"Er predigte in ihren Synagogen. Jüdische Evangelienauslegung", Pinchas Lapide, Gütersloh 1980 : [recenzja]

Józef Wiesław Rosłon

"Er predigte in ihren Synagogen.

Jüdische Evangelienauslegung",

Pinchas Lapide, Gütersloh 1980 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 52/3, 208-210

RECEN ZJE

w y d a r z e ń w N ie p o k a la n o w ie w o k re s ie 50 l a t (1927— 1977) u ło ż o n a p rz e z o. A . J . K s i ą ż k a O F M C o n v .

Z g o d n ie ze sw o im z a ło ż e n ie m a u to r k a p r z e d s ta w iła ży cie b ł. M a k s y m ilia ­ n a w p o r z ą d k u c h ro n o lo g ic z n y m , r a c z e j od s tro n y z e w n ę trz n e j, o p iso w ej. B ra k n a to m ia s t p o g łę b ie n ia a sc e ty c z n e g o , p sy c h o lo g ic z n e g o i h is to ry c z n e g o . J e s t to w ię c ż y c io ry s p o ż y te c z n y d la c z y te ln ik ó w , k tó r z y n ie w ie le d o ty c h c z a s s ły ­ szeli o b ło g o s ła w io n y m , je s t to n ie ja k o w p ro w a d z e n ie d o p r o b le m a ty k i k o l- b ia ń s k ie j. F a k ty z ż y c ia b ł. M a k s y m ilia n a są p o d a n e z g o d n ie z p r a w d ą , w z ię ­ te ze ź ró d e ł a u te n ty c z n y c h , s tą d n ie m o ż n a w y s z u k a ć w d z ie le s. K in g i j a ­ k ic h ś n ie ś c isło śc i. N a to m ia s t i n t e r p r e ta c ja f a k tó w m oże c z a s e m b u d z ić z a ­ s trz e ż e n ia lu b d o m a g a się u z u p e łn ie n ia , b io r ą c p o d u w a g ę śro d o w is k o , w k tó ­ r y m ż y ł b ł. M a k s y m ilia n .

T r z e b a p o d k re ś lić s ta r a n n o ś ć k o r e k ty , z w ła sz c z a g d y c h o d z i o n a z w y m ie js c o w o śc i i osób (je d y n ie z a u w a ż y łe m p o m y łk ę n a s. 54, b o m a by ć W a n a t o w i c z i n a s. 129, 130, 136, g d z ie m a b y ć K o z i u r a ) . D zieło je s t w y d a n e s t a r a n n ie i e s te ty c z n ie , n a d o b ry m p a p ie rz e .

B io g ra f ia n a p is a n a p rz e z s. K in g ę je s t b a r d z o p o ż y te c z n a d la c z y te ln ik a n ie m ie c k ie g o , b o sp o k o jn ie , o b ie k ty w n ie i p rz y s tę p n ie , b e z n ie c h ę c i d o N ie m ­

ców , p r z e d s ta w ia d z ie je c z ło w ie k a , k tó r y w c z a s a c h t a k tr u d n y c h d la n a ­ ro d u p o ls k ie g o z a m a n ife s to w a ł, że ty lk o m iło ś ć je s t tw ó rc z a .

o. J o a c h im R o m a n B a r O F M C o n v ., W a r s z a w a P in c h a s L A P ID E , E r p r e d ig te in ih r e n S y n a g o g e n . J ü d is c h e E v a n g e lie n a u s le - g u n g , G ü te r s lo h 1980, G e rd M o h n , s. 99 (G ü te r s lo h e r T a s c h e n b ü c h e r S ie b e n ­ s te r n , 1400). P r o f . d r P in c h a s L a p i d e , u r. w 1920 r., ju ż w r. 1940 d o s ta ł się do P a le s ty n y , g d z ie p ro w a d z ił d z ia ła ln o ś ć d y p lo m a ty c z n ą i d z ie n n ik a rs k ą . Od 1972 r. je s t p ro f e s o re m u n iw e r s y te tu w Je ro z o lim ie i k ie r o w n ik ie m in s ty tu tu . M ie sz k a w e F r a n k f u r c ie n . M e n e m , a w y k ła d a g o śc in n ie w G e ty n d z e i w W u p p e rta l. M a n a s w y m k o n c ie lic z n e p u b lik a c je o N o w y m T e s ta m e n ­ cie i d ia lo g u ż y d o w s k o -c h rz e ś c ija ń s k im . W ła ś n ie z p o tr z e b ta k ie g o d ia lo g u w y g ło s ił w 1979 r. c y k l w y k ła d ó w n a t e m a t C z y ta ć E w a n g e lię z Ż y d e m —

