Wzrost przedsiębiorstwa i jego główne czynniki

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA OECONOMICA 25, 1982.

Z o lt a n K o m ja t i*

WZROST PRZED SIĘBIO RSTW A I 3EG0 GŁÓWNE CZYNNIKI

O fló ln ie o w z ro ś c ie

*

S t u d ie nad ekonom iczną t e o r i ę w z ro s tu a n a l i z u j ę c z y n n ik i w y w ie r a ją c e wpływ na w z ro s t p r o d u k c ji (p r o d u k tu g lo b a lq p g o , do­ chodu narodow ego) o ra z z w ię z k i zachodzące m iędzy n im i. Dednym z g łów nych problem ów w z ro s tu J e s t je g o o p tym aln e tempo ó ra z za­ p e w n ie n ie w ew nętrznych p r o p o r c j i g o s p o d a rk i. S z y b k i w z ro st gos­ p o d a rc z y t y l k o w ted y s łu ż y celom sp o łe c z e ń stw o s o c j a l i s t y c z n e ­ go, gdy n ie b u rz y p r o p o r c j i g o s p o d a rk i n arodow ej i d yn a m icz n e j

równowagi pom iędzy j e j g a łę z ia m i. Tempo w zro stu p r o d u k c ji z a l e t y od czyn n ik ów o k r e ś la ją c y c h m a te r ia ln ą p ro d u k c ję i od i l o ś c i p r a c y żyw ej i u p rz e d m io to w io n e j z u ż y t e j w p r o d u k c ji o ra z od e fe k t y w n o ś c i ic h z a s to s o w a n ia . B e z p o ś re d n im i cz yn n ik a m i w z ro stu s ą : a ) z a sto so w a n y Ju ż w p r o d u k c ji zasób s i ł y ro b o c z e j o ra z I l o ś ć i k w a l i f i k a c j e re z e rw y s i ł y r o b o c z e j, k t ó r ą można wyko­ r z y s t a ć , b ) ja k o ś ć i i l o ś ć p r a c y w ykonanej p rz e z z a tru d n io n y c h v» p r o d u k c ji m a t e r i a l n e j . Do p o ś re d n ic h czyn n ik ów w z ro s tu n a le ż ą «

a ) Ja k o ś ć i i l o ś ć środków p r o c y zasto so w an ych w p r o d u k c j i, b ) t e fun d usze s t a ł e i o b ro to w e , z n a jd u ją c e s ię w ręk a ch s p o łe c z e ń s tw a , k t ó r e b io r ą u d z ia ł lu b mogą w zijjć u d z ia ł w p ro ­ d u k c j i .

B e z p o ś re d n ie c z y n n ik i w zro stu

Ł ą c ż n y c z a s p r o c y ro b o tn ik ó w p ro d u k c y jn y c h z a tru d n io n y c h w g a łę z ia c h p ro d u k c y jn y c h tw o rz y d y s p o z y c y jn y fundusz sp o łe czn e g o czasu p r a c y . W ie lk o ś ć tego funduszu z a le ż y m. i n . od te g o , ja k a c z ę ść s p o łe c z e ń s tw a w w ieku p rod ukcyjn ym ( k t ó r y w y n o s i: d ie mężczyzn od 14 do 60 roku ż y c i e , d la k o b ie t do 55 roku ż y ­ c i a ) j e s t z a tru d n io n e w g o s p o d a rc e . Poza tym ważne j e s t zbada­ n i e , W ja k im sto su n k u d z i e l ę s ię za so b y s i ł y ro b o c z e j m iędzy a fe r ę p ro d u k c y jn ą i n ie p r o d u k c y jn ą , bowiem do w y tw a rz a n ie do­ chodu narodowego p r z y c z y n ia ją s i ę z a t r u d n i e n i p r z y w y tw a rz a n iu m a te r ia ln y c h dóbr p r o d u k c ji. Bezspornym j e s t f a k t , że 'w gospo­ d a rc e s o c j a l i s t y c z n e j k o b ie t y s ta n o w ię p rz e w ę ż a ją c ą cz ęść z a ­ tru d n io n y c h w s f e r z e n ie p r o d u k c y jn e j, jole np. w s łu ż b ie zd ro ­ w ia , s z k o ln ic t w ie i o ś w ia c ie . C i p r a c o w n ic y n ie s tw a r z a ją no­ wych w a rto ś- ci, a l e ic h p r a c a j e s t n ie z a s tą p io n y m warunkiem c i ą ­ g ł e j popraw y warunków p r a c y i ż y c i a , ja k ró w n ie ż i p r o d u k c ji.

