A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _ FOI IA OECONOMICA 87, 1988_______
K r z y s z t o f C zerk aw ski*
UWAGI NA TEMAT WPŁYWU OPODATKOWANIA NA WYRÓWNYWANIE MięOZYGAlĘZIOWEJ STOPY ZYSKU
I . Wstęp
W u j ę c i u ekonomii n e o k la s y c z n e j problem r e d y s t r y b u c j i dochodów sprowadzał s i ę zazw yczaj do a n a l i z y r e d y s t r y b u c j i w d z i e l e gospo d a rs tw domowych za pośrednictwem p o l i t y k i p o d a tk o w ej1. W n i n i e j szym opracowaniu rozważamy z a g a d n ie n ie r e d y s t r y b u c j i dochodów ( z y sków) w d z i a l e p r z e d s i ę b i o r s t w k a p i t a l i s t y c z n y c h ( k o r p o r a c j i ) , tra k t u j ą c ten d z i a ł ja k o n ie z a l e ż n y i odizolow any od in nych d z ia łó w g osp o oa rk i narodow ej. W s z c z e g ó ln o ś c i staramy s i ę o w y k a z a n ie , że p o l i t y k a podatkowa może, w pewnych warunkach, p row adzić do wyrów nywania stóp zysku między p r z e d s i ę b io r s t w a m i n ależ ą cym i do różnych g a ł ę z i . W c z ę ś c i p i e r w s z e j a r t y k u ł u przedstawiam y uproszczony model, k t ó r y stan ow i punkt o d n i e s i e n i a 00 w e r y f i k a c j i t e j te z y . W e r y f i k a c j a odbywa s i ę p rzy u w z g lę d n ie n iu zagregowanych i p r z e tworzonych danych s t a t y s t y c z n y c h p r z e d s ta w io n y c h w form io t a b e l a r y c z n e j w d r u g i e j c z ę ś c i op ra cow a n ia .
* Doc. dr hab. w I n s t y t u c i e Handlu Z a g ra n iczn eg o Ul i i n s t y t u c i e K o n iu n k tu r i Cen w W arszaw ie.
1 A.M. C a r t e r , The R e d i s t r i b u t i o n of Income in Post-War B r i t a i n , Y a le U n i v e r s i t y P r e s s , New Haven 1965; A .T . P e a c o c k , "Income R e d i s t r i b u t i o n and S o c i a l P o l i c y " , P e l i c a n P r a s s , London, 1973; R e d i s t r i b u t i o n of Incomes through P u b l i c F i n a n c e " , C l a r e n don Р г е з з , Oxford 1955; N. N 0 s e , A Note on the R e d i s t r i b u t i o n of P r o f i t s , "Kobe B u s in e s s R e v i e v " 1978, No 15.
I L ..Model
P r ^ e d B tłw ia m y t u t a j /ustaw równań a l g e b r a ic z n y c h , i l u s t r u j ą c y c h problem r e d y s t r y b u c j i dochodów w d z i a l e k o r p o r a c j i k a p i t a l i s t y c z n e j . /iK ła iln m y , Ze w d z i a ł u tym i s t n i e j e n - g a łę z i przemysłowych i ze iitjgtłipnt.* dane e t a t y s t y c z n e , przpristawifl ją c e p r o d u k c ję , z y s k i ,
aktywa )uk również o b c i ą ż e n ie podatkami w tych g a ł ę z i a c h . ;it;>p<ł zysku o k re ś lo n a j e s t form ułą:
p i * Pi : Yi ( 1 )
;dz i e :
P l - w ie lk o ś ć dochodów zo sprzedaży n e t t o (minus k a s z t y ) ,
VI - prod uk cja w g a ł ę z i i ( o b ie w ie l k o ś c i w u j ę c i u p ie n ię ż n y m ). Współczynnik aktywów o k re ś lo n y j e s t stosunkiem p r o d u k c ji do aktywów g a ł ę z i t :
L I = Yl : Al (2 )
gdzie Ai to aktywa w g a ł ę z i i .
Łącząc równania ( 1 ) i ( ? ) uzyskujemy tzw. stopę zysku od a k t y wów :
l i = P i : A i ( ? )
Należy zaznaczyć, że n i e dysponujemy danymi s t y t y s t y c z n y m l , k t ó r e p o t w i e i d z a ł y b y , że w s p ó łc z y n n ik i aktywów są r e l a t y w n i e wy równane we w szy3tkic h g a ł ę z ia c h - tym n ie m n ie j można ze względów te c h n ic z n y c h i d la u p ro s z c z e n ia z a ło ż y ć , że w s p ó łc z y n n ik i te są b a r d z i e j wyrównane a n i ż e l i stopy zysku w tyc h g a ł ę z i a c h , .l e ż e li p r z y j ą ć to z a ło ż p n io - to można o b ecn ie p r z y s t ą p i ć do porównania rtięrj/ygałęzlow ych stóp zysku przed i po opodatkowaniu.