w y b r a n e w y j ą t k i w in te r p r e ta c ji ż y d o w s k i e j n a K a to lic k ie j A k a d e m ii w H a m b u rg u , w m y ś l z a le c e ń d e k la r a c ji so b o ro w e j N o str a a e ta te , o z a p o ­ z n a w a n iu s i ę z Ż y d a m i w o b o p ó ln y m d ia lo g u . T e w y k ła d y z o s ta ły o p u b lik o ­ w a n e w fo rm ie n in ie js z e j k s ią ż k i. M a ją o n e n a c e lu rz u c ić n o w e ś w ia tło n a in te r p r e to w a n ie E w a n g e lii p rz y p o m o cy z a a n g a ż o w a n y c h z a w o d o w c ó w ze s tr o n y ż y d o w s k ie j.

W p ie r w s z y m z c z te re c h te m a tó w -ro z d z d a łó w (nie są n a z w a n e ro z d z ia ła ­ m i), z a ty tu ło w a n y m W y z n a n ie w ia r y ż y d o w s k ie g o n o w o te s ta m e n to w c a , a u to r , k tó r y c h ę tn ie o k re ś la sie b ie w ła ś n ie ty m m ia n e m , w y r a ż a p rz e k o n a n ie , że tr z e b a b y ć Ż y d e m , ż e b y w p e łn i z ro z u m ie ć N o w y T e s ta m e n t i w y c z y ta ć w s z y stk o , co się w n im k r y je . Z g o d n ie b o w ie m z m e n ta ln o ś c ią ż y d o w sk ą , j e s t to sw eg o r o d z a ju s z y fr, w k tó r y m c z y ta ć n a le ż y i to , co z o s ta ło n a p i­ s a n e , ja k i to, czego w ła ś n ie n ie n a p is a n o , a co d la Ż y d ó w b y ło c a łk ie m o c z y w iste . J e z u s C h r y s tu s z a ś b y ł p o b o ż n y m n a u c z y c ie le m ż y d o w sk im , z a ­ c h o w u ją c y m w ie r n i e n a k a z a n e p r a k t y k i r e lig ijn e . W sp ó łc z e sn y Ż y d n ie m oże ob o k N iego o b o ję tn ie p rz e c h o d z ić , b o b y ł O n w ie lk im p ro r o k ie m i n a u c z y ­ c ie le m , k tó r y w n ie o d g a d n io n y c h p la n a c h B o ży ch m i a ł p rz y p r o w a d z ić w ie le n a ro d ó w do B oga Iz r a e la . E w a n g e lie i w ogóle N o w y T e s ta m e n t to ró w n ie ż g o d n a u w a g i i z a in te r e s o w a n ia część l i t e r a tu r y ż y d o w s k ie j, a w ię c d z ie ­ d z ictw o , z k tó r e g o Ż y d z i n ie m o g ą z re z y g n o w a ć .

