A C T A U N I V E R S 1 T A T I S L O D Z l E N S l S
FOLIA O E C O N O M IC A 40, 1985
N ina K o ła te k *
R O Z W Ó J P R Z E M Y S Ł U C U K R O W N I C Z E G O
W S TREFIE ŻY W IC T E L S K IE J W O J . M I E J S K I E G O Ł Ó D Z K I E G O
C u k ro w n ic tw o mimo pow sta nia wielu n o w y c h gałęzi przem ysłu spo-żywczego z ajm u je nadal czołow ą pozycję w gosp o d a rc e żyw nościow ej kraju. U praw a b u ra k ó w c u k ro w y c h sta now ią c ych p o d sta w o w y s u ro -wiec dla tej produkcji dostarcza jednocześnie bo g a ty c h zasobów pasz pow sta ły c h jako p ro d u k t uboczny w procesie p ro d u k c y jn y m (w y s ło d -ki, liście). Dlatego tam, gdzie rozm ieszczony jest przem ysł c u k ro w n i-czy, w y s tę p u je z reguły w iększa intensyw ność produkcji rolnej.
Na obszarze strefy żywicielskiej woj. m iejskiego łódzkiego z n a jd u -je się 6 cukrow ni (rys. 1), z k tó ry c h „Dobrzelin", ,.O strow y" i „Leś- m ierz" należą do Przedsiębiorstw a „C ukrow nie M azow ieckie", „Gosławice", „Zbiersk" podległe są Przedsiębiorstw u „C ukrow nie W ie lk o -polskie" zaś „W ieluń" wchodzi w skład Przedsiębiorstw a „C ukrow nie Opolskie". G łów nym p ro d u k te m w y tw a rz a n y m w c u k ro w n ia c h jest cukier biały, a wielkość i jakość produkcji zależy w p rzew ażającej m ierze od w artości technologicznej d o sta rc za n e g o surow ca.
Rozm iary surow c ow ej bazy b u rac z a n ej o k reśla n e są corocznie przez pa ń stw o w y plan gospodarczy, od k tó re g o uzależnione są plany k o n tra k ta c y jn e poszczególnych cukrow ni. G łów nym i p ro d u ce n tam i b u r a ka c u k ro w e g o są g o sp o d a rstw a indyw idualne c h a ra k te r y z u ją c e się lep -szymi w ynikam i p ro d u k cy jn y m i niż g o spodarstw a uspołecznione. Od 1976 r. udział sektora indyw idualnego w pow ierzchni plantacji b u r a -czanych system atycznie m aleje, co wiąże się nie tylko z procesem p rz e k a z y w a n ia gosp o d a rstw za re n tę i przejm o w an ie m g ru n tó w przez sektor rolnictw a uspołecznionego, lecz przede w szystkim ze zm niej-szoną opłacalnością u p r a w y b u ra k a cuk ro w e g o w sto su n k u do innych upraw . W edług badań p rzep ro w a d z o n y ch przez A. C zudec [3] w gos-p o d a rs tw a c h sgos-pecjalistycznych w 1978 r. w skaźnik ogos-płacalności
O m i l i t a w o j в w o<j г к i е
ф c u k r o w n i *
сз
« t r e f e i y w I C i • I • к в- g r a n i c a w o j e w o d z t w
Ry s. 1. R o z m ies z c ze n ie c u k r o w n i w s tr efie ^ y w ic ie ls k ie j w oj, m i e j s k i e g o łó d z k ie g o
rzony jako p ro c e n to w y s to su n e k ceny do k o sz tu u p ra w y w ynosił dla bu rak ó w c u k ro w y c h 130,9, podczas gdy dla ziem niaków -sadzeniaków 154,6. W z rost cen innych ziemiopłodów, a zwłaszcza ziem niaków i zboża, pogłębił wadliwe relacje m c;dzy opłacalnością u p ra w buraka c u -k ro w e g o a innymi upraw am i o zbliżonej technologii. D odatkow ym czynnikiem w p ły w a ją c y m na spadek opłacalności produkcji b u ra k ó w c u k ro w y c h są u trz y m u ją c e siq od wielu lat niskie plony (tab. 1,
Rys. 2. P o d sta w o w e w sk a ź n ik i e k o n o m ic zn o -te c h n ic zn e p ro d u k cji w p rz e m y śle c u k r o w n ic z y m w P o ls c e w la ta ch 1947— 1979 (rok 1947 = 100)
1 __ produkcja cukru w ro,ku k alen d arzow ym ; 2 — w y d a te k cukru; 3 — średni zb iór b u ra k ó w c u k r o w y c h i c y k o rii; 4 — sr'edni p lo n b u ra k a c u k r o w e g o ; 5 — area ł u p raw bu rak a c u k r o w e g o i c y k o r ii
