć człowieka w człowieku – obraz bohatera

w twórczości Mikołaja Gogola, Oświęcim 2009.

9. Dobro, piękno, rozum i wiara w kontekście nauczania Jana Pawła II,

pod red. J. Dieca i R. Łętochy, Oświęcim 2009.

10. Wolni i zniewoleni. Rtm. Witold Pilecki i inni więźniowie KL Auschwitz wobec nowej rzeczywistości powojennej, pod red. W. Stankowskiego,

11. M. Bugdol, B. Goranczewski, Projakościowe usprawnianie organizacji

oparte na procesach. Koncepcje, metody i narzędzia, Oświęcim 2010

(Podręczniki i Skrypty).

12. Oblicza wolności, pod red. R. Łętochy, Oświęcim 2010.

13. Sukces czy porażka roku 89? Wokół polskiej myśli politycznej i ustrojo-wej czasu transformacji, pod red. M. Kaute, Oświęcim 2011.

14. Wokół naruszeń praw człowieka, pod red. W. Stankowskiego i K. Żarny,

15. Ideały wychowawcze i myśl polityczna harcerstwa polskiego. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej z okazji 100-lecia harcerstwa w Polsce, pod red. G. Baziura, Oświęcim 2011.

16. Wybrane aspekty relaksacji i medycyny komplementarnej w kontekście promocji zdrowia, Beata Ogórek-Tęcza, Oświęcim 2011.

17. Międzykulturowe i terapeutyczne uwarunkowania współczesnego pielę-gniarstwa, pod red. B. Ogórek-Tęczy i Zygmunta Pucko, Oświęcim 2012. 18. Godność człowieka, pod red. R. Łętochy, Oświęcim 2012.

(4)

Oświęcim 2013

PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. ROTMISTRZA WITOLDA PILECKIEGO W OŚWIĘCIMIU STOWARZYSZENIE GERONTOLOGÓW SPOŁECZNYCH W KATOWICACH

Kreatywna starość

15-lecie oświęcimskiego

Uniwersytetu Trzeciego Wieku

Praca zbiorowa pod redakcją

Artura Fabisia

Artura Łaciny-Łanowskiego

Łukasza Tomczyka

(5)

Recenzenci:

dr prof. Humanitas Maria Zrałek (Wyższa Szkoła Humanitas) dr hab. prof. UR Grzegorz Grzybek (Uniwersytet Rzeszowski)

doc. PaedDr. Slavomír Laca PhD. (Institut Mezioborových Studií Brno) Redakcja techniczna: mgr inż. Łukasz Tomczyk

Korekta: Kamila Drabek

Skład i łamanie: Ewelina Kostaś Druk:

Ośrodek Wydawniczy Augustana Sp. z o.o. Plac Marcina Lutra 3, 43-300 Bielsko-Biała

ISBN 978-83-930661-7-9

Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Oświęcimiu

ul. Kolbego 8, 32-600 Oświęcim tel. 33 843 07 38, faks 33 843 05 30

www.pwsz-oswiecim.edu.pl, wydawnictwo@pwsz-oswiecim.edu.pl Stowarzyszenie Gerontologów Społecznych

z siedzibą w Katowicach ul. Grażyńskiego 53/241 40-126 Katowice Wydanie pierwsze. Nakład 400 egz.

Książkę wydano dzięki wsparciu inansowemu miasta Oświęcim w ramach Roku Kultury 2013

(6)

SPIS TREŚCI:

Wstęp...9 Oświęcim w perspektywie historycznej

Jacek Urbiński

Kształtowanie się oświęcimskiej społeczności na przestrzeni dziejów...13 Oświęcimski Uniwersytet Trzeciego Wieku

Artur Fabiś, Artur Łacina-Łanowski

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Oświęcimiu – krótka monograia

instytucji...47 Łukasz Tomczyk

Specyika kształcenia seniorów w obszarze nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych na przykładzie

oświęcimskiego UTW...67 Społeczny wymiar starości

Jerzy Semków

Człowiek wobec starości – potrzeba kształtowania nowej świadomości...81 Ireneusz Celary

Znaczenie religijności seniorów w dialogu międzypokoleniowym

w nauczaniu Jana Pawła II...89 Andrzej Klimczuk

Koncepcja solidarności pokoleń w krajowej polityce społecznej...99 Krzysztof Klimek

(7)

Wokół trosk i dylematów starości Agata Chabior

Rodzina i starzenie się w aspekcie choroby, umierania i śmierci...129 Paulina Dubiel-Zielińska

Specyika wieku starszego i opieki nad seniorem a jej wymiar etyczny...141 Wsparcie rozwojowe ludzi starszych

Iwona Malorny

Terapia zajęciowa jako forma aktywizacji osób starszych

z zaburzeniami zdrowia psychicznego...157 Barbara Czwartos, Renata Kozieł

Kształcenie (językowe) seniorów w świetle dokumentów

(8)

47

Artur Fabiś

Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Wydział Pedagogiczny

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Oświęcimiu

Artur Łacina-Łanowski

Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi; Wydział Zamiejscowy Wodzisław Śląski

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Oświęcimiu

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Oświęcimiu –

krótka monograia instytucji

Oświęcimski UTW

Ideę kształcenia ludzi starszych na uniwersytetach trzeciego wieku zapo-czątkował Pierre Vellas[Czerniawska 2000: 195-196; Lubryczyńska 2005], zakładając w 1973 roku w Tuluzie pierwszą placówkę tego typu. W 1975 roku z jego inicjatywy powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które za cel obrało propagowanie aktywizacji osób starszych. Ruch ten wkrótce objął zasięgiem wiele krajów świata. Pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku w Polsce powstał już w 1975 roku. Założyła go prof. Halina Szwarc przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie. Placówka nosi obecnie imię inicjatorki. W Polsce funkcjonuje niespełna 400 placówek UTW [III Zoom na UTW. Raport z badania, dok. elektr., s. 12]. Jak zauważają eksperci, rozwój tego typu placówek w Polsce ma charakter nierównomierny. Są regiony, w których ruch UTW jest silny i prężny, można zaliczyć do nich województwa: dolnośląskie, mazowieckie, śląskie czy wiel-kopolskie. Z kolei na przeciwległym biegunie lokują się województwa: pod-karpackie, podlaskie i świętokrzyskie. Najczęściej podmiotami prowadzącymi uniwersytety dla seniorów są uczelnie wyższe – jest to zgodne z ideą twórcy UTW. Niemniej jednak coraz częściej placówki tego typu powstają z inicja-tywy i pod patronatem stowarzyszeń oraz instytucji upowszechniających edukację i kulturę. Są to głównie biblioteki, centra kultury, ośrodki pomocy społecznej czy samorządy.

