"Listy do siedmiu Kościołów. Apokalipsa św. Jana 1-3 z komentarzem egzegetyczno-teologicznym", Franciszek Sieg, Warszawa 1985 : [recenzja]

Roman Bartnicki

"Listy do siedmiu Kościołów.

Apokalipsa św. Jana 1-3 z

komentarzem

egzegetyczno-teologicznym",

Franciszek Sieg, Warszawa 1985 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 58/1, 177-179

R E C E N Z J E

K a p ła n i ś w ią ty n i u tr a c il i sw o je z n a czen ie, n a to m ia s t litu r g ia s y n a g o g a ln a , p o św ię c o n a m o d litw ie i m e d y ta c ji P r a w a , m o g ła s ta ć się c e m e n te m ju d a iz m u i je s t n im do d z is ia j. R a b in i s ta li się je d y n y m a u to r y te te m u z n a n y m p rz e z w ie rn y c h . W ty m s a m y m c zasie d e fin ity w n ie o d rz u c o n a z o s ta ła w s p ó ln o ta c h rz e ś c ija ń s k a , je j c z ło n k o w ie z o sta li e k s k o m u n ik o w a n i i p rz e k lę c i w c o d z ie n ­ n e j m o d litw ie O s ie m n a s tu B ło g o sła w ie ń stw : „ N a z a re ń c z y c y i h e re ty c y n ie c h z g in ą , n ie c h b ę d ą w y m a z a n i z k s ię g i ży cia i n ie c h n ie b ę d ą z a p is a n i ze s p r a w ie d liw y m i” . W ty m k o n te k ś c ie k o n ie c z n o śc ią b y ło d o k o n a n ie r e i n t e r - p r e t a c ji g e stó w i słó w J e z u s a p rz e z a u to r a c h rz e ś c ija ń s k ie g o .

R e d a k to r p ie r w s z e j E w a n g e lii c h c ia ł p o k a z a ć , że z a m k n ię c ie się ju d a iz m u w so b ie n ie b y ło z g o d n e z tr a d y c ją b ib lijn ą , n a to m ia s t c h rz e ś c ija ń s tw o , p rz y ­ n o sz ą c c a łe m u ś w ia tu z n a jo m o ść je d n e g o B oga i u c z e s tn ic tw o w o b ie tn ic a c h m e s ja ń s k ic h , b y ło a u te n ty c z n ą k o n ty n u a c ją lu d u B ożego S ta re g o T e s ta m e n ­ tu . T a ch ęć w y ja ś n ia z je d n e j s tro n y su ro w o ść M a te u s z a w o b e c fa r y z e u s z y i jeg o u n iw e rs a liz m , a je d n o c z e śn ie jeg o w ie rn o ś ć w o b e c P r a w a i P ro r o k ó w , a ta k ż e w ie rn o ś ć ju d a is ty c z n e j fo r m ie tr a d y c ji c h rz e ś c ija ń s k ic h . W p ie r w ­ szej E w a n g e lii w y r a ż a sw e m y ś li r a b b i c h rz e ś c ija ń s k i, „u czo n y w P iś m ie , k tó r y s ta ł się u c z n ie m k r ó le s tw a n ie b ie s k ie g o ” (M t 13, 52), z d o ln y do u k a z a ­ n ia , że c h rz e ś c ija ń s tw o je s t czym ś n o w y m , a je d n o c z e śn ie je s t k o n ty n u a c ją n a u c z a n ia P is m a , je s t „ o jc e m ro d z in y , k tó r y ze sw eg o s k a r b c a w y d o b y w a rz e c z y n o w e i s t a r e ”.

