Zamość - Stare Miasto, AZP 88-88 lub 89-88

Andrzej Witkowski

Zamość - Stare Miasto, AZP 88-88 lub

89-88

Informator Archeologiczny : badania 24, 122-123

122 Okres now ożytny

głównie po wojnie, w związku z wydobywaniem z kopca ziemnego, kryjącego relikty murów, m ateriału i kruszyw a n a pobliską drogę.

B adania pozwoliły je d n a k zrekonstruow ać hipotetyczny rzut założenia. Byl to budy n ek p ro sto k ątn y o w ym iarach 19 x 33 m opięty n a narożach czterem a ośmiobocznymi wieżami. Dom ukształtow any był dwutraktow o, w osiach skrajnych trzytraktowo, n a dolnym poziomie posiadał 12 pom ieszczeń i miał chyba dwie kondygnacje. C h a ra k te r obiektu i jego skala, niewiele odbiegająca od pałacu biskupiego w Kielcach, nie wymaga kom entarza. Odkrycie m ożna więc interpretow ać Jako relikt wczesnobarokowego dw oru-pałacu, którego fundację łączyć należy z rodziną G aw rońskich 1 odnosić do i połowy XVII w.

M ateriały 1 dokum entacja znajdują się w zbiorach Wojewódzkiego O środka Archeologiczno- K onserw atorskiego w Kielcach.

Badania zostały zakończone.

I Trzemeszno, woj, bydgoskie patrz późne średniowiecze

Tubądzin, gm. Wróblew woj. s ie r a d z k ie S t. 1 AZP 6 9 - 4 3 / 1 4 _________ _____________

Muzeum Okręgowe w S ieradzu

B adania prowadził m gr Marek U rbański silam i M uzeum Okręgowego w S ieradzu. Dwór nowożytny.

B adania wykopaliskowe o charakterze ratowniczym prowadzone były w ram ach nadzoru n ad pracam i związanymi z Izolacją ścian dworu. Na terenie dworu przeprow adzono niewielkie b ad a n ia sondażow e w 1982 r. a w 1986 r. oznaczono go n a ark u szu AZP.

Pierwsza w zm ianka o T ubądzinie pochodzi z roku 1392. n st. z XV. XVI, XVII i dalej aż do XX w. M ateriał wydobyty w 1990 r. m ożna właśnie datować n a przedział między XTV а ЭОС w. (tylko Jeden fragm ent brzuśca naczynia glinianego nosi cechy ceramiki wczesnośredniowiecznej).

Prace polegały n a obkopanlu ścian części podpiwniczonej dworu rowem o szerokości 1,5 m i głębokości przekraczającej poziom stopy fundam entow ej. Powstały w ten sposób wykop podzielono na 3 odcinki: 1 — S, 2 — E, 3 — N. Długość odcinka 1 — 7,6 m, odcinka 2 — 15,1 m . odcinka 3 — 12,1 m. W odcinku 1 lico m uru było prawie w całości zasm ołowane. Z lica n a gl. ok. 120 cm od P. O wystawało kilka dużych kam ieni. F un d am en t posadowiony n a kam ie­ n iach polnych, tw orzących lawę fundam entow ą. Z wydobytego m ateriału zabytkowego wyróż­ n ia ją się fragm enty kaili piecowych, w tym naczyniowych oraz ułam ki b utelek szklanych. Narożnik południow o-w schodni byl 20-30 cm głębiej w kopany od ściany południowej. Wykop przy ścianie w schodniej odsłonił resztki nieużywanego wejścia do piwnic oraz szeroką lawę fundam entow ą w części północnej wykopu. Lawę zbudowano z dużych i m ałych kam ieni p o ­ lnych oraz z gruzu ceglanego. Cegły tej ściany, ułożone w układzie: w arstw a wozówek, w arstw a główek, różniły się nieco rozm iaram i od odkrytego wejścia do piwnicy. W śród wykopanych fragm entów ceram iki znajdował się Jeden fr. b rzu śc a naczynia w czesnośredniowiecznego, fr. ceram iki z XVII i XVIII w., fr. kafli płytowych i jednego garnkowego. C ałość o dcinka 2 m iała 15 m dl. Odcinek 3 o dł. 12 m znajdował się przy ścianie polnocneJ dworu. Tu ław a fundam entow a była w idoczna tylko przy narożniku NE. Dalej odkryto nieokreśloną k onstrukcję ceglaną, być może fragm ent w ędzarni praw dopodobnie z XX w. oraz część fu n d am en tu budowli skierow a­ nego pod kątem prostym do północnej ściany dworu. Ten o statni byl płytko posadowiony, lecz zbudow any z cegły o w ym iarach zbliżonych do cegły ze w schodniej ściany. Z zabytków ru c h o ­ mych w yróżniało się kilkanaście fr, kaili piecowych, fragm enty garnków z XV-XV1 i XVII- ΧνΐΠ w.. wyroby szklane z XVIH-XX w. i tru d n e do datow ania przedmioty żelazne.

Ponieważ najbliższe otoczenie budynku dworskiego zostało Już w cześniej przekopane pod­ czas rem ontu, nie m ożna byto prowadfcić obserwacji pierwotnych naw arstw ień.

W zw iązku z odkryciem liczn ych fragm entów n ieznan ych ze źródeł w cześn iejszych budowli, zachodzi pilna potrzeba przeprowadzenia prac wykopaliskowych w b erpoirednim sąsied ztw ie dworu w Tubądzinie,

I

Zam ość — Stare Miasto

AZP 8S -S 8 lub 8 9 - 6 8 /— PP Pracow nia K onserwacji Zabytków Pracow nia A rcheologiczno-K onser­ w ato rsk a Oddział w Zam ościu

B adania prowadził m gr Andrzej Witkowski, Finansow ał WKZ w Z am oś­ ciu. Pierwszy sezon badań. Miasto.

