Agrotechnika i mechanizacja
N
N
N
A
A
A
W
W
W
O
O
O
Ż
Ż
Ż
E
E
E
N
N
N
II
I
E
E
E
A
A
A
Z
Z
Z
O
O
O
T
T
T
E
E
E
M
M
M
N
N
N
O
O
O
W
W
W
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
O
O
O
D
D
D
M
M
M
II
I
A
A
A
N
N
N
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
U
U
U
P
P
P
R
R
R
A
A
A
W
W
W
II
I
A
A
A
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
N
N
N
A
A
A
G
G
G
LL
L
E
E
E
B
B
B
A
A
A
C
C
C
H
H
H
LL
L
E
E
E
K
K
K
K
K
K
II
I
C
C
C
H
H
H
dr inż. Cezary Trawczyński
IHAR – PIB, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie, 05-140 Serock e-mail: c.trawczynski@ihar.edu.pl
pośród składników stosowanych w nawożeniu najbardziej plonotwórczy jest azot. Z tej racji w praktyce dość często stosuje się dawki azotu przewyższa-jące wymagania roślin. Należy zdawać sobie zatem sprawę, że przenawożenie azotem powoduje bardzo bujny rozwój części nad-ziemnej ziemniaka, a opóźnia gromadzenie plonu. Zbyt wysokie dawki azotu odbijają się również niekorzystnie na jakości bulw, po-wodując większe ciemnienie miąższu, wzrost poziomu azotanów i udziału w plonie bulw z pustowatością, zmniejszenie zawartości su-chej masy, witaminy C i skrobi oraz większą podatność bulw na uszkodzenia mechanicz-ne podczas zbioru i straty w okresie prze-chowywania. Należy również, z uwagi na wysokie ceny nawozów mineralnych, w tym azotowych, stworzyć optymalne warunki do jak najbardziej efektywnego ich działania. O wysokiej efektywności nawożenia mineral-nego ziemniaków, m.in. azotem, decydują przede wszystkim:
● warunki agrochemiczne gleby (uregulo-wany odczyn, czyli dla gleb lekkich pH w KCl ok. 5,5, dla gleb średnich ok. 6,0, dla gleb ciężkich ok. 6,5, i co najmniej średnia za-sobność w przyswajalne formy podstawo-wych składników pokarmopodstawo-wych, fosforu, potasu i magnezu);
● właściwa agrotechnika (zmianowanie, dobór odmiany, poziom i rodzaj nawożenia naturalnego czy organicznego, zabiegi uprawy gleby, ochrona przed chwastami, chorobami i szkodnikami).
W odniesieniu do fosforu i potasu potrze-by nawozowe ziemniaka należy opierać na zawartości tych składników w glebie. W tym celu najlepiej zlecić analizę pobranych pró-bek glebowych Okręgowej Stacji Chemicz-no-Rolniczej. Stacje wykonują analizę za-sobności gleby i ustalają wielkość dawek tych składników do zastosowania. Znając zasobność gleby w fosfor czy potas, można również określić potrzeby nawozowe ziem-niaków na te składniki we własnym zakresie, wykorzystując do tego celu opracowane współczynniki (tab. 1).
Przy różnej zasobności gleby w potas czy fosfor ilość składnika pobranego z oczeki-wanym plonem należy pomnożyć przez od-powiedni współczynnik, przyjmując że ilość fosforu i potasu pobierana z plonem 1 t bulw wynosi odpowiednio 1,5 kg P2O5 i 7 kg K2O.
Wynika z tego, że przy średniej zawartości fosforu i potasu w glebie nawożonej oborni-kiem i plonie bulw na poziomie 30 t z ha dawka fosforu i potasu w czystym składniku powinna stanowić odpowiednio 45 i 126 kg na 1 ha.
