Skład materii organicznej jako wskaźnik genezy osadów jeziora Sarbsko

Sk³ad materii organicznej jako wskaŸnik genezy osadów jeziora Sarbsko

Micha³ Woszczyk

, Achim Bechtel

Organic matter composition as an indicator of genesis of Lake Sarbsko sediments.

Prz. Geol., 56: 140–143.

A b s t r a c t. In the study the applicability of some organic geochemical indices in paleoenvironment reconstruction in highly dynamic coastal basin was assessed. Within the frame of the study 9 samples from the profile Sa1/2, representative for Lake Sarbsko, were

investigated. Bulk organic geochemical parameters (TOC/TN, TOC/TS, HI, d13CTOC) and

molecular composition of selected hydrocarbons were used to recognize variations in paleosalinity, to determine origin of organic compounds as well as to demonstrate diagenetic alterations of the sediments. Fluctuations of salinity during the lake evolution are reflected by changes in TOC/TS and steroid/hopanoid ratios as well asd13CTOCvalues. Anoxic conditions of sedimentation correlate with low values of pristane/phytane ratio and extended microbial acitivity is mirrored by elevated contribution of hopanoids in the samples. Organic matter in Lake Sarbsko sediments originated from both enhanced biological productivity in the water column and terrestrial sources.

It was shown, that organic geochemical indices are a complementary method for reconstruction of salinity, as there is satisfactory cor-relation between different organic and inorganic geochemical proxies. On the other hand, early diagenesis and complex mechanisms delivering organic matter to coastal basins hinder interpretations of origin of organic compounds.

Keywords: coastal lake, sedimentary organic matter, biomarkers,d13CTOC

Materia organiczna jest jednym z podstawowych sk³adników osadów jeziornych oraz istotnym Ÿród³em informacji o przesz³oœci jezior i wczesnej diagenezie osa-dów. W lagunach, estuariach i jeziorach przybrze¿nych materia organiczna gromadzi siê przewa¿nie w du¿ych iloœ-ciach, czemu sprzyja du¿a produktywnoœæ biologiczna i czêste niedotlenienie wód przydennych.

Specyfika œrodowiska sedymentacyjnego zbiorników przybrze¿nych polega na znacznej czasowej zmiennoœci w³aœciwoœci fizyczno-chemicznych wody w efekcie mie-szania siê wód s³odkich i zasolonych oraz czêstej redepo-zycji osadów w wyniku oddzia³ywania falowania i powtarzaj¹cych siê wlewów morskich. Ten pierwszy czyn-nik powoduje okresow¹ zmiennoœæ Ÿróde³ materii orga-nicznej (np. produktywnoœci fitoplanktonu morskiego lub s³odkowodnego), drugi zaœ przyczynia siê do jej minerali-zacji. Z tych powodów natura materii organicznej w osa-dach zbiorników przybrze¿nych stwarza mo¿liwoœæ wykorzystania sk³adu molekularnego zwi¹zków organicz-nych do œledzenia zmian paleoœrodowiskowych.

Jezioro Sarbsko jest typowym jeziorem przybrze¿nym. Wyniki badañ Przyby³owskiej-Lange (1981) oraz Wosz-czyka (2005) wykaza³y, ¿e w trakcie rozwoju zbiornika zmienia³ siê stopieñ jego po³¹czenia z morzem oraz wystê-powa³y znacz¹ce wahania zasolenia i natlenienia wód, któ-re odzwierciedli³y siê w sk³adzie gatunkowym okrzemek oraz w stosunkach iloœciowych nieorganicznych kationów. Przyjêto hipotezê, i¿ te same czynniki powodowa³y tak¿e okresow¹ zmiennoœæ sk³adu chemicznego materii orga-nicznej.

W niniejszym opracowaniu podjêto próbê:

1) wskazania dominuj¹cych Ÿróde³ materii organicznej wystêpuj¹cej w osadach jeziora Sarbsko;

2) okreœlenia przydatnoœci wybranych wskaŸników geochemicznych osadowej materii organicznej w rekon-strukcji zmian warunków fizyczno-chemicznych w zbior-niku przybrze¿nym;

3) zbadania wp³ywu wczesnej diagenezy na sk³ad che-miczny osadów jeziora Sarbsko.