W 1978 r. średnie plony b u ra k a w ,.C ukrow niach M azow ieckich" w ynosiły 254 q/ha (średnio w, k r a ju 300 q/ha),*przy czym różnice m ię -dzy se k to re m indyw idualnym a uspołecznionym osiągały w a rto ść od 50 do 70 q/ha na korzyść tego pierwszego. N ieco m niejsze d y s p r o porcje, ok. 40 q/ha, w y stąp iły w „ C ukrow niach W ielkopolskich", k t ó -re w 1978 r. uzyskały najw y ż sz y ś-redni plon z h e k ta r a — 315 q. W
sy-1 2 3 4 5
R ys. 3. P o d sta w o w e w s k a ź n ik i e k o n o m ic z n o -te c h n ic z n e p rod u k cji w p r zem y śle cu k r o w n ic z y m w la ta ch 1975— 1978 (rok 1975 = 100)
l — p rod u k cja cukru w roku k a le n d a rz o w y m ; 2 — w y d a te k cukru; 3 — śred n i zbiór bu rak a c u k r o w e g o i cy k o rii; 4 — śred n i p lo n buraka c u k r o w e g o , 5 — area ł up raw bu rak a c u k r o w e g o i c y k o r ii
tuacji stałego sp a d k u średnich plonów w ielkość globalna zbiorów b u r aka c u k ro w e g o jest przede w szystkim funkcją poszerzania p o w ie rz c h -ni plan ta cy jn y c h .
w
T a b e l a 1
P lo n y buraka c u k r o w e g o w w y b r a n y c h p r z ed sięb io r stw a c h p rz em y słu c u k r o w n ic z e g o (w q/ha) P rz ed sięb io rstw o 1975 1976 1977 1978 Z je d n o c z e n ie P rzem y słu C u k r o w -n ic z e g o o g ó łem 317 272 294 300 „ C u k ro w n ie M a zo w ieck ie" 286 258 235 254 „C u k ro w n ie W ie lk o p o ls k ie " 304 283 290 315 „ C u k r o w n ie O p o lsk ie " 340 256 323 310
Ź r ó d ł o ; Z je d n o c z e n ie P rzem ysłu C u k ro w n icz eg o w W a rsz a w ie.
Z obliczeń p r z e p ro w a d z o n y ch przez T. Kluka [4] w ynika, że w la -tach 1947— 1979 zbiory b u rak ó w c u k ro w y c h w Polsce w zrosły o ponad 217%, a re a ł plantacji o 213,6%, podczas gdy plony zaledw ie o 52,4%. (rys. 3) K o n se k w e n cją stałego rozszerzania o bszaru u p ra w jest z w ię k -szanie zarów no liczby plantatorów , ja k i odległości m iędzy p lanta cją a cu k ro w n ią n iekiedy do 150 km, przy ustalonej odległości o p ty m a ln ej do 50 km. P o w staje więc konieczność tw orzenia d o d a tk o w e j liczby t e ren o w y c h p u n k tó w odbioru surow ca, co p o w oduje w zrost liczby p r a -c ow ników służby s u ro w -c o w o -p la n ta-c y jn ej oraz w ydłuża -czas i podnosi koszty tra n s p o rtu buraków . Dlatego p la n o w a n y do ro k u 1990 p rz y ro s t produkcji c u k ru należy realizow ać poprzez intensyfikację u p r a w b u -r aka p -row adzącą do podnoszenia plonów i jego w a-rtości technologicz-nej, m e zaś przez poszerzanie a re a łu upraw .
1. PRODUKCJA CUKRU W STREFIE ZYWICIELSKIEJ
W ielkość produkcji c u k ru jest w y p a d k o w ą z a opatrzenia s u ro w c o -w ego i jego -w artości gospodarczej, dlatego też, mimo z-większonej licz-b y d o sta rc z o n y c h do c ukrow ni licz-buraków , p ro d u k cja c u k ru w latach
1 9 7 5__1 9 7 8 w y k a z u je te n d e n cję spadkową, której średnie roczne te m
-po w a h a się od 0,99% w C ukrow ni „Leśmierz" do 0,92% w C u k ro w n i „W ieluń" (rys. 3). G łów hą p rzyczyną jest obniżanie się p olaryz acji b u -r a k ó w (cuk-rowości), w yn o sz ą c ej w 1975 -r. ponad 15%, natom iast w 1978 r. ok. 14%. W r o k u 1978 najw yż sz ą cuk ro w o ść b u r a k ó w —
14,71'(o — zanotow ano w Gosławicach, najm niejszą — 14,08% — w c u k row niach „ O s tro w y " i „Zbiersk". Średni w y d a te k c u k ru w tym o k r e -sie ksz ta łto w ał się w g ranicach 10,76% (od 11,68% w G osław icach do 10,38% w W ie lu ń u) i był średnio o 5% niższy niż w roku 1975 (tab. 2).
