System informacyjny rachunkowości. Analiza, Struktury, Projekty

Ę J B

A

C

T

A

UNIVERSIWIS

U Z IE N S S

FOLA

O

ECON

O

MICA

45

SYSTEM INFORMACYJNY R ACH U N KO W O ŚCI

ANALIZA, STRUKTURY, PROJEKTY

U N I W E R S Y T E T Ł Ó D Z K I

A C T A

UNIVERSITATIS LODZIENSIS

FOLIA OECONOMICA

45

SYSTEM

I

NFORMACYJNY RACHUNKOWOŚCI

ANALIZA, STRUKTURY, PROJEKTY

ŁÓDŹ 1985

a l i c j a Jarugawa, J ó z e f G orgolew ski,

J e r z y Marcinkowski, J ó z e f Skowroński, I r e n a Sobańska Sławomir S z e j n a , E l ż b i e t a Ś w id ersk a, Jadwiga Wysocka

KOMITET REDAKCYJ NY

WYDAWNICTW UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO

A ndrzej B a n a s ia k , Bohdan Baranow ski, T adeusz J asku ła Wacław P io tro w sk i (p rze w o d n iczą c y ), K r y s ty n a Urbanowicz

REDAKCja WYDaWNICTW "FOLia OECONOMICa" J e r z y D i e t l , K r y s ty n a P lo tro w sk a -M a r c za k W i e s ta w P i ą t k o w s k i, K r y s ty n a Twardowska REDaKTOR ZESZYTU A l i c j a Jarugowa RECENZENCI J ó z e f S z c z e p a n i a k , W iesław Łewczyński

REDAKTOR WYDAWNICTWA IŁ

Ewa S iw iń s k a

REDAKTOR TECHNICZNY

G rażyna K aniew ska

i

ť _{W iesław C za p sk i}

F <

di.

U n i w e r s y t e t Ł ó d z k i

1985

Wydanie I . Nakład 210+90 e gz. Ark. wyd. 12,6.

Ark, d ru k . 12,25 + 6 w k l . P a p i er k l . V, 70 g , 70x100.

Zan. 133/1074/85. E-6. Cena z ł

126,-D ru k a rn ia U n iw e rsy te tu Łódzkiego Łódź, u l . Nowotki 143

ti s т ę p

O s t a t n i e d z i e s i ę c i o l e c i e p r z y n i o s ł o n i e b y w a ły rozwój r a c h u n ­ kowości n a áw i e c i e . Nie s p r a w d z i ł y s i ę p r z e w id y w a n ia , że z a s t o s o ­ wanie n a s z e r o k ą s k a l ę komputerów o g r a n i c z y z n a o z e n i * raohunkow o- ś c i . P r z e c i w n i e , rachunkow ość wspomagana komputerowo, zacho w ując w ła ściw e j e j w a lo ry k o n t r o l i a t e e t a c y j n e j , z n a c z n i e r o z s z e r z y ł a f u n k c j e i n f o r m a c y j n e n a b a z i e rozbudowanego r a c h u n k u k o s z tó w i e fe k tó w o r a z rachu nkow ośoi z a r z ą d c z e j .

Akcent w b a d a n ia o h naukowych z o s t a ł p r z e s u n i ę t y z p o d e j ś o i a a n a l i t y c z n e g o , u s t a l a n i a a p r i o r i p o s t u l a t ó w i s ta n d a r d ó w r a c h u n ­ kowości do p r a c badawczyoh nad systemem raohunkow ośot ja k o s y s t e ­ mu i n f o r m a c j i e k o n o m ic z n e j.

I n fo r m a c y jn y n u r t badatf p ro w a d z i p r z e d e w szystkim do a n a l i z y * p r o j e k t o w a n i a systemów in fo r m a c y jn y o h ra c h u n k o w o śc i - e łu ż ą c y o h do podejm owania d e c y z j i k i e r o w n io z y o h i k o n t r o l i i c h r e a l i z a o j l * p r z e d s i ę b i o r s t w a c h . P r z y d a t n o ś ć owych systemów j e s t znikoma w warunkach a d m i n i s t r a c y j n e g o , n a k a z o w o - r o z d z i e l c z e g o k i e r o w a n i a e o s p o d a r k ą ( p r z e d s i ę b i o r s t w a m i ) . N a t o m i a s t ro zb u d o w a n ie w ię z i ekonomicznych i p a r a m e t r y c z n e z a r z ą d z a n i e g o s p o d a r k ą , j a k i e wpro­ wadza n a s z a r e f o r m a g o s p o d a r c z a k ł a d ą c a n a c i s k n a s am o fin anaow a- n i e i s a m o d z i e l n o ś ć p r z e d s i ę b i o r s t w , pow oduje ogromny ( j u ż wi­ doczny) w z r o s t z a p o tr z e b o w a n i a n a i n f o r m a c j e ekonom iczne, k t ó r e Шо«Ч być generow ane p r z e z sy ste m r a c h u n k o w o ś c i. K ie ma gotowych r e o e p t a n i i n s t r u k o j i n a p r o j e k t o w a n i e sy ste m u r a c h u n k o w o ś c i. Okłada s i ę na t o r o z l e g ł a w ied za z w i e lu d y s c y y l i n s ty c z n y c h 8 ra c h u n k o w o ś c ią . Celem n a s z e j m o n o g r a f i i j e s t p r z y b l i ż e n i e C z y t e ln i k o w i w spó ł­ c z e s n y c h m etod i p o d e j ś ć do p r o j e k t o w a n i a systemów in f o r m a c y jn y c h rac h u n k o w o śc i n a t l e p r z e d s t a w i o n e j a n a l i z y dorobku t e o r e t y c z n e g o Jak ró w n ie ż w łasn y ch b a d a ó i k o n c e p c j i .

W p r a c y z a w a rto z n a c z n ą c z ę ś ć wyników badarf n t , : "System I n f o r m a c y jn y ra c h u n k o w o śc i w z d e c e n t r a l i z o w a n e j d u ż e j o r g a n i ­ z a c j i g o s p o d a r c z e j * prow adzonych p r z e z z e s p ó ł naukowy K a te d ry

RachunkowoйсI UŁ w ramach pro blem u m ię d z y re s o rto w e g o ( p o c z ą tk o ­ wo węzłowego^ MR. I« JO "Rozwój metod a n a l i z y systemowej o r a z io h z a s t o s o w a n i a w g o a ^ o d a ro e na ro d o w e j" koordynowanego p r z e z I n s t y ­ t u t BadaA Systemowych РАЯ,

W i m i e n i u Autorów i moim własnym p ra g n ę s e r d e c z n i e p o d z ię k o ­ wać panom p r o f , d r ha b. K azim ierzow i Murfczakowl, p r o f , d r hab. J ó z e f o w i Szczepaniak o w i i doo. d r h a b . Wiesławowi Lewczyrfakiemu

aa

o r a a mgr Zygmuntowi M łynarczykowi i | mgr Janow i Jaźw jecklem u r y c z l i w e uwagi do k o l e j n y o h f a z n a s z y c h ' badaó.

Wyrazy w d z i ę c z n o ś c i *a s t a r a n n o ś ć w p r z y g o to w a n iu m aszy no pi­ su i p r e o y z j ę rysunków k i e r u j e m y do n a s z y c h k o l e ż a n e k J a d w i g i W ojtanik i E l ż b i e t y M i l e k i e J .

A l i c j a Jarugow a

1. KONCEPCJE RACHUNKOWOŚCI A SYSTEMY 1ЯРОПМАС ťJNE ZARZĄDZANIA

1.1. Uwagi o współczesnym r o z u m ie n iu rach u n k o w o śc i

«— ■■■ ■ I ľ ifc- T i r i ľ V b.'.iHH'i H T g T T i g '-таУй7;,7 - ^ г - а = д - ; % . 'т.-г.- т г г у г ^ г - ;:i; ■ ľ.^:r;T7j:T i-;.TJ7-.-=;.-.sb-j;glr.'iilľ 'д

We współczesnym ro zw o ju rach u n k o w o śc i można w y ró ż n ić k i l k a .n u r tó w г - p o a t u l a t y w n y , n a s t a w i o n y n a do staw cę dany ch; / - n a s ta w i o n y n a model d e c y z y jn y u ż y tk o w n ik a ; - ekonomiki i n f o r m a o j i j - rac h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś o i . W n u r c i e p o stu la ty w n y m p r z y j m u je s i ę z a ł o ż e n i e , ż e m o ż l i w a J e s t u s t a l e n i e á p r i o r i z a sa d g ru p o w a n ia i p r z e t w a r z a n i a danych o r a * r e g u ł komunikowania z r o z u m ia ły c h d l a każdeg o p o t e n c j a l n e g o u ż y tk o w n ik a . I m p l i o i t e z a k ła d u s i ę d ą ż e n i e do p r z y b l i ż a n i a po­ m ia ru rachunkow oáoi do a b s o l u t n e j prawdy “prawdziwego d ochodu", " o e y e te g o k o s z t u " o k r e ś l a n e g o n p . w n a e z e j l i t e r a t u r z e k osztem i n d y w i d u a l n i e niezb ęd n ym . Na o g ó ł n i e p r z e p r o w a d z a a i ę Jedn ak ś c i s ł e g o p o r ó w n a n ia kosztów i k o r z y ś c i wybranego zubtawu z a s a d , z a d o w a la ją c a l f J e d n ą , n a j c z ę ś c i e j z a s a d ą wyceny w h i s t o r y c z n y m k o s e o l e . N u rt t e n J e s t n i e k i e d y nazywany komunikowaniem danych b i e t o r y o z n y c h . Typowa d l a teg o n u r t u są d e f i n i c j e r a c h u n k o w o śc i k ł a d ą c e n a ­ c i e k na j e j wewnętrzny p r o c e s , t j . e w id en cję, k l a s y f i k a c j ę , w s p e ­ c y f i c z n y s p o só b i w J e d n o s t k a o h p i e n i ę ż n y c h t r a n s a k o j i 1 z d a rz e rf, k t ó r e mają (w c z ę ś c i co n a jm n ie j ) c h a r a k t e r finansowy 1 i n t e r p r e ­ t u j ą uzyskane r e z u l t a t y [2 6],