Materia³ i metody badawcze

Jezioro Sarbsko znajduje siê we wschodniej czêœci Niziny Gardnieñsko-£ebskiej (ryc. 1). Odznacza siê ono bardzo ma³ym zasoleniem (ok. 0,1‰) i œredni¹ g³êboko-œci¹ wynosz¹c¹ 1,5 m (Jañczak, 1997).

Profil Sa1/2 zosta³ pobrany w pó³nocno-zachodniej czêœci jeziora Sarbsko (ryc. 1) w miejscu, gdzie stwierdzo-no najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ osadów jeziornych (Woszczyk, 2005). Pionowe nastêpstwo osadów w profilu Sa1/2 przed-stawiono na rycinie 2.

Osady wystêpuj¹ce w dolnej czêœci profilu, obej-muj¹ce mu³kowe piaski i brunatne mu³ki z faun¹, reprezen-tuj¹ fazê lagunow¹ (Woszczyk, 2005) i s¹ datowane na 6350–6150 lat BP (ryc. 2). Wy¿ej zalegaj¹ca seria, obej-muj¹ca przewarstwienia brunatnych mu³ków i be¿owych gytii ilasto-wêglanowych, powsta³a w warunkach s³odko-wodnych (Woszczyk, 2005) w okresie 6150–4400 lat BP (ryc. 2). Natomiast gytie oliwkowe i czarne ze stropowej czêœci rdzenia (powy¿ej g³êbokoœci 3,5 m) reprezentuj¹ etap s³odkowodny zbiornika z okresowo zaznaczaj¹cymi siê wlewami morskimi (Woszczyk, 2005). Epizodom mor-skim litologicznie odpowiadaj¹ warstewki piasku, szcze-gólnie miêdzy g³êbokoœci¹ 0,75–1 m i 1,5–1,8 m.

Osad zosta³ pobrany sond¹ torfow¹. Do badañ geoche-micznych wybrano 9 próbek o mi¹¿szoœci 3–6 cm pochodz¹cych z ró¿nych poziomów litologicznych i straty-graficznych.

Badania wykonywano na homogenicznym materiale wysuszonym w 60°C. Analizowano zawartoœæ wêgla orga-nicznego (TOC), azotu ca³kowitego (TN), siarki ca³kowitej (TS), sk³adu izotopowego wêgla w materii organicznej 140

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 2, 2008

1

Zak³ad Geologii i Paleogeografii Czwartorzêdu, Uniwersy-tet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, ul. Dziêgielowa 27, 61-680 Poznañ; woszczyk@amu.edu.pl

2

Institue of Mineralogy and Petrology, University of Bonn, Poppelsdorfer Schloss, D-53115, Bonn, Niemcy

(d13

CTOC) oraz wartoœci wskaŸnika wodorowego (HI).

War-toœcid13CTOCby³y normalizowane wzglêdem wzorca PDB.

Analizy zawartoœci TOC, TN i TS wykonano w próbkach sta³ych na analizatorze elementarnym, a wartoœæ HI uzy-skano metod¹ pirolizy Rock Eval. Ponadto w ekstraktach materii organicznej (SOM) zbadano sk³ad wêglowodorów chromatografem gazowym po³¹czonym ze spektrometrem masowym. Aby porównaæ wyniki badañ paleozasolenia, obliczono tak¿e stosunek masowy magnezu do wapnia. Zawartoœci Mg i Ca okreœlano w wyci¹gach wodnych spektrometrem absorpcji atomowej. Szczegó³owy opis

procedury analitycznej znajduje siê w pracy Bechtela i in. (2007).

Wyniki i dyskusja

Wyniki badañ sk³adu chemicznego osadów zestawiono na rycinie 2. Zawar-toœæ TOC (5,1–10,1%) i TN (0,8–1,3%) zmienia siê niezale¿nie od litologii. Dodatnia korelacja tych zmiennych na poziomie r = 0,69 wskazuje, ¿e azot jest zwi¹zany g³ównie w zwi¹zkach orga-nicznych.

Zawartoœæ TS w osadach jest du¿a (0,4–3,5%); maksymalna w brunatnych

mu³kach. Podwy¿szony udzia³ TS

mo¿na uznaæ za charakterystyczny dla œrodowisk przybrze¿nych, co Waleñczak (1987) t³umaczy wzmo¿onymi procesa-mi bakteryjnej redukcji siarczanów w

warunkach znacznej koncentracji SO42–.