W wypadku nawożenia azotem, z uwagi na labilność w glebie mineralnych form azotu (szybko przemieszczają się w profilu glebo-wym), stanowiących o żywieniu roślin, lep-szą metodę określania zapotrzebowania ziemniaka na ten składnik stanowi ocena plonowania w obrębie zróżnicowanych da-wek azotu. Metoda ta dowodzi, że reakcja plonu bulw na wzrastające dawki azotu jest zmienna i zróżnicowana w obrębie poszcze-gólnych genotypów. Stąd w oddziale
tu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Jadwisi-nie od wielu lat są prowadzone badania, w warunkach gleby lekkiej, w celu ustalenia optymalnego poziomu dawki azotu dla no-wych jadalnych i skrobiono-wych odmian ziem-niaka wpisywanych corocznie do krajowego rejestru, na podstawie zależności pomiędzy wielkością plonu a wzrastającą dawką azotu od 0 do 200 kg/ha. Wykaz 18 odmian
ziem-niaka badanych w latach 2009-2011 przed-stawia tabela 2. Celem badań, oprócz wy-znaczenia poziomu nawożenia azotem, wa-runkującego uzyskanie optymalnego plonu, i określenia efektywności zastosowanej dawki azotu u poszczególnych odmian, była rów-nież analiza wpływu nawożenia azotem na udział bulw dużych w plonie oraz zawartość skrobi i azotanów w bulwach.
Tabela 1
Współczynniki* do przeliczenia ilości składników
pobieranych z plonem ziemniaków na dawki nawozów fosforowych i potasowych
Nawożenie Składniki Klasa zasobności gleby
organiczne bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka
Na oborniku fosfor potas 2,8 0,9 1,8 0,8 1,0 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 Bez obornika fosfor
potas 3,0 1,3 2,0 1,2 1,2 1,0 0,7 0,7 0,5 0,5
* ilość składnika pobranego z oczekiwanym plonem należy pomnożyć przez określony współczynnik
Tabela 2
Odmiany ziemniaka badane w latach 2009-2011. IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie
Wcze- Odmiana i przydatność
sność jadalna skrobiowa
Wczesne Tucan Średnio wczesne Almera, Ametyst, Benek, Finezja, Gawin, Jutrzen-ka, Legenda, Promyk, Sagitta, Stasia, Tetyda, Wiarus Średnio
późne Gustaw Bosman
Późne Soplica, Zagłoba Sekwana Badania prowadzono w warunkach przyo-rywania słomy i zielonej masy poplonu ścier-niskowego z gorczycy białej. Nawożenie mineralne fosforem i potasem wynikało z zasobności gleby w przyswajalne formy tych składników. Z uwagi na wysoką zasobność w fosfor oraz niską w potas każdego roku jesienią stosowano 40 kg/ha P2O5 i 130
kg/ha K2O.
W miarę zwiększania dawki azotu od 0 do ok. 100 kg/ha plon bulw przyrasta szybko i efektywność nawożenia jest wysoka, czyli notuje się duży przyrost plonu na 1 kg zasto-sowanego azotu. Następnie, w zakresie
da-wek ok. 100-150 kg, efekty przyrostu plonu zmniejszają się i od dawki 150 do 200 kg/ha plon może już nie wzrastać, lecz maleć, co jest uzależnione od odmiany i powinno być świadomie wykorzystywane przez producen-tów. Efektem badań nad zapotrzebowaniem odmian ziemniaka na azot jest zaliczenie ich do jednej z trzech grup: o małych (ok. 100 kg N/ha), średnich (ok. 120 kg N/ha) lub dużych (ok. 140 kg N/ha) potrzebach. W uprawie ziemniaków bez nawożenia organicznego ustalone dawki azotu należy zwiększyć o ok. 20-40 kg N/ha.
Nawozy azotowe można zastosować w czasie wiosennych zabiegów uprawowych, celem dokładnego wymieszania ich z glebą, lub bezpośrednio przed sadzeniem ziemnia-ków. Dawkę azotu najlepiej podzielić na dwie części i połowę zastosować przed sadze-niem, a drugą część, uzupełniającą, bezpo-średnio przed wschodami. Zastosowanie zbyt wysokiej dawki azotu bezpośrednio przed sadzeniem i niewymieszanie nawozu z glebą może prowadzić do zniszczenia kieł-ków i powstawania pustych miejsc na plan-tacji.
