Nowe regulacje prawne w uprawie ziemniaka.

Ziemniak Polski 2005 nr 1 8

Nasiennictwo i odmianoznawstwo

NOWE REGULACJE PRAWNE W UPRAWIE ZIEMNIAKA

IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: swrobel@wp.pl

ok 2004 jest rokiem przełomowym w rolnictwie polskim. Od 1 maja jesteśmy już pełnoprawnym członkiem Unii Europej-skiej, a zatem musimy spełniać wiele wymo-gów natury prawnej związanych z produkcją i obrotem płodami rolnymi. W roku 2004 ukazało się kilkanaście rozporządzeń mini-stra rolnictwa i rozwoju wsi dotyczących uprawy ziemniaka, w szczególności produk-cji nasiennej i urzędowej kontroli jej

zdro-wotności.

Najważniejsze zmiany, wprowadzone rozporządzeniami do 21 kwietnia 2004, zo-stały opisane w Ziemniaku Polskim 2004 nr 2 (Wróbel 2004). Jednak od tego czasu po-jawiło się kilka nowych aktów prawnych do-tyczących tej strategicznej rośliny, jaką jest ziemniak.

W rozporządzeniu z dnia 26 kwietnia 2004 r. minister rolnictwa i rozwoju wsi zgodnie z ustawą o nasiennictwie ustalił ter-min składania przez hodowców wniosków o wpis odmiany do krajowego rejestru. Ho-dowca, który zamierza zarejestrować nową odmianę ziemniaka, musi złożyć wniosek do Centralnego Ośrodka Badania Odmian Ro-ślin Uprawnych (COBORU) w okresie po-między 1 listopada a 31 grudnia. Rozporzą-dzenie to określa również wzór takiego wniosku oraz tzw. kwestionariusz technicz-ny, w którym podaje się dokładną charakte-rystykę zgłaszanej odmiany.

Od 1 maja 2004 r. obowiązuje też nowe rozporządzenie dotyczące urzędowych me-tod oceny polowej, laboratoryjnej i cech ze-wnętrznych materiałów nasiennych ziemnia-ka (Dz.U. 103 z dnia 1.05.2004 poz. 1093). Ocenie polowej podlegają plantacje nasien-ne od 0,5 ha, co oznacza, że plantacje mniejsze nie mogą być już zgodnie z obo-wiązującą ustawą o nasiennictwie planta-cjami nasiennymi, podlegającymi urzędowej

kontroli. Zapis ten eliminuje dotychczas bar-dzo często występujące w praktyce małe parcele, często 0,1-hektarowe, na których prowadzono produkcję nasienną ziemniaka. W wypadku plantacji większych niż 10 ha (dotyczy jednej odmiany w tym samym stop-niu kwalifikacji, na tym samym polu) zgodnie z rozporządzeniem dzieli się je na części nie przekraczające 10 ha i każdą część ocenia oddzielnie. Kwalifikator przed dokonaniem oceny plantacji powinien sprawdzić, czy wielkość plantacji zgłoszonej do oceny polo-wej jest zgodna ze stanem faktycznym i czy ilość materiału sadzeniakowego zużytego do jej obsadzenia jest właściwie udokumento-wana. Brak wiarygodnego udokumentowania ewentualnych niezgodności skutkuje odstą-pieniem od oceny polowej. Podczas oceny polowej dokonuje się:

9 sprawdzenia izolacji przestrzennej i pło-dozmianu;

9 kontroli etykiet każdej partii materiału sadzeniakowego użytego do obsadzenia kontrolowanej plantacji, a numery etykiet wpisuje się do arkusza oceny polowej; 9 oceny występowania organizmów

kwa-rantannowych;

9 oceny porażenia plantacji przez szkodni-ki i choroby, szczególnie wirusowe;

9 oceny czystości odmianowej i ogólnego stanu rozwoju roślin na plantacji.

Stan plantacji nasiennej ocenia się we-dług tzw. jednostek kwalifikacyjnych. Pod-czas jednego przejścia przez plantację do-konuje się obserwacji roślin na dwóch redli-nach lub rzędach, ponieważ obserwacje mo-gą być również prowadzone podczas prze-chodzenia prostopadle do redlin. W wypadku stwierdzenia na roślinie objawów czarnej nóżki, chorób wirusowych lub wirusopodob-nych, bądź gdy zaobserwowana roślina jest nietypowa dla danej odmiany ziemniaka,

Ziemniak Polski 2005 nr 1 9 liczy się od tej rośliny kolejnych 100 krzaków

(po 50 roślin w dwóch sąsiednich redlinach) i odnotowuje zaistniałe wady – jest to pierw-sza jednostka kwalifikacyjna. W trakcie dal-szej obserwacji w razie stwierdzenia

kolej-nych roślin chorych lub nietypowych pobiera się sukcesywnie kolejne jednostki kwalifika-cyjne. Minimalna liczba jednostek na planta-cji uzależniona jest od jej wielkości (tab.1).