Zasady t a k r o z u m ia n e j rach u n ko w o áo i mogą być dan« p r z e z w ła­ dze w j e d n o l i t e j p o s t a c i l u b t y l k o s ta n o w ió u o g ó l n i e n i e p r a k t y k i , e o g ą t e ż być o p a r t e n a pewnych k o n c e p o ja c h t e o r e t y c z n y c h . Р г з у tym p o d e j ś c i u dom inuje p ł a s z c z y z n a ex p o s t , o d z w i e r c i e d l a n i a »de­ r z e it m in io n y c h w c e l a o h k o n t r o l i m a j ą tk u ( p r z e d k r a d z i e ż ą , ozy marnotrawstwem) i r o z l i c z a n i a z o b o w iązań z w ł a s z c z a podatkow ych. Tak u k s z t a ł t o w a n a rachunkow ość z trudem m ogła być u z n a n a p r z e z z a r z ą d z a j ą c y c h za ź r ó d ł o i n f o r m a c j i do r e a l i z a c j i o g ó ln y c h celów . P a n u j e p r z e k o n a n i e , że t o p r z e d a i ę b i o r o y i m enedżerow ie p r z y s t o ­ sowywali swój sposób m y ś l e n i a i k o n c e p c j e do t r a d y c y j n i * p r e z e n

-towanego u k ł a d u I n f o r m a c j i p r z e z rachunkow ość, a n i e o d w r o t n i e . J e d n a k i e t e n w z g lę d n ie d o b rze 1 długo d z i a ł a j ą c y u k ł a d n i e wy­ t r z y m a ł n u p o ru zmian w o t o c z e n i u , w z r a s t a j ą c e j n i e p e w n o ś c i , r y z y ­ k a 1 in n y c h oeynników k o m p lik u ją c y o h f u n k c j ę z a r z ą d z a n i a . P o j a w i ­ ł a s i ę w lę k e za p o t r z e b a o r i e n t a c j i n a użytkow ników i n f o r m a c j i 1 i c h modele d e c y z y j n a . N u rt sk ie ro w a n y n a d o s t a r o z a n l e l n f o r m a o j l do podejm owania d e c y z j i , a ś c i ś l e j n a "metodę l u b model d e c y z y j n y " , J e s t ś c i ś l e zw iązany z w yodrębnianiem e l ę n a b a z i e rach u n k u k oeztów ra c h u n k o ­ wości, z a r z ą d c z e j . I d e n t y f i k a c j a k l a s d e c y z j i , n p . i n w e s t y c y j ­ n y c h , oenowych, d o ty c z ą o y o h program u p r o d u k c j i , k o m b in a c ji czyn­ ników p r o d u k c j i i t p . o r a z rozw ój t e o r i i p r z e d s i ę b i o r s t w a ( e k o n o - m icznyoh, b e h a w io ra ln y c h ) j a k r ó w n ie* b a d a ś o p e r a o y j n y o h doprowa­ d z i ł a do budowy m o d e li d e c y z y jn y c h , r ó żn y o h d l a r ó ż n y c h k l a s de­ c y z j i . Modele są n a o g ó ł p o s t u l a t y w n e , a n a p o d s t a w i e wnioskowa­ n i a ded u k cy jnego d o c h o d z i s i ę do o k r e ś l e n i a , j a k i e dane s ą odpo­ w i e d n ie , I s t o t n e d l a d a n e j k l a s y d e c y z j i , 1 j a k i sposób ra c h u n k u n a l e ż y z a s to s o w a ć , n a w i ą z u j e s i ę t u do znanego w l i t e r a t u r z e z w ro tu " r ó ż n e k o s z t y d l a ró żn y o h oelów" [ 2 2 ] . B ardzo z ró ż n ico w a n e J e s t z aang ażo w anie rachunkowców w tym n u r c i e . N i e k t ó r z y i g n o r u j ą 40, w ie lu uważa za swój obowiązek w ł ą c z a n i e do r a c h u n k o w o śc i u s t a l a n i a o d p o w ie d n ic h danych do m o d e li d e c y z y jn y o h zbudowanych p r z e z in n y c h , a są ró w n ie ż i t a o y , k t ó r z y ró w n ie ż budowę m oduli w łą c z a ją * do rach u n k o w o śc i z a r z ą d o z e j [ 2 9 ] . I p r a k t y c e dom inują normatywne m odele d e c y z y j n e . D otyczy t o ró w n ie ż n a s z y c h rozw iąuarf, n p . f o rm u ły e f e k t y w n o ś c i i n w e s t y c j i , f o rm u ły l i c z e n i a cen r e g u l o ­ wanych, a t a k ż e r o z w ią z a ó w ę g i e r s k i c h , g d z i e n p . o b l i g a t o r y j n y J e s t model rach u n k u k o e z tó w p o k r y c i a (zm odyfikow ana p o s t a ć r a ­ chunku k o s z tó w z m ie n n y ch ).

C h a r a k t e r y s t y c z n a d l a d r u g ie g o n u r t u J e s t n a s t ę p u j ą c a d e f i ­ n i c j a r a c h u n k o w o ś c i: p r z e z rachunkow ość ro zu m ie s i ę p r o c e s " i d e n ­ t y f i k a c j i , p o m ia ru i komunikowania i n f o r m a c j i ekonom icznych ze­ z w a l a j ą c y c h n a ooenę i d e c y z j e użytkow ników t y c h i n f o r m a c j i " [2] . f roku 1970 l n f o r m a c y j n o - d e c y z y j n e r o z u m ie n ie r a c h u n k o w o śc i b y ł o J e s z c z e r o z w i j a n e n a s t ę p u j ą c o : "Rachunkowość j e s t d z i a ł a l n o ś c i ą u słu g o w ą . J e j f u n k c j ą J e s t d o s t a r c z a ć i n f o r m a c j i k w a n ty ta ty w n y o h , s z c z e g ó l n i e fin a n s o w y c h o g o s p o d a r c z y c h p o d m io ta c h , z z a m i e r z e n i a u ż y te c z n y c h do po dejm ow ania ekono&lcznyoh d e c y z j i - u z a s a d n i o n y c h wyborów s p o ś r ó d a l t e r n a t y w n y c h dró g d z i a ł a n i a " [ 3].

Także w tym n u r c i e u p a t r u j e s i ę s z e r e g s ł a b o ś c i p o l e g a j ą c y c h g łó w n ie n a p o m ij a n i u p r z y wyborcę a l t e r n a t y w y p om iaru k o s z tó w *wiązanych r k o r z y ś c i a m i u z y s k a n i a i n f o r m a c j i , przyjm ow aniu u p r o s z c z o n e g o z a ł o ż e n i a o p e w n o śc i 1 a t a b i l n o ś o i o t o c z e n i a z e ­ w n ętrznego p r z e d s i ę b i o r s t w a l t p . W tym n u r o i e do i d e i "praw dziw e­ go k o s z t u " wprowadza e l ę w z g lę d n o ść , lfa t l e p r z e z w y c i ę ż e n i a ty o h s ł a b o ś c i p o j a w i a s i ę n u r t ekonom iki i n f o r m a c j i , nazywany p r z e z n i e k t ó r y c h rachunkowców rów nie* p o d e jś c i e m ooeny i n f o r m a c j i ( i n ­

f o r m a t i o n e v a l u a t i o n ap p ro a c h ) [1 1] . P r z o d e t a w i c l e l e ekonom iki i n f o r m a o ji p r z y j m u j ą p o m ia r ra c h u n k o w o śc i J a k o "d o b ro ekonomicz­ n e " . R o z p a t r u j ą z a s t o s o w a n i e n p . odmian ra c h u n k u k o s z tó w z p u n k tu w id z e n ia i c h walorów p r e d y k c y j n y c h a n a l i z u j ą c , o i l e w ię c e j ko­ r z y ś c i po p o k r y o i u k o s z tó w p o z y s k a n i a i n f o r m a c j i p r z y n i e s i e wybór dan ej odmiany, R a o i s k j e s t więc p o ło ż o n y n a a n a l i z ę i n f o r m a c j i w d a n e j, zwykle p rze w id y w an e j w warunkach n i e p e w n o ś c i s y t u a c j i , a n i e n a o g ó ln ą r e c e p t ę n a w s z y s t k i e l u b w ię k s z o ś ć s y t u a c j i. 4 tym o e lu o p rac o w u je e l ę e x p l l o l t e modele r a o j o n a l n e g o wyboru a l t e r n a ­ tywy, n p . odmiany ra c h u n k u k o s z tó w , system u i n f o r m a c y jn e g o r a ­ chunkow ości, czy modelu d e c y z y jn e g o . W n u r c i e tym z a k ła d u s i ę występowanie " a n a l i z a t o r a " , k t ó r y d z i ę k i swej wiedzy p o w in ie n » l e ć p r e f e r e n o j e w wyborze a l t e r n a t y w , z b ie ż n y c h bą d ź t o z i n t e - reeem spo łeczn y m ( k r a j e s o o j a l i a t y o z n e ^ , bądź t o anonimowym w ła­ ś c i c i e l e m (n p. k o r p o r a c j e ) . O g r a n i c z e n i a a l t e r n a t y w wyboru mogą w o k r e ^ lo n y o h w arunkach p o c h o d z ić a norm praw nych ( s t a n d a r d y , n o m y praw a g o s p o d a r c z e g o , czy praw a r a c h u n k o w o ś c i ) . Zwykle wów­ c z a s p o w s t a j ą dodatkowe p ro b le m y p r e f e r e n o j i s p o ł e c z n y c h , w z g lę ­ dów e ty c z n y c h l t p . Taicże i t e n n u r t j e s t poddawany k r y t y c e , z w ł a s z c z a p r z e z p rak ty k ó w ra c h u n k o w o ś o l. P r z e c i w s t a w i a e l ę mu z n a c z n i e s z e r s z e i 'ú d a j á o l e do zadaii ra c h u n k o w o ś c i, a m ia n o w ic ie ra c h u n k o w o śo l d la ra c h u n k u odpow i e d z i a l n o ś c i [ 2 0 ] . K o n c e p c ja r a c h u n k u o d p o w i e d z i a l ­ n o ś c i o p a r t a j e s t n a w ła ś c iw e j współczesnym sp o łe c z eń stw o m , z ł o ­ żo n e j s i e c i powiąeari u p r a w n ie * 1 o d p o w i e d z i a l n o ś c i , a w ięc ko­ n i e c z n o ś c i s k ł a d a n i a sp ra w d z a ln e g o rac h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i .