Azot pod ziemniaki można stosować w formie saletrzanej (saletra amonowa lub sa-letrzak) oraz amidowej (mocznik). Saletra amonowa i saletrzak są bardziej wskazane w uprawie odmian wczesnych na wczesny zbiór, ze względu na szybszy rozkład, a
po-zostałe odmiany wczesne i późne, zbierane w pełni dojrzałości, lepiej nawozić moczni-kiem.
Na podstawie badań z lat 2009-2011 od-miany Stasia, Tetyda i Tucan zaliczono do grupy o małych wymaganiach w odniesieniu do zalecanej dawki azotu, Almera, Ametyst, Bosman, Finezja, Jutrzenka, Legenda, Pro-myk, Soplica i Zagłoba do grupy o średnich wymaganiach, natomiast Benek, Gawin, Gustaw, Sagitta, Sekwana i Wiarus do grupy o wymaganiach dużych (tab. 3). W wypadku odmian Sekwana, Soplica, Zagłoba, Almera,
Promyk i Finezja uzyskano wysoki ogólny plon bulw, powyżej 50 t z ha, a u odmian Promyk, Zagłoba, Jutrzenka, Finezja, Tety-da, Benek i Stasia wysoką efektywność na-wożenia azotem, od 116 do 154 kg N na 1 kg zastosowanego N. Ponadto największym procentowym udziałem bulw dużych w plonie (o średnicy powyżej 6 cm) charakteryzowały się jadalne odmiany Zagłoba, Wiarus i Fine-zja, co z kolei jest pożądane, jeśli wykorzy-stuje się je do bezpośredniej konsumpcji (tab. 3).
Tabela 3
Wymagania nawozowe i efektywność nawożenia azotem nowych odmian ziemniaka uprawianych na glebach lekkich. IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie, 2009-2011
Odmiana Zalecana dawka N (kg/ha) Ogólny plon bulw (t z ha) Udział bulw o średnicy powyżej 6 cm (%) Efektywność dawki N (kg bulw na 1 kg N) Almera 120 54,2 39 81 Ametyst* 120 48,7 9 98 Benek 140 44,2 34 123 Bosman 120 48,3 27 95 Finezja 120 50,5 41 126 Gawin* 140 44,4 10 74 Gustaw* 140 40,8 19 98 Jutrzenka* 120 44,4 24 129 Legenda* 120 37,2 10 98 Promyk 120 52,2 20 154 Sagitta 140 44,9 22 79 Sekwana 140 56,9 56 66 Soplica* 120 54,9 30 85 Stasia* 100 44,5 12 116 Tetyda* 100 46,4 34 126 Tucan 100 40,8 30 82 Wiarus 140 44,9 50 73 Zagłoba 120 54,5 58 150
* badania w toku; źródło – badania własne
Poziom nawożenia azotem w istotnym stopniu kształtuje zawartość skrobi w bul-wach. W warunkach zróżnicowanego pozio-mu nawożenia azotem zawartość skrobi, średnio dla poszczególnych odmian, stop-niowo wzrostała do dawki 100 kg N/ha, a po zastosowaniu 150 i 200 kg N/ha zmniejszała się, przy czym pod wpływem dawki 200 kg N/ha była to już obniżka istotna w porówna-niu z dawką 100 kg N/ha (tab. 4).