Na w ie lk o ś ć funduszu sp o łe cz n e g o cz asu p r a c y , poza i l o ś c i ą z a tru d n io n y c h w s f e r z e p r o d u k c ji m a t e r i a l n e j , ma w p ływ :

1. I l o ś ć ro b o cz o g o d zin p rz e p ra co w a n ych p rz e z Jed neg o ro b o t­ n ik a w c ią g u ro k u , k t ó r e z a le ż y od p r z e c i ę t n e j d łu g o ś c i d n ia p r a c y i od tygodniow ego czasu p r a c y . Rozwój g o s p o d a rc z y i t e c h n ic z n y dow o d zi, że w w arunkach s o c j e l i s t y c z n y c h z n a c z e n ia n a b ie r a te n d e n c ja s k r a c a n ia czasu p r a c y . Tak w ię c o g ó ln a l i c z b a ro b o tn ik ó w p ro d u k c y jn y c h i suma w ytw o rz o n ej p rz e z n ic h r o c z n e j p r a c y w yka zu je te n d e n c ję m a le ją c ą .

. 2. S to p ie ń z ło ż o n o ś c i wykonywanej p r a c y , bowiem p ra c a z ł o ­ żona p r z y n o s i w ię c e j w a r t o ś c i n iż wykonana w tym c z a s ie p ra c a p r o s t e .

S y t u a c ję zasobów e i ł y ro b o c z e j na W ęgrzech o k r e ś la s to p ­ niow e w y c z e rp yw a n ie s i ę ic h re z e rw . L ic z b a z a tru d n io n y c h w p rz e m y ś le s p a d ła o 1 ,5 % w 1978 r . w sto su n k u do 1970 r . N a le ż y r a c z e j p rzesuw ać uwagę z z e w n ę trz n y c h ź r ó d e ł ( s t r u m i e n i ) s i ł y ro b o c z e j na w ew nętrzn e.

N ied o b ó r s i ł y ro b o c z e j i n a p i ę c ia m iędzy J e j s tr u m ie n ia m i, zg o d n ie z p o s ta n o w ie n ia m i X I Kongresu W ę g ie r s k ie j s o c j a l i s t y ­ c z n e j P a r t i i R c b o t n ic z e J i w ytycz n ym i V p i ę c i o l a t k i , mogą być ro z w ią z a n e t y l k o p rz e z z w ię k s z e n ie e fe k t y w n o ś c i p r o d u k c ji p rz e