A u to r c z u je się z w ią z a n y o so b iście z J e z u s e m p rz e z k r a j p a le s ty ń s k i

( S itz im L e b e n ), ję z y k , r o z u m ie n ie B ib lii, w s c h o d n ią w y o b ra ź n ię , tr o s k ę

o Iz r a e la i p rz e z to, co je s t n ie w y p o w ie d z ia n e , a ro z u m ie n ie się sa m o p rz e z się. W z w ią z k u z ty m o s ta tn im w y ja ś n ia n p ., co z n a c z y „ tr z e c i d z ie ń ” ja k o d z ie ń

w e s e la w K a n ie , że ch o d z i m ia n o w ic ie o w to r e k — n o r m a ln y d z ie ń z a w ie ­ ra n ia m a łż e ń s tw ż y d o w sk ic h , ja k ro z u m ie ć tr z e b a 40 d n i i 40 n o c y p o b y tu J e z u s a n a o d lu d z iu , w y ra ż e n ie „ z d ro w e o czy ” z M t 6,22 n., liczb ę 12 a p o ­ sto łó w i 70 u c z n ió w itp . W e w a n g e lia c h p o k a z u je h e b r a js k ie z a p le c z e ję ­ zy k a g re c k ie g o , d a ją c e się o d k ry ć a ż n a p ię c iu p ła s z c z y z n a c h : le k s y k a ln e j, s y n ta k ty c z n e j, k o n c e p c y jn e j, te o lo g ic z n e j i n u r c ie h e b r a js k im p u ls u ją c y m pod te k s te m g re c k im w sa m y c h o p is y w a n y c h re a lia c h . W s k a z u je , j a k to w ie le m ie js c z o sta ło w te k ś c ie g re c k im o d d a n y c h b łę d n ie w s to s u n k u do p ie r w o ­ w z o ru (u stn e g o czy p ise m n e g o ) sem ick ieg o .

L a p i d e p r a g n ie p o n a d to o d k ry ć w e w a n g e lia c h „ p ią te g o J e z u s a ” , ja k to o k re ś la , k ry ją c e g o się za p o c z w ó rn y m o b ra z e m e w a n g e lis tó w — te g o J e - zu isa-rab ieg o , k tó r y n a u c z a ł w s y n a g o g a c h g a lile js k ic h (s tą d t y t u ł k siążk i!), D o z a in te r e s o w a n ia się ty m J e z u s e m i J e g o n a u c z a n ie m d a ł .m u im p u ls jak o c h ło p c u ' k ie d y ś r a b i n L e o n B a e c k . T o go s k ło n iło do p o ś w ię c e n ia sw y ch z a in te r e s o w a ń N o w e m u T e s ta m e n to w i. G d y id zie o p o s ła n n ic tw o m e s ja ń s k ie J e z u s a z N a z a r e tu i o w y d a rz e n ia w ie lk a n o c n e , a u to r tw ie r d z i, że ja k o Ż y d n ic o ty m n ie w ie , bo to je st m o n o p o l w ia r y K o śc io ła i jeg o ta je m n ic a , w y c h o d z ą c a p o z a r a m y tr a d y c ji ż y d o w sk ic h . P o n ie w a ż je d n a k za p o s ła n n ic tw o Ż y d ó w u w a ż a L a p i d e „być św ia tłe m d la n a ro d ó w p o g a ń s k ic h ” , ty lk o p rz y p r o w a d z a ć je d o je d n e g o p r a w ­ d ziw eg o B oga, a n ie w łą c z a ć k o n ie c z n ie d o S y n a g o g i, u z n a ją c ta k ż e in n e d ro g i do z b a w ie n ia , w o b e c te g o s k ło n n y je s t p rz y z n a ć , że s p r a w d z iło się p ro ro c tw o S y m e o n a i J e z u s z N a z a r e tu fa k ty c z n ie s ta ł się „ ś w ia tłe m ” d la n a ro d ó w p o g a ń s k ic h . P o w ia d a d a le j, że je ś li O n je s t i M e sja sz e m , o ty m p r z e k o n a ją się Ż y d z i n a jle p ie j, g d y n a s tą p i p a r u z j a i O n p rz y jd z ie . N a razie tego n ie m o g ą w ie d z ie ć . N a to m ia s t aż do c zasó w p rz y jś c ia M e s ja s z a p ie lg rz y ­ m u ją w ra z z c h r z e ś c ija n a m i w n a d z e i w s p ó ln e j n a to p r z y jś c ie i o p ie r a ją c się n a te j s a m e j ła s k a w e j m iło ś c i B oga, ja k p o w ie d z ia ł P a w e ł w 1 K o r 11,26.