(9)

48 Artur Fabiś, Artur Łacina-Łanowski

Do roku 1940 Oświęcim był zwyczajnym miastem południowej Polski. Współcześnie nie poddaje się łatwym porównaniom, ponieważ historyczne jarzmo ciążyć będzie tak długo, jak ludzkość pamiętać będzie zagładę w nazi-stowskim obozie Auschwitz. Od momentu założenia w Oświęcimiu obozu miasto żyło obozem a także z obozu. Najpierw miał on służyć jako przejściowe wię-zienie dla przeciwników niemieckiej władzy. Ci mieli być wysyłani do przymusowej pracy na Zachód. W ostateczności ziemia oświęcimska stała się jednak miejscem przerażającej zagłady. Największym zbrodniarzem został oicer z Sachsenhausen, Rudolf Höss. Druga wojna światowa przyniosła rozgłos małemu miasteczku w południowej Polsce, za sprawą obozu przejściowego dla robotników, który wkrótce naziści przeobrazili w obóz zagłady. „[…] historia obozu Auschwitz zaczęła się w używanych budynkach otoczonych drutem kolczastym z odzysku. Höss zdołał jednak wyposażyć wejście do obozu w nową stalową bramę, wykutą w naprędce urządzonym warsztacie. Za przykładem Dachau oznaczył wejście do obozu obietnicą Arbeit macht frei (praca czyni wolnym)” [Dwork, Pelt 2011: 172-173].

Współczesny Oświęcim postrzegany jest jako miejsce statyczne. Z prze-prowadzonych badań socjologicznych wynikało, że jest to środowisko bardzo mało aktywne i niezbyt twórcze. Jednakże kolejne badania wypadły nieco lepiej. Uniwersytet Trzeciego Wieku w Oświęcimiu ma siedzibę w Oświęcimskim Centrum Kultury (OCK), które pod obecną nazwą funkcjonuje od roku 1996, kiedy miasto, przejmując Zakładowy Dom Kultury Zakładów Chemicznych „Oświęcim”, utworzyło OCK.

Od idei do realizacji

Pomysł utworzenia uniwersytetu trzeciego wieku w Oświęcimiu wyraził ówczesny dyrektor OCK Ryszard Strutyński. Impulsem było wcześniejsze powstanie takiej placówki w Bielsku-Białej. Pomysł padł na podatny grunt. Pracująca w OCK Karolina Domider zaproponowała utworzenie uniwersytetu dla seniorów w ramach działalności Centrum. Jednak czy w takim mieście jak Oświęcim jest grupa wyemancypowanych seniorów, którzy zechcą skorzystać z nowej oferty edukacyjnej? Wątpliwość ta była uzasadniona, gdyż większość istniejących wtedy około trzydziestu UTW miała siedziby głównie w dużych miastach, u boku instytucji naukowo-dydaktycznych. Początkowo miał to być oddział istniejącego już uniwersytetu. Rozważano współpracę z Uniwersytetem Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej i przy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Poszukiwanie mocnego partnera wynikało z przeświadczenia, że taka instytucja powinna powstać przy dużym ośrodku naukowo-dydaktycznym. Najlepszym rozwiązaniem miało więc być utworzenie ilii któregoś z działa-jących już UTW. Niestety porozumienie nie było proste z wielu względów. Okazało się, że choć niezależność będzie pociągała za sobą ryzyko pewnych niepowodzeń oraz spore utrudnienia organizacyjne, to jedynym sensownym

(10)

49

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Oświęcimiu – krótka monograia instytucji

rozwiązaniem będzie samodzielne prowadzenie UTW. Niemniej jednak inne placówki w znacznym stopniu wsparły inicjatywę oświęcimską. Domider pod-kreśla ogromną życzliwość i pomoc ze strony ówczesnej kierowniczki UTW w Katowicach dr Władysławy Błońskiej. Symboliczne wsparcie przyszło także od samej prof. Haliny Szwarc. Jednocześnie powstający uniwersytet oparł się wpływom lokalnej polityki, od początku był niezależny i politycznie niezaan-gażowany. Jak miało się później okazać, pełna niezależność oświęcimskiego UTW przez lata funkcjonowania była atutem. Dzięki autonomii przez 15 lat działalności uniwersytet mógł bez żadnych ograniczeń zapraszać bardzo kontrowersyjnych gości i próbować wszelkiego rodzaju aktywności artystycznej, społecznej i edukacyjnej.

Karolina Domider – dobry duch

Jedną z zasad, którą kieruje się Karolina Domider, jest niezależność i brak zaangażowania politycznego. Wszelkie próby agitacji politycznej, które miały miejsce na oświęcimskim UTW, kończyły się iaskiem, w zamian oferowano profesjonalną debatę z równymi szansami dla wszystkich kandydatów.

Głównym zadaniem Domider była organizacja wykładów. Poszukiwała ona kontaktów z ciekawymi ludźmi i zapraszała prelegentów na spotkanie do Oświęcimia. Nie zrażały jej trudności związane z poszukiwaniem kontaktu z osobami z tak zwanej wyższej półki. Najczęściej pani Karolina kontaktowała się telefonicznie, wiele razy listownie, ale równie często osobiście spotykała się z interesującym ją człowiekiem. Po zakończeniu takiego spotkania – jak sama wspomina – w bezpośredniej rozmowie składała propozycję wykładu dla oświę-cimskich seniorów. W zasadzie reakcje odmowne zdarzały się sporadycznie i najczęściej wynikały z przyczyn obiektywnych.

Najważniejsze dla Karoliny Domider jest działać na rzecz ludzi. Mówi ona: „cieszę się faktycznie, jak widzę, że ktoś jest pogodniejszy, że jest uśmiech-nięty, że się zmienia, z osoby, która była bardzo wycofana „wyrasta” na przy-kład kobieta uśmiechnięta, nabiera ochoty do życia, że chce jej się chcieć […]”.

Zawarte w nazwie placówki pojęcie uniwersytet zobowiązuje do zapew-nienia słuchaczom odpowiedniego standardu kształcenia. Dlatego wykłady w oświęcimskim UTW nie mają jedynie charakteru popularyzatorskiego, ale niejednokrotnie zapewniają słuchaczom poziom uniwersytecki, a to z kolei wywołuje różne reakcje seniorów, którzy nieraz narzekają na zbyt wysoki poziom. Ponieważ sytuacja dotyczy tylko nielicznej grupy słuchaczy, nie należy, według Domider, w to ingerować, wszak – jak dodaje – „uniwersytet zobowią-zuje do tego, by wpływać na rozwój intelektualny słuchaczy, a nie tylko na ich kondycję izyczną”. Kardynalnym założeniem, do którego odwołuje się pani Karolina, jest zapewnienie równowagi pomiędzy różnymi sferami życia: izyczną, umysłową i duchową. Ciało, umysł i duch – ta triada określa trzy obszary aktywności, które muszą się uzupełniać.

(11)

Pani Domider skromnie przyznaje, że organizatorką jest „najwyżej średnią” i dla papierów „nie ma poważania”. Przyglądając się jednak działalności, którą podejmuje na rzecz UTW, nietrudno zauważyć jej zaangażowanie a nawet oddanie sprawom zawodowym, które traktuje nad wyraz poważnie. W kuluaro-wych rozmowach przyznaje, że praca na niwie kultury i oświaty, której się nie-gdyś podjęła, daje jej możliwość samorealizacji. Dla niej liczą się nade wszystko ludzie, z wielką pasją opowiada o satysfakcji, którą czerpie ze spotkań z nimi. Otwartość i serdeczność pani Karoliny zjednuje ludzi rozmaitych profesji, zain-teresowań czy upodobań. Stąd też wśród zapraszanych na wykłady gości można znaleźć wiele znamienitych nazwisk polskiego życia społeczno-kulturalnego.