P r z y k ła d o w o ,k ie ro w n ic tw o p r z e d s i ę b i o r s t w a o d p o w i e d z ia ln e j e a t za e f e k ty w n o ś ć ekonom iczną w ramach u a t a l e r f p ra w a g o s p c d a r o z e g o tfrz ed organem z a ł o ż y c i e l s k i m ( r e p r e z e n t a n t państw ow ej formy w ia

-1) , z a ł o g ą , konsum entam i, a p a ra te m skarbowym, w ładzą t e r e n o — ł i t p , w ramach p r z e d s i ę b i o r s t w a k i e r o w n i c y w ydziałów r o z l i c z a j ą

e i t * o d p o w i e d z i a l n o ś c i t a d z i a ł a l n o ś ć 1 j e j r e z u l t a t y p r z e d k i e ­ rownikami zak ład ów , a c i s k o l e i p r z e d k ie ro w n ic tw e m p r z e d s i ą - b i o r e t w a . Bachanek o d p o w i e d z i a l n o ś c i o b e jm u je zarówno d z i a ł a n i a p r z e s z ł e , j a k 1 z a m i e r z o n e . O d p o w ie d z ia ln o ś ć o b e jm u je zarówno p l a n y ( b u d ż e t y ) , j a k i d o k o n a n ia .

P odstaw ą d o k u m en ta cy jn ą 1 i n f o r m a c y j n ą d l a e l e o l r a c h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i e ta n o w i rac h u n k o w o ść . Mamy t n do o z y n l e n i a z tym, k t ó r y ma prawo i o b o w iązek i ą d a ć r o z l i c z e n i a ( a n g i e l s k i e A c c o u n t e r ) , ze s t r o n ą s k ł a d a j ą c ą r a c h u n e k , r o z l i c z a j ą c ą s i ę (Ao- o o u n te e ) o r a z z raohunkowoem, k t ó r y d z i ą k l p ro w a d z o n e j ra c h u n k o ­ w ości ów ra c h u n e k o d p o w i e d z i a l n o ś c i u m o ż liw ia ( A c c o u n t a n t ) . Ra­ chunkowość ( rac h unko w ie o) j e s t t u " t r z e c i ą “ s t r o n ą , p r z y ozym mianem tym o k r e ś l a s i l n i e t y l k o k slę g o w y o h , l e c z t a k i e k o n t r o l e ­ rów ( r e w i z j a ) i k a ż d ą i n s t y t u c j ą , k t ó r a u s t a l a z a s a d y rachu nk ow o- á c l 1 k o n t r o l i * R e l a c j e ra c h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś o i mogą być two­ r z o n e p r z e z k o n s t y t u o j ą (S e jm , Rząd, K IE ), praw o , k o n t r a k t , z a s a - dy o r g a n l z a o y j n e , z w y c z a je l t p .

Rachunkowość s p e ł n i a w tym p r o o e e i e p odw ójną ( d u a l n ą ) r o l ą . S łu ż y m ia n o w ic ie 1 p r z y jm u ją c e m u r o z l i c z e n i e 1 r o z l i c z a n e m u , c z y ­ l i zd ającem u s p r a w o z d a n i e . I n n a n a o g ó ł j e s t p r e e j a n a r a c h u n k o ­ wość, gdy s ł u ż y k i e r o w n i c tw u ( r o z l i c z a n e m u ) wspomagając go w po­ dejmowaniu d e c y z j i i k o n t r o l i k i e r o w n i c z e j , a i n n a , k i e d y s ta n o w i o n a (rao h un k ow ość) p o d s ta w ą do o cen y i r o z l i c z e n i a t e g o k i e r o w n i ­ c tw a z j e g o d e c y z j i (pla n ó w ) i d o konań. Problemem trudnym do r o * » w i ą z a n i a J e s t s p r a w i e d l i w e , b e z s t r o n n e r o z w ią z y w a n ie t y c h z r e g u ­ ł y r o z b i e ż n y c h n a c ie k ó w . N ie b y ł o t o t a k w ido c z ne w c z a s a c h , k i e ­ dy rachunkow ość s ł u ż y ł a do o c h ro n y m a j ą tk u p o w i e r z o n e g o , r o z l i ­ c z a n i a p odatków , k i e d y c h o d z i ł o o s p r a w d z e n i e , ozy ekonom, kwe­ s t o r d z i a ł a z g o d n ie z u s t a l o n y m i r e g u ł a m i , a k s ię g o w o ś ć J e a t p r o ­ wadzona z g o d n ie z p r z e p i s a m i , cz y p r z y j ę t y m zwyczajem . W spółcze­ ś n i e k o n c e p c j a r a c h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i r o z o l ą g a s i ą n a e f e k ­ ty w n o ść g o s p o d a ro w a n ia w ram ach u p r a w n ie ń d e c y z y j n y c h .

Z a p re z e n to w a n e p o d e j ś c i e do r a c h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i j e s t zatem s z e r s z e od p r z e d s t a w i o n y c h w c z e ś n i e j 1 p o l e g a ono n a ta k im s t e r o w a n i u p ro cesem i n f o r m a c j i , aby wybrany p r z e z p r o j e k t a n t ó w s y s te m , m odel (m e to d a , z b i ó r s ta n d a r d ó w ) b y ł n a j b a r d z i e j odpo­ w ie d n i w o s i ą g a n i u ł ą o z n e g o ( o g ó ln e g o ) o e l u t e g o s y ste m u (2 0}. Z w o le n n icy t e g o p o d e j ś c i a , a ma ono w i e l e w s p ś la e g o z k o n o e p o ją r a c h u n k u g o s p o d a r o z e g o , s a m o f in a n s o w a n ia i s a m o r z ą d n o ś c i , p od no ­

s z ą , że j e s t ono z o r i e n to w a n e n a r e z u l t a t y , a n i e n a ś r o d k i , w ozym t e o r i e r a c h u n k o w o ś c i mogą w n i e ś ć c o ś s p e c y f i c z n e g o i kon­ k r e t n e g o . Waciak w y ł ą c z n i e bowiem n a a n a l i z ę i n f o r m a c j i d l a decy­ z j i ekonomioznych w n u r c i e drugim i t r z e c i m p o m i j a f a k t , - że dane z r a c h u n k o w o śc i s ta n o w ią t y l k o c z ę ś ć danych w y jśc io w y ch p o t r z e b ­ n y c h do podejm ow ania d e c y z j i . P o n a d t o p o m ia r r e z u l t a t ó w , w ła ś c iw y ra c h u n k o w o śo l d l a ra c h u n k u o d p o w l e d z i a l n o ś o i , d a j e i n f o r m a c j e o s p r z ę ż e n i u zwrotnym, u ż y t e c z n e n i e t y l k o do o ceny k o n s e k w e n c ji d e c y z j i p r z y s z ł y c h , a l e rów n ież do p o dejm ow ania p o ż ą d a n y c h de c y ­ z j i n a p r z y s z ł o ś ć . P o m ia r dokonaó d o s t a r c z a r ó w n ie ż danych do m i e r z a l n y c h , o p e r a o j o n a l n y c h c e ló w n a p r z y s z ł o ś ć J a k o ram o d n i e ­

s i e n i a , s ta n d a r d o w e j p r o c e d u r y , b ez k t ó r e j d e c y d e n c i m o g lib y e t r a o i ć o r i e n t a c j ę w niepewnym o t o c z e n i u i p r z y w i e l o z n a c z n o ś c i c e ló w , т о w ła d n ie rachu n k ow ość p o p r z e z s o b i e t y l k o w ła ś c iw y po­ m i a r d z i a ł a l n o ś c i e ta n o w i ś r o d e k a t r u k t u r a l l z a c J1 o t o c z e n i a we­ w n ę trz n e g o 1 z e w n ę t r z n e g o . P o m ia r r a c h u n k o w o ś c i według n u r t u c z w a r t e g o j e s t r o z p a t r y w a n y z p u n k tu w i d z e n i a m o ż l iw o ś o i g ł a d k i e g o f u n k c j o n o w a n i a g o s p o d a r k i w s p ó ł c z e ś n i e o p a r t e j n a u k ł a d z i e r a o h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i . Po­ m i a r zasobćw , k t ó r e k o n t r o l u j e p o d m io t, lu b p o m ia r i r o z l i c z a n i e podmiotów, któ rym z a so b y s ą św ia d c z o n e ( o r g a n i z a c j e u ż y t e c z n o ś c i p u b l i c z n e j i t p . ) w r e l a o j i ra c h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i j e s t uważa­ n e z a w y r ó ż n ik r a c h u n k o w o ś c i od in n y c h systemów i n f o j tn a c y jn y c h , co ro zw in ie m y w d a l s z e j c z ę ś c i r o z d z i a ł u . Uważamy, że w s o c j a l i ­ stycznym p a ó s t w i e d ą ż e n i a n u r t u c z w a r t e g o z a s ł u g u j ą n a uwagę z&- rćwno p r z y rekomendowaniu i t w o r z e n i u z a s a d ( s t a n d a r d ó w ) r a c h u n ­ k ow ości i p ra w a f in a n s o w e g o , Ja k i w p r o j e k t o w a n i u systemów i n ­ f o rm a c y jn y c h r a c h u n k o w o ś c i, z w ł a s z c z a wspomaganyoh komputerowo. W s z y s tk ie omówione n u r t y w s p ó ł i s t n i e j ą i k a ż d y s ta n o w i p r z e j a w tw órozeg o r o z w o ju ra c h u n k o w o ś c i. Rachunkowość j e s t w s p ó ł c z e ś n i e r o z p a t r y w a n a n a t r z e c h p ł a s z - ozyznachs o p e r a c y j n e j , s t r a t e g i o z n e j i p o l i t y c z n e j o r a z z p u n k t u w i d z e n i a p r z e d s i ę b i o r s t w a i s p o ł e c z e ń s t w a ( j e g o i n s t y t u c j i ) , co i l u s t r u j e m y w t a b , 1. Zwraca t u uwagę duża i z ró ż n ic o w a n a r o l a r a c h u n k o w o śc i n i e t y l k o ekonom iczna, l e c z i s p o ł e c z n a [ 2 3 ] . Obok rao h u n k o w o śo i d l a p r o w a d z e n i a ra c h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a e f e k ­ tyw ność ekonom iozną w y k s z t a ł c a s i ę rac h un kow ość o d p o w i e d z i a l n o ś c i a p o ł e o z n e j .