Do okreœlenia pochodzenia materii organicznej wykorzystuje siê stosunek atomowy TOC do TN oraz HI, który jest stosunkiem zawartoœci wêglowodorów do udzia³u TOC (Robinson, 1994; Mey-ers & Teranes, 2001).

W osadach jeziora Sarbsko wartoœci TOC/TN wynosz¹ 7,7–11,6 i wed³ug Meyersa (1994) s¹ charakterystyczne dla materii organicznej wytwarzanej przez s³odkowodne glony.

Z drugiej strony, wartoœci HI w osadach jeziora Sarb-sko nie pozwalaj¹ na tak jednoznaczn¹ interpretacjê. S¹ one niskie — 283–454 mgHC/gTOC, co wg Espitalié i in. (1984) œwiadczy zarówno o obecnoœci materii organicznej pochodzenia morskiego, jak i o wystêpowaniu materii organicznej bêd¹cej mieszanin¹ zwi¹zków pochodzenia l¹dowego i s³odkowodnego. Jednoczeœnie wartoœci HI wykazuj¹ wyraŸn¹ pionow¹ zmiennoœæ — wzrastaj¹ od

141 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 2, 2008

1 2 3 4 5 5 15 20 300 400 500 -29,0 -27,0 -25,0

TN, TS (%) TOC/TN, TOC/TS HI [mgHC/gTOC] d C13TOC(‰ PDB)

TN TS TOC/TN (atom/atom) TOC/TS (wt/wt) 0 1 2 3 4 5 6 g³êboko œæ [m] [m] depth 3010 ± 35 BP 6150 ± 40 BP 6320 ± 40 BP TOC 0 4 8 12 TOC (%) 0 0,2 0,4 0,6 0,8 0,6 0,8 1,0 1,2 0 200 400 600 800 0,0 0,2 0,4 0,6 0 40 80 120 160 c15-19/n-alk. c21-25/n-alk. c27-31/n-alk. hopanoidy hopanoids steroidy steroids diterpenoidy diterpenoids triterpenoidy triterpenoids sk³ad n-alkanów n-alkane compopsition pristan/fitan pristane/phytane steroidy, hopanoidy, n-alkany [µg/gTOC] steroids, hopanoids, n-alkanes steroidy/hopanoidy steroids/hopanoids diterpenoidy, triterpenoidy [µg/gTOC] diterpenoids, triterpenoids n-alkany n-alkanes litologia lithology Sa1/2

piasek drobny mu³kowy

fine muddy sand

mu³ek brunatny z faun¹

brown mud with fauna

gytia be¿owa, ilasto-wêglanowa z ma³¿oraczkami

beige carbonate-clayey gyttja with ostracods

gytia oliwkowa olive gyttja ster./hopanoidy ster./hopanoids pristan/fitan pristane/phytane 10 gytia czarna black gyttja

gytia oliwkowa, zapiaszczona

sandy olive gyttja

piasek drobny

fine sand

Ryc. 2. Zmiany wartoœci parametrów geochemicznych oraz koncentracja wybranych grup zwi¹zków organicznych w profilu Sa1/2 (profil

litologiczny wg Bechtela i in., 2007 — uaktualniony)

Fig. 2. Changes of geochemical parameters and contents of selected groups of organic compounds in the profile Sa1/2 (lithological profile

after Bechtel et al., 2007, updated)

Jez. Gardno Lake Gardno Jez.£ebsko Lake£ebsko MorzeBa³tyckie Baltic Sea 10km Jez. Sarbsko Lake Sarbsko

Jezioro Sarbsko

Lake Sarbsko

Sa1/2

Ryc. 1. Lokalizacja obszaru badañ i profilu Sa1/2 oraz cechy morfometryczne jeziora

Sarbsko (plan batymetryczny wg danych Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie)

Fig. 1. Location of the study area, the profile Sa1/2 and morphometry of Lake Sarbsko

sp¹gu profilu w kierunku czêœci œrodkowej, po czym w obrêbie zapiaszczonej gytii oliw-kowej ponownie siê obni¿aj¹. Wzrost warto-œci HI jest interpretowany jako efekt zwiêkszenia udzia³u autochtonicznej materii organicznej w osadach w okresie izolacji zbiornika, a obni¿anie wartoœci HI, zdaniem autorów, mo¿e wynikaæ z otwarcia laguny i zwiêkszenia stopnia rozk³adu materii orga-nicznej w nastêpstwie wzrostu dynamiki wody.