Zastosowanie odpowiedniego poziomu nawożenia azotem ma szczególne znacze-nie w uprawie odmian skrobiowych. Badane
odmiany skrobiowe Sekwana i Bosman cha-rakteryzowały się wyższym poziomem skrobi w bulwach niż Tucan. Z uwagi jednak na to, że Sekwana ma znacznie większy potencjał plonotwórczy niż Bosman, stosując odpo-wiednią dawkę azotu, można uzyskać plon skrobi powyżej 10 t z ha. Jeśli chodzi o ja-dalne, największą zawartość skrobi w bul-wach, ponad 15%, stwierdzono u odmian Legenda, Gustaw i Gawin, co – jeśli potwier-dziłoby się w kolejnych latach badań – może je predysponować nie tylko do bezpośredniej
konsumpcji, ale i do wykorzystania również w przemyśle przetwórczym i spożywczym.
Wraz ze wzrostem poziomu nawożenia azotem stwierdzono istotny przyrost zawar-tości azotanów w bulwach poszczególnych odmian. Poziom azotanów, średnio dla od-mian, był 3-krotnie wyższy po dawce 200 kg N/ha w porównaniu z obiektem bez stoso-wania azotu (tab. 5). Należy jednak
podkre-ślić, że nawet po zastosowaniu dawki 200 kg N/ha u wszystkich odmian stwierdzono niski poziom kumulacji azotanów w bulwach (po-niżej 100 mg/kg świeżej masy). Niezależnie od wielkości dawki azotu najmniejszą zawar-tością azotanów w bulwach charakteryzowa-ła się odmiana Gawin (6,6 mg NO3/kg św.
masy), a największą Tucan (67,3 mg NO3/kg
św. masy).
Tabela 4
Wpływ zróżnicowanych dawek azotu na procentową zawartość skrobi w bulwach badanych odmian ziemniaka. IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie, 2009-2011
Odmiana Dawka N (kg/ha) Średnia
0 50 100 150 200 Almera 10,4 10,1 10,3 10,1 10,1 10,2 Ametyst* 13,5 13,5 14,2 14,1 13,6 13,7 Benek 13,3 13,1 13,4 13,3 13,1 13,2 Bosman 18,1 18,3 18,0 17,7 17,6 17,9 Finezja 14,5 14,5 15,2 14,4 14,1 14,5 Gawin* 16,2 16,3 16,4 15,3 15,2 15,9 Gustaw* 16,0 16,5 16,4 16,1 15,2 16,0 Jutrzenka* 13,3 13,3 13,5 13,1 13,2 13,3 Legenda* 16,3 16,5 16,8 16,6 16,2 16,5 Promyk 13,4 13,2 14,1 13,6 12,7 13,4 Sagitta 12,7 13,1 13,4 13,0 13,0 13,0 Sekwana 17,8 18,7 18,2 17,9 17,8 18,1 Soplica* 12,9 13,5 13,7 13,3 12,5 13,2 Stasia* 14,4 14,5 14,4 14,1 13,4 14,2 Tetyda* 10,8 11,3 11,6 11,1 10,8 11,1 Tucan 17,1 17,2 17,2 16,8 16,3 16,9 Wiarus 14,2 14,0 14,7 14,7 14,4 14,4 Zagłoba 10,8 10,7 10,6 10,0 9,4 10,3 Średnia 14,2 14,4 14,6 14,2 13,8 NIR0,05 0,5 0,7
* badania w toku; źródło – badania własne
Z dotychczas przeprowadzonych badań wynika, że nawet w warunkach wysokich dawek azotu wzmożone gromadzenie azo-tanów w bulwach jest zbieżne bardziej z wy-stępowaniem lat suchych, z niedoborem opadów w okresie wegetacji niż z latami mo-krymi. Należy podkreślić, że analizowane lata badań nie zaliczały się generalnie do suchych, co tłumaczy mniejszą skłonność do kumulowania azotanów w bulwach nawet po zastosowaniu wysokiej dawki azotu, do 200 kg N/ha.