T y p o l o g i a r o l i r a c h u n k o w o ś c i w e d łu g u żytkow ników i p ł a s z c z y z n o d n i e s i e n i a U ż y tk o w n ic y we­ d ł u g s z o z e u l a O p e r a c y j n e w y k o rz y -, s t a n i e r a c h u n k o w o ś c i j a k o p r a k t y c z n e g o n a r z ę d z i a r e a l i z a c j i d z i a ł a l n o ś c i S t r a t e g i c z n e i t a k t y c z n e w y k o r z y s t a n i e rachunkow o­ ś c i j a k o i n s t r u m e n t u o r g a ­ n i z a c j i i k o n t r o l i d z i a ­ ł a l n o ś c i P o l i t y c z n e w y k o r z y s t a n i a r a c h u n k o w o ś c i J a k o ś r o d k a wspomaKajacago a k c e p t a c j ę d z i a ł a n i a P r z ę d s i ę b i o i s t w o r o l a a d m i n i s t r a c y j n a i / l u b l o g i s t y c z n a : a t e s t a c y j n a kon­ s t a t u j ą c a , do o c h r o n y m a j ą t k u , o d p o w i e d z i a l n o ś c i ( m a j ą t k o w e j ) , k o n ­ t r o l i w e w n ę tr z n e j i t p . n a r z ę d z i e podejm ow ania w e w n ętrzn y c h d e c y z j i : o k r e ś l a n i e c e ló w d l a u ż y c i a zasobów w edług r e g u ł r a c h u n k o w o ś c i , p o m ia r w y k o n a n ia , u s t a ­ l a n i e o p ł a c a l n o ś c i wy­ k o r z y s t a n i a wolnych zasobów r a c h u n e k o d p o w i e d z i a l n o ­ ś c i s p o ł e c z n e j n a p o z io m ie p r z e d s i ę b i o r s t w a , wykorzy­ s t a n i e d a n y c h rach u nko w o­ ś c i w s y s t e m i e m o ty w a c j i, p a r t y c y p a c j i i t p . S p o ł e c z e ń s t w o ' r o l a a d m i n i s t r a c y j n a r a c h u n k o w o ś c i w s p o ­ ł e c z e ń s t w i e : s t a t y s t y k a , p o d a t ­ k i , r o z l i c z e n i a z b u d ż e te m , k o n­ t r a k t y m ię d z y n a r o ­ dowe i t d . podejm ow an ie d e c y z j i p o z a p r z e d s i ę b i o r s t w e m : « l o k a c j a zasobów in w e ­ s t y c y j n y c h , p l a n o w a n ie c e n t r a l n e ( b i l a n s o w a n i e zasobów l t d . , k s z t a ł t o w a n i e p a ra m e tr ó w ) r a c h u n e k o d p o w i e d z i a l n o ś c i ( e k o n o m i c z n e j) n a p o z io m ie s p o ł e c z e ń s t w a z w i ą z k i * . s p o ł e c z e ń s t w o - rac h u n k o w o ść j a k o j ę z y k 1 t e c h n i k a s p o ł e c z n a aA lb o r a c h u n e k e k onom iczny w s k a l i m ik r o Ź r ó d ł o t O pra c o w a n ie w ł a s n e .

P r z e z rachunkow ość o d p o w i e d z i a l n o ś c i s p o ł e c z n e j rozu m ie 3i ę i d e n t y f i k a c j ę , p o m ia r i komunikowanie i n f o r m a c j i w ew nętrznych, Ja k i zeiwnętrznych, z w ią za n y c h z wpływem p o d m io tu ( p r z e d s i ę b i o r ­ stwa) i j e g o d z i a ł a l n o ś c i n a s p o ł e c z e ń s t w o . D otyczy ona zatem z a - równo p racow ników danego p r z e d s i ę b i o r s t w a , J a k i a p o lo c z c ń s l w a * og ó l e , r r a y czym obok m i a r fin a n s o w y c h s t o s u j e s i ę t e ż n l o f i - naneowe o z r ó ż n ic o w a n e j s t r u k t u r z e [2-5].

Rachunkowość d z i e l i s i ę n a s z e r e g g a ł ę z ij

- raohunkow ość f in a n s o w ą ( s a m o d z ie ln y c h p r z e d s i ę b i o r s t w ) , •* r a c h u n e k k o s z tó w i dochodów o r a z w y r o s ły z n i e g o r a c h u n k o ­ wość z a r z ą d c z ą ,

- rachunkow ość b udżetow ą (nazywaną a d m i n i s t r a c y j n ą , rządo w ą, a n i e k i e d y f u n d u sz o w ą),

- raohunkowofić m akroekonom iczną (nazywaną równieft r a c h u n k o ­ w o śc ią s p o ł e c z n ą l u b r a c h u n k o w o ś c ią rozwodu e k o n o m ic zn e g o ).

Ze względu na o p e o y f i k ę w y o d rę b n ia a i ę rac hunkow o ść i n a t y - t u c j i u b e z p ie c z e n i o w y c h o r a z rach u nk o w o ść p od a tk o w a . C o raz w ię k -»zą r o l ę . z y s k u j e wspomniana J u ż raohunkow ość o d p o w i e d z i a l n o ś c i e p o ł e c z n e j .

Z uwagi n a p r z e d m i o t p r a c y i n t e r e s u j e п а я p o a a ra c h u n k o w o ś c ią fin a n s o w ą w yróżniony w t e o r i i , w n a u c z a n i u i w p r a k t y c e ra c h u n e * k osztów , a n a s t ę p n i e p o p r z e z ra c h u n e k k o s z tó w i dochodów - r a ­ chunkowość z a r z ą d c z a . P r z e z rachunkow ość z a r z ą d c z y ro zum io c i ę P r o c e s i d e n t y f i k a c j i , p o m ia r u , g r u p o w a n ia , a n a l i z y , p r z y g o to w a ­ n i a , i n t e r p r e t a c j i i komunikowania i n f o r m a c j i ( g łó w n ie ekonom icz­ nych) w ykorzystyw anych p r z e z k ie r o w n ic tw o do p l a n o w a n ia , o c e n y i k o n t r o l i w ramaoh o r g a n i z a c j i i d l a z a p e w n ie n i a w ła ś ciw e g o z a s t o ­ sow ania i w y k o r z y s t a n i a zasobów o r a z r a c h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i

n i e . J a k ł a t w o zauważyć, w d e f i n i c j i k ł a d z i e s i ę n a o i e k n a p p - ° l ® r (o b e jm u ją o y r ó w n ie * wycenę) o r a z p r z e k a z y w a n ie i n f o r m a c j i d l a z a r z ą d z a n i a i w tym s e n s i e rach u nk o w ość z a r z ą d c z a z b l i ż a s i ę do g ęstem u I n f o r m a c y jn e g o z a r z ą d z a n i a . U w z g lę d n i a j ą c o z o r o k i kon­ t e k s t ekonom iczny, s p o ł e c z n y , p o l i t y c z n y i praw n y p r ó b u j e s i ę w i d z ie ć rachu nk ow ość j a k o u n i w e r s a l n y s y ste m z w ią za n y z c a ł o ­ k s z t a ł t e m a d m i n i s t r o w a n i a i k o n t r o l i i n f o r m a c j i d l a w s z y o t k ic o s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n y c h d z i a ł a ń i warunków zarówno w m i k r o - , j a k w m akroekonom icznych s e k t o r a c h , p o k r y w a ją c y p o t r z e b y r ó ż n y c h g r u p . Na uwagę z a s ł u g u j e w ł ą c z a n i e do r a c h u n k o w o ś c i r ó w n ie ż p o m ia ru »(Pływów z e w n ę tr z n y c h ( e x t e r n a l i t i e s ) o r a z u w z g l ę d n i a n i e t r z e c h

p ł a s z c z y z n czasowyoh d z i a ł a r f s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n y c h : p r z e s z ł y c h , b i e ż ą c y a h i p r z y s z ł y c h . R e p r e z e n ta ty w n ą d l a t a k s z e r o k i e g o pojmo­ w ania r a c h u n k o w o śc i J e s t d e f i n i o j a zaproponow ana p r z e z A. E n th o - v e n a , d l a k t ó r e g o raohunkow ość t o " i d e n t y f i k a o j a , s e l e k o j a i ana­ l i z a , p o m ia r , p r e d y k c j a , p r z e t w a r z a n i e , o oe n a , komunikowanie i k o n t r o l a i n f o r m a c j i o k o s z t a c h i k o r z y ś c i a c h zarówno b e z p o ś r e d ­ n i c h , j a k i p o ś r e d n i c h w c e l u u ł a t w i e n i a ekonomiotsnie u z a s a d n i o ­ n y c h d e c y z j i d o t y c z ą c y c h d z l a ł a l n o ś o i i zasobów w s e k t o r a c h go­ s p o d a r k i * [ 1 2 J . Z m ienia s i ę więc n i e t y l k o r o z u m i e n i e rachunkowo­ ś c i j a k o sy ste m u p o m ia ru i p r z e k a z y w a n ia i n f o r m a c j i , l e c z z a c z y n a s i ę używać o k r e ś l e n i a " s y s te m i n f o r m a c y j n y ra c h u n k o w o śc i" [8 , 16] do p o d k r e ś l e n i a f u n k c j i i n f o r m a c y j n e j ra c h u n k o w o ś c i i ze względu n a s z e r o k i e p o s ł u g i w a n i e s i ę t e c h n i k ą kom puterową, w y w ie r a ją c ą z n a c z n y *rpływ n a k o n s t r u k o j e i m odele e w id e n c y jn e ra c h u n k o w o ś c i. N

1.2. K o noepcje i c h a r a k t e r y s t y k i ja k o ś c i o w e rao h u n k o w o ści

1.2.1. K o n c e p c je r a c h u n k o w o śc i

Rachunkowość j e s t d y s c y p l i n ą , k t ó r a p o l e g a n a m i e r z e n i u i zd aw aniu spraw ozdaó o e k o n o m icznej d z i a ł a l n o ś c i i n d y w id u a ln y c h podm iotów. Fenomenem n a s z y c h czasów j e s t praw ne normowanie ( s t a n ­ d a r d y , w zorce) ra c h u n k o w o śo l [ 2 4 ] . J e d n a k ż e p o d s ta w ę do owego normowania s ta n o w ią o g ó ln e z a ł o ż e n i a d y s c y p l i n y ra c h u n k o w o ś c i, zwane r ó w n i e j podstawowymi k o n c e p c ja m i [ 1], metodami poznawozymi

[1 8] , l u b p o s t u l a t a m i [30] . Wprawdzie n i e ma p e ł n e j z g o d n o ś o i co do i l o ś c i i r o d z a j u podstawowych k o n o e p c j l , t o j e d n a k n a j c z ę ś c i e j z a l i c z a s i ę do n i c h : a) podw ójny z a p i s ( d u a l n y a s p e k t k l a a y f i k a c j i , d o u b le e n t r y , m e to d a b i l a n s o w a ) , b) p o d m io t g o s p o d a r c z y , o) w a r t o ś ć w k o s z t a c h , d) k o n t y n u a c j a d z i a ł a n i a p o d m io tu , e) p o m ia r w j e d n o s t k a c h p i e n i ę ż n y c h danego k r a j u , f ) okresow y p o m ia r wyniku fin a n s o w e g o .

