"Gott allein. Teresa von Avila heute", wyd. Waldraud Herbstrith, Freiburg-Basel-Wien 1982 : [recenzja]

Stefan Moysa

"Gott allein. Teresa von Avila heute",

wyd. Waldraud Herbstrith,

Freiburg-Basel-Wien 1982 : [recenzja]

Collectanea Theologica 54/1, 187-188

R E C E N Z J E

187 m ie rz e n ie p o r o z u m ie n ie m — m oże o n b y ć w w ie lu s p r a w a c h w s p ó ln y m n a ­ u c z y c ie le m n a s w s z y s tk ic h . T r u d n o n ie s p e c ja liś c ie w y d a ć są d o ty m , czy z a ­ m i a r a u t o r a się p o w ió d ł. N a p e w n o w ie lu te o lo g ó w i to n ie ty lk o k a to lic k ic h a le te ż i e w a n g e lic k ic h n ie p o d z ie li jeg o o p ty m iz m u . N ie p o d o b n a je d n a k o d ­ m ó w ić a u to r o w i u z n a n ia za p o d ję tą m e to d ę , d o g łę b n e z n a w s tw o p ro b le m ó w r e f o r m a c ji i w ie lk ą u c z ciw o ść in te le k tu a ln ą . D la te g o te ż k s ią ż k a b ę d z ie w ie l­ k im w k ła d e m do b a d a ń n a d te o lo g ią L u t r a i do c a łe g o r u c h u e k u m e n ic z n e g o .

k s. S te fa n , M o y s a S J , W a r s z a w a

G o tt a lle in . T e r e s a v o n A v ila h e u te , w y d . W a ld r a u d H e r b s t r i t b . F r e i-

b u r g - B a s e l-W ie n 1982, V e rla g H e rd e r, s. 288.

D zieło z a w ie r a k o n f e r e n c je w y g ło sz o n e w o b e c ró ż n y c h ś r o d o w is k z o k a ­ z ji 4 0 0 -lecia ś m ie rc i św . T e re s y z A w ila . T e o k o lic z n o śc i tłu m a c z ą d lacz eg o w k s ią ż c e z n a jd u je się w ie le p o w tó rz e ń , p o s z c z e g ó ln i a u to r z y n a w ią z u ją n ie r a z do ty c h sa m y c h f a k tó w z ż y c ia ś w ię te j, ty c h s a m y c h p o w ie d z e ń i w ą t­ k ó w te o lo g ii d u c h o w o śc i. Z te g o p u n k tu w id z e n ia d w a r e f e r a t y w y d a ją się c e n tr a ln e : H isto ria i p o sta ć ś w ię te j a u to r s tw a A. M. S t r e h l e C C D i P o ­

s ła n n ic tw o i z a d a n ie d u c h o w e T e r e s y p ió r a W. K a s p e r a . Ż y cie św . T e re s y

je s t w ię c n a z n a c z o n e w p ie r w p rz e z w s tą p ie n ie do k la s z to r u w r o k u 1535, co n a s tą p iło w b r e w w o li r o d z in y i po k ry jo m u . N a s tę p u je n a u k a m o d litw y i ż y c ia d u c h o w e g o w e d łu g k s ią ż k i f r a n c is z k a n i n a O s u n y. T e r e s a s k a r ż y się je d n a k n a s w o ją o zięb ło ść, d o p ó k i w r o k u 1554 n ie p r z e k s z ta łc iła je j w iz ja c ie rp ią c e g o C h r y s tu s a . W 1562 r. z o s ta je z a ło ż o n y p ie r w s z y k la s z to r , k tó r y m a żyć w e d łu g p ie r w o tn e g o d u c h a k a r m e lita ń s k ie g o . W la ta c h 1567— 1575 T e r e ­ sa z a k ła d a d a lsz e k la s z to r y z a ró w n o m ę s k ie ja k ż e ń sk ie , a le n a t r a f i a p rz y ty m n a tr u d n o ś c i, a n a w e t o tr z y m u je z a k a z d a ls z y c h f u n d a c j i do r o k u 1580. D o ch o d zi do o d d z ie le n ia się z r e f o r m o w a n e j g a łę z i z a k o n u , k tó r a u z y s k u je c a łk o w itą sa m o d z ie ln o ś ć w r o k u 1587. B yło to ju ż po ś m ie rc i T e re sy , w r o k u 1582. Ś w ię ta z o s ta w iła po so b ie n ie ty lk o z re f o rm o w a n y z a k o n , a le d z ie d z ic ­ tw o d u c h o w e p rz e d e w s z y s tk im w p o s ta c i sz k o ły m o d litw y . Z a s a d n ic z e z n a ­ cz e n ie m a t u t a j je j k s ią ż k a D roga do d o s k o n a ło śc i, k tó r e j p ie r w s z a w e r s ja p o w s ta ła w r o k u 1566. D ru g ą s w o ją z a s a d n ic z ą k s ią ż k ę — T w ie r d z a w e w n ę ­