Wysiłki i działania podejmowane przez panią kierownik umożliwiają funkcjonowanie tej placówki od piętnastu lat, można zatem powiedzieć, iż Karolina Domider jest dobrym duchem tej instytucji, źródłem siły twórczej, która gwarantuje tej placówce sprawne funkcjonowanie. Jej wielkim marzeniem i jednocześnie wyzwaniem na przyszłość jest zainicjowanie ruchu wolontaryj-nego, w którym wzięłyby udział osoby ze społeczności UTW.

Początki konstytuowania się uniwersytetu

Utworzenie UTW w Oświęcimiu stanowiło jeden z ważniejszych punktów programowych przyjętych przez Oświęcimskie Centrum Kultury w 1997 roku. Warto podkreślić, iż ciężar tworzenia zrębów UTW wzięła na siebie Karolina Domider, która kierowała wówczas Ośrodkiem Edukacji.

W maju 1997 roku w lokalnej prasie ukazały się ogłoszenia zachęcające ludzi starszych do zaangażowania się w organizację nowo powstającego uni-wersytetu dla seniorów. Pojawiła się liczna grupa inicjatywna osób, które wyra-żały nadzieję na pozytywny odbiór przedsięwzięcia, zgłaszały chęć uczestnictwa w działaniach na rzecz utworzenia nowej placówki, jednak należy pamiętać, iż grupie tej towarzyszył również pewien sceptycyzm. Warto podkreślić, iż uni-wersytety trzeciego wieku lokowano wówczas w dużych ośrodkach miejskich, zazwyczaj pod auspicjami uczelni wyższych, zatem inicjatywa utworzenia UTW w Oświęcimiu była działaniem pionierskim, zważywszy na fakt, iż ideę próbo-wano zaszczepić na gruncie mniejszego miasta. Od samego początku miejscem spotkań założycieli było Oświęcimskie Centrum Kultury. W maju 1997 roku odbyło się również pierwsze spotkanie robocze.

16 września 1997 roku odbyło się pierwsze zebranie organizacyjne, na którym obecnych było ponad czterdzieści osób, jak odnotowano w Kronice Zdarzeń [Załącznik Prospekt UTW]. W trakcie spotkania utworzono samorząd słu-chaczy UTW, w skład którego weszli: przewodniczący Jerzy Serednicki, zastępca przewodniczącego Halina Warmuz, skarbnik Bogusława Kowalczyk, sekretarz Zygmunt Mazur, redaktor księgi pamiątkowej Stanisława Rachwalska oraz członek zarządu Zuzanna Iżycka. W tym samym dniu odbyło się również pierwsze zebranie samorządu, podczas którego omówiono między innymi kwe-stie składek i organizacji roku akademickiego.

(12)

51

4 października 1997 roku w Oświęcimskim Centrum Kultury miała miejsce uroczysta inauguracja roku akademickiego.

Jerzy Serednicki ze względów zdrowotnych nie mógł jednak długo anga-żować się w administrowanie UTW i tę funkcję w niedługim czasie przejęła Halina Warmuz, która bardzo intensywnie włączała się we wszelkie dzia-łania organizacyjne, natomiast funkcję wiceprzewodniczącej powierzono pani Zuzannie Iżyckiej.

Pierwsze zajęcia

Profesor Jacek Wódz był pierwszym prelegentem Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Oświęcimiu. 4 października 1997 r. wygłosił roku wykład inaugura-cyjny zatytułowany „Trzeci wiek na nowo odkryty”.

Domider liczyła, że na pierwszych wykładach pojawi się około 40 osób. Tymczasem już na inauguracji liczba zainteresowanych oscylowała w okoli-cach stu osób.

Od początku słuchacze wykładów mieli możliwość wzięcia udziału w zaję-ciach gimnastycznych z panią Heleną Wódką (na jednym z zebrań samorządu ustalono, iż zajęcia z gimnastyki zdrowotnej odbywać się będą w każdy wtorek w OCK), z czego skorzystali i do dzisiaj zajęcia ruchowe, choć w bardziej urozma-iconych formach, cieszą się ogromnym zainteresowaniem. Inaczej niż na innych UTW zaczęła się przygoda edukacyjna z językami obcymi. Z początku nie było w ogóle zainteresowania jakimkolwiek językiem obcym. Także zajęcia seminaryjne z literatury okazały się zbyt specjalistyczne i nie cieszyły się zainteresowaniem słuchaczy.

Formy kształcenia

Obecnie słuchacze mają możliwość uczestniczenia w różnych zajęciach, oferta jest bogata i dostosowana do potrzeb seniorów. Zasadniczo można wyróżnić cztery bloki tematyczne: edukacyjny, rehabilitacyjno-rekreacyjny, artystyczny i językowy. Pierwszy z nich obejmuje wykłady, prelekcje i poga-danki. We wtorki w Oświęcimskim Centrum Kultury odbywają się wykłady zaproszonych prelegentów. Drugi blok obejmuje różne formy zajęć, przede wszystkim pływanie (na basen uczęszcza sześć grup seniorów – około 100 słu-chaczy). Warto podkreślić, iż jest to ulubiona forma rekreacji seniorów, zainte-resowanie jest większe niż możliwości oświęcimskiej pływalni. Kolejne zajęcia to ćwiczenia rehabilitacyjne (dwie grupy po 15 osób), następne poświęcone są technikom qigongu, na które uczęszcza około 20 osób. Przykładem kolejnej formy aktywności w ramach tego bloku jest pilates, na który uczęszcza spora grupa seniorów, bo aż 40 osób dwa razy w tygodniu. Również nordic

wal-king cieszy się dużym zainteresowaniem, zajęcia odbywają się raz w tygodniu

w dwóch grupach: dziesięcio- i ośmioosobowej. I wreszcie zajęcia taneczne, na które uczęszcza około pięćdziesięciu seniorów. W skład bloku artystycznego

(13)

wchodzą: dziesięcioosobowa grupa „Osnowa” oraz szesnastoosobowy kabaret „Czarna rękawiczka”. W ramach czwartego z bloków realizowane są zajęcia z języków: angielskiego i niemieckiego. I odpowiednio uczęszczają na nie grupy: pięćdziesięcioosobowa i dwudziestoosobowa.

Ze względu na ograniczone możliwości od początku były duże problemy z organizacją zajęć komputerowych. Wynikały one głównie z braku odpowied-niego sprzętu w OCK. Korzystanie z innych obiektów, co wiązało się także z utrudnionym dojazdem, w znacznym stopniu ograniczyło atrakcyjność zajęć. Konsekwencją tego stanu rzeczy było bardzo niewielkie zainteresowanie kursem obsługi komputera i Internetu. Dziś, dzięki ofercie przedłożonej oświęcimskiemu UTW przez Instytut Pedagogiki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Oświęcimiu, w kursie komputerowym uczestniczy około 40 seniorów.