Duża iloić surow ca o niskiej polaryzacji przedłuża czas trw ania kanjpanii cukrow niczej i znacznie zwiększa koszty produkcji, w k tó -ry ch 70% stanow ią opłaty surow cow e, W 1978 r. na w y p ro d u k o w a n ie 1 t c u k ru potrzeba było w strefie żywicielskiej średnio 9,24 t. bu rak ó w (od 8,56 t w G osław icach do 9,63 t w W ieluniu), podczas gdy w 1975 r. ok. 8,8 t.
Koszty je d n o stk o w e poniesione na pro d u k cję 1 t c u k ru k sz ta łto w a -ły się w b a d a n y m okresie p ro p o rcjo n aln ie do wielkości skupionego surow ca, a o dw rotnie p ro p o rcjo n aln ie do jego polaryzacji, i w ynosiły od 15 167 zł/t w G osław icach do 17636 zł/t w W ie lu n iu (średnio w k r a -ju 16 173 zł/t), przy r y n k o w ej cenie zbytu 10 500 zł/t. W tej sytuacji prze ró b b u ra k ó w o niskiej c ukrow ości staje się nieopłacalny, a wzrost produkcji c u k ru pow inien odb y w a ć się d ro g ą zw iększania plonów i w artości technologicznej surow ca. Konieczne jest więc zaopatrzenie p la n ta to ró w w odpow iednio w ysokiej jakości m ateriał siew ny oraz d o k ład n e rozpoznanie w a ru n k ó w e k ologicznych obszarów p la n ta c y jn y c h celem ustalejnia w łaściw ych zabiegów agrotechjniczjnych. P o jn a d to należy zróżnicow ać ceny skupu b u ra k ó w w zależności od ich p o la ryzacji, gdyż obecne w y m a g a n ia sta w ia ne plan ta to ro m w zakresie ja -kości surow ca o dstaw ianego przez nich do c ukrow ni są ograniczone, jed y n ie do cech z e w n ę trz n y ch (prawidłowe ogłowienie, b rak uszkodzeń i zanieczyszczeń organicznych itp.). Stopień zanieczyszczeń b u r a k ó w jest bardzo istotny z p u n k tu widzenia jego w artości p rze ro b o -wej, n e w pływ a jed n a k na w ydajność p rodukcji cukru.
W 1978 r. w cu k ro w n ia c h strefy żywicielskiej u b y te k surow ca p o -w stały -w -w y n ik u n a d m ie rn y c h uszkodzeń -w ynosił średnio 2,79% i za-leżał w rów nej m ierze od w a ru n k ó w klim atycznych, ja k i n iew łaściwie sto so w an ej m echanizacji podczas w y k o p y w a n ia i ogław iania k o -rzeni. Zbyt wczesne przym rozki pow odują obm arzanie korzeni, k tó re po ułożeniu ich w pryzm y u stę p u ją w y w o łu ją c procesy gnilne. Również uszkodzenia m echaniczne, pow stałe podczas sprzętu b u r a k ó w z p o -la, p o w o d u ją in te n s y w n e gnicie surow ca, a s tra ty z tego ty tu łu są tym większe, im dłużej buraki są p rze c h o w y w a n e w pryzm ach.