P o w sz e c h n ie p r z y jm u je się, że E w a n g e lia M a te u sz a z o s ta ła z re d a g o w a n a w A n tio c h ii. R o lla n d s tw ie rd z a , że to m n ie m a n ie p o z o s ta je w zgodzie z a n a ­ liz ą ź ró d e ł M a te u s z a : ta k ż e w A n tio c h ii m ia ła p o w s ta ć E w a n g e lia h e lle n i­ s ty c z n a , g łó w n e ź ró d ło M a te u sz a . N a d to z n a c z e n ie p rz y p is y w a n e w p ie r w s z e j E w a n g e lii o so b ie P io t r a (M t 4, 18; 8, 14; 14, 28— 29; 15, 15; 16, 16— 19; 17, 24— 27) tłu m a c z y się ty m , że P io tr p rz e b y w a ł w ty m m ie śc ie ja k iś czas, zgo­ d n ie ze ś w ia d e c tw e m P a w ła (G a 2, 11— 12). W reszcie, w p ie rw s z e j E w a n g e lii m o ż n a d o s trz e c w p ły w ję z y k a a r a m e js k ie g o , d o k ła d n ie j: d ia le k tu sy ry js k ie g o , p r z e ja w ia ją c y się m . in. w c z ę sty m u ż y w a n iu łą c z ą c e g o p rz y s łó w k a „ w te d y ” (gr. to te , a ra m , b e d a y in ), c h a ra k te ry s ty c z n e g o d la te g o ję z y k a . R e d a k to r E w a n g e lii M a te u s z a p is a ł w ję z y k u g re c k im , a le b y ła to g re k a p ro w in c jo ­ n a ln a , u le g a ją c a w p ły w o m s y r y js k im .

T e o ria P h . R o lla n d a ro z p r a c o w a n a z o sta ła w d r u g ie j części jeg o k s ią ż k i (s. 59—202). W części p ie r w s z e j w y k a z u je o n n ie w y s ta rc z a ln o ś ć d a w n ie js z y c h ro z w ią z a ń : w z a je m n e j z a le ż n o śc i e w a n g e lis tó w , z a le ż n o śc i od je d n e j E w a n ­ g e lii p ie r w o tn e j, te o r ii d w ó c h ź ró d e ł (s. 17— 56). W części tr z e c ie j u k a z u je b r a k i n o w sz y c h te o r ii: V a g a n a y a , G a b o u ry ’ego i B o is m a rd a (s. 209—244). W u z u p e łn ie n iu b ib lio g ra fic z n y m o d n o to w u je ta k ż e in n e n o w sze p ra c e p o ­ św ię c o n e te m u z a g a d n ie n iu (s. 251—255).

O czy w iście ta k ż e ro z w ią z a n ie R o lla n d a tr z e b a tr a k to w a ć ja k o h ip o te z ę . C zas p o k aże, czy b ę d z ie o n a m ia ła w ię k s z ą siłę p rz e b ic ia n iż in n e.

ks. R o m a n B a r tn ic k i, W a r s z a w a

F ra n c is z e k S IE G S J, L is ty do s ie d m iu K o śc io łó w . A p o k a lip s a św . J a n a 1— 3

z k o m e n ta r z e m e g z e g e ty c z n o -te o lo g ic z n y m , W a rs z a w a 1985, W y d a w n ic tw o M ic h a lin e u m , s. 126 (S e ria B o b o la n u m , t. 12).

S łu sz n ie s tw ie rd z a a u t o r w p ie r w s z y m z d a n iu w s tę p u , że „ o s ta tn ia K s ię ­ g a N ow ego T e s ta m e n tu b y ła z a p e w n e b a rd z ie j z ro z u m ia ła d la p ie rw s z y c h je j a d r e s a tó w a n iż e li d la n a s tę p n y c h p o k o le ń ”. N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że A p o k a lip s a je s t k się g ą tr u d n ą . J u ż w s ta ro ż y tn o ś c i b u d z iła n a m ię tn e d y s k u ­ sje , b y ła te ż ź ró d łe m w ie lu b łę d n y c h p o g lą d ó w , n a w e t h e re z ji. W c z a sa c h w sp ó łc z e s n y c h o b s e r w u je m y n a n o w o ży w e z a in te r e s o w a n ie tą k się g ą . N ie ­ s te ty ta k ż e o b e c n ie c zęsto A p o k a lip s a je s t w y k o r z y s ty w a n a d la p o p a rc ia n ie ­ z d ro w y c h s p e k u la c ji, rz e k o m o w y n ik a ją c y c h z je j tre śc i.