Pierwszy wyjazd

8 grudnia 1997 roku grupa słuchaczy oświęcimskiego UTW udała się do Krakowa. Celem wizyty było zwiedzanie Muzeum Książąt Czartoryskich. Seniorzy nie ukrywali ogromnej radości, bowiem ich przewodnikiem miał być dr Janusz Wałek, pracujący w charakterze konsultanta ww. muzeum. Trzeba równocześnie dodać, iż dr Wałek w ramach zajęć na UTW w dniach 21 paź-dziernika i 18 listopada przeprowadził dwa niezwykle interesujące wykłady poświęcone sztuce, które w opinii słuchaczy były wielkim wydarzeniem. Wykłady prowadzone przez dra Wałka wciąż cieszą się niesłabnącym zainte-resowaniem, co jednoznacznie wskazuje nie tylko na jego merytoryczne przy-gotowanie, ale również na doskonałe relacje z grupą odbiorców. To właśnie dzięki niemu i poniekąd na jego zaproszenie seniorzy przybyli do Krakowa. W trakcie zwiedzania zaproszeni goście mieli okazję zapoznać się z bogatymi zbiorami tegoż muzeum, a dzięki drowi Wałkowi wnikliwie poznali wybitne dzieła Leonarda da Vinci „Dama z gronostajem” oraz Rembrandta „Krajobraz”. Warto również nadmienić, iż wyjazdy do Krakowa stały się obowiązkowym elementem aktywności w ramach oświęcimskiego uniwersytetu.

Pierwsze spotkanie towarzysko-integracyjne

Podczas zebrania samorządu słuchaczy 27 października 1997 roku z inicja-tywy pani Karoliny Domider zaplanowano organizację wieczorku andrzejkowego. Przy organizacji tej imprezy poprzez zaangażowanie i wkład pracy wyróżniły się panie Halina Warmuz i Bogusława Kowalczyk. Spotkanie odbyło się 25 listopada w Restauracji „Kosmos”, a nie jak pierwotnie zakładano w Ośrodku Edukacji. Jak można wyczytać w kronice zdarzeń, w spotkaniu udział wzięło 101 słuchaczy. Dobra atmosfera musiała udzielić się wszystkim, bo 6 lutego 1998 roku odbyło się kolejne spotkanie seniorów. Kierując się chociażby tą ostatnią informacją, nie-trudno odnieść wrażenie, że spotkanie umożliwiło osiągnięcie najistotniejszego celu, jakim była integracja seniorów reprezentujących oświęcimski UTW.

(14)

53

Podsumowanie pierwszego okresu działalności

W ramach trzeciego z kolei spotkania towarzyskiego, które odbyło się 25 czerwca 1998 roku, a zbiegło się w czasie z zakończeniem roku akademic-kiego, został przedstawiony niezwykle ważny dokument określany jako memo-riał. Redagowała go Rada Naukowa oświęcimskiego UTW, ale z kroniki zda-rzeń można się dowiedzieć, iż największą aktywnością w jego przygotowaniu wykazały się panie Karolina Domider, Jadwiga Ząbroń i Halina Warmuz. Z analizy memoriału nasuwa się prosty wniosek – najistotniejszymi zadaniami do spełnienia, jakie ma UTW, są rozwój i aktywizacja słuchaczy w trzech jakże ważnych obszarach: ogólna integracja seniorów, perspektywa naukowa i wreszcie sfera psychoizyczna.

W obszarze związanym z konsolidacją słuchaczy obserwuje się swoisty postęp, czego widocznym rezultatem są liczne grupy, w ramach których jej członkowie dzięki podobnym zainteresowaniom znajdują wspólny język.

Biorąc pod uwagę kwestię naukową, można odnieść wrażenie, iż sytuacja jest zadowalająca, seniorzy bowiem zdobywają wiedzę nie tylko w ramach uniwersyteckich zajęć, ale również poprzez inne formy kształcenia.

Największy postęp wśród słuchaczy odnotowuje się na płaszczyźnie psycho-izycznej. Z perspektywy pierwszego roku działalności można stwierdzić, iż ta forma aktywności jest dla oświęcimskich seniorów najistotniejsza i w pełni się w niej realizują.

Słabe i mocne strony UTW

Jak w każdej społeczności dochodzi do nieporozumień, konliktów, tak widoczna jest rozbieżność podstawowych celów i działań podejmowanych przez członków społeczności UTW. Poszerzające się kręgi słuchaczy są wyni-kiem wysokiej jakości oferty uniwersytetu, a jednocześnie zwiększająca się liczba słuchaczy zmienia specyikę pracy i relacji międzyludzkich. Słuchacze oświęcimskiego UTW wskazują ten właśnie element, jako największą niedo-godność i słabą stronę UTW. Jest to poniekąd wskazanie na samych siebie. Duże zbiorowości zawsze są narażone na częste konlikty, nieporozumienia, tak właśnie odczytać można wypowiedzi respondentów. „Było przyjemniej,

jak było nas mniej” – napisała jedna z seniorek. Widoczny jest podział na tych,

którzy są od dawna w tej instytucji i na tak zwanych „młodych”, czyli tych, którzy od niedawna są członkami społeczności i są jednocześnie w więk-szości metrykalnie młodsi. Wydaje się, że te dwie grupy zmagają się, próbując przeforsować własne koncepcje. Można odnieść wrażenie, iż przedsięwzięcia podejmowane przez całą społeczność, z góry skazane są na niepowodzenie, jednak budujący jest fakt, iż praca w sekcjach wygląda zupełnie inaczej.

Bezwzględnym atutem oświęcimskiego UTW jest świetnie dobierany zespół prelegentów, zapraszanych regularnie we wtorki na wykłady o zróżnicowanej tematyce. Niemal wszyscy rozmówcy podkreślali, iż spotkania wykładowe

(15)

są wielkim przeżyciem i ucztą duchową. Doceniają wszystkie wystąpienia, choć pojawiają się wykładowcy, którzy obdarzani są szczególną estymą.

Drugim atutem jest atmosfera sprzyjająca współpracy, wzajemnej pomocy, ale także budująca relacje towarzyskie. Jest to w szczególności domena pracy w sekcjach, gdzie wspólne zainteresowania jednoczą niewielką grupkę osób. Takie działania są najbardziej satysfakcjonujące pod względem towarzyskim.

Plany na przyszłość

Na pytanie, jaki będzie UTW za 15 lat Karolina Domider odpowiada: „Być może będziemy stowarzyszeniem? Bo rzeczywiście, żeby zdobyć gdzieś pieniądze, to pomaga.” UTW boryka się od pewnego czasu z proble-mami lokalowymi. Choć kierownictwo OCK ze wszystkich sił próbuje reali-zować potrzeby seniorów, to jednak potencjał lokalowy przestaje wystarczać tak licznej i aktywnej grupie. Ponad 200 słuchaczy z trudem mieści się już w sali wykładowej, a aula nie zawsze jest wolna, więc nie można liczyć na jej stałe eksploatowanie. Ogranicza to liczbę uczestniczących w zajęciach plenar-nych. W przypadku zajęć komputerowych wystąpiły również ograniczenia lokalowe. Wszystkie kursy odbywają się poza murami siedziby OCK, podobnie ma się sprawa z nauką języka obcego.

Pewnym rozwiązaniem byłaby ściślejsza współpraca UTW z Państwową Wyższą Szkołą Zawodową im. rotmistrza Witolda Pileckiego, jednak jej usy-tuowanie na obrzeżach miasta stwarza znaczne utrudnienia, gdyż wiąże się z dosyć długim dojazdem. W dodatku połączenie komunikacją miejską nie jest najlepsze. Obie instytucje podjęły starania o usprawnienie połączenia komu-nikacyjnego PWSZ z centrum Oświęcimia. Efektem tych działań było utwo-rzenie przystanku autobusowego przy ulicy M. M. Kolbego.