Stałe pow iększanie a re a łu u p ra w oraz niska c ykrow ość b u rak ó w prow adzi do w y d łu ż a n :a p ro ce su technologicznego. Duża m asa s u ro w -ca zmusza c ukrow n e do przyspieszenia m o c y p rzerobow ej, a tym sam ysam do skup y w a n ia już we w rześniu surow ca niedojrzałego, d a ją c e -go niższą w y d ajn o ś ć cukru. W z ro st m asy d o starczanych b u r a k ó w przy
W sk a ź n ik i Rok P o lsk a S trefa ż y w i-c ie ls k a D o b rz e -lin Leś-m ierz O str o -w y G o sła -w ic e Z b iersk W ie lu ń Sk up b u ra k a (ty s. t) l i 75 15 707,0 1 024,5 213,0 192,4 174.3 203,9 1 3 6 2 104,7 1978 15 706,5 1 073,8 202,9 198,3 189,9 220,6 168,9 93,3 P rzerób b u ra k ó w (ty s. t) 1975 14 982,7 1 036,8 211,7 190,2 195,2 202,1 133 5 104,1 1978 15 172,0 1 038,6 189,2 194,5 186,1 211,8 165.6 91,4 L iczb a r o b o c z o g o d z in na 1 t cu k ru 1975 30,8 36,5 29,1 24,1 23,0 29,6 40,6 32,3 • 1978 32,0 31,9 38,0 21,5 23,4 27,1 33,3 48.7 P o la r y z a c ja k ra ja n k i (%>) 1975 15,32 15,13 15,08 14,98 14.88 15,08 14,97 15,79 1978 14,18 14,23 14,12 14,08 14,13 14,71 14,08 14,28 W y d a te k cu k ru (%>) 1975 11,65 11,28 10,89 11,26 11,29 11,70 10,76 11,79 1978 10,69 10,76 10,58 10,67 10,80 11,68 10,45 10,38 I lo ś ć b u ra k ó w n a 1 t 1975 8,58 8,87 9,18 8,88 8,85 8,54 9,29 8,47 1978 9,35 9,24 9,45 9,37 9,26 8,56 9,57 9,63
P rod u k cja cukru 1975 1 745,5 116,8 23,1 21,5 22,0 23.6 14,3 12,3
(ty s. t, w u ję c iu k am p an ijn ym ) 1978 1 621,9 112,3 20,0 21,0 19,8 24,7 17,3 9.5
K oszt p ro d u k cji 1 t cu k ru (ty s. zł) 1975 12,2 12,8 12,7 12,1 13,1 12,4 13,8 12.4
* -1978 16,1 17,3 17,4 19,8 16,5 15,1 17,3 17,6
Ź r ó d ł o : O b licze n ia w ła s n e na p o d s t a w ie d a n y ch Z je d n o c z e n ia P r zem y słu C u k ro w n icz eg o w W a r s z a w ie . CO R o z w ó j p r z e m y sł u c u k r o w n ic z e g o
nied o sta te c zn y c h m ocach p r o d u k c y jn y c h p o w o d u je w ydłużanie się kam panii przerobow ej do 125 dni oraz przedłuża czas p r z e c h o w y w a nia b u rak ó w , podczas którego na skutek przem ian fizjologicznych o b -niża się ich w artość technologiczna.
W 1978 r. w strefie żyw icielskiej woj. m iejskiego łódzkiego p rze -robiono ogółem 1038,6 tys. t b u ra k ó w c u k ro w y c h (o 1,4% w ięcej niż w 1975 r.) o trz y m u ją c 112 425 t c u k ru (o 3,6% m niej niż w 1975 r.), co s tanow iło 6,93% p rodukcji k rajo w e j (tab. 2, rys. 4).
R ys. 4. P rod u k cja cukru w str e fie ż y w ic ie ls k ie j w o j. m ie js k ie g o łó d z k ieg o (rok 1975 = 100)
P roduktam i ubocznymi przy przerobie b u r a k ó w na cukier są w y -słodki i melasa. W y-słodki w zależności od w a ru n k ó w technicznych c ukrow ni mogą być p ro d u k o w a n e w postaci tzw. świeżych, czyli p r a -sow anych, o stosunkow o dużej zaw artości wody, oraz suszonych. Przew ażająca część Przew ysłodkóPrzew zostaje prze k a z y Przew a n a plantatorom , co p o d -nosi bilans paszowy gospodarstw .
2. DYSTRYBUCJA I SPOŻYCIE CUKRU
•
W 1978 r. sprzedaż w yrobów przem ysłu cukrow niczego osiągnęła w artość 21548 403 tys. zł (ceny zbytu bieżące), co stanow iło 3,72% ogólnej sprzedaży przem ysłu spożywczego. Z w artości tej 43,2% zosta-ło prze ka z ane na zaopatrzenie rynku, 13,4% stanow ił eksport, zaś 43,4% przejęły zakłady przem ysłow e, w tym pon a d 25% przem ysł spo-żyw czy (rys. 5).
1 9 7 ® 1 9 7 7 1 9 7 8
R ys. 5. Struktura sp rz e d a ż y w y r o b ó w p r zem y słu c u k r o w n ic z e g o w Polisca (w g fa k ty c z n y c h c en zbytu)
1 na z a o p a tr z e n ie rynku ; 2 — ek sp o rt; 3 — dla z a k ła d ó w p r z em y sło w y c h .