W d ru g im te m a c ie : N ie o d d a w a jc ie C e z a r o w i teg o , co n a le ż y B o g u , o m a ­ w ia k w e s tie ta k ie : s to s u n e k do w łą d z y św ie c k ie j („ tro n i o łta r z ”), w y s y s a ­ n ie k r a j u p rz e z p o d a tk i rz y m s k ie , o d rz u c e n ie p o g a ń s k ie j m o n e ty p rz e z J e ­ z u sa, n a w o ły w a n ie p rz e z N iego do w a lk i o p a n o w a n ie B oga, p r z e c iw s ta w ie ­ n ie im p e riu m rz y m s k ie m u „ k ró le s tw a n ie z te g o ś w ia t a ”, k o n s e k w e n c je k rz y ż a . W n a k a z ie „ n ie s ie n ia k r z y ż a ” p rz e z u c z n ia J e z u s o w e g o w id z i a u to r z a c h ę tę do w a lk i z R z y m ia n a m i n a w e t w o b e c k o n s e k w e n c ji n a r a ż e n i a się n a u k rz y ż o w a n ie p rz e z R z y m ia n , ja k to r o b ili z „ b u n to w n ik a m i” , c z y li „ b a n ­ d y ta m i” (g r. le s te s — o k re ś le n ie ty c h , co b y li z J e z u s e m w e s p ó ł u k rz y ż o ­ w an i). S u g e r u je ścisłe p o w ią z a n ia J e z u s a z z e lo ta m i i sąd zi, po im io n a c h a p o sto łó w i ic h p rz e z w is k a c h , że d u ż a ic h część n a le ż a ła do z e lo tó w i z w a l­ c z a ją c y c h rz y m s k ie g o o k u p a n ta (np. J u d a s z I s z k a r io ta to s ic c a riu s). J e z u s o so b iście je d n a k m i a ł p o g lą d y u m ia r k o w a n e i w o p a rc iu o te o p o lity k ę z a ­ ch ę c a ł s w y c h u c z n ió w r a c z e j do s to s o w a n ia b ie r n e g o o p o ru , a n ie p rz e m o c y (ja k p o te m G h a n d i). W tr z e c im te m a c ie , w y sz e d łs z y od z a rz u tu , s ta w ia n e g o p rz e z n ie k tó ry c h fa ry z e u s z ó w u c z n io m J e z u s a z p o w o d u w y sk u ib y w a n ia z ia r e n z k ło s ó w w dzień s z a b b a tu , z a jm u je się a u to r p y ta n ie m , czy J e z u s i u c z n io w ie z a c h o w y w a li p rz e p is y o o d p o c z y n k u szafoatnim i d o c h o d z i do w n io s k u , że N au c z y c ie l je d n a k w ie rn ie p r z e s tr z e g a ł p rz y k a z a ń o d n o śn ie s z a b b a tu i ś w ią t. W o s ta tn im p u n k c ie —■ P y ta n ie o śr o d e k P is m a — w y ra ż a p o g lą d , że w d y s k u s ji z u c z o n y m w T o rz e c h o d ziło n ie o „ n a jp ie r w s z e ” czy ,n a j w a ż n i e j ­ sze” p rz y k a z a n ie , ja k to m a ją e w a n g e lie g re c k ie , lecz o tzw . „ ś ro d e k P is m a ” , „ g łó w n ą z a s a d ę B ib lii” , co się o k re ś la po h e b r a js k u k la ll-g a d o lb a -T o r a ,

a je s t le jtm o ty w e m n a u k i B o żej — p r z y k a z a n ie m iło ś c i b liź n ie g o , b ez k tó r e j n ie je s t m o ż liw a p r a w d z iw a m iło ść B oga. A u to r w y k a z u je , n a p o d s ta w ie w y p o w ie d z i ra b in ó w i c a łe j n a u k i ż y d o w s k ie j, że J e z u s w y z n a w a ł p e łn e C red o n a u k i m o jż e sz o w e j. P r z y k o ń c u te g o o d c in k a p o d a je L a p i d e in te r e s u ją c e u w a g i o k rz y ż u ja k o z n a k u p o je d n a n ia m ię d z y b r a ć m i J e z u s a (Ż y d a m i) i J e g o u c z n ia m i, 14 — C ollectanea T heologica RECEN ZJE 2 0 9

