wahania wód powierzchniowych w tych miejscach. Reago-wa³o ono stosunkowo szybko na zmiany poziomu wody w rzece, ale przebieg tych zmian by³ nieco ³agodniejszy. Sta-tystyczne zwi¹zki pomiêdzy wielkoœci¹ opadów atmosfe-rycznych, a stanami wód wykaza³y, ¿e trzy studnie spoœród piêciu punktów obserwacyjnych charakteryzo-wa³a bardzo s³aba (0,3–0,4) korelacja z opadami. Nie-istotn¹ korelacjê zauwa¿ono w dwóch punktach obserwacyjnych, w tym w piezometrze P6, gdzie wystêpo-wa³y zaburzenia zwi¹zane z pompowaniami odwodnienio-wymi.
Na podstawie powy¿szych badañ stwierdzono, ¿e naj-wiêkszy wp³yw na po³o¿enie pierwszego zwierciad³a wód podziemnych w centrum Wroc³awia ma stan wody w rzece Odrze, a znikom¹ rolê w zasilaniu pierwszego poziomu wodonoœnego pe³ni¹ opady atmosferyczne. Potwierdzi³y to równie¿ przeprowadzone badania modelowe (Bocheñska i in., 2003). Odra, piêtrzona w rejonie centrum przez jazy Elektrowni Wodnej Wroc³aw I i Wroc³aw II, warunkuje re¿im hydrogeologiczny na badanym obszarze — na
odcinku powy¿ej jazów elektrowni ma ona charakter zasi-laj¹cy, a na odcinku za jazami drenuj¹cy.
Literatura
BOCHEÑSKA T., W¥SIK M. & WORSA-KOZAK M. 2003 — Kr¹¿enie wód podziemnych w centrum Wroc³awia w œwietle badañ modelowych, [W:] Wspó³cz. Probl. Hydrogeol., 11, cz. 1, Gdañsk: 37–45.
Breslauer Statistik 1874–1916, t. 12–36. Wroc³aw.
BUKSIÑSKI S., WALCZAK-AUGUSTYNIAK M. & WROÑSKI J. 1974 — Atlas Geologiczny Wroc³awia. Cz. I. Mapy i przekroje geolo-giczne. Wyd. Geol.
KAJEWSKI I., KOWALSKI J.& MOLSKI T. 1992 — Odwodnienia budowlane terenów w rejonie oddzia³ywania piêtrzenia Odry Miejskiej na przyk³adzie Placu Spo³ecznego we Wroc³awiu, [W:] Problemy hydrogeologiczne po³udniowo-zachodniej Polski. Wroc³aw. KOWALSKI J. 1977 — Dynamika stanów pierwszego poziomu wód podziemnych terenu miasta Wroc³awia. Zesz. Nauk. AR we Wroc³awiu, 8, Rozprawy. Wyd. Uczelniane Akad. Rolniczej we Wroc³awiu, Wroc³aw.
KOWALSKI J. 1984 — Warunki wodno-gruntowe miasta Wroc³aw. Arch. Akad. Rolnicza, Wroc³aw.
Zmiany i tendencje w gospodarce wodami podziemnymi na
Dolnym Œl¹sku na przyk³adzie zlewni Bystrzycy
Sebastian Buczyñski*, Stanis³aw Staœko*
W ostatnich latach obserwuje siê istotne obni¿enie poboru wód powierzchniowych i podziemnych zarówno na terenie Dolnego Œl¹ska, jak i ca³ego kraju. Przyczyny tego stanu maj¹ wiele uwarunkowañ. W przypadku Polski po³udniowo-zachodniej wiêkszoœæ miejscowo-œci zaopatruje siê w wody komunalne ze Ÿróde³ podziemnych.
Celem przeprowadzonych badañ by³o roz-poznanie gospodarki wodami podziemnymi oraz analiza zmian w zakresie zapotrzebowania na wodê na komunalnych ujêciach wiejskich i miejskich. W zlewni Bystrzycy (ryc. 1) podda-no badaniom 18 gmin, z których wiêkszoœæ bazuje w 100 % na ujêciach wód podziemnych, za wyj¹tkiem gminy Dobromierz i Œwiebodzice zaopatrywanych z ujêæ powierzchniowych.