Załóżmy, że pi i p j stan ow ią stopy zysku przed opodatkowaniem w g a ł ę z ia c h i i j - są to w i e l k o ś c i r ó ż n ią c e s i ę między sobą, o i l e nie. /nenodzą j a k i e ś i n t e r w e n c je pnzarynkowe. ľ a g a d n ie n l e , któ- ie chcemy ro z w iąz a ć , polega na z n a l e z ie n i u odpowiedzi na p y t a n ie -r e d y s t -r y b u c j a dochodów (zysków ) za pośrednictwem p o l i t y k i po- iJ'tkoviftj może doprowadzić do wyrównywania s i ę stóp zysku między g a ł ę z ia m i ? J e ż e l i d a l e j z a k ła d a ć , że wyrównanie, ex p o s t , stóp zysku następu je - to przypadek ten można p r z e d s ta w ić a l g e b r a i c z n i e : Pi' U - tqi ) P l : Y i - (1 - t q j ) P j : Yj * p j ' = p (4 ) 1 : (1/ í Ь •
■.jii ĺ * *« •
p i' i i ' } ' - stupy zysku n e t to w g a ł ę z i i i j (s t o p a zysku po o- p u u ii'> u « jn iu t u i i t q j tn tzw. efektyw ne stopy podatku dochodowe go w ?>on y a t ę z i a c h ) ,
(1 - t q i ) - stupa zysku n e t to po opodatkowaniu,
p - ś r e d n ia stopa zysku po opodatkowaniu c a ł e j g a ł ę z i .
Stopa zysku n e t t o (po opodatkowaniu) g a ł ę z i wyraża s i ę n a s t ę p u jącym wzorem:
tq i * t q ( P i - D l ) : P i • tq (1 - Oi i P i ) (5) gdz i e :
tq - tzw. ustawowa stopa podatkowa,
Ot - w ie lk o ś ć dochodu zw olniona od opodatkowania, P i - Di - dochód p o d l e g a ją c y opodatkowaniu, Oi : P i - stopa zwoln leri podatkowych.
P o d s t a w i a ją c równanie ( 5 ) do równania (4) uzyskujemy:
P i : P j 1 (1 - t q ) + t q ( 0 j : P j ) : (1 - t q ) + t q ( 0 i : P i ) (6) J e s t to p rzyp ad ek , w którym wyrównywanie stóp zysku i s t o t n i e n a s t ą p i ł o w wyniku odpowiedniego opodatkowania.
Wspomnieliśmy j u z , źo stopy zysku przed opodatkowaniem ró ż n ią s i ę w poszczeg óln ych g a ł ę z i a c h . J e ż e l i zatem z a ł o ż y ć , że między- g a łę z io w e wyrównywanie stó p zysku i s t c t n i e z a c h o d z i, to stopy zw o ln ień podatkowych (0 : P ) d la poszczeg óln ych g a ł ę z i winny r ó ż n i ć s i ę , ponieważ ustawowa stopa podatkowa j e s t w i e l k o ś c i ą n t o ł ą ( i wynosi np. 10%). J e s t o b e c n ie z r o z u m ia łe , że j e ż e l i stopa z y sku w g a ł ę z i i - p i j e s t w iększa od stopy zysku w g a ł ę z i j - p j , to stopa zw o ln ień podatkowych Di : P i musi być m n ie js z a a n i ż e l i OJ г P j ( j e ż e l i o c z y w i ś c i e ma d o jś ć do u s t a l e n i a s to p y zysku na poziom ie p ) .
Można zatem p o w i e d z ie ć , że wyrównywanie s i ę s tó p zysku b ę d z ie następ ow ać, j e ż e l i s p e ł n i o n e będą t r z y podstawowe w a ru n k i:
- j e ż e l i wyższe stopy zw o ln ień podatkowych odnoszą s i ę przede wszystkim do g a ł ę z i o n iż s z y c h stop ach zysku n ieopodatkow anego, Innymi s ło w y , wtedy gdy w y s tę p u je ujemna k o r e l a c j a pomiędzy btgpc zysków p i a stopą zw o ln ie ń podatkowych Di : P i ;
- o i l e wyższa ( l u b n i ż s z a ) e fe k ty w n a stopa podatkowa odpov;i3- da w yższe j lu b ( n i ż s z e j ) 3 t o p ie zysku, i n n y r i s ło w y , j e ż e l i wy s t ę p u j e k o r e l a c j a s to p y zysku p i z e fektyw ną sto p ą podatkową tt>i d l a w s z y s t k ic h g a ł ę z i ;
- zmiany w s t o p i e zysku muszą być równe w i e l k o ś c i e f e k t y w n e j stopy p o d a tk o w ej, c z y l i :
1 - p i ' : p l * 1 - (1 - t q i ) P i Yi : ( P i ; Y i ) * t q i ( 7 ) P rz y pomocy t e j form uły możemy oszacować e f e k t r e d y s t r y b u c j i wywołany p o l i t y k ą podatkową.