RECEN ZJE

k tó r y w ty m z n a c z e n iu je s t z n a k ie m n a d a ją c y m się do p rz y ję c ia i przez Ż y d ó w . W n a u c e J e z u s a d o s trz e g a p rz e d e w s z y s tk im m iło ść do B o g a i do lu d zi, s p ra w ie d liw o ś ć , m iło s ie rd z ie i p rz e b a c z e n ie g rz e c h ó w , ja k o su m ę o r ę ­ d zia b ib lijn e g o . R e sz ta — p o w ia d a — to ty lk o k o m e n ta rz . M a n a d z ie ję , że z n o w u z e jd ą się d ro g i K o śc io ła i S y n a g o g i, ja k b y ło p rz e d o d d z ie le n ie m się p ie r w s z y c h c h rz e ś c ija n . T o m oże n a s tą p ić , je ś li w sz y sc y t a k p o w a ż n ie p o ­ t r a k t u j ą p o d w ó jn e p r z y k a z a n ie m iło ści, ja k p o w a ż n ie tr a k to w a ł je sam Je z u s .

O czy w iście, m o im z d a n ie m , Ż y d zi m o g ą w s k a z a ć n a p e w n e s p ra w y , k tó r e n ie c a łk ie m ja s n o d o s trz e g a e g z e g e ta c h rz e ś c ija ń s k i i s tą d ic h pom o c je st u ż y te c z n a , a le o b a w ia m się, że t a p o m o c p rz y ro z u m ie n iu E w a n g e lii m usi być p rz y jm o w a n a b a rd z o ro z tro p n ie i o stro ż n ie , b o je s t tu w y ra ź n e s te ro w a ­ n ie w y k ła d n ią k u p o z y c jo m r e lig ii ż y d o w s k ie j i p e w n a s u g e s tia m o ż e p o ­ w s ta ć , że c h rz e ś c ija ń s tw o z ro d z iło się z a s a d n ic z o ze z łe j in t e r p r e ta c ji p rz e z w y z n a w c ó w z g re c k ie j d ia s p o ry n a u k i J e z u s a C h ry s tu s a , r a b i n a pobo żn eg o i p ra w o w ie rn e g o , k tó r y n ie w y c h o d z ił p oza ra m y tr a d y c ji iz ra e is k o -ż y d o w - sk iej.

o. J ó z e f W ie s ła w R o sło n O F M C o n v., W a rsza w a ks. K a z im ie rz R O M A N IU K , W ia ra w z m a r tw y c h w s ta n ie , p u s t y grób i p o ja ­

w ie n ie się z m a r tw y c h w s ta łe g o C h r y s tu s a , K a to w ic e 1981, K sięg . Sw . J a c k a ,

s. 100 (A tt e n d e L e c tio n i, 6).

W s e r ii A tt e n d e L e c tio n i, u k a z u ją c e j się w k a to w ic k ie j K s ię g a r n i Sw. J a c k a , p o z y c ję s z ó s tą s ta n o w i k s ią ż k a k s. p ro f, d r a h a b . K a z im ie rz a R o m a ­ n i u k a , k tó r y z g o d n ie z p r o f ile m te j s e rii, w sp o só b n a u k o w y , a p rz y ty m d o s tę p n y i c z y te ln y d la sz e rs z y c h k rę g ó w o d b io rc ó w , z a jm u je się w n ie j n a j ­ b a r d z ie j n e w ra lg ic z n y m z a g a d n ie n ie m c h rz e ś c ija ń s k ie j n a u k i — w ia r ą w z m a r tw y c h w s ta n ie w o p a rc iu o w y d a rz e n ia p a s c h a ln e z re la c jo n o w a n e p rz e z k się g i N ow ego T e s ta m e n tu i w ś w ie tle n a jn o w s z y c h , w c ią ż ż y w y c h i ro z p a ­ la ją c y c h u m y s ły , d y s k u s ji.