W obrębie strefy żyw icielskiej ogólna w a rto ść sprzedaży w p r z e m y ś l cuk ro w n czym w yn o siła 1 284 580 tys. zł (5,96% prze m ysłu k r a -jowego), przy czym najw ię k sz ą w artość osiągnięto w C ukrow ni „G o-sławice" (1,39% w artości krajowej), natom iast najm n iejszą w C ukrow ni ,,W ieluń" (0,10% w artości krajow ej) — tab. 3,
W y s z c z e g ó ln ie n ie 1975 1976 1977 1978 ty s . zł •/. ty s . zł •/. ty s . zł ty s . zł • /. P o ls k a 19 316 143 100 22 742 634 100 20 548 512 100 21 548 403 100 S tr efa ż y w ic ie ls k a 1 281 827 6,63 1 270 449 5,58 1 291 860 6,28 1 284 580 5,96 D o b r z e lin 262 303 1,36 210 238 0,92 321 117 1,56 248 086 1,15 Leś m ierz 233 087 1,21 257 958 1,13 165 055 0,80 214 886 1,00 O str o w y 230 748 1,19 219 351 0,96 . 227 745 1.11 194 528 0,90 G o s ła w ic e 281 426 1,46 275 441 1,21 286 471 1,39 299 008 1,39 Z b iersk 149 786 0,77 191 234 0,84 153 874 0,75 203 652 0,94 W ie lu ń 124 477 0,64 109 457 0,48 113 837 0,55 103 671 0,48 Ź r ó d ł o : Z je d n o c z e n ie P r ze m y sh l C u k r o w n ic z e g o w W a r s z a w ie .
D y stry b u cją c u k ru zajm ow ało się Z jednoczenie Przem ysłu C u k r o w niczego, zaś wielkość d o sta w do poszczególnych w oje w ó d z tw reg u lo -wała ilość w y d a n y c h b onów to w a ro w y c h pow iększona do 1980 r. o stały przydział cukru po cenach ko m erc y jn y c h , z reg u ły w yższy dla miast i ok ręg ó w przem ysłow ych. W 1979 r. woj. m iejskie łódzkie za-kupiło na zaopatrzenie r y n k u 28 880 t cukru, w tym 94,8% stanowił cukier kryształ, 2,22% cukier puder, 0,93% kostka oraz 2,01% cukier rafinowany. Począwszy od 1977 r. wielkość spro w a d za n e g o c u k ru jest w zasadzie stała i wynosi ok. 28 000 t, a więc 25,9 kg dla 1 m ieszkań-ca w skali roku. Poniew aż ś r e d n :e spożycie cukru w k r a j u w ynosiło 42,7 kg/osobę, w y s tę p u ją c ą różnicę 15 kg stanow iły w y ro b y c u k ie rn i-cze.
T a b e l a 4
Z aku p p ro d u k tó w p rzem y słu c u k r o w n ic z e g o na z a o p a tr z e n ie lu d n o śc i w w o j. m iejsk im łódzkim (w t)«
W y s z c z e g ó ln ie n ie O g ó łem
cu k ier K ryształ Puder K ostka R a fin o w a n y
1975 • 29 400 • • -1976 • 30 800 • • 1977* 28 061 27 091 525 445 — 1978 28 470 27 500 582 388 — 1979 28 880 27 390 640 270 580 Z a o p a trzen ie w 1979 r.
„Culkrow nie M a zo w ieck ie" 16 820 16 180 640 — —
„Culkrow nie P o d la s k ie ” 2 390 2 390 — — — „C u k ro w n ie W ie lk o p o ls k ie " 5 620 5 620 — — — „ C u k row n ie B y d g o sk ie" 1 190 1 190 — — — „ C u k ro w n ie L u b elsk ie" 2 130 2 010 — — 120 • „C u k ro w n ie D o ln o ślą sk ie " 240 — — 240 — „C u k ro w n ie O p o lsk ie " 490 — — 30 460
a Bez dużych za k ła d ó w p rze m y słu c u k ie r n ic z e g o o r i z z p o m in ięciem g m in n y ch sp ó łd z ie ln i ,,S em o - pom oc C h ło p sk a " .
b W p ro w a d z e n ie b onów to w a ro w y ch na cu k ier .
Ź r ó d ł o : W o jew ó d zk a S p ó łd zie ln ia S p o ż y w c ó w ..S p o łe m ” w Łodzi.
/ N ajw ię k sz e ilości c u k ru kupione przez W SS „Społem " w Łodzi w I97y r. pochodziły z „C ukrow ni Mazow ackich" (58,2%) oraz „ W ie l-kopolskich" (19,4%), m niejsze natom iast z „C ukrow ni Dolnośląskich" (0,84%) i „O polskich" (1,69%) — tab. 4. Znaczne rozproszenie d o s ta w -ców zwiększa koszty tra n sp o rtu , zwłaszcza w p r z y p a d k u „C ukrow ni Lu-b elskich" i „Dolnośląskich". P ro d u k c ja c u k ru w strefie żywicielskiej
w 1978 r. w ynosiła 112 425 t, co w przeliczeniu na 1 m ieszkańca d a -wało wielkość 36,3 kg. P rz y jm u ją c za średnie spożycie c u k ru białego 26 kg/osobę na z aopatrzenie strefy żywicielsk ej potrzeba było w 1978 r. 79 933,36 t cukru, co stanow iło 71,1% produkcji c u k ru w tej strefie. .Zważywszy że ponad 40% cukru zostaje p rze k a z y w a n e zakładom p rz e
-m ysłowy-m , osiągnięta w strefie p ro d u k cja nie -mogła zaspokoić istnie-jących potrzeb. Uw zględniając zatem stałe przydziały dla zakładów prze m ysłow ych i społeczeństw a p rodukcja c u k ru w strefie żywiciels- kiej woj. m i e j s k e g o łódzkiego pow inna w zrosnąć o ok. 20%.