I I I . W e r y f i k a c j a s t a t y s ty c z n a
Üane p rze d sta w io n e d a l e j pochodzą z "Working Rep o rt on Prod u c t i o n and P r i c e s " , P l a n n in g Agency of Jap an (Tokyo 1981). Raport z a w ie ra podstawowe in f o r m a c je na temat w i e l k o ś c i aktywów, p ł a c , cen, i n w e s t y c j i i zysków. Dane o o b c i ą ż e n ia c h podatkowych pochodzą z "Tax Bureau S t a t i s t i c s " , Tax Bureau (Tokyo 1981). O b l i c z e n i a stu p y zysku, stopy zw o ln ień podatkowych, e f e k t y w n e j s to p y p od at kowej uzyskano przy pomocy formuł z p i e r w s z e j c z ę ś c i op racow an ia. Dla porównania p rze d sta w ion o w i e l k o ś c i szacowanej ustawowej stopy podatku od dochodów o b l i c z o n e j według wzoru: t q i : (1 - Di : P i ) p o r. t a b . 1.
T a b e l a 1
Stopy zysku, stopy zw o ln ień podatkowych, e fektyw ne stopy podatkowe i ustawowe s to p y podatkowe w poszczeg óln ych g a ł ę z i a c h przemysłowych
J a p o n i i w roku 1989
Gałąź
przemysłu Stopazysku
Stopa zw o ln ień od podatku Efektyw n a stopa podatkowa Urzędowa stopa podatkowa Węglowy 0 ,1 0 1 1 0, 8U55 0,1231 0,0917 Żywności owy 0,5611 0,4 980 0,1321 0,0922 Chemiczny 0,4329 0,2289 0,0987 0,0898 Metalowy • 0,3461 0 , 2 0 0 0 0,0991 0,0911 S to czn iow y 0,1299 0,6197 0,0519 0 , 1 0 0 1 Samochodowy 0,5642 0,5119 0,0679 0,1009 T e k s t y ln y 0,5191 0,6009 0,3900 0,0990 Skórzany 0,3313 0,4299 0,0861 0,0994 Cementowy 0,4324 0,5689 0,1097 0,0897 Pap iero w y 0,3548 0,4981 0,0561 0,1009 Pozos t a ł e 0,3411 0,5109 0,0511 0,0982 b re d n io 0,3976 0,4968 0,0989 0 ,0 1 29a
0 W roku 1980 urzędowa stopa podatkowa w y n o s iła w J a p o n i i 0,12. Ź r ó d ł o : Working Rep o rt on P r o d u c t io n and P r i c e s , P l a n ning Agency of Ja p a n , Tokyo 1981,
O b lic z o n o także w s p ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i pomiędzy stopą zysku a efektyw ną stopą podatkową, k t ó r e wynoszą:
- 0,298 d l a w s z y s t k ic h g a ł ę z i ,
- 0,811 d l a g a ł ę z i p ro d u k u ją c y c h dobra k a p i t a ł o w a .
Uzyskane w y n ik i s u g e ru ją duże o b c i ą ż e n i e podatkami t y c h g a ł ę z i , k t ó r e c h a r a k t e r y z u j ą s i ę wysoką stopą zysku. Ró żn ice między tymi w i e l k o ś c i a m i w y n ik a ją s t ą d , że ponieważ g a ł ę z i e p ro d u k u ją ca dobra konsumpcyjne p o n i o s ł y c i ę ż a r wyższego opodatkowania - " c z y s t y " e- f e k t wyrównawczy p o j a w i ł s i ę przede wszystkim w g a ł ę z i a c h produku j ą c y c h dobra k a p i t a ł o w e .
Stopy zw o ln ień podatkowych (0 : P ) pochodzą z ” Tax Bureau S t a t i s t i c s " . Na ic h p od staw ie można o b l i c z y ć w s p ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i pomiędzy stopą zw o ln ień podatkowych a stopą zysku. Wynoszą one:
- 0,383 d l a w s z y s t k ic h g a ł ę z i ,
1 - 0,312 d l a g a ł ę z i p r o d u k u ją c y c h dobra k a p i t a ł o w e .