P o n ie w a ż w ia r a w z m a r tw y c h w s ta n ie p o z o s ta je u z a le ż n io n a od f a k tu p u s te g o g ro b u i od c h r y s to f a n ii p a s c h a ln y c h , a o k re ś le n ie w z a je m n e j r e la c ji ty c h tr z e c h z ja w is k s ta n o w i p rz e d m io t w ie lu d o c ie k a ń n a u k o w y c h w e w s p ó ł­ c z e sn y c h p u b lik a c ja c h , s tą d te n , rz e c b y m o żn a, n ie c o p rz e d łu g i ty t u ł k sią ż k i. K s. K . R o m a n i u k o m ó w ił ju ż w w y m ie n io n e j s e r ii t a k ży cio w e p r o ­ b le m y , j a k k a p ła ń s tw o w N o w y m T e s ta m e n c ie (poz. 1 o p ra c o w a n a w s p ó ln ie z o. A. J a n k o w s k i m ) , p o w o ła n ie w B ib lii (poz. 2), o raz m a łż e ń s tw o i r o ­ d z in a w B ib lii (poz. 7 i o s ta tn ia z w y d a n y c h w 1981 r.). P o s z u k u ją c , g d zie to m o żliw e, w ła sn e g o ro z w ią z a n ia , a u to r zaw sz e s u m ie n n ie z a z n a ja m ia c z y te ln ik a z is tn ie ją c y m i p ró b a m i ro z w ią z a ń i k ry ty c z n ie je o cen ia . P r z y k r o je s t j e d ­ n a k s tw ie rd z ić , że w p o d a n e j b ib lio g r a fii (ja k i w p rz y p is a c h ) do z a g a d n ie ­ n ia n ie s p o ty k a się a n i je d n e j p u b lik a c ji p o ls k ie j, n ie licząc p o ls k ie g o p r z e ­ k ła d u G. M a r t e l e t a , Z m a r tw y c h w s ta n ie , E u c h a r y s tia , c z ło w ie k , W a rs z a ­ w a 1976. A p rz e c ie ż b y ły n a te m a t z m a r tw y c h w s ta n ia p u b lik o w a n e p rz y c z y n ­ k i czy to ks. M. C z a j k o w s k i e g o , czy ks. J. C h m i e l ą , czy ks. E. T o m a s z e w s k i e g o (np. P u s ty grób i c h r y s to fa n ie ja k o z n a k i z m a r t­

w y c h w s ta n i a J e z u s a z N a z a r e tu , C o llo q u iu m S a lu tis 10, 1978, 149— 162), a ze

s tr o n y r e lig io z n a w s tw a tzw : n ie k o n f e s y jn e g o c h o ć b y p rz e z p. Z y g m u n ta P o- n i a t o w s k i e g o . J e ś li A u to r n a w e t b y s p e c ja ln ie n ie c e n ił w y so k o t a ­ k ic h p u b lik a c ji w p o ró w n a n iu z z a g ra n ic z n y m i, to je d n a k m oże d o b rz e b y ło ­ b y je w z m ia n k o w a ć d la w y g o d y p o ls k ic h c z y te ln ik ó w , k tó r z y ła tw ie js z y d o ­ s tę p z n a jd u j ą do p u b lik a c ji w ję z y k u o jc z y sty m .

W ra c a ją c do o m a w ia n e j t u p o zy cji, m o żem y z a u w a ż y ć , że w w y n ik u b a ­ d a ń d o sz e d ł a u to r do w n io s k u , w y ra ż o n e g o w o s ta tn im z d a n iu Z a k o ń c z e n ia ty m i s ło w a m i: „ U w a ż a się d ziś dość p o w sz e c h n ie , że do p rz e ś w ia d c z e n ia o z m a r tw y c h w s ta n iu J e z u s a n ie d o szli p ie r w s i c h rz e ś c ija n ie n a p o d s ta w ie