C u k ie r stanow i jeden z po d sta w o w y c h a rty k u łó w w bilansie ż y w nościow ym ludności, co w ynika z indy w id u aln y c h preferencji k o n s u m p -cyjnych. U podobania i gusty k o n s u m e n tó w w y ra ż ają się w stopnio-w ym zm niejszaniu spożycia tanich a rty k u łó w w ęglow odanow ych, a wzroście spożycia c u k ru i p r o d u k tó w zwierzęcych, łatwiej p rz y s w a jaln y c h przez organizm. T e n d e n cja taka w p r zy p a d k u c u k ru u trz y m y -wała się do 1981 r., chociaż tem po zmian stru k tu ra ln y c h w y kazyw ało duże zróżnicow anie. W latach 1960— 1978 nastąpił znaczny w zrost spo-życia c u k ru w Polsce, średnio o 14,8 kg/osobę. N ajw yższe spożycie c u k ru było w roku 1974 i 1976 r. (43,9 kg/osobę), a w skaźnik tem pa w zrostu w ynosił w sto su n k u do 1960 r. 0,57. Rów nocześnie wzrosło spożycie globalne, k tó re w 1976 r. w ynosiło 1509 tys. t i było o 82% wyższe niż w 1960 r. (tab. 5).
T ak d y n a m ic z n y w zrost spożycia c u k ru był w ynikiem in te n s y w n e -go w zrostu dochodów rea ln y ch ludności oraz stabilnych cen detalicz-n y c h detalicz-na pod sta w o w e a rty k u ły spożywcze. Brak rów detalicz-now agi rydetalicz-n k o w ej, jaki w ystąpił w roku 1977, spow odow ał konieczność w p ro w a d z e n ia b o nów to w a ro w y c h i rac jo n o w a n ia sprzedaży cukru. W y w o ła ło to sp a d e k średniego spożycia do 41,7 kg/osobę w 1977 r., a następ n ie n ie
-wielkiego w zrostu do 42,7 kg/osobę w 1978 r.
N ieco inaczej prze dstaw ia się poziom spożycia c u k ru wśród l u d -ności rolniczej (rys. 6). W latach 1975/1976 średnie spożycie c u k ru na 1 osobę w g o sp o d a rstw a c h chłopskich w ynosiło 30,4 kg i było wyższe o 72% w stosunku do roku 1960 (przyrost absolutny 12,7 kg). Mimo tak szybkiego w zrostu u trz y m u je się ono nadal na poziomie 70% ś re d niego spożycia c u k ru w kraju. W lata ch 1977/1978 rozpiętości te d o -chodziły do 15,4 kg/osobę. N a r a s ta ją c e w ciągu lat d y s p ro p o ic je aa w ynikiem w olniejszego tem pa w z ro stu spożycia c u k ru przez ludność rolniczą, w stru k tu rz e odżyw iania ludności chłopskiej, gdzie główną rolę o d g r y w a ją p r o d u k ty n a tu ra ln e , na to m ia st m niejszą a rty k u ły p rze -m ysłu cukierniczego.
O gólne spożycie c u k ru r o zp a try w a n e jest w dw óch kategoriach, tzn. jaKo spożycie bezpośrednie i pośrednie w postaci w y r o b ó w
prze-P rz ec iętn e r o cz n e s p o ż y c ie cukru w prze-P o ls c e w la ta c h 1960— 1978 “
S p o ż y c ie śred n ie
k r a jo w e w in d y w id u a ln y c h g o sp o d a r stw a c h ro ln y ch
Rok o g ó łem
na 1
m ieszk a ń c a lata k g /l m ies z
-kań ca Z ro zm ce m ię d zy s p o ż y c ie m w kraju tyis, t Z° kg Z 1960 827,7 — 27,9 — 1960 17,7 — 10,2 1965 1 026 0,24 32,6 0,17 1965 20,8 0,17 11,8 1970 1 276 0,54 39,2 0,40 1970/1971 24,2 0,37 15,0 1971 1 298 0,57 39,6 . 0,42 1971/1972 25,0 0,41 15,9 1972 1 352 0,63 40,9' 0,46 1972/1973 25,1 0,42 10,9 1973 1 388 0,68 42,0 0,50 1973/1974 26,7 0,51 17,2 1974 1 478 0,78 43,9 0,57 1974/1975 27,5 0,55 15,7 1975 1 462 0,76 43,2 0,55 1975/1976 30,4 0,72 13,5 1976 1 509 0,82 43,9 0,57 1976/1977^» 26,8 0,51 14,7 1977 1 440 0,74 41,5 0,47 1977/1978 27,3 0,54 15,4 • 1978 1 496 0,81 42,7 0,53
a W sk a ź n ik tem pa w zro stu od 1960 r. b D ane sza c u n k o w e autora.