Sylwetka słuchacza oświęcimskiego UTW

Dzięki najnowszemu raportowi o Uniwersytetach Trzeciego Wieku w Polsce z 2012 roku „Zoom na Uniwersytety Trzeciego Wieku” [Zoom na UTW, 2012] można ogólnie nakreślić sylwetkę słuchacza. Z badań tych wynika, że co drugi polski senior – aktywny słuchacz UTW – nie ukończył 65. roku życia. Społeczność aktywnych edukacyjnie seniorów tworzą w zde-cydowanej większości kobiety, mężczyzn jest zaledwie 15%. Słuchacze UTW to z reguły bardziej wyemancypowani przedstawiciele swojej generacji. W porównaniu do uśrednionych wskaźników dla tej grupy wiekowej słuchacze UTW są zdecydowanie lepiej wykształceni, najczęściej są u progu starości, bądź w jej wczesnej fazie. Warto podkreślić, iż rok 2012 ogłoszono Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. Stąd też przeprowadzone badania skupione były nie tylko na instytucji Uniwersytetu Trzeciego Wieku, ale przede wszystkim na seniorze. Dzięki tym badaniom można, sięgając po konkretne dane, podać przybliżoną liczbę

(16)

55

seniorów uczęszczających na zajęcia prowadzone przez polskie UTW, liczba ta oscyluje wokół 90 tysięcy osób. Można zatem stwierdzić, iż stanowi to dość pokaźny potencjał ludzki, który powinien pozostawać w centrum zaintere-sowań nie tylko teoretyków, ale również praktyków na co dzień planujących i organizujących aktywność tej grupie seniorów.

W oświęcimskim UTW także dominują seniorki, są one w większości już nieaktywne zawodowo, zazwyczaj na wcześniejszej emeryturze.

Z okazji jubileuszu 15-lecia UTW w Oświęcimiu Instytut Pedagogiki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej zorganizował 24 maja 2012 roku konferencję naukową, w której uczestniczyli seniorzy.

Rysunek 1. Konferencja „Dylematy międzygeneracyjne w XXI wieku” w PWSZ 24 maja 2012 roku, zorganizowana z okazji

15-lecia Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Oświęcimiu

Jubileusz stał się inspiracją do przyjrzenia się właśnie tym reprezentantom uczących się seniorów, jak również okazją do przeprowadzenia wstępnych badań wśród oświęcimskich słuchaczy. Autorzy mają świadomość, iż analiza podję-tego problemu powinna być zdecydowanie bardziej rozbudowana i skrupulatna oraz uwzględniać takie zmienne, jak: wiek, płeć, wykształcenie czy sytuacja rodzinna. Autorzy uznali jednak, że badania te traktują jako wstępne i chcą się przede wszystkim skoncentrować na sylwetce oświęcimskiego seniora. Badania przeprowadzono na przełomie kwietnia i maja 2012 roku, wykorzystano dwa narzędzia badawcze, kwestionariusz ankiety i wywiad. Pierwsze z nich skierowane było do większości seniorów – około 170 osób. Autorzy chcieli dotrzeć do wszystkich uczestników oświęcimskiej placówki (ponad 300 osób), jednakże okazało się to niemożliwe. Z rozdanych kwestionariuszy ankiety

(17)

powróciło 100 uzupełnionych. Stąd też w niniejszym opracowaniu zamiennie stosuje się dane liczbowe z danymi procentowymi. Wywiad został przeprowa-dzony z panią Karoliną Domider.

Społeczność UTW

Przynależność do społeczności UTW implikuje szereg aktywności poza oicjalnymi zajęciami. Realizowany jest tzw. ukryty program, mający głównie na celu aktywizowanie słuchaczy na wielu płaszczyznach, w szczególności towarzyskiej i społecznej. Osoby wchodzące w skład społeczności UTW angażują się w rozwój małej ojczyzny. W jej przestrzeni kształtuje się tożsa-mość jednostki, buduje się system wartości, następuje pobudzenie intelektualnie, społeczne i izyczne. Grażyna Orzechowska tak opisuje społeczność UTW: „Członkowie tej specyicznej, można nawet powiedzieć – elitarnej społeczności, tworzą samych siebie i jednocześnie rozwijają i wzbogacają swoje najbliższe środowisko: z jednej strony zgłębiając wiedzę, a więc zapewniając realizacje przede wszystkim swoich intelektualnych potrzeb, z drugiej zaś, wykorzy-stując uzyskane w ten sposób wartości oddziałują na innych ludzi, ale także aktywnie włączają się w rozmaite procesy i działania tworzące środowisko życia” [Orzechowska 2000: 201].

Karolina Domider w rozmowie poświęconej oświęcimskim seniorom, stwierdza: „Ostatnio, w grudniu, najstarsza nasza słuchaczka pani Asia ode-szła, miała 87 lat. Chodziła całe lata, dzielnie, brała udział w zajęciach kompu-terowych, nauczyła się nawet maile wysyłać do wnucząt”.

W tak licznym gronie starszych osób nietrudno o nieporozumienia, a nawet konlikty. Orzechowska, analizując przeobrażenia, jakie zaszły na przestrzeni lat w działalności UTW w Polsce, spostrzega także te nieko-rzystne zmiany. „Jedną z nich jest większa koncentracja słuchaczy na zajęciach typu rekreacyjnego i rozrywkowego, co niekorzystnie odbija się na formach roz-wijających intelektualnie, głównie wykładach. Wśród najmłodszych słuchaczy zaczynają się pojawiać postawy roszczeniowe. Czasami można mieć wrażenie, iż traktują oni uczelnię jako szkołę językową lub wręcz instytucję kursową, prowadzącą edukację w zakresie elitarnych form. Nie zawsze dostrzegają oni, ile wysiłku wkładają w organizację zajęć odpowiadające za to osoby, jak trudno jest niejednokrotnie zabezpieczyć warunki bazowe, czy pozyskać odpowiednich wykładowców” [Orzechowska 2008: 144]. O podobnych sytuacjach wspomina Karolina Domider. Do konliktów dochodziło podczas redagowania gazety, czasami także odbiór wykładów czy innej formy zajęć skutkował sprzecznymi emocjami, prowadząc do antagonizmów. Preferencje wśród słuchaczy są bardzo różne i trudno usatysfakcjonować wszystkich członków społeczności. Dlatego poza wykładami, które są adresowane do wszystkich słuchaczy, istnieje liczna oferta zajęć pozwalających na realizowanie indywidualnych potrzeb. W zarzą-dzie również brakuje jednomyślności – pomysł przekształcenia UTW w stowa-rzyszenie spotyka się zarówno z uznaniem, jak i krytyką. W wielu przypadkach

(18)

57

potrzebne jest wypracowanie kompromisu. Obecnie, by pogodzić obie strony, zrodziła się myśl, by UTW pozostał w dawnej postaci, ale powstałoby stowa-rzyszenie na rzecz oświęcimskiego uniwersytetu dla seniorów, które by ściśle współpracowały.

Współpraca oświęcimskiej placówki z innymi uniwersytetami dla seniorów układa się poprawnie, choć wydaje się, że ścisłych kontaktów brakuje. Jak zauważa Karolina Domider, ciągle zdarzają się sytuacje, że na zaproszenie z innych ośrodków nie chcą odpowiadać słuchacze z Oświęcimia i w różnego rodzaju spotkaniach czy konferencjach organizowanych w różnych miastach Polski sama reprezentuje UTW. Chociaż, jak podkreśla, bywały wspólne wyjazdy, gdy seniorzy potraili się zaangażować, czego najlepszym przy-kładem może być podróż do Lublina i kontakty z tamtejszym UTW utrzymy-wane do dziś, m.in. zaproszenia na wspólne konferencje, imprezy.