Tabela 1

Minimalna liczba jednostek kwalifikacyjnych w zależności od areału plantacji

Powierzchnia plantacji (ha) Minimalna liczba jednostek kwalifikacyjnych do 2 5 3 8 4 10 5 12 6 14 7 16 8 18 9-10 20

W czasie oceny polowej określa się rów-nież obsadę roślin na jednostce powierzchni. W wypadku niepełnej obsady (braki wscho-dów, przepusty w czasie sadzenia – ponad 30%) plantacja ulega dyskwalifikacji. Po wy-konaniu oceny polowej wydaje się (na miej-scu oceny) świadectwo o uznaniu lub pi-semną informację o niespełnieniu szczegó-łowych wymagań, jeśli plantacja nasienna została zdyskwalifikowana.

Próby do badań laboratoryjnych (weryfi-kacyjnych) pobierane są w terminach i ilo-ściach przewidzianych rozporządzeniem. Powinny być one pobrane z plantacji przed ich wykopaniem, przy czym w uzasadnio-nych wypadkach dopuszcza się pobieranie prób również z kopców lub przechowalni po zbiorze. Wielkość próby dla materiałów eli-tarnych (PBM, PBIII, PBII, BI, BII – według

po-przedniej nomenklatury były to materiały mateczne oraz SE i E) wynosi 240 bulw z plantacji do 10 ha, natomiast dla materiałów kwalifikowanych (CA i CB – poprzednio

Ory-ginał i klasa A) 120 bulw. Z plantacji więk-szych niż 10 ha analogiczne próby pobiera się dla każdych następnych rozpoczętych 10 ha. Próby powinny być pobierane losowo, po 1 bulwie spod krzaka z 20 kolejnych roślin lub 10 z dwóch rzędów – jest to tzw. próbka pierwotna. W wypadku materiałów elitarnych należy pobrać 12 takich próbek z każdej plantacji do 10 ha, natomiast z plantacji

ma-teriałów kwalifikowanych 6. Terminy pobie-rania próbek do oceny laboratoryjnej są na-stępujące:

9 dla odmian wczesnych – po 10 lipca 9 dla odmian średnio wczesnych – po 1 sierpnia

9 dla odmian późnych – po 20 sierpnia Terminy te nie obowiązują, jeśli jest wy-konywana desykacja plantacji nasiennej, ponieważ w tym wypadku próby bulw pobie-ra się pomiędzy 7. a 14. dniem po zabiegu. Pamiętać jednak należy o wcześniejszym zgłoszeniu do WIIORiN przewidywanego terminu desykacji. Dokładne terminy pobie-rania prób ustalane są wówczas indywidual-nie z zainteresowanymi producentami.

Od roku 2004 wprowadzono do masowej oceny wszystkich stopni kwalifikacji sadze-niaków ziemniaka bardzo czuły test ELISA, który do tej pory wykorzystywany był jedynie do oceny porażenia wirusami sadzeniaków wysokich stopni kwalifikacji (SE i E). W wy-padku sadzeniaków klasy CB dopuszcza się

jednak odstąpienie od wykonania testu ELI-SA i zastosowanie tzw. uproszczonej oceny, która polega na wizualnej ocenie roślin wy-rosłych w próbie oczkowej. Uproszczoną oceną mogą być objęte tylko sadzeniaki z plantacji, na których podjęto działania za-pewniające utrzymanie stanu zdrowotności, w szczególności polegające na:

Ziemniak Polski 2005 nr 1 10

9 użyciu materiału sadzeniakowego dobrej jakości,

9 monitorowaniu i systematycznym zwal-czaniu mszyc,

9 wczesnym niszczeniu naci.

Ostatnim elementem oceny materiałów sadzeniakowych jest ocena cech zewnętrz-nych, składająca się z oceny ogólnej i szczegółowej. Ocenie cech zewnętrznych poddaje się bulwy z plantacji nasiennej uznanej po ocenie polowej i laboratoryjnej oraz wolne od organizmów kwarantanno-wych w miejscu przerobu lub magazynowa-nia. Na ocenę ogólną składa się sprawdze-nie dokumentacji – świadectw o uznaniu plantacji w ocenie polowej, laboratoryjnej oceny zdrowotności, kontroli fitosanitarnej; sprawdzenie zgodności z wymaganiami do-tyczącymi opakowań i oznakowania partii oraz ogólnej oceny stanu bulw sadzeniaków. Natomiast w ocenie szczegółowej zgodnie z systemem kwalifikacji WE ocenia się obec-ność:

9 ziemi i innych zanieczyszczeń; 9 bulw innych odmian;

9 bulw niedojrzałych;

9 bulw o nieodpowiednim kalibrażu;

9 wad zewnętrznych (bulw uszkodzonych i niekształtnych);

9 bulw porażonych parchem zwykłym – dla sadzeniaków przedbazowych o powierzchni porażenia ponad 1%, dla pozostałych ponad 30%;

9 bulw z objawami suchej lub mokrej zgni-lizny, z wyłączeniem zgnilizny wywołanej

przez organizmy kwarantannowe (np. bakte-rioza pierścieniowa). W razie stwierdzenia zgnilizn lub innych objawów chorób kwaran-tannowych w ocenianej próbie, jak również w trakcie badań laboratoryjnych, zgodnie z obowiązującymi przepisami fitosanitarnymi cały materiał sadzeniakowy w danym go-spodarstwie jest traktowany jak porażony i nie może stanowić materiału rozmnożenio-wego. Ponadto wszystkie sadzeniaki (nie tylko tej odmiany, ale i pozostałe produko-wane w gospodarstwie) muszą zostać od-powiednio zniszczone pod nadzorem woje-wódzkiego inspektora ochrony roślin i na-siennictwa.