B adania koncentrow ały się n a trzech obiektach Starego M iasta: kojce w p ark u , n ad szańca K2 w zespole b astio n u VII oraz Akademii. W przypadku dwóch pierwszych obiektów w ykonano

Ir\formalor Archeologiczny 1990 123 nadzory archeologiczne n a d przeprowadzonymi pracam i ziemnymi, n ato m ia st w trzecim przy­ padku (Akademia) rozpoczęło system atyczne b ad a n ia archeologiczne.

I. Kojec w parku

Nadzory archeologiczne dotyczyły trzech wykopów, związanych z pracam i remontowymi kojca. Zlokalizowano je przy południow ej. w schodniej i północnej ścianie kojca. W w ykopach odsłonięto Пса kojca znajdujące się o b e c n e pod pow ierzchnią ziemi (w tym lico ściany w schod­ niej z otw orem kanału], fragm ent m u ru C arnota, k an ał biegnący wzdłuż ściany południowej (prawdopodobnie dalszy ciąg k anału odkrytego przed Bram ą Lubelską Starą) oraz dw a frag­ m enty m urów szyi raw elinu. Prace będ ą kontynuow ane przy zachodniej ścianie kojca oraz w Jego w nętrzu. W szystkie odsłonięte relikty architektury można wiązać z m odernizacją twier­ dzy. Ja k a m iała miejsce w I połowie XIX wieku.

II. N adszaniec K2 w zespole bastionu VII

Nadzór archeologiczny dotyczył wykopu kanalizacyjnego, zlokalizowanego w dzlalobltni położonej na północ od przejazdu n a platteau bastionu. Wykop (o głębokości ca 3,00 m) zlokalizowano n a osi W-E i sięgał on od w schodniej ściany n ad szań ca do zachodniej ściany dzlalobltni. W wykopie zadokum entow ano pierw otny poziom teren u (ca 1 m poniżej w spółczes­ nego] oraz pierw otny poziom użytkowy n ad szań ca (ca 0,30 m poniżej obecnego). Odsłonięto także fragm ent potenny, praw dopodobnie z ok. połowy XVII wieku. Autor wiąże ten obiekt z zabudow aniam i zaznaczonym i w tym sektorze twierdzy n a tzw. planie Jo n sa c a . P otem ę w zniesiono z cegieł i przykryto odcinkowym sklepieniem kolebkowym (również ceglanym). Nie osiągnięto poziomu d n a poterny, pomimo doprowadzenia eksploracji do głębokości ca 2,50 m poniżej strzałki sklepienia. P o tem a została znacznie zniszczona zarówno w w yniku budowy n ad szań ca (1825-30), ja k też podczas późniejszych prac w jego w nętrzu; niestety, dotychczas nie s ą one potwierdzone w historiografii i dlatego trudno Jest podać ich w iarygodną Interpretację.

III. Akademia

B adania archeologiczne Akademii stanow iły pierwszy etap prac zakrojonych n a szerszą skalę. W roku bieżącym w ykonano 5 wykopów o łącznej powierzchni ca 60 m2, zlokalizowa­ nych w centrum dziedzińca (wykop I) oraz przy zachodnim skrzydle Akademii (wykop Π-V). W wykopie I natrafiono m .in. n a relikty dwóch poziomów w postaci bruków; ceglanego (starszy) oraz kam iennego (młodszy). Odsłonięto również fragm ent studni, znanej m .in. z planu A kade­ mii z 1809 roku.

Znacznie ciekawsze rezultaty osiągnięto w wykopach II-V, zlokalizowanych p rw skrzydle zachodnim . Natrafiono tam m.in. n a fundam enty filarów ark ad krużganków. Odsłonięto również relikty arch itek tu ry dwóch budynków. J e d e n z tych reliktów to ceglana sk a rp a (przy­ pora), w ykorzystana w tórnie Jako fundam ent Шага arkady, najciekawszym je d n a k było odkry­ cie fragm entu trak tu b u d ynku, wchodzącego częściowo pod skrzydło zachodnie. Uchwycono dw a fragm enty m urów zew nętrznych (N-S), m u r działowy (W-E) rozdzielający trakty oraz m ury działowe (N-S) w yznaczające poszczególne pomieszczenia. O tym, że m am y do czynienia z w nę­ trzem bud y n k u świadczyły zarówno wewnętrzne tynki z pobiałą, zachow ane n a ww. m u rac h oraz relikty posadzek ceglanych stwierdzono również występowanie drugiego tra k tu pom ie­ szczeń. położonego n a w schód od powyższego; będzie on przedm iotem b a d a ń w roku przy­ szłym. J a k m ożna przypuszczać, natrafiono n a pozostałości pierwotnego budynku Akademii (Hippeum?), funkcjonującego do końca lat 30-tych XVII wieku. J e s t to, co praw da, hipoteza robocza, jed n ak że zdają się Ją potwierdzać niektóre fakty, ja k np. w ystępowanie spalenizny w w arstw ach n a poziomie ww. m urów oraz natrafienie n a skupisko osmalonego, pokruszonego tynku, występującego poza północną ścian ą zew nętrzną. Być może są to ślady pożarów z 1627 lu b 1633 roku. Na pełne rozstrzygnięcie i weryfikację tych hipotez należy Jednak poczekać do zakończenia badań.