Ujemna k o r e l a c j a w yk a zu je, że im wyższa ( n i ż s z a ) stupa zysku tym n iż s z a (w y ż sz a ) stopa zw o ln ień podatkowych. Można zatem p r z y p u sz c z a ć , że w y s t ą p i ł y w gospodarce l i c z n e z w o l n i e n i a podatkowe w t y c h g a ł ę z i a c h , k t ó r e c h a r a k t e r y z o w a ł y s i ę odpowiedniu niższyn-i stupami zysku.
I V . Uwagi końcowe
W c z ę ś c i p i e r w s z e j opracow ania p rz e d sta w io n o uproszczony model gosp o d ark i je d n o d z i a ł o w e j z a m k n ię te j o n - g a łę z ia c h przemysłowych. Sform uło w a nie podstawowych z a l e ż n o ś c i między stopą zysku, e f e k t y wnymi stopami podatkowymi p o z w o l i ł o na w y o d r ę b n ie n ie k a t e g o r i i m iędzygałęziow ego zysku p r z e c i ę t n e g o n e t t o (po o p o d a tk o w a n iu ), ftor- mułowano t r z y w a ru n k i, k t ó r e powinny być s p e ł n i o n e , зЬу wyrównywa n i e 3 i ę stóp zysku n astęp o w ało oraz s t a n o w i ł o podstawę d la s t a t y s t y c z n e j w e r y f i k a c j i za ło że ń i szacow ania e f e k t u r e d y s t r y b u c y j n e - go p o l i t y k i podatkow ej.
P rz e d s ta w io n a a n a l i z a w y k a z a ła , że w reku '980 w s e k t o r / e k o r p o r a c j i j a p o ń s k ic h w y s t ą p i ł a t e n d e n c ja do m ięd zyg ałęzio w eg u wyrów nyw ania stóp zysku na drodze odpowiedniego opodatkow ania. P r z e d
-2
O b l i c z e n i a przeprowadzono w A g e n c ji P la n o w a n ia Japon i we dług p r o p o z y c ji N. Nose, Tokyo 1982.
sta w io na a n a l i z a ma c h a r a k t e r uproszczony i w i e l e założeń o g r a n i c z a j ą c y c h . Poza j e j ramami p o z o s t a ł a m. i n . a n a l i z a wpływu p o d a t ków na wyrównywanie dochodów w s f e r z e gospodarstw domowych oraz wpływ innych instrumentów r e d y s t r y b u c y j n y c h . Opracowanie to ma c h a r a k t e r p r o p o z y c ji i muZe s ta n o w ić punkt w y j ś c i a d l a d a ls z y c h ba dan nad e fe kta m i m ię d z y y a ł ę z i o w t j r e d y s t r y b u c j i dochodów przy b a r d z i e j rozszerzonym h o ry z o n c ie czasowym i przy u w z g lę d n ia n iu w ię k s z e j l i c z b y zmiennych.
K r z y s z t o f C zrrk aw sk i
SOMf RFMARKS ON fHf IMPACT OF TAXATION ON EQUALIZATION OF INURUHANCH PRUFIT RATE
The a r t i c l e a n a ly z e s the impact of t a x a t i o n on the l e v e l of i n t e r b r a n c h p r o f i t r a t e . The a n a l y s i s has been performed on the b a s i s of a s i m p l i f i e d model of o n e - s e c to r c lo s e d economy w ith n ' h i n d u s t r i a l b ra n c h e s . In the model, thero has been d i s t i n g u i s h e d a c a t e g o ry of the s o - c a l l e d " i n t e r b r a n c h n et averag e p r o f i t a f t e r t a x a t i o n " , w it h g e n e ra l c o n d i t i o n s f o r the shaping of t h i s p r o f i t a t the l e v e l average f o r the economy being f o rm u la te d . The model i s v e r i f i e d in th e second p a r t of the a r t i c l e , which d i s c u s s e s i n t e r r e l a t i o n s h i p s between r a t e of p r o f i t , r a t e of tax exemptio ns, e f f e c t i v e tax r a t e and o f f i c i a l tax r a t e . T h e ir d i s c u s s i o n le a d s to f o r m u la tio n of the s o - c a l l e d c o n d i t i o n s of the m o d e l's c o m p a ti b i l i t y w it h e m p i r i c a l f i n d i n g s . The e m p i r i c a l f i n d i n g s come from p rim a ry s o u rc e s and s t a t i s t i c a l m a t e r i a l s c o n c e rn in g J a p a n ' s econo my i n 19B0.