Jeżeli na badanych bulwach występuje więcej niż jedna wada, bierze się pod uwagę tę, dla której wymagania szczegółowe okre-ślają najniższy stopień tolerancji.

Ocenę cech zewnętrznych w sezonie sprzedaży (jesień lub wiosna) wykonuje się tylko jeden raz, przy czym kontroli jakościo-wej poddawanych jest co najmniej 10% sa-dzeniaków znajdujących się w obrocie. Na-leży pamiętać o odpowiednim posortowaniu bulw zgodnie z obowiązującymi przepisami, gdyż jest to jeden z warunków dopuszczenia do oceny cech zewnętrznych sadzeniaków. Do oceny cech zewnętrznych pobiera się losowo próbę stanowiącą określoną liczbę opakowań, zależną od wielkości ocenianej partii oraz wielkości opakowań jednostko-wych (tab. 2).

Tabela 2

Wielkość próby do oceny cech zewnętrznych sadzeniaków ziemniaka

Masa partii (t)

do 5 5-10 10-20 20-35 35-50

Rodzaj

i wielkość opakowania

liczba opakowań stanowiących próbę do oceny

Do badań ogólnych

Worki 50 kg 3 4 5 6 8

Worki 25 kg 5 7 8 12

Big bag lub skrzyniopalety 1 2 3

Do badań szczegółowych

Worki 50 kg 1 3 4

Worki 25 kg 4 8

Ziemniak Polski 2005 nr 1 11 Od 1 maja 2004 obowiązują też nowe

wzory świadectw o uznaniu materiału sa-dzeniakowego w ocenie polowej, laborato-ryjnej oraz po ocenie cech zewnętrznych (Dz.U. nr 102 z 1.05.2004 r. poz. 1079). Rozporządzenie MRiRW z dnia 27 kwietnia 2004 określa również wzory informacji o nie-spełnieniu wymagań przez materiał siewny w ocenie polowej, laboratoryjnej lub po ocenie cech zewnętrznych. Informacje takie już nie-jako dyskwalifikują partię sadzeniaków, nie dopuszczając jej do dalszego obrotu.

Producenci ziemniaków skrobiowych do-czekali się w końcu rozporządzenia określa-jącego stawki płatności, w rozumieniu prze-pisów o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych, dla producentów rolnych dostarczających na podstawie umowy kon-traktacyjnej ziemniaki skrobiowe do zakła-dów produkujących skrobię (Dz.U. nr 216 z 4.10.2004 r. poz. 2203). Dopłaty będą otrzymywać ci producenci, którzy dostarczą ziemniaki o zawartości skrobi minimum 13%. Minimalna stawka płatności za 1000 kg ziemniaków skrobiowych wynosi 38,39 zł, natomiast przy zawartości skrobi w bulwach

powyżej 23% kwota ta jest prawie 2-krotnie wyższa i stanowi 61,84 zł. Dopłaty, o których mowa, będą wypłacane w terminie 45 dni od dnia złożenia wniosku w Agencji Rynku Rol-nego.

Literatura

1. Rozporz. Min. Rol. i Rozw. Wsi z dnia 26 kwietnia

2004 w sprawie terminów składania wniosku o wpis

odmiany do krajowego rejestru, wzoru wniosku o wpis do krajowego rejestru oraz wzoru kwestionariusza technicznego. – Dz. U. nr 103 z dnia 1.05.2004 poz. 1092; 2. Rozporz. Min. Rol. i Rozw. Wsi z dnia 27

kwietnia 2004 w sprawie metod dokonywania oceny

polowej, laboratoryjnej sadzeniaków ziemniaka, cech zewnętrznych materiału siewnego oraz metod oceny polowej, laboratoryjnej i tożsamości odmianowej mate-riału szkółkarskiego. – Dz. U. nr 103 z dnia 1.05.2004 poz. 1093; 3. Rozporz. Min. Rol. i Rozw. Wsi z dnia

27 kwietnia 2004 w sprawie wzorów świadectw i

in-formacji dotyczących oceny materiału siewnego oraz materiału szkółkarskiego i rozmnożeniowego winorośli. – Dz. U. nr 102 z dnia 1.05.2004 poz. 1079;. 4.

Roz-porz. Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 w

sprawie stawek płatności dla producentów ziemniaków skrobiowych oraz terminu ich wypłaty. – Dz. U. nr 216 z dnia 4.10.2004 poz. 2203; 5. Wróbel S. 2004. Nowe regulacje prawne w nasiennictwie ziemniaka. – Ziemn. Pol. 2, 7-13