Wartoœci stosunku masowego TOC do TS s¹ interpretowane w kontekœcie zmian zasolenia. Wed³ug Bernera i Raiswella (1983) oraz Bernera (1984) w warunkach morskich w³aœciwe s¹ wartoœci TOC/TS rzê-du 2,8 ± 0,4, a w œrodowisku s³odkowod-nym TOC/TS >> 2,8. W analizowanych próbkach stosunek TOC do TS waha siê od 2,5 do 19,4, co œwiadczy o znacznych, okre-sowych zmianach zasolenia. Najmniejsze wartoœci (2,5–3,3), wskazuj¹ce na podwy¿-szone zasolenie w œrodowisku depozycji, s¹

obserwowane w brunatnych mu³kach,

sp¹gowej czêœci gytii oliwkowej oraz w przewarstwieniach piaszczystych w górnej czêœci profilu.

Uzyskane wartoœcid13

CTOCwahaj¹ siê od

–29,3‰ w œrodkowej czêœci profilu do –25,8‰ w brunatnych mu³kach i zapiasz-czonej gytii oliwkowej. Podobnie jak w wypadku TOC/TS, na zmiennoœæ wartoœci d13

CTOC najwiêkszy wp³yw mia³y zmiany

zasolenia wód. Izotopowo l¿ejszy wêgiel organiczny wskazuje na zwiêkszony udzia³

s³odkowodnego planktonu w produkcji

materii organicznej, a wy¿sze wartoœci d13

CTOC oznaczaj¹ wzrost zasolenia i

wiêk-sz¹ dostawê materii organicznej pochodze-nia morskiego (Degens, 1970; Meyers,

1994). Jednoczeœnie zmiennoœæ d13

CTOC i

niskie wartoœci TOC/TN œwiadcz¹ o autochtonicznym pochodzeniu materii organicznej (Meyers & Teranes, 2001).

Wêglowodory w analizowanych próbkach stanowi¹ ³¹cznie 5–15% rozpuszczalnej materii organicznej (SOM), a ich iloœæ jest najwiêksza w sp¹gowej czêœci mu³ków bru-natnych oraz w zapiaszczonej gytii oliwkowej. Iloœciowo wêglowodory nasycone przewa¿aj¹ nad aromatycznymi.

Koncentracja n-alkanów wynosi 216–744 µg/gTOC, a najwy¿sze wartoœci osi¹ga w gytii oliwkowej. W wiêk-szoœci próbek zaznacza siê wyraŸna dominacja n-alkanów d³ugo³añcuchowych (>n-C27), przy czym n-alkany niepa-rzystowêglowe przewa¿aj¹ nad parzystowêglowymi (war-toœci CPI wynios³y 3,1–8). Jest to charakterystyczne dla materii organicznej pochodzenia l¹dowego (Eglinton & Hamilton, 1967). Z drugiej strony, zawartoœæ n-alkanów krótko³añcuchowych (<n-C20), typowych dla glonów i mikroorganizmów (Cranwell, 1977), nie przekracza 5% ca³kowitej iloœci n-alkanów. Wed³ug Fickena i in. (2000)

n-alkany œrednio³añcuchowe (n-C21–25) mog¹ wskazywaæ

na udzia³ makrofitów, w tym szczególnie trzcin. Pod tym wzglêdem wyró¿nia siê jedna próbka gytii ilasto-wêglano-wej z g³êbokoœci 3,63–3,68 m, w której zawartoœæ

n-al-kanów œrednio³añcuchowych jest wyraŸnie podwy¿szona i przekracza udzia³ n-alkanów d³ugo³añcuchowych.