-m yślow ej i le p s z e w y k o rz y s ta n ie re z e rw y s i ł y r o b o c z e j. Znacz­ n ie w z r ó s ł o d s e te k k o b ie t w o g ó ln e j l i c z b i e z a tru d n io n y c h , co Je d n o c z e ś n ie o z n a c z a ło z m n ie js z e n ie re z e rw k o b ie c e j s i ł y robo­ c z e j . Na Węgrzech z m ie n iła s i ę ró w n ie ż s t r u k t u r a wiekowa za­ t r u d n ie n ia . Na tym p o lu zau w ażaln e s t a ł o e ię swego ro d z a ju po­ s t a r z a n ie s ię s i ł y r o b o c z e j, będące w ynikiem z m n ie js z e n ia s t r u ­ m ie n ia m łodej s i ł y r o b o c z e j. S z y b k ie tempo rozw oju przemy­ słow ego W ę g ie r , k t ó r e w c ią g u o s t a t n ic h d z i e s i ę c i u l a t k s z t a ł ­ to w a ło s ię na p o z io m ie 5-6%, wymaga z a s to s o w a n ie c o ra z w yżej w y k w a lifik o w a n e j s i ł y r o b o c z e j. Je d n o c z e ś n ie , w raz z ezybkim rozwojem , z m ie n ia s ię t r e ś ć i forma wykonywanej p r a c y . Pod wpływem rozw o ju nau ko w o-techn iczn eg o i zm ien nej s t r u k t u r y p rz e ­ m y słu , p o w s ta ję nowe, wym agające w yso k ich k w a l i f i k a c j i z a j ę c i a - zawody, n ie k t ó r e s t a r e n a to m ia s t z a n ik a j ą .

Z m ie n ie s ię ró w n ież s t r u k t u r a zawodowa p racow ników . Rozwój p r o d u k c ji w y m a g a z a tr u d n ie n ia , na b a z ie b a r d z ie j z ło ż o n y ch te c h n ik p r o d u k c y jn y c h , p racow ników o c o ra z w s z e c h s tro n n ie js z y m w y k s z t a łc e n iu zawodowym. Na sk u te k ro z p a d a ją c e g o s ię na elem en­

t y , pod wpływem p r o d u k c ji m asowej, p ro c e su p r o d u k c j i, r o ś n ie z a p o trz e b o w a n ie ■ na w y k w a lifik o w a n e g o r o b o t n ik a , a je d n o c z e ś ­ n ie n a s tę p u je z m n ie js z e n ie z n a c z e n ia fiz y c z n e g o r o b o t n i k a " t r a ­ d y c y jn e g o " na sk u te k s to p n io w e j m e c h a n iz a c ji p ro c e su p r o d u k c ji. Na W ęgrzech s tru m ie ń dopływ u s i ł y ro b o c z e j J e s t o g ra n ic z o n y * Ek sten syw n e ź r ó d ła w z ro s tu gospodarczego są i s t o t n i e w yczerp a­ na. Tak w ię c na p ie r w s z y p la n w y s u n ę ły s ię c z y n n ik i in te n s y w ­ n e , a wśród n ic h p rze d e w szystk im w yd ajn ość p r a c y .

In te n s y w n y w z ro s t g o sp o d arcz y może być zap ew n ion y p rz e z p o d n ie s ie n ie w y d a jn o ś c i p r a c y ż y w e j, zaangażow anej w p r o d u k c ji. Cechy » c h a r a k t e r y s ty c z n e tego p ro c e s u to i p r z y s p ie s z e n ie rozwo­ ju te c h n ic z n e g o , u n o w o c z e ś n ie n ie m ie js c a p r a c y , le p s z e w ykorzy­ s t a n i e środków p r o d u k c j i.

P o ś r e d n ie c z y n n ik i w zro stu

'

^

''

%

; .

Warunkiem w z ro stu w y d a jn o ś c i p r a c y s p o łe c z n e j j e s t w s ro e t i l o ś c i n a r z ę d z i p r a c y i ic h e fe k ty w n e w y k o r z y s t a n ie . J e ż e l i e fe k ty w n o ś ć bazy p r o d u k c y jn e j s ię ń ie z m ie n ia , p ro d u k c jo może w zrosnąć n tak im t y l k o s t o p n iu , w ja k iw w z ra s ta bazę

produk*

c y jn a . To n a to m ia s t oznacza w z ro s t e k s te n sy w n y . W zro st in t e n s y ­ wny wymaga równoczesnego w z ro stu e fe k t y w n o ś c i bazy p r o d u k c y jn e j.