2 r 6 d ł o: R ocznik a ta ly s iy c z n y r o ln ic tw a I t/a sp a d a r k l ł y w n a i c l o w i i 197», W a rsza w a 1S78. k f l / o s o b «
1 2
R ys. 6. P r z e c iętn e r o cz n e s p o ż y c ie cu k ru w P o ls c e w p r z e lic z e n iu n a 1 m ie s z k a ń c a 1 — średnia krajow a; 2 — śr e d n ia dla in d y w id u a ln y c h g o sp o d a r stw ro ln y ch
m yślow yc h z a w ierających cukier. W 19*78 r. na spożycie pośrednie przypadało w k raju 18,7 kg/osobę (44% spożycia średniego), natom iast w gosp o d a rstw a c h w iejskich 3,3 kg/osobą (ok. 12% spożycia ś re d n ie -go). Należy nadmienić, że o ptym alne roczne spożycie c u k ru i słody-czy wg docelow ego poziomu ,,D" postulow anego przez polskich fizjo-logów wynosi średnio 27 kg/osobę, przy czym najm niejsze — 12,2 kg — przew idziano dla dzieci w w ieku 1— 9 lat, najw iększe zaś — 36,5 kg — dla mężczyzn ciężko p r a c u ją c y c h fizycznie [1]. Średnie spożycie c u k ru i w y ro b ó w cukierniczych w Polsce już w 1960 r. przekorczyło poziom p o stulow anego spożycia średniego (o 0,9 kg/osobę), podczas gdy w g o sp o d a rstw a c h chłopskich poziom ten osiągnięto dopiero w 1974 r. Przyjm ując m ak sy m a ln e norm y przew idziane dla osób cięż-ko p r a c u ją c y c h fizycznie w 1978 r. średnie 9pożycie c u k ru w k raju przekroczyło postulow any poziom o 6,2 kg/osobę, natom iast w gospod a rs tw a c h w iejskich w ystąpił niegospodobór 9,2 kg/osobę. Rozbieżności m ię -dzy zaleceniami nauki o żyw ieniu a spożyciem faktycznym mogą się pogłębiać w m iarę w zrostu zamożności rodzin, co w y ra ż ać się będzie w iększym udziałem spożycia pośredniego. Należy pamiętać, że analiza w ielkości średniego spożycia nie oddaje dysproporcji zachodzących na skutek różnic w dochodach rea ln y c h ludności, wielkości gospo-d a rstw rolnych, liczebności członków rogospo-dziny i ich stopnia aktyw ności zaw odow ej.