W osadach jeziora Sarbsko stwierdzono tak¿e niewiel-kie koncentracje steroidów i podwy¿szon¹ zawartoœæ hopanoidów. W pierwszej grupie zwi¹zków

zidentyfiko-wanoD4

,D5

stereny oraz diaster-13(17)-eny, przy czym

ste-roidy C29przewa¿aj¹ nad steroidami C28i C27, co œwiadczy

o pochodzeniu materii organicznej z roœlin l¹dowych

(Volkman, 1986). Wœród hopanoidów dominowa³y

17a21b(H)-hopany i 17b21b(H)-hopany C27–31, a ich obec-noœæ mo¿na wi¹zaæ z dzia³alnoœci¹ bakterii (Bisseret i in., 1985; Sinninghe Damsté i in., 2004).

Stosunek iloœci steroidów do hopanoidów jest tak¿e wskaŸnikiem paleozasolenia. Zgodnie z interpretacj¹ Mac-kenziego (1984), obni¿one wartoœci stosunku steroidów do

hopanoidów3wskazuj¹ na ni¿sze zasolenie, a wzrost

war-toœci wskaŸnika koresponduje z okresami podwy¿szonego zasolenia. W profilu Sa1/2 najwy¿szymi wartoœciami

142

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 2, 2008

3

Stosunek steroidów do hopanoidów by³ obliczany na pod-stawie chromatogramów przez podzielenie powierzchni

ograni-czonych wykresem widma odpowiadaj¹cych maksimom

steroidów (m/z = 217) i hopanoidów (m/z = 191). TOC/TS STEROIDY/ HOPANOIDY STEROIDS/ HOPANOIDS d13 TOC C Mg/Ca ZASOLENIE SALINITY g³êbokoœæ [m] [m] depth 0 1 2 3 4 5 6

piasek drobny mu³kowy

fine muddy sand

mu³ek brunatny z faun¹

brown mud with fauna

gytia be¿owa, ilasto-wêglanowa z ma³¿oraczkami

beige carbonate-clayey gyttja with ostracods

gytia oliwkowa

olive gyttja

gytia czarna

black gyttja

gytia oliwkowa, zapiaszczona

sandy olive gyttja

piasek drobny fine sand maksima zasolenia salinity maxima minima zasolenia salinity minima

nieanalizowana czêœæ profilu Sa1/2 not analyzed part of the profile Sa1/2

nieanalizowana czêœæ profilu Sa1/2

not analyzed part of the profile Sa1/2

s³abiej zaznaczone wzrosty zasolenia

minor salinity increases

Ryc. 3. Porównanie geochemicznych wskaŸników zasolenia Fig. 3. Comparison of different paleosalinity indicators

wskaŸnika cechuj¹ siê brunatne mu³ki, sp¹gowa czêœæ gytii oliwkowej oraz gytia oliwkowa zapiaszczona, co oznacza, ¿e te osady powsta³y w œrodowisku o podwy¿szonym zaso-leniu. Przeciwnie, niskie wartoœci stosunku steroidów do hopanoidów stwierdzono w ilasto-wêglanowych gytiach be¿owych oraz gytiach oliwkowych, które na tej podstawie mog¹ byæ uznane za osady s³odkowodne.

Zawartoœæ diterpenoidów wynosi 24–99 µg/gTOC, a triterpenoidów 46–150 µg/gTOC. Na podstawie struktu-ry diterpenoidów obecnych w próbkach (16a-filokladan, izonorprimaran, norabietan, simonellit, reten) Bechtel i in. (2007) wywnioskowali, ¿e pochodz¹ one z tkanek drzew z rodziny Pinaceae. Ich obecnoœæ w najbli¿szym otoczeniu jeziora Sarbsko wykaza³ Tobolski (1967), wed³ug którego udzia³ py³ku sosny w spektrum py³kowym holocenu okolic jeziora Sarbsko wynosi³ 10–35%. Wiêksza zawartoœæ tri-terpenoidów o strukturze oleananu, uranu i lupanu, wystê-puj¹cych w materii organicznej roœlin okrytozal¹¿kowych, (Bechtel i in., 2007) wi¹¿e siê z przewag¹ tych ostatnich w szacie roœlinnej otoczenia jeziora w okresie jego rozwoju.