P o stę p n au k o w o - te ch n icz n y ja k o je d e n z czyn n ik ów w z ro stu gosp od arczego j e s t n a jw a ż n ie js z y m elementem w z ro stu w y d a jn o ś c i. N a t u r a l n i e , zw ięz ek ten j ą s t dość skom p lik ow an y, bowiem po­ s z c z e g ó ln y c h typów rozw oju te c h n ic z n e g o n ie da s ię k o n k r e t n ie z w iąz a ć z w y d a jn o ś c ią .

1. T a k i rozwój t e c h n ic z n y , z m ie r z a ją c y do u d o s k o n a le n ia p ro d u k tó w , d z i ę k i którem u z n a c z n ie w z ra s ta ic h w a rto ś ć użytkowo w d a n e j f a z i e p r o d u k c y jn e j, n ie ma b e z p o śred n ie g o zw iązku z wy­ d a j n o ś c ią . Z n acz y t o , że j e ż e l i t a k i p ro d u k t j e s t śro d kiem p ro ­ d u k c j i , to w ię k s z a w a rto ś ć użytkow a Je g o r o s n ą c e j w y d a jn o ś c i u w id a c z n ia s ię n ie u w y tw ó rc y , a u u ż y tk o w n ik a .

2

. P r z e d s ię b io r s t w o w ytw arza taką samą w a rto ś ć użytkową w d ra ż a ją c o s i ą g n i ę c i a rozw oju te c h n ic z n e g o i z m n ie js z a ją c je d ­ n o c z e ś n ie n a k ła d p r a c y na je d n o s tk ę w ytw orzonego w yrobu. T a k i wpływ może być o s i ą g n i ę t y p rze d e w sz ystk im d z i ę k i ro zw o jo w i t e c h n o l o g i i p r o d u k c y jn e j. Мэ to o d b ic ie w w y d a jn o ś c i p rz e d ­ s ię b io r s t w a .

3. N ie możemy mówić o w z r o ś c ie w y d a jn o ś c i w t a k ic h p r z y ­ padkach rozw o ju te c h n ic z n e g o , k ie d y j e s t mowa o z a s p o k o je n iu nowo p o w s ta ły c h p o t r z e b , w ramach w c z e ś n ie j n ie znanych środków s p o ż y c ia ( j a k np, d a w n ie j t e le w iz o r y , m in ik o m p u te ry ).

. Reasum ując s t w ie r d z ić możemy, że w z ro s t g o s p o d a rc z y z a le ż y od p r a c y ż y w e j, c z y l i Je d n o c z e ś n ie od j e j e f e k t y w n o ś c i, po d ru ­ g ie od e fe k t y w n o ś c i bazy p r o d u k c y jn e j. Ważn* J e s t , żeby po­ s z c z e g ó ln e c z y n n ik i w z ro s tu d z i a ł a ł y zespołow o i s y n c h r o n ic z ­ n ie . P ra c o żywa może p r z y c z y n ić s ię do w z ro stu p r o d u k c ji i do­ chodu narodowego t y l k o w remach od p o w ied nieg o m ajątku p rod uk­ c y jn e g o . O d w ro tn ie - w z ro s t i e fe k ty w n o ś ć bazy p r o d u k c y jn e j t y ł k a w tedy wpływa na w z ro s t p r o d u k c ji i dochodu narodowego, J e ż e l i mamy do d y s p o z y c ji za so b y p r a c y o. o d p o w ie d n ie j i l o ś c i i k w a l i f i k a c j a c h . .

W r e z u l t a c i e w ię c w z ro s t bazy p r o d u k c y jn e j musi być w zgo­ d z ie z i l o ś c i ą i j a k o ś c ią p r a c y żyw ej zaangażow anej w prod uk­ c j i , co s ta n o w i podstaw ow y warunek j e j wzroa-tu.