Pod w ó jnej k l a s y f i k a c j i p o ś w i ę c a s i ę w i e l e m i e j a o a w r o z d z . I I , gdyż w iąże s i ę ona ś c i ś l e z m e t o d o l o g i ą r a c h u n k o w o ś c i, j e j s t r u k ­ t u r ą i modelowaniem. P o z o s t a ł e k o n c e p c j e o d n o s z ą o i ę w równym s t o p n i u do eprawozdari f in a n s o w y c h . W ra c h u n k o w o ś c i k o n b e p c j a p o d

-5i £ t u , o k r e ś l o n a w l i t e r a t u r z e k r a j o w e j t e * j e d n os t k ą s a m o d z i e l ­ n i e b i l a n s u j ą c ą , i d e n t y f i k u j e i r o z g r a n i c z a d z i a ł a n i a g o s p o d a r c z e

L z a s oby, k t d r e m ają p o d l e g a ć p o m ia r owi i być p rzedm iotem s p r a ­ wozdań. P odm iot J e s t e x p l i o i t e uznawany j a k o j e d n o s t k a , k t ó r a

e a t o d d z i e l o n a i w y ró ż n io n a od t y c h , k t ó r z y z a p e w n i l i f u n d u s z e (w ładze państwowe, a k c j o n a r i u s z e , w ł a ś c i c i e l ) . Żadne o p e r a c j ę ych o s t a t n i c h n i e s ta n o w ią o p e r a c j i w y odrębnionego p od m io tu . Tym samym o s i ą g n i ę t y r e z u l t a t m ie rz o n y p r z e z sy sk j e s t rozum iany ja k o *Увк p o d m io tu . P o d z i a ł z y sk u n i e może więc być dokonywany w r a ­ n a c h p r o c e s ó w p o m ia ru wyników. S tą d p o c h o d z i k o n c e p c j a funduszów w ła sn y ch .

Podm iot g o s p o d a r c z y j e s t J e d n o s t k ą spraw ozdaw czą. J e ż e l i wio-e podm iotów praw nych z n a j d u j wio-e s i ę pod J wio-e d n ą k o n t r o l ą (k o m b in a t, z r z e s z e n i e , k o r p o r a c j a ) , t o w y s tę p u ją p ro b le m y k o n s o l i d a c j i s p r a ­ wozdań.

g o n t y n u a o j ą o z n a c z a z a ł o ż e n i e p r z y e w i d e n c j i i s p o r z ą d z a n i u oprawozdart f in a n s o w y c h , ż* po d m iot g o s p o d a r c z y b ę d z i e d z i a ł a ł w P r z y s z ł o ś c i p o d o b n i e . J a k d z i a ł a ł w p r z e s z ł o ś c i w s e n s i e n p . Prow adzonej p r o d u k c j i i s p r z e d a ż y . N ie o z n a c z a t o j e d n a k , że b ę ­

d z i e ren to w n y , że p o t r a f i p r z e t r w a ć .

Spraw o zdan ia f in a n s o w e u s t a l a n e s ą z g o d n ie z z a ło ż e n ie m kon­ t y n u a c j i ( g o i n g c o n c e r n ) n i e n a p o d s t a w i e w a r t o ś c i , j a k ą u z y s k a - no ЬУ p r z y l i k w i d a c j i p r z e d s i ę b i o r s t w a , l e c z J a k ą u z y s k u j o s i ę n a w e t. J e ż e l i n i e J e s t ono re n to w n e . Z a ł o ż e n i e o k o n t y n u a c j i d z i a ł a n i a s ta n o w i p o d s ta w ę o k r e ś l e n i a z a s a d ( s ta n d a r d ó w ) r o z l i ­ c z e ń m ię d z y ok re sow yc h, a m o r t y z a c j i , momentu s p r z e d a ż y , r o s z c z e ń i t p .

P o m ia r i n i c j a l n y c h k o s z tó w zasobów p o s i a d a n y c h i zużywanych * p o d m io c ie gospodarczym j e s t i s t o t n y w p r o c e s i e o c e n y : czy pod­ m io t o d n o s i s u k c e s y , ozy t e ż g o s p o d a r u j e ż l e . Wymiana t r a n s a k c j i z innymi podm iotam i s ta n o w i p o d s ta w ę d z i a ł a ń podm iotów. Rachunko­ wość J e s t p r o c e s e m p o m ia ru i k w a n ty ta ty w n e g o w y r a ż a n i a t e j wymia­ n y , z a zw y c za j w f o r m ie p o m ia r u p i e n i ę ż n e g o . P i e n i ą d z j e s t wygod­ nym, wspólnym m ianownikiem , k t ó r y może być używany do w y r a ż a n i a

ró ż n y c h o b i e k tó w i u s ł u g h o m o g e n ic z n ie .

P r z y jm u je s i ę , że k o s z t y i n i c j a l n e n a b y te g o o b i e k t u s ą n a j ­ l e p s z ą m ia r ą minimum w a r t o ś c i m a j ą tk u p o d m io tu . W t r a n s a k c j a c h wymiernych zarówno k u p u j ą c y , Ja k i s p r z e d a j ą c y u z g a d n i a j ą wymianę J edneg o z a s o b u n a d r u g i ( n p . m a t e r i a ł n a p i e n i ą d z e ) . Każdy z n i o h

w d o b r e j w i e r z e p r z y j m u j e , że d o b r a , k t ó r e w y m ie n ił, eą w a r te co n a j m n i e j t y l e , i l e za n i e o d d a ł . V? t e n spo sób p o w s t a j e minimum w a r t o ś c i . Nie o z n a c z a t o t e j e a n e j w a r t o ś c i w p r z y a z ł o ś o i . Z tym w ią ż ą s i ę d a l s z e p ro b le m y w e r y f i k a c j i g e n e r a l n e g o poziomu cen o r a z t r a n s l a c j i w a l u t . J e d n a k ż e k ażd y в n i c h wymaga z r o z u m ie n i a k o n c e p o j i i n i o j a l n e g o k o a z t u .

P o m ia r w J e d n o s t k a c h p i e n i ę ż n y o h J e s t ś c i ś l e z w ią za n y z o k r e ­ ś le n i e m k o a z t u i n i c j a l n e g o , k t ó r y i m p l i k u j e w ym ierność. Na pod­ s t a w i e e w i d e n c j i s p ra w o z d a n ia f i n a n s o w e ' z a w i e r a j ą ekw antyfikow ane I n f o r m a c j e o d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a . W iększość t y c h i n f o r ­ m a c j i j e s t m ie r z o n a w j e d n o s t k a c h p i e n i ę ż n y c h . Wiadomo, że wy­ ł ą c z n i e p o z y o j e , k t ó r e mogą być m ie r z o n e w p i e n i ą d z u , są w łą c za n e do aktywćw, pasywów, dochodów i n a k ła d ó w . J e d n o s t k ą p o m ia ru w r a ­ chunkow ości j e s t zatem p i e n i ą d z , p i e n i ą d z danego k r a j u .

A trybutem p om iaru aktywów, pasywów, n a k ła d ó w i dochodćw J e s t w a r t o ś ć . W artość n i e J e s t j e d n a k a tr y b u t e m s t a b i l n y m w c z a s i e . Bóżna j e s t w a r to ś ć p r z e s z ł a , b i e ż ą c a i p r z y s z ł a . J u ż t r a d y c y j n i e rachunkow cy u ż y w a ją k o s z t u h i s t o r y c z n e g o ( i n i c j a l n y , n a b y c ia ) J ako a l a r y w a r t o ś c i d ó b r , z w y ją tk ie m środków p i e n i ę ż n y c h i r o s z ­ c z e ń w s t o s u n k u do n i c h . Te o s t a t n i e , t j . w a r t o ś ć środków p i e ­ n i ę ż n y c h i r o s z c z e ń J a k ró w n ie ż z obow iązań, s ą p o w s z e o h n ie u s t a ­ l a n e w w a r t o ś c i b i e ż ą c e j . Problem am i podstawowymi p o m ia ru s ą r a) o k r e ś l e n i e a t r y b u t u , k * ó r y ma być m ie r z o n y : b) u s t a l e n i e . J a k p o w i n i e n być on m ie r z o ­ ny i c) J a k a j e d n o s t k a ma być u ż y t a . W tym m i e j s c u mówiliśmy t y l ­ ko o t r z e c i m kom ponencie, o j e d n o s t c e p o m ia ru .

Okresowy p o m ia r wyniku J e s t j e d n ą z kluczow yoh k o n c e p c j i ra o h u n k o w o ś c i. Wynik fin a n s o w y J e s t l i c z o n y Jako r ó ż n i o a m iędzy dochodami i k o s z t a m i , a n i e j a k o r ó ż n l o a m iędzy wpływami go tó w k i 1 wydatkam i. Z pomiarem wyniku w ią ż e s i ę o k r e s raohunkowy i mo­ ment s p r z e d a ż y . Dochód n e t t o można z d e f i n i o w a ć j a k o p r z y r o s t w ar­ t o ś c i w wyniku p r o w a d z e n i a p r z e d s i ę b i o r s t w a w c z a s i e j e g o i s t n i e ­ n i a . W p r a k t y c e t r z e b a J e d n a k ż e p r z y j ą ć pewne segm enty , o k r e s y ,

z a k t ó r e z m ie rz y a l ę o s i ą g n i ę t y wynik. J e s t w i e l e t e o r i i p o m ia ru wyniku. W p r a k t y c e p o m ia r t e n p o d l e g a r e g u l a c j i p r a w n e j . Jako o k r e s rachunkow y (spraw ozdaw czy) p r z y j m u j e e i ę o k r e s r o k u , kwar­ t a ł u , a n i e k i e d y i m i e s i ą c a .