tr z n a — n a p is a ła d o p ie ro n a p a r ę m ie s ię c y p rz e d ś m ie rc ią , g d y b y ła u szczy ­

t u s w o je j d u c h o w e j d ro g i. W. K a s p e r m ó w i o „ p rz y g o d z ie ” T e re s y p o le g a ­ ją c e j n a c a łk o w ity m z d a n iu się n a B oga i s z u k a n iu z je d n o c z e n ia z N im . Z a ­ z n a c z y ło się to m o c n ie j d o p ie ro po w s p o m n ia n e j w y ż e j w izji. M is ty k a T e r e ­ s y p o le g a n a o d d a n iu się B ogu, z je d n o c z e n iu z J e g o w o lą, p o s łu s z e ń s tw ie i p o k o rz e . T e p o s ta w y r e a liz u j ą się u T e re s y z a w sz e p o p rz e z c z ło w ie c z e ń stw o C h ry s tu s a . N a n a jw y ż s z y c h s to p n ia c h z je d n o c z e n ia T e re s a ro z w a ż a zaw sz e ta je m n ic e z ż y c ia Je z u s a . M is ty k a je s t w u ję c iu ś w ię te j n ie o d z o w n ie z w ią z a ­ n a z a p o s to ls tw e m . T e re s a m a m is ję p r o f e ty c z n ą ta k ż e d la c z a só w d z is ie j­ sz y c h : w o b lic z u a te iz m u św ia d c z y o n a o rz e c z y w is to ś c i B ożej. I n n e r e f e r a ty s z e rz e j r o z w ija ją w ą tk i z a z n a c z o n e w d w ó c h p o d s ta w o w y c h o p ra c o w a n ia c h . R. G a r с i a -M a t e o p r z e d s ta w ia c h r y s to c e n tr y z m n a u k i te r e z ja ń s k ie j, k tó r y się p r z e ja w ia w p o s z a n o w a n iu T e re s y d la w s z y s tk ie g o co „ z ie m s k ie ” w p o s ta c i J e z u s a . S p o tk a n ie z N im to d la T e re s y ró w n o c z e ś ­ n ie s p o tk a n ie z O jcem . S p r a w ę m o d litw y te r e z ja ń s k ie j p o d e jm u ją p rz e d e w s z y s tk im d w a r e f e r a ty . A. A u e r z a jm u je się b liż e j T w ie r d z ą w e w n ę t r z n ą i u tr z y m u je , że m a o n a z n a c z e n ie d la w s p ó łc z e s n e j d u c h o w o śc i, g d y ż m o ż n a w n ie j o d n a le ź ć r a d y k a l n y c h ry s to c e n try z m i te o c e n try z m , c a łk o w ite z a a n g a ­ ż o w a n ie d la c z ło w ie k a o ra z je d n o ś ć d z ia ła n ia i k o n te m p la c ji. D la W. H e r fa­ s t r i t h n a to m ia s t m o d litw a T e re s y je s t tr w a n i e m p rz y B ogu, w k tó r y m c z ło w ie k się g a do n a jg łę b s z e g o sw e g o w n ę tr z a , o ś r o d k a w s z y s tk ic h in n y c h m ie s z k a ń , g d z ie d o k o n u je się n a jb a r d z ie j ta je m n ic z e s p o tk a n ie m ię d z y B o ­ g iem , a d u szą.