Przyczyny podjęcia decyzji o uczestnictwie w UTW

Przyczyny podjęcia decyzji o włączeniu się w szeregi słuchaczy UTW można zogniskować wokół dwóch głównych funkcji, jakie spełniać ma spo-łeczność UTW:

• rozwojowej – dzięki szerokiemu wachlarzowi obszarów aktywności, • kompensacyjnej – tworząc warunki do zastąpienia ograniczonych czy

nawet utraconych więzi międzyludzkich.

Niektórzy zostali namówieni przez osoby już uczestniczące w spotkaniach organizowanych przez UTW, a były też osoby, które same zdobyły informacje o powstającym czy działającym już uniwersytecie dla seniorów. Jedna respon-dentka stwierdziła nawet, że czekała, aż powstanie taka placówka w Oświęcimiu.

Pierwsze wrażenia słuchaczy UTW

Pierwsze wrażenia osób rozpoczynających edukację w oświęcimskim uniwersytecie dla seniorów były mieszanką optymizmu, miłego zaskoczenia i niepokoju związanego ze specyiką nowego miejsca. Przede wszystkim małe środowisko miejskie ogranicza poczucie obcości. Niejednokrotnie wchodząc po raz pierwszy na salę wykładową, słuchacze, szczególnie ci od dawna zwią-zani z ziemią oświęcimską, odnajdywali znajome twarze, kolegów z dawnych lat, sąsiadów. Dzięki temu seniorzy stosunkowo szybko zaaklimatyzowali się w oświęcimskim uniwersytecie.

(19)

Wykres 1. Przyczyny uczęszczania na zajęcia UTW

Źródło: badania własne.

Poszukując przyczyn, dla których oświęcimscy seniorzy stali się aktywnymi słuchaczami UTW, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na kontekst edukacyjny. Blisko 3/4 uczestników stwierdziło, że dzięki zajęciom pogłębia wiadomości, dowiaduje się rzeczy ciekawych czy też rozwija zainteresowania. Według 40% respondentów powodem, dla którego aktywnie uczestniczą w zajęciach, jest kwestia nawiązywania i utrzymywania kontaktów towarzy-skich. Dla szesnastu seniorów najważniejsza jest aktywność izyczna i są aktywnymi słuchaczami, ponieważ UTW gwarantuje taniec, basen, gimna-stykę czy nordic walking.

Rola UTW w życiu oświęcimskiego seniora

Badania pozwoliły także określić stosunek, jaki seniorzy mają do Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Okazuje się, że dla większości z nich UTW jest miejscem szczególnym, ponieważ dla co piątego słuchacza stwarza on szansę na: „urozmaicenie życia codziennego”, „oderwanie się od

domo-wych spraw”, „ucieczkę od czynności domodomo-wych”, a także jest „dodatkiem do codzienności życia”. Jedna z respondentek stwierdziła: „zmieniło się moje życie z kury domowej, wyszłam do ludzi”. Ponadto w opinii 18% seniorów

UTW jest miejscem, w którym można realizować się towarzysko, warto dodać, iż potrzebę tę oświęcimscy seniorzy realizują, choćby poprzez „możliwość

poznawania innych ludzi”, obcowanie z „ludźmi ciekawymi”, „prowadzenie rozmów z innymi”, „spotkanie życzliwych ludzi”. Kolejnym ważnym aspektem

stosunku seniorów do UTW jest kwestia szeroko pojętej edukacji. Co dziesiąty senior dzięki uniwersytetowi „dowiaduje się ciekawych rzeczy”, „poznaje

rzeczy, o których nie wiedział”, ma kontakt ze „światem nauki i kultury”, jeden

(20)

59

z różnych dziedzin, w których ma braki”, inny z kolei, utożsamia uniwersytet ze „źródłem informacji”. Trzynastu uczestników przejawia głębszą więź z UTW

i stwierdza, że uniwersytet jest dla nich „ważny” czy nawet „bardzo ważny”, są też wypowiedzi, z których wynika, że respondenci traktują tę placówkę jako „miejsce niemniej ważne niż dom”. Jest wreszcie grupa seniorów (15), dla których UTW to przede wszystkim „rozrywka”, „przyjemność” a także

„spełnienie marzeń”. Na zakończenie warto przytoczyć słowa seniorów, które

doskonale obrazują poruszaną tu kwestię roli, jaką w ich życiu odgrywa UTW. Jeden z nich napisał: UTW jest „inspiracją do aktywności”, drugi z kolei uważa, iż uniwersytet jest „doskonałym pomysłem na Jesień Życia”. Dla dwóch słuchaczy uniwersytet jest „oknem na świat”. Słowa te mogą posłużyć jako motyw przewodni w releksji poświęconej stosunkowi pomiędzy seniorami a Uniwersytetem Trzeciego Wieku.

UTW jako czynnik wywołujący zmiany

Włączenie się w społeczność uniwersytetu dla seniorów skutkuje w nie-jednym przypadku przeorganizowaniem życia codziennego słuchaczy UTW. Taka przynależność może być jedną z wielu aktywności i wpisać się w rytm dnia, uzupełnić aktywność na przestrzeni tygodnia, ale może też okazać się stylem życia, zagospodarować znaczną część czasu – stać się punktem odnie-sienia dla innych czynności, warunkować uczestnictwo w innych obszarach życia. Z pewnością UTW dla swoich członków jest źródłem przeżywania zmian. Najczęściej są to przeobrażenia o pozytywnym wymiarze.

Warto podkreślić, iż seniorzy z dużym entuzjazmem mówią o wpływie, jaki na ich życie ma uniwersytet, wskazują podniesienie jakości życia czy osią-ganie satysfakcji życiowej: „Jestem taka zadowolona z tego co robię. Mam

radość z życia, chce mi się żyć... inaczej nawet praca w domu idzie”.

Inną zmianą jest pewnego rodzaju odmłodzenie: [...] Jakbym nie miała

tych lat swoich, które mam…”.

Seniorzy zauważają, iż stają się bardziej uczynni, pomocni, otwarci. Także bliscy zauważają te zmiany i najczęściej wspierają nestorów w aktyw-ności edukacyjnej: „Mamusiu, ja się bardzo cieszę, że ty jesteś taka aktywna” – mówi córka słuchaczki UTW.

Proil słuchacza UTW

Jak wynika z badań „Zoom na UTW”, słuchacze UTW to osoby, które w odniesieniu do grupy wiekowej cechuje wyższy poziom niezależności. Z całą pewnością posiadają wyższy poziom świadomości niż ich rówieśnicy niekorzystający z ofert edukacyjnych dla seniorów, są także bardziej zaangażo-wani w działalność społeczną, na co jednoznacznie wskazują badania [Zoom na UTW, dok. elektr.]. Są to z reguły osoby bardzo aktywne w przeszłości, z dużym bagażem doświadczeń, sukcesów i porażek. Mają temperament

(21)

i przejawiają chęć działania, ciągłego rozwoju. Warto podkreślić, iż oświęcim-skich słuchaczy UTW wyróżnia duże zainteresowanie sztuką. Wynika to nie tylko z przeprowadzonych sondaży, ale przede wszystkim z potrzeby perma-nentnego obcowania z wszelkimi przejawami kultury i sztuki. Zapotrzebowanie na sztukę jest stale artykułowane.