Z pomiarem dochodu w ią ż e s i ę k o n o e p o ja r e a l i z a c j i » t j . l i c z e ­ n i a doohodu, k i e d y wyrób J e s t d o e ta r o z o n y ( p r z e k a z a n y , n a s t ą p i ł

a k t prawny s p r z e d a ż y ) , a n i e w momencie w y tw o r z e n ia . V? k r a j o w e j l i t e r a t u r z e p r z e d m io t u w iąże a i ę t o z a ł o ż e n i e z wyborem momentu e p r z e d a ż y . N i e k ie d y do podstawowych k o n c e p c j i ra c h u n k o w o ś c i z a l i c z a s i ę z a sa d ę o b i e k t y w n i e s p r a w d z a l n e j o w i d e n o j i . P o m ia r r a c h u n k o w o śc i i o c z e k iw a n ie n a nim o p a r t e są s p ra w d z a ln e p r z e z n l e z a l e ń n e g o o b s e r w a t o r a . Podstawową k w e s t i ą J e s t t u t a j s t o p i e ś w ym agalności o b i e k t y w n i e s p r a w d z a l n e j e w i d e n c j i ( d o k u m e n t a c j i ) , Wzajemne r e l a ­ c j e wymienionych z a ło ż e r i r a c h u n k o w o śc i i sp ra w o zd a w cz o śc i wzmoc­ n i o n e o o d p o w ie d n i e to p i e r f s p r a w d z a l n o ś c i o b i e k t y w n e j e w i d e n c j i

s k ł a d a j ą 8i ę n a ramy k o n s t y t u c y j n e r a c h u n k o w o śc i [17, n. 1 - 3 3 ] . Obecne i p r z y s z ł e m odele rac h u n k o w o śc i są budowane n a z a ł o ż e n i a c h podm io tu ( n a j w a ż n i e j s z e ) , c i ą g ł o ś c i ( d z i a ł a n i e ) I n i c j a l n e g o k o s z ­ t u , m ia r y p i e n i ę ż n e j , p o m ia ru wyniku o r a z s p r a w d z a l n e j o b i e k ty w ­ n i e e w i d e n c j i (dow odow ej).

Z k o l e i zajmiemy s i ę k r y t e r i a m i o cen y s p r a w n o ś c i omawianego system u.

1.2.2. K r y t e r i a o ceny j a k o ś c i o w e j i n f o r m a c j i tw orzonych w ra c h u n k o w o ś c i

W t e o r i i r a c h u n k o w o śc i d a j ą s i ę zaobserwować dwa p o d e j ś c i a do j a k o ś c i o w e j o ceny I n f o r m a c j i koszto w ych w s y s t e m i e rach u n k o ­ w o ś c i. J e d n o z n i c h n a w i ą z u j e do t e o r i i i n f o r m a c j i [ U ] i p o s ł u g u j e 8Ц P o j ę c i a m i i l o ś c i i n f o r m a c j i ("am o unt" o f i n f o r m a t io n ) o r a z w a r t o ś c i i n f o r m a c j i ( " v a l u e " o f i n f o r m a t i o n ) . I l o ś ć i n f o r m a c j i j e s t równa r e d u k c j i n i e p e w n o ś c i d e c y d e n t a , n a t o m i a s t w a r t o ś ć (ce n a ) i n f o r m a o j i w iąże a i ę z j e j e f e k t y w n o ś c i ą i u ż y t e c z n o ś c i ą . S tą d w a r t o ś ć i n f o r m a c j i n a l e ż y m i e r z y ć p o p r z e z p o r ó w n a n ie wyniku d z i a ł a l n o ś c i d e c y d e n t a p r z e d i po o t r z y m a n i u i n f o r m a c j i . Zdaniem N.M, B e d f o r d a i n f o r m a c j e d o s t a r c z a n e p r z e z rach un ko w ość z a r z ą d c z ą n a p o t r z e b y z a r z ą d z a n i a powinny o dpow iadać n a s t ę p u j ą c y m warunkom;

a) i n f o r a o w a ć , t z n . z m n i e j s z a ć sumę n i e p e w n o ś c i d e c y d e n t a po ­ p r z e z o d d z i a ł y w a n i e n a p r a w d o p o d o b ie ń stw o wyboru;

b) p o c i ą g a ć z a soh ą d z i a ł a n i e ; z e b r a n e i n f o r m a c j e s ą w a r t o ś - oiowe wtedy i t y l k o w te d y , gdy w s k a z u ją d z i a ł a n i e o d p o w ie d n ie d l a o s i ą g n i ę c i a pewnego c e l u .

o) motywować do odp o w ie d n io h d z i a ł a ń , t z n . w y k o r z y s ta n i e i n ­ f o r m a c j i ma z a p o b ie g a ć niepożądanym wynikom.

Proponowane p r z e z w i e lu a u to ró w k o n c e p c j e o cen y u ż y t e o z n o ś o i s y ste m u in fo r m a c y jn e g o o p a r t e n a o c e n i e p r a w d o p o d o b ie ń s tw a m o ż l i ­ wych etanów o t o c z e n i a 1 o c e n ie u ż y t e o z n o ś o i wyniku [27] są n i e ­ s t e t y o b a r c z o n e błędem s u b ie k t y w n e j o c e n y ze s t r o n y d e c y d e n t a 1. Mimo i ż z a i n i c j o w a n e p r z e z p r z e d s t a w i c i e l i t e o r i i i n f o r m a c j i k i e ­ r u n k i b a d a n i a p ro c e s ó w l n f o r m a c y j n o - d e o y z y j n y o h s ta n o w ią n i e w ą t ­ p l i w i e o p o s t ę p i e w iedzy w t e j d z i e d z i n i e , t o dość s c e p t y c z n i e n a l e ż y o c e n i ć m o ż liw o ś c i j e j p r a k t y c z n e j a p l i k a c j i p r z y p r o j e k t o ­ waniu systemów in f o r m a o y j n y o h o b s ł u g u j ą c y c h r z e o z y w l s t e p r o c e s y w s f e r z e z a r z ą d z a n i a o r g a n i z a o j ą g o s p o d a r c z ą . Sform alizo w any k i e r u n e k b a d a n i a systemów I n f o r m a oy jn y o h może m leć ró w n ie ż ko­ r z y s t n e n a s t ę p s t w a p r a k t y c z n e . Zmusza bowiem p r o j e k t a n t ó w system u in fo x m a o y jn e g o do b a d a ń n a d e f e k t y w n o ś c i ą o p i s u z j a w i s k g o s p o d a r ­ c z y c h ( z d o l n o ś o i ą do i d e n t y f i k a o j l system u i n f o r m a c y j n e g o ) . Rów­ n i e i s t o t n y m z a g a d n ie n ie m j e s t e f e k ty w n o ś ć (ekonom iozność) s y s t e ­ mu i n f o r m a c y j n e g o 2 , k t ó r ą c z ę s t o t r a k t u j e s i ę j a k o j e d n ą z c e ch s k ł a d a j ą o y o h s i ę n a u ż y t e c z n o ś ć sy s te m u . Od p r o j e k t a n t ó w sy stem u I n f o r m a c y jn e g o rac h u n k o w o śc i wymaga t o równoważnego t r a k t o w a n i a zarówno w ł a ś c i w o ś c i p rag m a ty o z n y o h ( u ż y t e c z n o ś ć I n f o r m a c j i d l a o d b i o r o y ) , j a k 1 sem antyoznyoh ( z a w a r t o ś ć i n f o r m a o j i o r a z foim y j e j p r e z e n t o w a n i a ) gen ero w an y ch I n f o r m a o j i , w r e s z c i e b a d a ń nad s t r u k t u r a l n ą s t r o n ą j ę z y k a ( s y n t e t y k ą ) . D ecydent ma do c z y n i e n i a p r z e d e w sz y stk im z p ro d u k te m f in a l n y m p r o o e s u p r z e t w a r z a n i a , k t ó ­ r y u jm o w an y ‘J e s t w o a ł e j g r u p i e spraw o zdań z e w n ę tr z n y c h i r a p o i '- tów w ew nętrznych, a t a k ż e a n a l i z i r ó ż n y o h p o s t a o i i n f o r m a c j i p l a n l s t y o z n e j , b i e ż ą c e j i ex p o s t .

D rugi n u r t wprowadza c h a r a k t e r y s t y k i J a k o śo io w e i n f o r m a c j i , k t ó r e e ta n o w ią po d sta w ę do ooen y r a p o r t ó w ge nerow anyoh p r z e z sy­ stem i n f o r m a c y j n y r a c h u n k o w o ś c i. C h a r a k t e r y s t y k i t e s ą z j e d n e j s t r o n y p o chod n ą r o z w i ą z a ń s t r u k t u r a l n y c h w o b r ę b i e n a u k i r a c h u n -1 P r o o e sa m l p e r o e p o j i I n f o r m a c j i z a jm u ją s i ę s z e r z e j p s y o h o - lo g o w ie d e c y z j i , p o r , J . K o z i e l e c k i , P s y o h o l o g i o z n a t e o ­ r i a d e o y z j i . Warszawa 1975. 2 N a j o g ó l n i e j p o j ę t a e f e k t y m o ś ć sy stem u in f o r m a c y jn e g o ( i n ­ f o rm a ty c z n e g o ) w yraża r e l a c j ę , w k t ó r e j e f e k t y b e z p o ś r e d n i e i po ­ ś r e d n i e z w ią z a n e * w y k o rz y s ta n ie m i n f o r m a o j i s ą wyższe od n a k ł a ­ dów n a t e n o e l .

kowoéci ( t z n . oelów, p o j ę ć , e le m e n t á r n y c h d e f i n i c j i , metod k l a s y ­ f i k a c j i i p o m ia ru ora?, metod m odelowania z j a w i s k w ła ś ciw y c h r a ­ c h u n k o w o ś c i), z d r u g i e j n a t o m t a e t aą k r y t e r i a m i w a r t o ś c i u j ą c y m i , pomocniczymi w o k r e ś l a n i u z a w a r t o ś c i sp raw ozdań.

C h a r a k t e r y s t y k i ja k o ś c i o w e s ta n o w ią z b i ó r warunków, k t ó r e po w in n i b r a ć pod uwagę rachunkowey w c e l u l e p s z e g o d o s to s o w a n ia “Worzonych p r z e z n i c h i n f o r m a c j i do p o t r z e b d e c y z y jn y c h . Tworze­ n i u i n f o r m a c j i t o w a r z y s z ą k o s z t y zw iązane ze z b i e r a n i e m i komuni­ kowaniem i n f o r m a o j i , d l a t e g o s e l e k c j a i n f o r m a c j i ujmowanych w s p ra w o z d a n ia c h p o w inna, obok p o t r z e b użytkow ników , u w z g l ę d n ia ć k r y t e r i a ekonom iczne.