R E C E N Z J E

W k sią ż c e z n a jd z ie m y k ilk a c ie k a w y c h p o ró w n a ń , o k tó r y c h n a p e w n o n ie ś n iło b y się s a m e j T e re s ie . N a p r z y k ła d J . M o l t m a n n o d k r y w a p e w n e p a r a l e le m ię d z y n ią a L u tr e m , z w ła sz c z a n a t e m a t zb a w c z e g o z n a c z e n ia n a ­ t u r y lu d z k ie j C h r y s tu s a i te o lo g ii k rz y ż a . T e re s a je s t d la lu te r a ń s k ie g o te o ­ lo g a n ie — ja k d o tą d s ą d z ili p r o t e s ta n c i — „ ś w ię tą k o n t r r e f o r m a c j i ”, ale w n a jle p s z y m z n a c z e n iu „ ś w ię tą k a to lic k ie j r e f o r m y ” . H . E n o m i y a L a s ­ s a I l e p o r ó w n u je d u c h o w ą d ro g ę T e re s y z m e d y ta c ją b u d d y js k ą Z en, k tó r a c o ra z b a r d z ie j ro z p o w s z e c h n ia się, z w ła sz c z a w z a c h o d n ie j E u ro p ie .

W y d a je się, że k s ią ż k a m oże się p rz y c z y n ić do w z m o żo n eg o z a in te r e s o ­ w a n ia d u c h o w o ś c ią k a r m e li ta ń s k ą i p o d je j w p ły w e m w ie lu c h r z e ś c ija n s ię g ­ n ie do o r y g in a ln y c h p is m T e re s y , k tó r e p o z o s ta ją n ie z a s tą p io n y m ź ró d łe m d la p o z n a n ia te j d u c h o w o śc i.

k s. S t e f a n M o y s a S J , W a r s z a w a

ks. B o g u s ła w N A D O L S K I T C h r., U r z e c z y w is tn ia n ie się K o śc io ła w litu r g ii

w ś w ie tle d o k u m e n tó w V a tic a n u m II, P o z n a ń 1981, T o w a r z y s tw o C h r y s tu s o ­

w e d la P o lo n ii Z a g ra n ic z n e j, s. 183. M o żn a p o w ie d z ie ć , że p o ls k a m y ś l te o lo g ic z n a p rz e ż y w a po II w o jn ie ś w ia to w e j o lb r z y m i ro z w ó j w d z ie d z in ie s y s te m a ty k i i k o n c e p c ji, p o d czas g d y p rz e d w o jn ą z d e c y d o w a n ie p rz e w a ż a ło p iś m ie n n ic tw o b a rd z ie j d u s z ­ p a s te r s k ie . O b e c n ie ty lk o n ie k tó r z y te o lo g o w ie z a w z ię c ie tłu m a c z ą p is a rz y z a c h o d n ic h n a p o ls k i i s a m i p r a w ie n ie c z y ta ją d z ie ł te o lo g ic z n y c h w ję z y k u o jc z y s ty m . O c zy w iście n ie w o ln o z a p o m in a ć , że te o lo g ia je s t p o w sz e c h n a , a le ty m sa m y m , ż e b y b y ła p o w s z e c h n a , m u s i się r e a l n ie u o b e c n ia ć w k a ż ­ d y m n a ro d z ie i n ie m oże w n ie j ż a d e n k r a j a b s o lu tn ie d o m in o w a ć . Do p o ls ­ k ie g o d o ro b k u n a le ż ą c o ra z lic z n ie js z e p ra c e z te o lo g ii li tu r g ii (A. S k o w ro ­ n e k , S. C z e rw ik , J. G rz e ś k o w ia k , J. K opeć, W . S w ie rz a w s k i i in n i). K s ią ż k a ks. B. N a d o lsk ie g o , z n a n e g o litu r g is ty , je s t je d n ą z ta k i c h ś m ie ls z y c h p ró b . A u to r n ie ch ce — ja k p is z e w R e s u m e — p is a ć jesz c z e je d n e g o k o m e n ta r z a do k o n s ty tu c ji V a tic a n u m II o litu r g ii, lecz ch o d z i m u o coś b a r d z ie j is to t­ neg o , o „ u rz e c z y w is tn ia n ie s ię ” (nie „ u rz e c z y w is tn ie n ie ” , ja k p o d a n o n a o k ła d ­ ce) K o śc io ła w li tu r g ii , z li tu r g ii i d la litu r g ii. Z g ó ry w ię c m o ż n a p o w ie ­ dzieć, że ch o d z i t u o ja k ą ś e k le z jo lo g ię litu r g ic z n ą lu b litu r g ię e k le z jo g e - n e ty c z n ą . W k a ż d y m ra z ie c e le m je s t sz czeg ó ln e z w ią z a n ie K o śc io ła z li­ tu r g ią , p rz y p o m o c y m e to d y e g z y s te n c ja ln o - p e r s o n a lis ty c z n e j.