Zatwierdzone maksymalne dobowe zasoby eksploatacyjne zlewni dla 157 studni na 62 ujê-ciach wód wynosz¹ 106 606,85 m3
/d, czyli œred-nio 4441,9 m3/h. Jedna studnia dostarcza przeciêtnie 28,3 m3
/h. Najwiêksze zatwierdzo-ne zasoby maj¹ studnie eksploatuj¹ce wody
piê-1089
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 11, 2004
*Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wroc³awski, pl. M. Borna 9, 50-204 Wroc³aw; ssta-sko@ing.uni.wroc.pl Sobótka Pi³awa Grn. Niemcza Jaworzyna Œl. Œwidnica K¹ty Wr. Dzier¿oniów Œwiebodzice Wroc³aw ¯arów Bielawa Wa³brzych Strzegom Punkty badawcze: miasta autostrada drogi ujêcia czwartorzêdowe
ujêcia paleogeñskie i neogeñskie ujêcia prekambryjsko-paleozoiczne ujêcia kenozoiczne
obszar badañ 10 km
®
Ryc. 1. Lokalizacja ujêæ wód podziemnych w zlewni
Bystrzycy z uwzglêdnieniem wieku eksploatowa-nych formacji
tra trzeciorzêdowego. Ich zasoby wynosz¹ 71 835,95 m3/d, co daje 67,4% ogó³u zatwierdzonych zasobów wody. Dla piêtra czwartorzêdowego zosta³y zatwierdzone zasoby w iloœci 28476,2 m3
/d (26,7%). W najmniejszej czêœci wyko-rzystywane s¹ zbiorniki wód podziemnych w ska³ach pale-ozoicznych i prekambryjskich, na które przypada tylko 6294,7 m3/d (czyli 5,9% zatwierdzonych zasobów).
Œrednia wydajnoœæ otworu studziennego ujmuj¹cego osady paleogenu i neogenu wynosi 32,9 m3/h i jest o 10 m3
/h wiêksza od œredniej wydajnoœci studni zlokalizowa-nych w osadach czwartorzêdowych (22,38m3/h) i o 12 m3/h wiêksza od œredniej wydajnoœci studni w seriach paleozo-iczno-prekambryjskich (20,17m3/h). Najwiêksze wydajno-œci studni rejestruje siê w obrêbie rowu Roztoki–Mokrzeszowa. S¹ to studnie ujmuj¹ce wody trze-ciorzêdowe, a ich wydajnoœæ przekracza 100 m3
/h. W obrê-bie tej jednostki s¹ zbudowane najbardziej zasobne ujêcia wód. Maksymalne zasoby eksploatacyjne wód na ujêciu w Œwidnicy wynosz¹ ponad 7000 m3/d, w miejscowoœci Pszenno — 5694 m3
/d i w Olszanach 3587 m3
/d przy œred-nich wartoœciach na ujêcie wynosz¹cych 695 m3/d.
Na podstawie obserwacji prowadzonych w niektórych stacjach uzdatniania wody, pomimo coraz wiêkszej liczby odbiorców, obserwuje siê od 1992 r., a w szczególnoœci od 1998 r., spadek zapotrzebowania na pobór wód podziem-nych. W 2002 r. eksploatowano nieca³e 40% zatwierdzo-nych zasobów wodzatwierdzo-nych (41574,15 m3/d).
Jedynie w wiejskich stacjach uzdatniania wód po³o¿onych w pobli¿u du¿ych miast (Wroc³aw, Œwidnica), mo¿na zaobserwowaæ niewielki (ok. 10%) wzrost zapo-trzebowania na ten surowiec. W stacjach tych widoczne s¹
wahania sezonowe poboru wód. Najwiêksze zapotrzebowanie wystêpuje od maja do wrzeœnia. Tenden-cje te wystêpuj¹ w zwi¹zku z migracj¹ ludnoœci z du¿ych miast na ich peryferia i z inn¹ infrastruktur¹ zabudowy (przydomowe ogrody). Dostarczana iloœæ wody zaspokaja w chwili obecnej potrzeby mieszkañców i przemys³u. Nie-wystarczaj¹ce zasoby wodne na badanym obszarze wystê-puj¹ jedynie w prê¿nie rozwijaj¹cej siê gminie Kobierzyce. Gwa³towny rozwój przemys³u, przy braku inwestycji w gospodarce wod¹, mo¿e spowodowaæ, ¿e woda na ten cel bêdzie racjonowana na ca³ym obszarze. Sytuacja taka wystêpowa³a pod koniec lat 80. w Œwidnicy.
Dokonana inwentaryzacja 62 ujêæ wód (157 studni, 52 stacje uzdatniania wody) wykaza³a du¿e zró¿nicowanie w stanie i zaawansowaniu technicznym poszczególnych sta-cji. Obok nowoczesnych, du¿ych i dobrze zabezpieczo-nych stacji uzdatniania wody spotyka siê wiejskie stacje uzdatniania bazuj¹ce na 1 lub 2 studniach po³o¿onych na terenach by³ych PGRów, w obrêbie których prowadzona jest intensywna hodowla byd³a.
Pozytywnym dzia³aniem, które mo¿na zaobserwowaæ, jest stopniowa modernizacja i zamykanie ma³ych, starych stacji na rzecz rozbudowy stacji w najbardziej perspekty-wicznych terenach. Centralizacja ta doprowadza do zmniejszenia kosztów utrzymania stacji na terenie gminy. Ponadto du¿e stacje ci¹gle obs³ugiwane s¹ lepiej zabezpie-czone przed kradzie¿ami urz¹dzeñ i wp³ywem czynników antropogenicznych (hodowla byd³a, wywóz szamb itp.). Modernizacja sieci wodoci¹gowych powoduje, ¿e straty na drodze transportu wody spadaj¹ do kilkunastu procent.
1090