Amerykańska Komi3j a do Spraw Stand ard ów Rachunkowości F i n a n ­ sowej (PASB) prox'Onuje n a s t ę p u j ą c ą h i e r a r c h i ą ja k o ś c i o w y c h c h a ­ r a k t e r y s t y k ra c h u n k o w o ś c i^ , k t ó r a z a ra z em s ta n o w i po d sta w ę o ceny spraw ozdań f in a n s o w y c h ( r y s . 1,1) . Spośród c e ch Ja k o śc io w y c h c h a r a k t e r y z u j ą c y c h s p ra w o z d a n ia fin a n so w e s z c z e g ó l n e z n a ę z e n i e m ają i s t o t n o ś ć i w i a r y g o d n o ś ć . Zaw arte w z e s t a w i e n i u s t a n d a r d y J a k o śc io w e c h a r a k t e r y z u j ą c e sp ra w o z d a n ia f in a n s o w e m ają w y r a ź n ie c h a r a k t e r p o s t u l a t y w n y 1 t a i - mo podejmowanych p r ó b w k i e r u n k u wprow adzania " m ia r" j a k o ś c i d a j ą a i ę zaobserwować z n a c z n e r o z b i e ż n o ś c i w d e f i n i o w a n i u wymienionych c h a r a k t e r y s t y k , j a k i r ó ż n i c e k o n c e p c j i i c h o p e r n e j o r . a l i z a c j i . 1'r z y c z y n r o z b i e ż n o ś c i s ta n o w is k u p a tr y w a ć można w r ó ż n i o y po­ glądów n a te m a t c e ló w r a c h u n k o w o śc i [3 3]« a t a k ż e we wzajemnej k o n k u r e n c y j n o ś c i w i ę k s z o ś c i s ta n d a r d ó w , z w ł a s z c z a i s t o t n o ś c i i wi a r y g o d n o ś c i . P o s t u l a t I s t o t n o ś c i t r a k t o w a n y p r z e z A m erykański K o m ite t do Spraw O pracow ania Podstawowych Z a ł o ż e ń T e o r i i Rachunkow ości ( t h e Committee t o P r e p a r e a S ta te m e n t o f B a s i c A o c o u n tin g Theory) j a k o n a c z e l n y s t a n d a r d b r z m i j " i s t o t n o ś ć wymaga, aby i n f o r m a c j a b y ł a z n a c z ą c ą l u b aby b y ł a u ż y t e c z n i e z w ią z a n a z d z i a ł a n i e m , k t ó r e ma z apew nić p o ż ą d a n e r e z u l t a t y " [ l8, s . 1 0 5 ] . S t ą d , aby u c z y n i ć z a ­ dość temu p o e t u l a t o v / i , tw ó rc y i n f o r m a c j i ( k s i ę g o w i ) w in ni m ieć r o z e z n a n i e w p r o c e s a c h d e c y z y jn y c h i s to s o w a n y c h p r z e z decydentów m odelach d e c y z j i . P o d o b n ie i n n a am e ry k ań sk a i n s t y t u c j a ?ASB " _c h a r a k t e r y s t y c e s t a n d a r d u i s t o t n o ś c i k o n c e n t r u j e uwagę n a

t-oż-3

Schemat p o c h o d z i z wykładu p r o f . Ä S i e s e z Benton n t . " B a s i c A c c o u n tin g S t r u c t u r e " , w ygłoszonego 24 VI 1980 r , w K a t e d r z e Ra­ chunkow ości Ufc.

MATERIALNOŚĆ

R y s . 1 . 1 . H i e r a r c h i a j a k o ś c i o w y c h c h a r a k t e r y s t y k i n f o r m a c j i d o s t a r c z a n y c h p r z e z rachun k ow o ść

wości poprawy p r z e z u ż y tk o w n ik a Jego z d o l n o ś c i o cen y p r z y s z ł e j d z i a ł a l n o ś c i f ir m y i j e j p o z y c j i f i n a n s o w e j . Zatem i s t o t n a J e u t t a k a i n f o r m a c j a , k t ó r a wpływa n a r ó ż n i c e o ceny p r a w d o p o d o b ie ń s tw a z d a r z e ń o d d z i a ł u j ą c y c h n a r e a l i z a c j ę c e l u , l u b p o w o d u je .-ró ż n ic ę

o c e n i e u ż y t e c z n o ś c i wyniku [ 1 6 ] . Dla p r z y k ł a d u i s t o t n a d l a po­ dejmowania d e c y z j i i n f o r m a c j a o k o s z t a c h powinna s p e ł n i a ć dwa we-r u n k i , [2 2, s . 8 3]:

a) d o ty o zy ó k s z t a ł t o w a n i a s i ę o c z e k iw a n y c h , p r z y s z ł y c h k o s z ­ tów;

b) o d z w i e r c i e d l a ć r ó ż n i c ę m iędzy a l t om atyw n ym i modelami de­ c y z j i .

W zw iązku z tym p rze d m io te m z a i n t e r e s o w a n i a decydentów są p r z e d e w szystkim dodatkowe k o s z t y u z y s k a n i a z a m ie r z o n y c h e f e k - w, tzw . i n c r e m e n t a l c o s t s [1 6 ], k t ó r e mogą m ieć zarówno c h a r a k - e r s t a ł y , j a k i zmienny, a n i e p o n i e s i o n e w p r z e s z ł o ś c i k o s z t y , z w ła s z o z a j e ś l i n a b i e ż ą c o podejmowane d e c y z j e n i e m ają wpływu n a i c h poziom , tzw . sunk c o s t s . Z p u n k t u w i d z e n ia o p t y m a l i z a c y j n y c h rachunków d e c y z y jn y c h i s t o t n e s ą r ó w n ie ż uznawane k o s z t y u t r a c o ­ nych m o ż liw o ś c i ( o p p o r t u n i t y c o s t s ) N i e k t ó r z y a u t o r z y w y r a ż a j ą co praw da z a s t r z e ż e n i a t e r m i n o l o g i c z n e , aby u t r a c o n e k o r z y ś c i n a ­ zywać k o s z ta m i [ 2 1 ] , t o J e d n ak n i e n e g u j ą p o t r z e b y i c h u w z g lę d ­ n i a n i a w ra c h u n k a c h d e c y z y jn y c h , k t ó r e z b l i ż a j ą s i ę do tzw . p e ł ­ nego o b ra c h u n k u k o s z tó w i k o r z y ś o i . Z p o s t u l a t e m i s t o t n o ś c i , k t ó r y o k r e ś l a , co powinno być u ja w ­ n i a n e w sprawo z d a n ia c h f in a n s o w y c h , aby mogły one s ta n o w ić pod­ stawę podejm ow ania d e c y z j i , w iąże s i ę z b l i ż o n e doń w swym z a k r e - 816 P o j ę c i e m a t e r i a l n o ś c i .

Według d e f i n i c j i Am erykańskiego S t o w a r z y s z e n i a K s i ę g o w y c h . .. p o z y o ja w s p ra w o z d a n iu pow in na być u z n a n a z a m a t e r i a l n ą , j e ś l i i s t n i e j e powód do p r z e k o n a n i a , że w ie d z a o n i e j w p ły n ę ła b y n a de­ c y z j e informow anego i n w e s t o r a , k re d y to d a w c y l u b i n n e g o d e c y d e n t a

[19, s . 1 0 6 ].

r o z s t r z y g n i ę c i a , c z y dana p o z y c j a J e s t m a t e r i a l n a , c z y t e ż n i e z a l e ż y w znacznym s t o p n i u od f a k t ó w i o k o l i c z n o ś c i , w j a k i c h

4

W n t r a c o n y c h m o ż liw o ś c i p o w s t a j e w tedy , gdy b ę d ą c e . . 1 o r g a n i z a c j i z a s o b y n i e s ą w ykorzystyw ane w sposób w «nríT&ľt n l e j s z y . Stanow i on r ó ż n i c ę m iędzy r e z u l t a t e m uzyskanym o s i ľ S S ^ wyboru d a n e j a l t e r n a t y w y a r e z u l t a t e m , j a k i można b y ło J e s t t . Wyvil«u n ®Jl e £ 8ZeJ a l t e r n a t y w y . N a j l e p s z ą s t r a t e g i ą

f u n k c j o n u j e p r z e d s i ę b i o r s t w o (s y s te m u praw nego, r e g u l a c j i a dm ini­ s t r a c y j n y c h , a t a k ž e k on w e n c j i i zw y czajów ), Do t e j p o r y s p ó jn e k r y t e r i a m a t e r i a l n o á e i n i e z o s t a ł y opracow ane i J a k s t w i e r d z a E.Ii. K o h l e r [19 ], s t a n d a r d m a t e r i a l n o á e i u l e g a zmianom w o z a e i e , a n i e k t ó r z y k s ię g o w i r o z w i n ę l i zdrow orozsądkową z a s a d ę o k r e ś l a ­ n i a , c zy p o z y c j a J e s t m a t e r i a l n a , n p . z a m a t e r i a l n ą u z n a j e s i ę p o z y c j ę wydatków, j e ś l i wynosi ona w ię o e j nifc 5^ o g ó ln y c h aktywów l u b 10?6 wyniku n e t t o . Taka uuma wydatków pow inna byó o d r ę b n i e wy­ s z c z e g ó l n i o n a w s p ra w o z d a n iu .

P o s t u l a t m a t e r i a l n o ś o i wymaga, aby k s ię g o w i u j a w n i a l i ró w n ie ż zmiany w m etodo l o g i i p o m ia r u , zmiany w a r t o ś c i m a j ą t k u , k o r e k t y b łęd ów z p o p r z e d n i o h sp raw o zd ań , a t a k ž e o p i s oech ja k o ś c io w y c h , J e á l i może m ieć wpływ n a p o d j ę c i e d e c y z j i .

Z p u n k t u w i d z e n ia u ż y tk o w n ik a i n f o r m a o j i fin a n s o w y c h p r z e ­ s t r z e g a n i e p o s t u l a t u m a t e r i a l n o á e i u k ie r u n k o w u j e z a i n t e r e s o w a n i e d e c y d e n t a n a i n f o r m a c j e i s t o t n e , tym samym o g r a n i c z a p r z e ł a d o w a ­ n i e n i m i . Tła k się g o w y ch n a t o m i a s t spoczywa o d p o w i e d z i a l n o ś ć za wykazywanie w s p ra w o z d a n ia c h p o z y c j i zn a cz ą o y o h .