U rz e c z y w is tn ia n ie się K o śc io ła w li tu r g ii je s t r o z p a tr y w a n e w ś w ie tle d o ­ k u m e n tó w V a tic a n u m II, co m o że o z n a c z a ć z a ró w n o k ą t w id z e n ia te m a tu , j a k i o z n a c z e n ie z a k r e s u p o p rz e z ź ró d ła . W p r a c y id z ie ra c z e j o to p ie r w s z e : n a u k a so b o ru o li tu r g ii j e s t r a c z e j p u n k te m w y jś c ia i p o m o c n y m locus th e o ­

logicus. T o te ż a u to r n ie w y w o d z i g e n e a lo g ii d o k u m e n tó w : v o ta i, a n te p r a e p a - ra to ria , p r a e p a r a to ria , s c h e m a ta . O p ie ra się n a o s ta te c z n e j r e d a k c ji d o k u m e n ­

tó w i id z ie d a le j z a ś w ia tłe m ro z p r a w te o lo g ic z n y c h , k tó r y c h is to tn ie po so b o rz e d u ż o n a ro s ło . W ie le z n ic h o p u śc ił, n a w e t n ie k tó r e O. C a se la , A. S te n - zela , C. V ag ag g iriieg o , W . S w ie rz a w s k ie g o i in n y c h , a le n ie sp o só b w s z y s tk ic h u w z g lę d n ić . D o b rze, że d zieło w ro s ło g łę b o k o w li t e r a t u r ę p o ls k o ję z y c z n ą , choć f a k ty c z n ie te m a ty k a o k a z u je się w sz c z e g ó ła c h b a rd z o ro z s trz e lo n a .

P ie r w s z y m , o b s z e r n y m p ro b le m e m p r a c y je s t p r ó b a sz czeg ó ln eg o z e sp o ­ le n ia , n ie m a l u to ż s a m ie n ia , K o śc io ła i li tu r g ii : litu r g ia ja k o m ie js c e s a m o - p o z n a n ia K o śc io ła . W r e z u lta c ie l i tu r g ia je s t u k a z y w a n a n ie ja k o w tr z e c h p o d s ta w o w y c h , w ie lk ic h p o s ta c ia c h : d z ie jó w z b a w ie n ia , ż y c ia L u d u B ożego i r e a l iz a c ji C ia ła C h ry s tu s a . J e s t to u ję c ie n ie m a l sz o k u ją c e . L it u r g ia u to ż ­ s a m ia się w ja k iś sp o só b z d z ie ja m i z b a w ie n ia o ra z d z ię k i z n a k o w i ś w ię te ­ m u i s a k r a ln e j c z a s o p r z e s tr z e n i p rz e c h o d z i w p o s ta ć „ litu r g ic z n ą ” L u d u B o ­ żego, a ta k ż e w m i s te r y jn ą p o s ta ć M isty c z n e g o C ia ła C h r y s tu s a i O b lu b ie ­ n ic y C h r y s tu s a . M a m je d n a k w ą tp liw o ś ć , czy t y t u ł I części n ie z o s ta ł s f o r ­