Większości seniorów brakuje czasu, niektórzy chcieliby brać udział we wszyst-kich przedsięwzięciach i działaniach, lecz okazuje się niemożliwe. Jak wspomina Karolina Domider, córka jednej ze słuchaczek, spotkawszy ją, miała powiedzieć

„Moja mama jest teraz wiecznie zajęta, ciągle gdzieś się spieszy, a to na wykład, a to na basen i już mamy nie ma, mama ciągle uśmiechnięta, zadowolona…”.

Wykres 2. Spędzanie czasu wolnego przez słuchaczy UTW w Oświęcimiu

Oświęcimscy seniorzy w zdecydowanej większości preferują aktywne formy spędzania czasu wolnego, do których zaliczyć należy nie tylko ogólnie rozu-mianą turystykę, czyli spacery czy wycieczki, ale przede wszystkim pływanie, jazdę na rowerze, na nartach, ćwiczenia gimnastyczne czy taniec. Kolejna grupa (co trzeci senior) nie wyobraża sobie spędzania czasu wolnego bez obcowania z kulturą. Zatem dla tej grupy respondentów najważniejsze jest, aby przeczytać książkę czy gazetę, pójść do kina lub teatru, posłuchać muzyki. Blisko 30% badanej grupy stwierdziło, iż czas wolny spędzają na spotkaniach towarzyskich tudzież rodzinnych. Jeśli chodzi o kontakty z rodziną, to charak-terystyczny jest fakt, iż ważną rolę w życiu seniorów pełnią kontakty z wnu-kami i dziećmi. Wśród seniorów znalazły się osoby, które wskazały jeszcze inne formy spędzania czasu wolnego, mowa o gotowaniu, rozwiązywaniu krzyżówek, Internecie czy grze w brydża.

(22)

61

Czytelnictwo

Wykres 3. Częstotliwość czytania książek przez słuchaczy UTW w Oświęcimiu

Według statystyk ogólnopolskich [Zoom na UTW 2012, dok. elektr.] osoby starsze stanowią liczną część populacji dorosłych Polaków często sięgających po książki. Z badań uczestników oświęcimskiego uniwersytetu dla seniorów wnioskować można, że badani to specyiczna grupa osób po 65. roku życia – bardziej zaangażowana w czytelnictwo aniżeli ich rówieśnicy. Prawie połowa respondentów czyta jedną lub dwie książki w miesiącu, ale są także praw-dziwe mole książkowe, gdyż ponad 15% deklarowało czytanie przynajmniej jednej książki w tygodniu. Co czwarty słuchacz UTW czyta kilka książek rocznie, tylko 5% seniorów stwierdziło, że nie czyta książek. Komentując tę ostatnią informację, można postawić następujące pytanie: czy na brak aktyw-ności seniorów w tej sferze mają wpływ czynniki natury obiektywnej czy też subiektywnej?

Wykres 4. Preferencje czytelnicze słuchaczy oświęcimskiego UTW

(23)

Przeprowadzone badania miały również na celu ustalenie preferencji czytelniczych oświęcimskich seniorów. Z powyższego wykresu wynika, że słuchacze w preferują literaturę faktu. Najwięcej – ponad połowa bada-nych – czyta biograie, częściej niż co piąty wskazuje także książki o tematyce popularnonaukowej. Także literatura piękna stanowi duży udział w biblio-teczce seniora. Prawie połowa czyta beletrystykę, a co czwarty sięga po poezję. Wśród pozostałych kategorii czytelniczych dużym zainteresowaniem cieszą się także poradniki (np. ogrodnicze, budowlane, medyczne) czy przewodniki, także książki podróżnicze czy historyczne, jak również literatura poświęcona religii, sensacji i fantastyce.

Badania miały również na celu wskazanie najbardziej poczytnych autorów. Wśród ulubionych pisarzy pojawiają się: Katarzyna Grochola i Henryk Sienkiewicz, seniorzy sześciokrotnie wskazali tych twórców. Pięciokrotnie wskazano Danielle Steel, czterokrotnie Józefa Ignacego Kraszewskiego, nato-miast trzykrotnie wybrani zostali: Paulo Coelho, Maria Nurowska, Bolesław Prus i Maria Rodziewiczówna. Seniorzy dwa razy wskazali: Dana Browna, Joannę Chmielewską, Agathę Christie, Ryszarda Kapuścińskiego, Adama Mickiewicza, Beatę Pawlikowską, Olgę Tokarczuk i Stefana Żeromskiego, natomiast najliczniejszą grupę reprezentują pisarze wskazani tylko jeden raz, lista tych osób jest bardzo długa, można tam znaleźć na przykład Józefa Tischnera, Edmunda Niziurskiego i wielu innych.

Oglądanie telewizji

Słuchacze UTW w Oświęcimiu, podobnie jak inni seniorzy, sporo czasu spędzają przed telewizorem. W zasadzie tylko kilka osób na 100 nie włącza go codziennie. Ponad jedna trzecia (38 seniorów) spędza od godziny do dwóch przed telewizorem. Podobna grupa (a dokładnie 34% respondentów) deklaruje kolejną godzinę poświęconą programom telewizyjnym. Co ósmy badany podał informację, iż oglądanie telewizji zajmuje mu od trzech do czterech godzin dziennie, a siedmiu przeznacza na to niecałą godzinę dziennie. Tylko jeden senior stwierdził, iż codziennie przez ponad cztery godziny ogląda telewizję.

Wyniki dotyczące najczęściej oglądanych programów telewizyjnych wska-zują na spory rozrzut tematyczny od serwisów informacyjnych po programy religijne. W przypadku tych pierwszych sześćdziesięciu dwóch respondentów deklaruje, iż to ich ulubione programy, z kolei kanały poświęcone religii pre-feruje 11% słuchaczy. Ponad połowa badanych seniorów, a dokładnie pięćdzie-sięciu sześciu wybiera z oferty programowej przede wszystkim ilmy fabu-larne. Zbliżona ilość ankietowanych osób wybiera reportaże (49) i seriale (45). Co trzeci słuchacz oświęcimskiego UTW lubi obejrzeć program rozrywkowy, a niemal co czwarty senior wybiera jeszcze inne gatunki telewizyjne, w skład których należy zaliczyć programy: dokumentalne, historyczne, kulturalne, podróżnicze, popularnonaukowe, przyrodnicze, sportowe czy teleturnieje. Warto również dodać, iż oświęcimscy seniorzy nie korzystają z telezakupów.

(24)

63

Słuchanie muzyki

Seniorzy w zdecydowanej większości (68 osób) najczęściej słuchają muzyki z lat swojej młodości. Niemal 60% ankietowanych zdecydowanie pre-feruje jej klasyczną odmianę. Muzyki bluesowej słucha piętnastu seniorów. Co dziesiąty senior oświęcimskiego UTW słucha rocka i muzyki nowocze-snej, a co dziewiąty jazzu. 13% słuchaczy stwierdziło, że słucha jeszcze innej muzyki, a mianowicie: rozrywkowej, kabaretowej, operowej, ludowej, ilmowej czy marynistycznej. Jedenastu seniorów stwierdziło, że rodzaj słuchanej przez nich muzyki nie ma większego znaczenia i słucha wszystkich gatunków.