3. W NIOSK I K O Ń C O W E
Z a k ład a n y w planie p e rsp e k ty w icz n y m wzrost p rodukcji c u k ru p o -w inien o dby-w ać się przez intensyfikację u p ra-w b u ra k a cukro-w ego, której podsta w ow ym i czynnikam i są:
a) polepszenie jakości surow ca dosta rc za n e g o do c u k ro w n i przez rolnictwo; w ym aga to w pro w a d z e n ia do u p r a w y n o w y c h odm ian b u rak a o w ysokiej jakości p r o d u k cy jn ej, d o d a tk o w y c h zabiegów a g ro -tec h n icz n y c h oraz stałego podnoszenia k u ltu ry rolnej przez szkolenie p r o d u ce n tó w w zakresie n ow oc z e snych technologii u p r a w y buraka;
b) d o sk o n a le n ie odbioru i z a g ospodarow ania surow ca przez c u k ro w -nie, szczególnie zaś odpow iedniego jego p rzechow yw ania;
c) przeanalizow anie dotychc z a sow ej polityki p la n ta c y jn e j w celu
zlikw idow ania dalekich p rzew ozów surow ca, a za op ty m a ln e p o ło ż e -nie plantacji od cukrow ni należy przy ją ć odległość 50 km;
dj z re z y g n o w a n ie z p e ry f e ry jn y c h ośrodków u p r a w y buraka, nie O dgryw ających istotnej roli w gosp o d a rc e cukrow niczej i nie w y k a z u -ją c y c h tendencji rozw ojow ych;
ej w p row adzenie zróżnicow anego system u zapłat, uw z g lę d n ia ją c e go nie tylko masę d o sta rc za n y c h korzeni burak a , lecz także jego w a r -tość technologiczną; dotychc z a sow e opłaty nie sp rz y ja ją podnoszeniu w artości gospodarczej surow ca, gdyż plan ta to r z a in te re s o w a n y jest ra -czej m aksym alizacją zbiorów b u rak a bez uw zględniania jego jakości;
f) pełne w y k o rz y s ta n e za n s ta lo w a n y c h mocy p r ze ro b o w y c h p rz e d -siębiorstw przez m odernizację zakładów w celu zw iększenia uzysku c u k ru i ograniczenia s tra t p ro dukcyjnyc h;
gj zaopatrzenie rolnictw a w sprzęt techniczny rek o m p e n s u ją c y zmniejszanie s'ę zasobów siły roboczej; m echanizacja pow inna iść w parze ze zwiększaniem się obszaru gosp o d a rstw a z arów no w se k to -rze indyw idualnym , jak i uspołecznionym ;
h) pow iększenie m ocy prze ro b o w y c h przem ysłu cukrow niczego przez budowę n ow ych cukrow ni, zwłaszcza w obszarach nadw y ż e k buraka.
LITERATURA
11 ] B a b i a k J.. G osp oda rka ży w no ścio w a , W a rsza w a 1978.
[2] B e r n a c k a - B a r a n o w a !., Strcla ż y w icie lska woj. m ie jskie g o ló d ik ie g o , „P rzegląd S p o łec zn o -E k o n o m ic zn y m. Łodzi" 1980, nr 7.
[3] C z u d e c A., W a r u n k i p ro d u k c y jn e i eko no m iczne gospodarstw sp ecja lizu ją cy ch się w up ra w ie roślin o k o p o w y ch , B o g u c h w a ła 1980.
[4] K l u k T., D ro g a c u k ru od oblitości do niedoboru, „P rzem ysł S p o ży w cz y " 1981, nr 9— 10.
N in a K o la tek
DEVELOPM ENT OF SU GA R IN DUSTRY
IN THE N U T R IT IO N ZO NE O F LODZ A D M IN IST R A T IV E PR O V IN C E
In th e n u trition zo n e of the urban a d m in istr a tiv e p r o v in c e of Łódź th ere op e ra te 6 su gar fa c to r ies (Fig. 1). In their num ber „ D ob rzelin ”, „O strow y" , a n d „Leśm ierz" b elon g to th e C om p an y „ M a zo w ie ck ie Sugar F actories" , .G o s ła w ic e " and ,,Zbiersk" are su b o r d in a ted to th e C o m p a n y „ W ie lk o p o ls k ie Su gar F a cto ries" , w h ile „W ieluń " b e lo n g s to th e C om p an y „ O p o lsk ie Su gar F a cto ries" . T h e m ain prod u ct tu rn ed out b y su g a r fa c to r ies is w h ite su g a r, and its v o lu m e a n d q u a lity o f p ro d u ctio n are la r g e ly 'd e te r m in e d by te c h n o lo g ic a l v a lu e of th e su p p lie d raw m a teria l. D e sp ite a su b s ta n tia l am oun t of su gar b e e t .p u rch a sed b y th e su gar fa c to r ie s , th e outp ut of su g a r w a s s h o w in g a d o w n w a r d trend o v e r th e y e a r s 1975— 1978. T h e m a in c a u s e of th is
s itu a tio n sh o u ld b e so u g h t in grad u al r ed u ctio n of su gar c o n te n t in b e e ts. "A big am oun t of th e raw m a teria l w ith a lo w p o la r iz a tio n e x te n d s th e tim e of the su g a r cam p aign and c o n sid e r a b ly in c r e a se s c o s ts of p r o d u ctio n , w h ic h e x c e e d e d 16,000 z lo ty per ton in 1978. T h e A s s o c ia tio n of Sugar P rod u cers w a s d e a lin g w ith d istri-b u tion of Ihe prod u ct w h ile th e s iz e of su p p lie s to p a rticu la r a d m in is tr a tiv e p r o v in c e s w a s r eg u la te d b y th e num ber of su g a r c o u p o n s issu e d to th e p o p u la tio n . S tartin g from 1977 the am oun t o f su gar su p p lie d to th e m ark et of th e Łódź a d m in istra tiv e p r o v in c e s h as b e en q u ite s ta b le a s a ru le and a m ou n ts to ca. 28,000 ton.