Produk tyw n ość__ p r a c y

P o j ę c i e p ro d u k ty w n o ś c i ( w y d a j n o ś c i)

Wraz z rozwojem Jak o ścio w ym s i ł y ro b o c z e j w y tw a rz a n ie p ro ­ duktów wymagało c o ra z m n ie jsz e g o n a k ła d u cz asu p r a c y . Posze­ r z e n ie p r o d u k c ji i w o s t a t e c z n o ś c i rozw ój g o sp o d arcz y p rz e b ie g a w pierw szym r z ę d z ie na p o d s ta w ie w z ro s tu w y d a jn o ś c i p r a c y . W z ro st p ro d u k ty w n o ś c i e tw a rz e n a jw a ż n ie js z ą drogę in te n syw n e g o ro z w o ju . Pro d u k tyw n o ść wpływa n ie t y l k o na w z ro s t j a k o ś c i p ro ­ d u k c j i , le c z p rz e z p ła c e i s t a ł e k o s z ty w y w ie ra t e * i s t o t n y w pływ na k o s z ty w ła sn e wyrobu ( p r o d u k t u ). Bowiem , j e ż e l i p ro­ duktyw ność w z ra s ta s z y b c ie j n iż p ł a c e , to w p raw d zie dochody p r z y p a d a ją c e na jed n eg o p ra c o w n ik a te ż r o s n ę , le c z o b n iż a ją s ię k o s z ty p r z y p a d a ją c e na p ro d u k ty w n o ś ć , a zatem o b n iż a ją s ię

₁

k o s z ty w ła s n e (.p rzy z a ło ż e n iu , że p o z o s t a łe c z y n n ik i kosztów w ła s n y c h p o z o stan ę n ie z m ie n io n e ), lu b j e ż e l i w d rod ze w z ro stu p ro d u k ty w n o ś c i r o ś n ie w ie lk o ś ć p r o d u k c j i , stosunkow o s t a ł e kosz­

t y r o z d z i e l a ją s ię m iędzy w ię k sz ę masę p ro d u k tó w , p rz e z co kosz­ t y w ła s n e sę o b n iż o n e .

Z n a c z e n ie w z ro s tu p ro d u k ty w n o ś c i z a w ie ra s i ę w tym, że Ja k o giłówny c z y n n ik w z ro s tu w i e l k o ś c i p r o d u k c ji,p o p r z e z o b n iż k ę koez- tów w ła s n y c h i c e n , p o p rzez w z ro s t dochodów in d y w id u a ln y c h - zap ew nia w z ro s t s to p y ż y c io w e j. Pro d u k tyw n o ść j e e t tę z d o l­ n o ś c ią k o n k r e tn e j p r a c y c z ło w ie k a , k t ó r a d la z a s p o k o je n ia p o t zeb J e s t w s t a n ie w ytw o rzyć w a r t o ś c i u żytk o w e . Poziom p ro d u k ty w n o ś c i i s t o t n i e o k r e ś l a , J a k i c z a s p r a c y i J e j Ja k o ś ć k o n ie c z n o J e f t do w yprodukow ania d a n e j w a r t o ś c i - z b io r o w e j u ż y tk o w e j.

W s z y s t k ie n a k ła d y na cz as p r a c y s k ła d a ją s ię z n a s t ę p u ją ­ cych f a z i z nakład ów żyw ej p r a c y w f a z i e o s t a t e c z n e j , z wyko­ r z y s t a n i a m a te r ia łó w , e n e r g i i maszyn w f a z i e o s t a t e c z n e j , z wy­ d a j n o ś c i p r a c y w p o p rz e d n ic h fa z a c h p ro d u k c y jn y c h w p ły w a ją c y c h na w ie lk o ś ć p r a c y żyw ej z a w a r t e j i p r z e n ie s io n e j w p ó łp ro d u k ­ ta c h do f a z y o s t a t e c z n e j.

Pro d u k tyw n o ść p r a c y w ted y w z r a s t a , gdy w Je d n a k o w e j g lo b a l­ n e j i l o ś c i p r a c y w yprodukujem y w ię c e j u ż y tk o w e j masy to w aro w ej * c z y l i , j e ż e l i do w y tw o rz e n ia j e d n o s t k i to w aro w ej w y k o rz y s ta ­ my m n ie js z ę i l o ś ć p r a c y g l o b a l n e j .