R E C E N Z J E

W te j s y tu a c ji A p o k a lip s a p o w in n a b y ć p rz e d m io te m ż y w e j u w a g i ta k ż e ze s tr o n y p o ls k ic h b ib lis tó w k a to lic k ic h . N ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , że w o g ó le p o m ija ją o n i w s w y c h b a d a n ia c h tę k się g ę . A r ty k u ł k s. H. L e m p y, o p u ­ b lik o w a n y w R B L 39 (1986) 259— 274, św ia d c z y d o b itn ie o ty m , że p o d r u g ie j w o jn ie ś w ia to w e j p o św ię c o n o je j ju ż d o sy ć d u ż o o p ra c o w a ń . W obec r o s n ą ­ c ych p o tr z e b i z a in te re s o w a n ia cią g le je s t ic h je d n a k za m ało . S zczeg ó ln ie o d c z u w a się b r a k k o m e n ta rz y , k tó r e b y w sp o só b p r z y s tę p n y , a je d n a k z w y ­ k o rz y s ta n ie m o sią g n ię ć n o w szej egzegezy, in t e r p r e to w a ły tę t r u d n ą k się g ę . W a r u n k i te s p e łn ia o p ra c o w a n ie k s . F r a n c is z k a S ię g a . N ie je s t to p ie r ­ w sz a p r a c a a u to r a . J u ż w r. 1981 k s. F . S ieg w y d a ł w K ra k o w ie m o n o g ra fię p o św ię c o n ą c h ry s to lo g ii S y n a C złow ieczego w A p 1, 9— 3, 21. B y ło to s t u ­ d iu m ściśle n a u k o w e , z a w ie ra ją c e d ro b ia z g o w e a n a liz y lite r a c k ie i te o lo g ic z ­ ne. A u to r p rz e d s ta w i! ta m n a jp ie rw 7 g e n e z ę o k re ś le n ia „ S y n C z ło w ie c z y ”. A n a liz a o p is u w iz ji S y n a C zło w ieczeg o (1, 9— 20) o ra z f o r m u ł p r e z e n ta c ji w A p 2— 3 d o p ro w a d z iła do s tw ie rd z e n ia , że z w ro t „ p o d o b n y d o S y n a cz ło ­ w ie c z e g o ” je s t o k re ś le n ie m c h ry s to lo g ic z n y m , k tó r e je s t w y ra z e m k o n c e p c ji a u to r a A p o k a lip s y , p o m im o is tn ie n ia w n im w ie lu e le m e n tó w s t a r o te s ta m e n ­ ta ln y c h . N a to m ia s t w' A p 2— 3, z d a n ie m k s. F. S ię g a , a u to r k s ię g i w s t y li­ z o w a n e j m o w ie p ro r o c k ie j, m a ją c e j fo r m ę lis tu o k ó ln e g o , „ p rz e p o w ia d a C h ry s tu s a Z m a r tw y c h w s ta łe g o i o k re ś la J e g o s to s u n e k do ró ż n y c h s y t u a c ji w lo k a ln y c h K o ścio łach ... W s w o je j o r y g in a ln e j i n t e r p r e ta c ji C h r y s tu s a Z m a rtw y c h w s ta łe g o u k a z u je G o ja k o n ie z w y k le g łę b o k o z a a n g a ż o w a n e g o w k o n k r e tn y c h s y tu a c ja c h lo k a ln y c h K o ścio łó w i ic h in d y w id u a ln y c h c z ło n ­ k ó w ” (s. 160).