Podsumowując, można stwierdzić, że spośród przebadanych odmian jadalnych
najbardziej predysponowane do uprawy na glebach lekkich są odmiany Zagłoba, Alme-ra, Promyk i Finezja, charakteryzujące się średnimi wymaganiami w stosunku do azotu (ok. 120 kg N/ha), a jednocześnie odznacza-jące się wysokim poziomem plonu (powyżej 50 t z ha). Ponadto w przypadku odmian Zagłoba, Promyk i Finezja można uzyskać wysoką efektywność nawożenia (powyżej 100 kg bulw na 1 kg zastosowanego azotu) oraz dodatkowo Zagłoba charakteryzuje się bardzo wysokim udziałem w plonie bulw du-żych (58%), o średnicy powyżej 6 cm. Z kolei wśród skrobiowych dominowała Sekwana,
co z uwagi na uzyskany wysoki poziom plo-nu bulw i zawartość skrobi w bulwach, ok.
18%, umożliwiło uzyskanie plonu skrobi po-wyżej 10 t z ha.
Tabela 5
Wpływ zróżnicowanych dawek azotu na zawartość azotanów (mg NO3/kg świeżej
masy) w bulwach badanych odmian. IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie, 2009-2011
Odmiana Dawka N (kg/ha) Średnia
0 50 100 150 200 Almera 32,3 37,5 49,6 72,0 91,3 56,6 Ametyst* 8,5 11,0 13,0 14,5 13,5 12,1 Benek 19,0 28,5 51,3 59,8 64,0 44,5 Bosman 6,6 10,8 14,3 17,3 22,1 14,2 Finezja 15,6 22,8 37,5 49,1 58,8 36,8 Gawin* 5,0 5,0 6,0 8,0 9,0 6,6 Gustaw* 8,0 8,0 10,0 18,0 19,0 12,6 Jutrzenka* 19,5 24,5 40,5 56,5 57,0 39,6 Legenda* 11,0 13,0 22,0 25,0 47,0 23,6 Promyk 18,3 22,8 36,0 34,8 42,5 30,9 Sagitta 17,0 13,0 19,0 32,5 37,0 23,7 Sekwana 9,1 19,1 24,6 30,6 35,0 23,7 Soplica* 10,0 11,0 15,0 16,0 25,0 15,4 Stasia* 10,0 10,0 19,0 27,0 29,0 19,0 Tetyda* 25,0 28,5 42,0 51,0 61,0 41,5 Tucan 36,6 52,5 73,0 81,5 93,1 67,3 Wiarus 23,6 27,6 39,6 47,3 64,8 40,6 Zagłoba 18,1 25,5 39,0 50,5 78,1 42,2 Średnia 17,5 22,4 33,2 41,5 50,5 NIR0,05 5,8 13,5
* badania w toku; źródło – badania własne
Literatura
1. Fotyma E. 2000. Zasady nawożenia azotem z wy-korzystaniem testów glebowych i roślinnych. – Nawozy i Nawożenie 3a: 17-37; 2. Jabłoński K. 1996. Nawo-żenie ziemniaków. Fundacja ,,Rozwój SGGW” War-szawa: 38-53; 3. Jabłoński K. 2006. Wpływ poziomu
nawożenia azotem na plon i zawartość skrobi oraz na jakość nowych odmian ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 512: 193-200; 4. Lis B. 1996. Wpływ długo-ści okresu wegetacji odmian i nawożenia azotowego na zawartość azotanów w bulwach ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 440: 217-222; 5. Łabętowicz J.
2000. Współczesne poglądy na żyzność i metody
testowania gleb. – Nawozy i Nawożenie 3a: 106-130;
6. Nowacki W. (red.) 2011. Charakterystyka
Krajowe-go Rejestru Odmian Ziemniaka. Wyd. XIV. IHAR-PIB Oddz. Jadwisin: 40 s.; 7. Trawczyński C. 2004. Za-leżność między dawką azotu a plonem odmian ziem-niaka. – Biul. IHAR 232: 131-140; 8. Trawczyński C.
2006. Ocena skrobiowości nowych odmian ziemniaka pod wpływem nawożenia azotem. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: 141-148; 9. Trawczyński C., Wierz-bicka A. 2011. Reakcja nowych odmian ziemniaka na