N a le ż y t e ż w s p o m n ie ć o in te n s y w n o ś c i p r a c y . P o j ę c i e produk­ ty w n o ś c i n ie J e s t p o ję c ie m równoznacznym z in te n s y w n o ś c i? p r a ­ c y . P r o d u k t y w n o ś ć p r a c y , głów ne ź ró d ło J e j w z ro s tu , to rozw ój t e c h n i k i , zaś w yłęcznym sposobem s to p n io w a n ie in te n s y w n o ś c i p r a ­ c y J e s t w z ro s t ż yw e j p r a c y w ykonanej w c z a s ie je d n o s t k i c z a s u .

Z p unktu w id z e n ia p s y c h o lo g ic z n e g o in te n s y w n o ś ć p r a c y lu d z ­ k i e j ma swe górne g r a n ic e ; po ic h p r z e k r o c z e n iu z re g e n e ro w a n ie s i ł y r o b o c z e j J e s t n iem o ż liw e '. O le te g o s łu s z n e j e s t s to p ie ń in te n s y w n o ś c i p r a c y uważać za c z y n n ik p ro d u k ty w n o ś c i p r a c y , t a k i k t ó r y można w y k o rz y s ta ć z p unktu w id z e n ia p s y c h o lo g ic z ­ nego; j e ś l i in te n s y w n o ś ć n ie o s ię g a poziomu umotywowanego p s y ­ c h o lo g ic z n ie , ta k ie g o j ę k i J e e t o c z e k iw a n y na p o d s ta w ie warun­ ków w y n ik a ją c y c h z sp o łe cz n o - g o sp o d a rcz e g o ro z w o ju , w ted y w

i n t e r e s i e w z ro s tu p ro d u k ty w n o ś c i p r a c y n a le ż y z w ię k s z y ć in t e n ­ syw n ość. P ro d u k tyw n o ść p r a k t y c z n ie J e s t n ie m o ż liw a do o d e rw a n ia od in te n s y w n o ś c i i d la t e g o p r z y o c e n ie p ro d u k ty w n o ś c i zauwa­ żamy, że p r z y z m ia n ie in te n s y w n o ś c i u le g a z m ia n ie i p ro d u k tyw ­ n o ść.

V

P rz e p ro w a d z a n ie pom iarów p ro d u k ty w n o ś c i

Pro d u k tyw n o ść p r a c y wym ierzam y dwoma w s k a ź n ik a m i: ta k zwa­ nym w sk a ź n ik iem p ro s ty m , c z y l i i l o ś c i ę w ytw o rzon ych p rod uktów w- o k r e s ie J e d n o s t k i c z a s u , i Ja g o o d w ro tn o ś c i« - i l o ś c i ę cz asu p r a c y p o trz e b n e g o do w y tw a rz a n ie j e d n o s t k i p ro d u k tu .

C z ło w ie k w p r o c e s i e p r o d u k c j i w ykonu je swę p ra c ę p r z y po­ mocy środków p r o d u k c j i, w y k o r z y s t u ję с w tym p r o c e s i e ró żn o ro d ­ ne m a t e r i a ł y p o trz e b n e do p o w s ta n ia p ro d u k tu . C z y l i i l o ś ć wy­ k o r z y s t a n e j p r a c y p o ja w ia s i ę ja k o suma p r a c y żyw ej i uprzed­ m io to w io n e j. Wychodzęс z ekonom icznego p o j ę c i a p r o d u k ty w n o ś c i, w c z a s ie w y m ie rz a n ia p ro d u k ty w n o ś c i i w t r a k c i e b a d a n ia J e j k s z t a łt o w a n ia s i ę , n a le ż y b ra ć pod uwagę w s z y s t k ie r o d z a je p r a ­ cy z a w a rte w p r o d u k c ie . N ie o z nacza w ię c w z ro s tu p rod uktyw n o­ ś c i - j e ż e l i z a p o trz e b o w a n ie na p r a c ę żywę w p raw d zie z m n ie js z a s i ę , le c z to w a rz y sz ę temu z ja w is k a zm iany w w y k o rz y s ta n iu p r a ­ c y u p rz e d m io to w io n e j w tak im s t o p n iu , ł e w r e z u l t a c i e n ie z m n ie js z a s ię c a ło ś ć p r a c y .