T rz y p ie rw s z e ro z d z ia ły A p o k a lip s y są p rz e d m io te m r e f le k s j i k s. F . S ię ­ g a ta k ż e wr d r u g ie j, o m a w ia n e j t u k siążce. M a o n a je d n a k n ie c o in n y c h a ­ r a k t e r . J e s t k o m e n ta rz e m , n a p is a n y m w p r a w d z ie w o p a rc iu o lic z n e p r a c e n a u k o w e , z w y k o r z y s ta n ie m ta k ż e w ła s n e g o , p o p rz e d n ie g o s tu d iu m , a le o p r a ­ c o w a n y m w fo r m ie d o s tę p n e j d la szerszeg o g ro n a c z y te ln ik ó w . P r a c a p o p rz e d z o n a je s t sło w e m w s tę p n y m . P o d a je o no n a jw a ż n ie js z e w ia d o m o ś c i w p ro w a d z a ją c e do A p o k a lip s y . S ą o n e z re d a g o w a n e b a rd z o j a ­ sno, z g o d n ie z a k tu a ln y m s ta n e m w ie d z y . W y d a je m i się je d n a k , że n a t e ­ m a t ta k tr u d n e j k s ię g i m o ż n a by ło p o d a ć n ie c o w ię c e j in f o rm a c ji. C z y te ln ik b y łb y w ó w c z a s le p ie j z o rie n to w a n y w c h a r a k te r z e te j k się g i b ib lijn e j.

N a p o c z ą tk u A p o k a lip s y z a m ieszczo n y z o s ta ł p ro lo g do c a łe j k s ię g i (1, 1— 3), a n a s tę p n ie p ro lo g do lis tó w „d o s ie d m iu K o śc io łó w ” (1, 4—8). P o n ic h n a s tę p u je w id z e n ie w s tę p n e , k tó r e k s. F . S ieg n a z y w a „ le g ity m o w a n ie m się a u to r a lis tó w do s ie d m iu K o śc io łó w ” (1, 9— 20), a p o n im lis ty do s ie ­ d m iu K o ścio łó w (r. 2— 3). T e części sk ła d o w e tr z e c h p ie rw s z y c h ro z d z ia łó w s ą też p o d s ta w ą p o d z ia łu p r a c y k s. F . S ięg a.

A u to r p o d a je zaw sze n a jp ie r w tłu m a c z e n ie , k tó r e z a c z e rp n ą ł z B ib lii T y sią c le c ia . J e s t o n o w y d r u k o w a n e in n ą c z c io n k ą , często n a o d d z ie ln e j s tr o ­ n ie . T e k s t u ło ż o n y z o s ta ł p rz e z a u to r a w s tro fy , co b a rd z o u ła tw ia c z y ta n ie i z ro z u m ie n ie .

K o m e n ta r z je s t d o sy ć szczeg ó ło w y , a je d n a k n ie p rz y tła c z a d ro b ia z g a m i a n i n ie n u ż y c z y te ln ik a . O m a w ia n e są k o le jn o p o szczeg ó ln e f r a z y czy p o je ­ d y n c z e z w ro ty i p o ję c ia . C hoć a u to r m a n a u w a d z e o d b io rc ę n ie k o n ie c z n ie z a a w a n s o w a n e g o w b ib lis ty c e , to je d n a k c z a sa m i u w a ż a ł z a sto so w n e o d w o ­ ła ć się do te k s tu o ry g in a ln e g o . W y ja ś n ia w ta k ic h w y p a d k a c h z n a c z e n ie te r m in ó w g re c k ic h , a le c z y n i to ta k , b y n ie zm ęc zy ć c z y te ln ik a filo lo g ią i n ie z n ie c h ę c ić do d a ls z e j le k tu r y . W n ie k tó ry c h w y p a d k a c h a u to r p o w o łu je się n a in n e p ra c e e g z e g e ty c z - n e , z a z w y c z a j o b co jęz y czn e. N ie k ie d y ks. F. S ieg p o d a je cu d z e o p in ie , a le b y n a jm n ie j n ie s u g e r u je się a u to r y te ta m i, p o tr a f i z a ją ć w ła s n e s ta n o w is k o , c z a se m n a w e t p rz e c iw s ta w ia się czy im ś p o g lą d o m (np. n a s. 15). W s u m ie p r a c a z a w ie ra 171 p rz y p isó w . S z k o d a ty lk o , że z o s ta ły o n e z a m ieszczo n e n a k o ń c u k s ią ż k i, a n ie p o d te k s te m . C ią g łe p r z e w ra c a n ie k a r t e k b a rd z o u t r u ­