W trakcie ekstrakcji osadów zaobserwowano ciemno-zielony kolor roztworu zwi¹zków organicznych, co œwiad-czy o obecnoœci struktur chlorofilowych. Poniewa¿ chlorofil podczas wczesnej diagenezy szybko ulega rozk³adowi w warunkach tlenowych, to jego zachowanie w osadzie mo¿e wskazywaæ na umiarkowanie redukcyjne warunki sedymentacji (Waleñczak, 1987). Potwierdze-niem tego wniosku jest tak¿e stosunek koncentracji pochodnych chlorofilu — pristanu i fitanu. Wed³ug Didyka i in. (1978), wartoœæ stosunku pristanu do fitanu < 1 wska-zuje na warunki anaerobowe, a wartoœæ 1–3 jest charakte-rystyczna dla œrodowiska dysaerobowego. W badanych próbkach stosunek pristanu do fitanu wynosi³ 0,7–1,1.

Wnioski

1) WskaŸniki geochemiczno-organiczne dobrze

odzwierciedlaj¹ okresowe zmiany zasolenia wód i s¹ zbie¿-ne ze wskaŸnikiem Mg/Ca (ryc. 3).

WskaŸniki TOC/TS oraz steroidy/hopanoidy wykazuj¹ siln¹ dodatni¹ korelacjê, natomiast brak korelacji

pomiê-dzy TOC/TS ad13CTOCmo¿na t³umaczyæ diagenetycznymi

przemianami siarki w beztlenowym osadzie (Bates i in., 1995).

2) Wyniki œwiadcz¹ce o pochodzeniu materii organicz-nej w osadach jeziora Sarbsko nie s¹ jednoznaczne.

TOC/TN id13CTOCwskazuj¹ na autochtoniczne

pochodze-nie materii organicznej. Przeciwpochodze-nie, sk³ad wêglowodorów œwiadczy o dominuj¹cej roli materii organicznej pochodze-nia terygenicznego. Z kolei na podstawie wartoœci HI mo¿na stwierdziæ obecnoœæ zwi¹zków pochodz¹cych zaróno ze Ÿróde³ autochtonicznych, jak i terygenicznych.

Te rozbie¿noœci mog¹ byæ wyjaœnione wp³ywem proce-sów wczesnej diagenezy oraz du¿¹ z³o¿onoœci¹ mechani-zmów dostawy zwi¹zków organicznych do osadów. Na przyk³ad wartoœci HI zale¿¹ nie tylko od pochodzenia materii organicznej, ale tak¿e od stopnia jej rozk³adu (Robinson, 1994) czy zmian biogennych prekursorów zwi¹zków organicznych (Bechtel i in., 2007). Z drugiej strony, na sk³ad chemiczny wêglowodorów wp³ywaj¹ ró¿-nice w produkcj poszczególnych zwi¹zków chemicznych w osadach oraz ich selektywna degradacja biochemiczna (Bechtel i in., 2007). W odniesieniu do wskaŸnika TOC/TN Carman i in. (1996) stwierdzaj¹, ¿e jego ograniczonoœæ

w rekonstrukcji Ÿróde³ materii organicznej wynika z pomi-niêcia udzia³u nieorganicznych form azotu pochodzenia glebowego, które ³atwo wi¹¿¹ siê z minera³ami ilastymi w osadach.

3) Poni¿ej granicy woda przydenna–osad na podstawie niskich wartoœci wskaŸnika pristan/fitan stwierdzono warunki beztlenowe.

4) Wody przydenne i osady jeziora Sarbsko charaktery-zowa³y siê znaczn¹ aktywnoœci¹ mikrobiologiczn¹, o czym œwiadczy podwy¿szona zawartoœæ zwi¹zków z grupy hopanoidów.

Literatura

BATES A.L., SPIKER E.C., HATCHER P.G., STOUT S.A. & WEIN-TRAUB V.C. 1995 — Sulfur geochemistry of organic-rich sediments from Mud Lake, Florida, U.S.A. Chem. Geol., 121: 245–262. BECHTEL A., WOSZCZYK M., REISCHENBACHER D., SACHSEN-HOFER R.F., GRATZER R., PÜTTMANN W. & SPYCHALSKI W. 2007 — Biomarkers and geochemical indicators of Holocene environmental changes in coastal Lake Sarbsko (Poland). Org. Geochem., 38: 1112–1131. BERNER R.A. 1984 — Sedimentary pyrite formation: An update. Geochim. Cosmochim. Acta, 48: 605–615.