T r z e b a w y r a ź n ie z a z n a c z y ć , że zarówno s t a n d a r d i s t o t n o ś c i , Jak i z b l i ż o n y doń s t a n d a r d m a t e r i a l n o á e i m ają w y r a ź n ie p o s t u l a - tywny i r e l a t y w i s t y o z n y c h a r a k t e r . W z a l e ż n o ś c i od c a ł e g o z e s p o ł u uwarunkowań s y t u a c y j n y c h (zm ienn y ch o t o c z e n i a i zmiennych s t r u k ­ t u r a l n y c h w o b r ę b i e o r g a n i z a c j i ) o d d z i a ł u j ą c y c h n a c h a r a k t e r de­ c y z j i podejmowanych w o r g a n i z a c j i r ó ż n e mogą być wymogi ( z e względu n a z a k r e s d o s t ę p n o ś c i w c z a s i e , form ę p r e z e n t a c j i ) s t a ­ w iane pod a d re se m i n f o r m a c j i e k o n o m i c z n o - f in a n s o w e j . 0 i s t o t n o ś c i i n f o r m a c j i d o s t a r c z a n y c h p r z e z rachunkow ość p r z e s ą d z a w z n a c z n e j m i e r z e i c h a k t u a l n o ś ć , c z y l i zgodnoáó w o z a - s i e s y t u a c j i d e c y z y j n e j i i n f o t m a c j i o r a z z r o z u m i a ł o ś ć d l a d e c y ­ d e n t a . J e ś l i w arunki t e n i e są s p e ł n i o n e , i n f o r m a c j a J e s t po p r o ­ s t u n i e i s t o t n a . O k r e ś l e n i e z a te m , c zy i n f o r m a c j a J e s t i s t o t n a , z a l e ż y w d u ż e j m ie r z e od w iedzy n a t e m a t p ro ce só w d e c y z y jn y c h w y s t ę p u j ą oych n a s z c z e b l u d a n e j J e d n o s t k i g o s p o d a r u j ą c e j , j a k r ó w n i e ż od s p e c y ­ f i c z n y c h warunków f u n k c j o n o w a n i a t e j j e d n o s t k i . S tą d p r o j e k t u j ą o s y s te m i n f o r m a c y j n y r a c h u n k o w o śc i n a l e ż y o s t r o ż n i e t r a k t o w a ć u n i -5 S p o s t r z e ż e n i a t e n i e o d n o sz ą s i ę do syste m u sprawozdawczo­ ś c i w P o l s c e .

^ o r m i z a c ję r o z w ią z a ń w s k a l i k r a j u , czy r.awet b r a n ż y , w p r z e c i w ­ nym r a z i e bowiem d o s t a r c z a n e i n f o r m a c j e mogą być n i e d0e t030w?myn do z a r z ą d z a n i a podmiotem, c z y l i zbędno.

K on ku rency jn y względem p o s t u l a t u i s t o t n o ś c i ,1e a t d r u g i pod­ stawowy s t a n d a r d J a k o ś c i i n f o r m a c j i - w i a r y g o d n o ś ć - k t ó r y wymaga f?jijLggdzaln o ś c l d an ych, k o m p le tn o ś c i i w i e r n o ś c i o d z w i o r c i e d l n n i a z d a r z e ń .

^ r a w d z a ln o á ó danych ( w e r y f i k a c j a ) sta n o w i wężozy wymiar wia­ ry g o d n o śc i i wymaga, aby w dwu n i e z a l e ż n y c h p o m ia r a c h otrzymywać t e n sam wynik, p r z y w y k o r z y s ta n i u t y c h samych m etod.

Z k o l e i w i e r n o ś ć r e p r e z e n t a c j i w yraża z godność m iędzy a t r y b u ­ tam i będącymi p rze d m io te m p o m ia ru a m ia r a m i. Zgodnie z tym k r y ­ te r iu m ak cep to w a n a j e s t m ia r a , k t ó r a J e s t r z e t e l n ą r e p r e z e n t a c j ą a t r y b u t u (zw y kle w a r t o á c i ) w danym o k r e s i e . Z w i e r n o ś c i ą r e p r e ­ z e n t a c j i zwykle wiąże s i ę o b ie k ty w n o ś ć i r e d u k c j a o d c h y l e ń b ł ę d u . Obiektyw ność j a k o c e c h a o d n o s i s i ę do p o z y c j i b ę d ą c e j p r z e d m i o tem Pom iaru, J e d n a k w i e l e m i a r rachunkow ych ma c h a r a k t e r s u b ie k ty w n y , np . o c e n a o k r e s u u ż y tk o w a n ia środków t r w a ł y c h . S tą d t o ż o b i e k t y w ­ n o ś ć w rac h u n k o w o śc i n i e j e s t w p e ł n i m ożliw a do z r e a l i z o w a n i a i r a c z e j n a l e ż y z m i e r z a ć do ro z s ą d n e g o kompromisu m iędzy p o z y c j ą a i s t o t n o ś c i ą .

Równie ważną, c h o c i a ż k o n t r o w e r s y j n ą c e c h ą i n f o r m a c j i j e e t n e u t r a l n o ś ć . W iarygodność n i e z a p e w n ia n e u t r a l n o ś c i , bowiem neu ­

t r a l n o ś c i ą o z n a o z a s i ę i n f o r m a c j a [ . . . ] J e ś l i j e s t wolna od b ł ę d u i n i e z o s t a ł a w y se le k c jo n o w a n a , aby o s i ą g n ą ć w c z e ś n i e j z a m ie rz o n e r e z u l t a t y l u b wywołać o k r e ś l o n y s p o só b z a c h o w a n ia ,

í o e t u l a t t e n wymaga, aby dane r a c h u n k o w o śc i s k r u p u l a t n i e o d z w i e r c i e d l a ł y d z i a ł a l n o ś ć g o s p o d a r o z ą , b ez s p r a w i a n i a w r a ż e n i a , że wpływają n a zacho w anie w o k re ś lo n y m k i e r u n k u .

Tak sform ułow any p o s t u l a t n e u t r a l n o ś c i b u d z i co p raw d a s p r z e ­ ciw n i e k t ó r y c h a u to r ó w , i c h zdaniem bowiem z a p o b i e g a on rozw ojow i s ta n d a rd ó w r a c h u n k o w o śc i w s p i e r a j ą c y c h c e l e p a ń s t w a . Wydaje s i ę J e d n a k , i ż s t a n d a r d y rachu n k o w o áoi n i e powinny u l e g a ć m o d y fik a ­ cjom w n a s t ę p s t w i e k r ó tk o o k r e s o w y c h zm ian w p o l i t y c e g o s p o d a r c z e j . W przeciw nym r a z i e d o s t a r c z a n e i n f o r m a c j e t r a k t o w a n e b ę d ą ja k o mało w ia ry g o d n e .

K o l e j n ą c e c h ą j a k o ś c i o w ą i n f o r m a o j i , a k c ep to w a n ą p o w s z e c h n ie , j e s t porów nyw alność r a p o r t ó w l u b p o m ia r u . O znacza t o , że d o s t a r - ozane i n f o r m a c j e m ają u m o ż liw ia ć porów n y w alno ść w c z a s i e i p r z e

-s t r z e n i (m iędzy p r z e d s i ę b i o r s t w a m i ) , oo wymaga obok wspólnych z a s a d p o m ia ru d z i a ł a l n o ś c i s p ó j n o ś ć z a s a d r a c h u n k o w o ś c i. P rz e d s ta w io n e w t e j c z ę ś o i c h a r a k t e r y s t y k i J a k o śc io w e i n f o r ­ m a o ji s ta n o w ią z e s p ó ł o e c h w s p ó ł z a l e ż n y c h , J a k i n i e z a l e ż n y o h od p r o c e s u d e c y z y jn e g o . Wprawdzie FASB u z n a j e i s t o t n o ś ć i w ia ry g o d ­ n o ś ć i n f o r m a c j i z a c e c h y o kluozowym z n a c z e n i u , t o J e dn ak mówiąc o J a k o ś c i i n f o r m a c j i n a l e ż y r o z p a t r y w a ć , wymienione w t e j c z ę ś c i , c h a r a k t e r y s t y k i ł ą c z n i e . W z a l e ż n o ś c i od warunków i s y t u a c j i ’, a t a k ż e od c e ló w formu­ łowanych p o d adresem system u ln f o r m a o y j n e g o ra c h u n k o w o śo l Jed ne c h a r a k t e r y s t y k i mogą o k a z a ć s i ę w a ż n i e j s z e n i ż i n n e . .!_?.?_• * m i e j s c e rac h u nk o w o śo i w s y s te m a c h i n f o r m a o y jn y o h z a r z ą d z a n i a . Wybrane k o n c e p c j e Mimo z n a c z ą c e j l i c z b y p u b l i k a c j i t r a k t u j ą c y c h o sy ste m a c h in f o r m a o y j n y o h ( in f o r m a ty c z n y c h ) w z a r z ą d z a n i u n a l e ż y z g o d z ić s i ę ze s tw ie r d z e n i e m H.A. Simona, i ż " n i e ma o s t a t e c z n e j d e f i n i c j i , czym J e s t s y ste m i n f o r m a o y j n y z a r z ą d z a n i a " [3 1, e . 1 8 3]. O d z n a c z a ją c e s i ę dużą r ó ż n o r o d n o ś c i ą k o n c e p c j e p r o j e k t o w a ­ n i a systemów i n f o r m a t y c z n y c h dużą wagę p r z y w i ą z u j ą do a sp ek tó w t e c h n i c z n y c h budowy s t r u k t u r i n f o r m a c j i , m n i e j s z ą n a t o m i a s t do sposobów p r z e z w y c i ę ż a n i a n i e p e w n o ś c i decydentów n a r ó ż n y c h s z c z e ­ b l a c h k i e r o w a n i a . • Rachunkowość J a k o j e d e n z n a j w c z e ś n i e j u k s z t a ł t o w a n y c h s y s t e ­ mów s ł u ż y ł a i n f o r m a c ja m i u m o ż liw ia ją c y m i ocenę p o m y ś ln o ś c i d z i a ­ ł a n i a f i r m y i k o n t r o l ę n i e p r a w i d ł o w o ś c i w g o s p o d a ro w a n iu . S tą d t e ż cytow any j u ż H.A, Simon zw raoa uwagę n a f a k t , że l i c z n i e wprowadzana we wczesnych l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h k o m p u te r y z a c ja k s i ę g o w o ś c i s t w o r z y ł a i m p u l s do w y k o rz y s ty w a n ia i n f o r m a c j i two­ rz o n y c h w tym s y s t e m i e do i n n y c h oelów z a r z ą d z a n i a . Można więc p o s t a w i ć t e z ę , żą zarówno w c z e ś n i e j s z e , j a k i p ó ź n i e j s z e k o nc e p ­

c j e systemów i n f o r m a c y j n y c h z a r z ą d z a n i a , n p . z a r z ą d z a n i e p r z e z w y j ą t k i , z a r z ą d z a n i e p r z e z o e l e , p l a n o w a n ie z i n t e g r o w a n e , czy s t r a t e g i c z n e , w y ra ź n ie n a w i ą z u j ą do p r z e d s t a w i o n y c h w c z e ś n ie j k o n c e p c j i sy ste m u r a c h u n k o w o ś c i . Zatem rac hunkow ość s t a n o w i ł a głów ny t r z o n budowy s t r u k t u r systemów i n f o r m a c y jn y c h z a r z ą d z a n i a , c h o c i a ż n i e wo w s z y s t k i c h k r a j a o h i o k r e s a c h Jednakowo d o c e n ia n y .