R E C E N Z J E

d n ia le k tu r ę . N ie n a le ż a ło się b a ć teg o , że p rz y p is y m o g ą s tw a r z a ć w ra ż e n ie d z ie ła n a u k o w e g o i z n ie c h ę c a ć m n ie j p rz y g o to w a n y c h c z y te ln ik ó w . S a m te k s t je s t p o d a n y b a rd z o p rz y s tę p n ie , z ro z u m ia le , a o d b io rc a n ie z a in te r e s o w a n y r e f e r e n c ja m i m oże je po p r o s tu p o m in ą ć .

W s u m ie o tr z y m a liś m y c e n n y k o m e n ta rz do p o c z ą tk o w y c h ro z d z ia łó w A p o k a lip s y . W obec a u to r a n a le ż a ło b y w y ra z ić ży czen ie, b y s k o m e n to w a ł ta k ż e c ią g d a ls z y te j ta je m n ic z e j k sięg i.

k s . R o m a n B a r tn ic k i, W a r sza w a

A n to n V Ö G T L E , O ffe n b a r u n g s g e s c h e h e n und, W ir k u n g s g e s c h ic h te . N e u te s ta -

m e n tlic h e B e itr ä g e , F re ib u rg -B a s e l-W ie n 1985, V e rla g H e rd e r, s. 328.

T e rm in W ir k u n g s g e s c h ic h te je s t sto s u n k o w o n o w y . W sp ó łc z e sn a eg zeg e- z a z a z w y c z a j o k re ś la n im o d d z ia ły w a n ie te k s tó w b ib lijn y c h n a n a u k ę i ż y ­ cie K o śc io ła c zasó w p o n o w o te s ta m e n ta ln y c h . D la te g o a u t o r c z u ł p o trz e b ę w y ja ś n ie n ia , d la c z e g o te r m in te n z n a la z ł się w ty t u le je g o d zieła. S tw ie r d z a w p rz e d m o w ie , że c a łe p o w ie lk a n o c n e p rz e p o w ia d a n ie , w ia r ę i życie, a ż po w ie lo g ło so w y c h ó r p ó ź n y c h p is m N ow ego T e s ta m e n tu , m o ż n a ro z u m ie ć ja k o o d p o w ie d ź n a o b ja w ie n ie J e z u s a i w ty m se n s ie m oże by ć o no u w a ż a n e za

W ir k u n g s g e s c h ic h te . Z a ró w n o zach o w a w c z e , ja k i m n ie j lu b b a rd z ie j a k t u ­

a liz u ją c e — w z a le ż n o śc i od ró ż n y c h s y tu a c ji, k rę g ó w s łu c h a c z y i s ta w ia n y c h p y ta ń — p rz e k a z y w a n ie tr e ś c i ży cia i d z ia ła ln o ś c i J e z u s a , p ro w a d z ą c e aż do ic h s p is a n ia , m oże b y ć o k re ś lo n e ja k o p ro c e s o d d z ia ły w a n ia (w ir k u n g s g e s c h i-

c h tlic h e r P ro zess) O b ja w ie n ia , k tó r e w ra z ze Z m a r tw y c h w s ta n ie m o sią g n ę ło