BERNER R.A. & RAISWELL R. 1983 — Burial of organic carbon and pyrite sulfur in sediments over Phanerozoic time: A new theory. Geo-chim. CosmoGeo-chim. Acta, 47: 885–862.

BISSERET P., ZUNDEL M. & ROHMER M. 1985 — Prokaryotic tri-terpenoids: 2. 2b-methylhopanoids from Methylobacterium organophi-lum and Nostoc muscorum, a new series of prokaryotic triterpenoids. Eur. J. Biochem., 150: 29–34.

CARMAN R., AIGARS J. & LARSEN B. 1996 — Carbon and nutrient geochemistry of the surface sediments of the Gulf of Riga, Baltic Sea. Mar. Geol., 134: 57–76.

CRANWELL P.A. 1977 — Organic geochemistry of CamLoch (Suther-land) sediments. Chem. Geol., 20: 205–221.

DEGENS E.T. 1970 — Biogeochemistry of stable carbon isotopes. [In:] Eglinton G. & Murphy M.T.J. (ed.), Organic geochemistry. Sprin-ger-Verlag, Berlin: 304–329.

DIDYK B.M., SIMONEIT B.R.T., BRASSELL S.C. & EGLINTON G. 1978 — Organic geochemical indicators of paleoenvironmental condi-tions of sedimentation. Nature, 272: 216–222.

EGLINTON G. & HAMILTON R.J. 1967 — Leaf epicuticular waxes. Science, 156: 1322–1335.

ESPITALIÉ J., MARQUIS F. & BARSONY I. 1984 — Geochemical logging. [In:] Voorhees K.J. (ed.), Analytical pyrolysis. Butterworths, Boston: 53–79.

FICKEN K.J., LI B., SWAIN D.L. & EGLINTON G. 2000 — An n-al-kane proxy for the sedimentary input of submerged/floating freshwater aquatic macrophytes. Org. Geochem., 31: 745–749.

JAÑCZAK J. (red.) 1997 — Atlas jezior Polski vol. 2. Bogucki Wyd. Nauk., Poznañ.

MACKENZIE A.S. 1984 — Application of biological markers in petroleum geochemistry. [In:] Brooks J. & Welte D.H. (ed.), Advances in Petroleum Geochemistry. Academic Press, London: 115–214. MEYERS P.A. 1994 — Preservation of source identification of sedi-mentary organic matter during and after deposition. Chem. Geol., 144: 289–302.

MEYERS P.A. & TERANES J.L. 2001 — Sediment organic matter. [In:] Last W.M. & Smol J.P. (ed.), Tracking environmental change using lake sediments, Vol. 2: Physical and chemical methods. Kluwer Academic Publishers: 239–269.

PRZYBY£OWSKA-LANGE W. 1981 — Diatoms of lake deposits from the Polish Baltic Coast III. Lake Sarbsko. Acta Palaeobot., 21 (2): 145–160. ROBINSON C. 1994 — Lago Grande di Minticchio, southern Italy: A long record of environmental change illustrated by sediment geoche-mistry. Chem. Geol., 118: 235–254.

SINNINGHE DAMSTÉ J.S., RIJPSTRA W.I.C., SCHOUTEN S., FUERST J.A., JETTEN M.S.M. & STROUS M. 2004 — The occur-rence of hopanoids in planctomycetes: implications for the sedimentary biomarker record. Org. Geochem., 35: 561–566.

TOBOLSKI K. 1967 — Analiza palynologiczna osadów jeziora Sarb-sko. Badania fizjogr. nad Polsk¹ zach., 20: 173–177.

VOLKMAN J.K. 1986 — A review of sterol markers for marine and terrigenous organic matter. Org. Geochem., 9: 83–99.

WALEÑCZAK Z. 1987 — Geochemia organiczna. Wyd. Geol., Warszawa. WOSZCZYK M. 2005 — Przestrzenna analiza litofacjalna osadów Jeziora Sarbsko i jej paleogeograficzna wymowa. Arch. Zak³adu Geo-logii i Paleogeografii Czwartorzêdu UAM, Poznañ.

Praca wp³ynê³a do redakcji 26.09.2007 r. Po recenzji akceptowano do druku 17.12.2007 r.

143 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 2, 2008