W kontekście powyższego pytania zasadne wydaje się również wskazanie wykonawców, których seniorzy najczęściej słuchają. Liderką tego rankingu jest Irena Santor, którą wybrało jedenastu seniorów, natomiast dziewięciu oświę-cimskich słuchaczy wskazało Fryderyka Chopina. Na kolejnych miejscach znaleźli się następujący wykonawcy: Maryla Rodowicz (7), Czesław Niemen (6) i Jerzy Połomski (5). Czterech seniorów wskazało: Seweryna Krajewskiego, Elvisa Presleya, Johanna Straussa; trzech: Piotra Szczepanika, Bajm, Wolfganga Amadeusza Mozarta, Ryszarda Rynkowskiego. W przeprowadzonej ankiecie dwukrotnie pojawili się tacy artyści, jak: Anna German, Placido Domingo, Luciano Pavarotti, Urszula Dudziak, Jan Sebastian Bach, Andrzej Piaseczny, Stanisław Soyka, Alicja Majewska, Louis Armstrong, Grzegorz Turnau, Magda Umer, Wojciech Kilar, Czerwone Gitary. Najliczniejszą grupę repre-zentują wykonawcy, którzy byli wskazani przez jednego słuchacza, wśród nich znaleźli się bardzo różni artyści, np. Ewa Bem czy Ludwig van Beethoven.

Wykres 5. Rodzaj muzyki słuchanej przez seniorów oświęcimskiego UTW

(25)

Podsumowanie

Rok 2012 był dla wszystkich seniorów wyjątkowy. Unia Europejska rok ten ogłosiła Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. Z kolei w Polsce obchodzono go jako Rok Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Natomiast wszyscy oświęcimscy seniorzy mieli okazję do świętowania obchodów piętnastolecia ich Uniwersytetu Trzeciego Wieku.

Podsumowując działalność tej placówki na przestrzeni piętnastu lat, można śmiało powiedzieć, iż przyczyniła się ona do zmiany poziomu rozwoju seniorów, ożywiła ich codzienne życie, znacząco wpływając na wzrost aktyw-ności w różnych sferach egzystencji. Wszak zarówno podczas oicjalnych spotkań, jak i w trakcie zakulisowych rozmów seniorzy przyznają, że dzięki UTW mają wspaniale rozplanowany tygodniowy harmonogram. Niektóre panie stwierdziły nawet, że nieraz odmawiają opieki nad wnukami ze względu na napięty terminarz zajęć w uniwersytecie. Seniorzy przyznają, że nie mogą narzekać na wybór form aktywności, bowiem oferta jest naprawdę interesu-jąca. Trzeba pamiętać, iż program realizowany przez oświęcimski UTW bazuje na koncepcji holistycznego rozwoju jednostki (zasada triady: ciało, umysł, duch). W myśl tej dewizy seniorzy prawie codziennie mają jakieś zajęcia, wykłady, spotkania, sekcje i kółka, z których największym zainteresowaniem cieszą się zajęcia sportowe – basen, nordic walking. Do jednej z najprężniej działających sekcji zaliczyć należy grupę tkactwa artystycznego „Osnowa”.

Przeprowadzone badania pozwalają w ogólnym zarysie przybliżyć syl-wetkę statystycznego słuchacza oświęcimskiego UTW. Pierwszy wniosek, jaki się nasuwa, jest taki, że społeczność ta traktuje placówkę jako miejsce szczególne i znaczące, dające możliwość ucieczki od codziennych spraw i problemów. Jak większość społeczności seniorów na terenie kraju, również i ta zdominowana jest przez płeć piękną. Oświęcimski senior od początku istnienia ww. placówki szybko zaaklimatyzował się w nowym środowisku. Najważniejszym powodem uczestnictwa w zajęciach na UTW jest dla niego możliwość wysłuchania wykładów edukacyjnych, ale równie istotna jest aktywność izyczna, szczególnym zainteresowaniem cieszy się nordic walking, ale również pływanie czy jazda na rowerze. Oświęcimski senior poświęca wolny czas na słuchanie piosenek Ireny Santor, sięga po książki Katarzyny Grocholi albo Henryka Sienkiewicza, a kiedy włączy telewizor, to zazwyczaj ogląda serwisy informacyjne.

Z perspektywy powyższych badań niezwykle istotny wydaje się fakt, iż oświęcimscy seniorzy mają świadomość pozytywnego wpływu, jaki na nich wywiera UTW. Stwierdzają, iż, doświadczając nowych sytuacji we własnej społeczności, stają się coraz bardziej otwarci na innych, pomocni, uczynni. Doświadczanie tych zmian powoduje wzrost poziomu świadomości spo-łecznej, a to wielki potencjał nie tylko dla nich samych, ale również dla całej oświęcimskiej społeczności. Pozostaje zatem mieć nadzieję, iż coraz większa grupa mieszkańców Oświęcimia, decydując się na uczestniczenie w zajęciach

(26)

65

Uniwersytetu Trzeciego Wieku, będzie miała możliwość partycypować w tych zmianach.

Uroczystości związane z obchodami piętnastolecia oświęcimskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, a w szczególności konferencja naukowa zorga-nizowana przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową 24 maja 2012 roku stały się doskonałą okazją do podsumowania działań podejmowanych przez UTW na rzecz seniorów. Owocem konferencyjnych zmagań jest niniejszy artykuł. Natomiast w imieniu pracowników Instytutu Pedagogiki PWSZ pragniemy wyrazić przekonanie, iż seniorzy oświęcimscy pozostają w centrum naszych naukowych zainteresowań. Uważamy, że tą publikacją rozpoczynamy de facto dyskusję nad opracowaniem i wdrożeniem skutecznych metod aktywizacji osób starszych zamieszkujących Oświęcim. Pragniemy bowiem, aby miejscowy UTW był bardziej efektywny w zakresie aktywizacji seniorów, co z kolei przełoży się na propagowanie kształcenia ustawicznego wśród mieszkańców Oświęcimia.

(27)

66

Bibliograia

1. Czerniawska O. (2000), Pierre Vellas – twórca Uniwersytetu Trzeciego

Wieku w przestrzeni jednostkowej i społecznej [w:] M. Dzięgielewska

(red.), Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi starszych, BED, t. 32, Łódź. 2. Dwork D., Pelt R. J. (2011), Auschwitz. Historia miasta i obozu, Świat

Książki, Warszawa.

3. III Zoom na UTW. Raport z badania, dok. elektr., http://zoomnautw.pl/

wp-content/uploads/2012/05/Zoom_na_UTW_RAPORT_calosciowy_ www.pdf, odczyt 20.05.2012.

4. Lubryczyńska K. (2005), Uniwersytety trzeciego wieku w Warszawie, BED, tom 35, Warszawa.

5. Orzechowska G. (2000), Uniwersytet Trzeciego Wieku „małą ojczyzną” [w:] M. Dzięgielewska (red.), Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi

star-szych, BED, t. 32, Łódź.

6. Orzechowska G. (2008), Young-old Uniwersytet Trzeciego Wieku [w:] A. Fabiś (red.), Aktywność społeczna, kulturalna i oświatowa seniorów, BGS, t. 1, Bielsko-Biała.