sw ó j szczy t i k re s . A r ty k u ł y z e b ra n e w części p ie r w s z e j, n o sz ą c e w s p ó ln y ty tu ł: P r z e p o w ia d a n ie J e z u s a i p r z e k a z J e z u s a s ię g a ją w ię c o b ja w ie n ia J e ­ z u sa, n a to m ia s t a r t y k u ły n a s tę p n e , p o św ię c o n e lis to w i św . P a w ła do R z y m ia n i in n y m p is m o m n o w o te s ta m e n ta ln y m , tr z e b a ju ż z aliczy ć do W ir k u n g s g e s ­ c h ic h te . P re z e n to w a n y to m je s t w y b o re m n o w sz y c h a r t y k u łó w a u to r a , d o ty c z ą ­ cy c h n e w ra lg ic z n y c h p ro b le m ó w b a d a ń n o w o te s ta m e n ta ln y c h . P rz y g o to w u ją c do d r u k u w n in ie js z y m z b io rz e do n ie k tó r y c h z n ic h A. V ö g tle d o d a ł u z u ­ p e łn ie n ia (do a r ty k u łó w : o p e ry k o p ie c h rz c ie ln e j w M k 1, 9— 11, o d y s k u to ­ w a n y c h m o cn o w ie rs z a c h M t 16, 17—19, o ro z u m ie n iu z b a w c z e j ś m ie rc i J e z u s a ). P ie r w s z y w to m ie a r t y k u ł (s. 11— 33) p o s z u k u je w e w n ę trz n y c h p o w ią ­ z a ń p o m ię d z y p rz e p o w ia d a n ie m J e z u s a o B ogu i o k r ó le s tw ie B ożym . P rz e d e w s z y s tk im d y s k u to w a n e je s t zn a c z e n ie w y p o w ie d z i J e z u s a d o ty c z ą c y c h p rz y ­ szłości, a z w ła sz c z a p y ta n ie , czy J e z u s m ó w ił ty lk o o p rz y s z ły m n a d e jś c iu k r ó le s tw a B ożego, czy r a c z e j s łu sz n ie u tr z y m u je p rz e k a z s y n o p ty c z n y , że s a m J e z u s „ k ró le w s k ie p a n o w a n ie B o g a ” r o z u m ia ł ja k o p o ję c ie o b e jm u ją c e te r a ź n ie js z o ś ć i p rz y s z ło ść esc h a to lo g ic z n e g o , z b a w czeg o d z ia ła n ia B oga.

A r ty k u ł d r u g i (s. 34—49) m a c h a r a k t e r n ie c o p o le m ic z n y . W obec o s ta t­ n ic h p ró b z w a lc z a n ia p o c h o d z e n ia m o d litw y „O jcze n a s z ” w p r o s t od Je z u s a , a u to r o p o w ia d a się za d o b rz e u z a s a d n io n y m , p rz y jm o w a n y m p rz e z z d e c y d o ­ w a n ą w ię k sz o ść a u to r ó w p o g lą d e m , że o b y d w a u ję c ia te g o te k s tu (Ł k 11, 2c— 4 i M t 6, 9b— 13) w y w o d z ą się od m o d litw y , w y p o w ie d z ia n e j po a r a - m e js k u p rz e z s a m e g o Je z u s a . Z w ró c o n a z o s ta ła u w a g a n a e sc h a to lo g ic z n y w y d ź w ię k p r ó ś b s f o rm u ło w a n y c h w liczb ie m n o g ie j.

T rz e c i a r t y k u ł (s. 50— 69) po ra z p ie rw s z y o p u b lik o w a n y z o s ta ł b a rd z o n ie d a w n o , bo w r. 1982. A. V ö g tle u s to s u n k o w u je się w n im do h ip o te z n a te m a t z n a c z e n ia t y t u łu „ S y n c zło w ie czy ” w ź ró d le Q, w y s u n ię ty c h w p r a ­ c a c h A. P o la g a , P . H o ffm a n n a i H. S c h ü rm a n n a . D o d a n y do o b ecn eg o w y ­ d a n ia p rz y p is 54a w z m ia n k u je ró w n ie ż m o n o g ra fię W . G. K ü m m e la , k tó r a u k a z a ła się w r. 1984. J e s t to ś w ia d e c tw e m śle d z e n ia d y s k u s ji n a u k o w e j i o d n o to w y w a n ia w s z e lk ic h w a ż n ie js z y c h p ro p o z y c ji i ro z w ią z a ń . W s p r a w ie