W ie lk o ś ć o g ó ln y ch nakład ów cz asu p r a c y , w yrażona w w yd ajn o­ ś c i , s k łe d a s i ę z n a s tę p u ją c y c h c z y n n ik ó w : a ) i l o ś ć p r a c y ż y w e j, p rz e z n a c z o n e j na w yko nanie p ro d u k tu , na badanym o d c in k u p r o d u k c j i, b ) w ie lk o ś ć z u ż y c ia środków p r o d u k c ji p rz y p a d a ją c a na Je d ­ n o stk ę p ro d u k tu , c ) i l o ś ć c a ł e j p r a c y , u c i e l e ś n i a n a w Je d n o s tk o w e j i l o ś c i środków p r o d u k c j i. у ł

W ydajność na p o z io m ie ogólnogospodarczym i odcinkowym

Podstawowe b a d a n ie w y d a jn o ś c i można ro z p a try w a ć na dwa sp osob y.

Możemy badać c a ł y n a k ła d p r a c y u c i e l e ś n i o n y w o g ó ln e j war­ t o ś c i u ż y tk o w e j, k t ó r y p o ja w ia s ię w c a łk o w ity m p r o c e s ie wytwa­ r z a n ia Je d n o s t k i p r o d u k c ji (g r u p y p ro d u k tó w ), począw szy od wy­ p rod ukow an ia surowego m a t e r ia łu do o s t a t n i e j c z y n n o ś c i w s f e ­ rz e p r o d u k c j i. Tego typ u w s k a ź n ik i na p o z io m ie o g ó ln o g o sp o d a r­ czym nazywamy w skaźn ikam i p ro d u k c y jn y m i w y d a jn o ś c i.

Możemy badać o k r e ś lo n y d la w a r t o ś c i u ż y tk o w e j poziom w kładu p r a c y ne danym o d c in k u p r o d u k c ji i Je g o zm iany. Tego typ u wska­ ź n i k i nazywamy w skaźn ik am i w y d a jn o ś c i na p o z io m ie odcinkowym ( fazowym ).

W ydajność na p o z io m ie ogólnogospodarczym możemy w y ra z ić p r z y pomocy n a s t ę p u ją c e j fo r m u ły : Л * mk + f r ( e i k V g d z i e : Mk « c a ł y w kład p r a c y u c i e l e ś n i o n y w je d n o s t c e p ro d u k tu k , mk - i l o ś ć p r a c y ż yw e j z u ż y t e j ne je d n o s tk ę p ro d u k tu k , e ik * l l o ś ć ś ro d k a p r o d u k c j i i z u ż y ta na Je d n o s tk ę p ro ­ du ktu It, - i l o ś ć c a ł e j p r a c y u c i e l e ś n i o n e j w je d n ó s t c e śro d ka p ro - , d u k c j i i , i «

1

. . . n gatunków środków p r o d u k c j i z u ż y ty c h na je d n o s t ­ kę p ro d u k tu k ,

Зак w id z im y , w yd ajn o ść na p o z io m ie og ó ln o sp ołeczn ym z a le ż y od w y d a jn o ś c i danego p r z e d s ię b io r s t w a ( g a ł ę z i ) i od poziomu wy- ť a jn o s c i in nego p r z e d s ię b io r s t w a ( g a ł ę z i ) , z którym rozważane p r z e d s ię b io r s t w o p o z o s ta je w z a le ż n o ś c i p r o d u k c y jn e j.

Zbadajm y komponenty n

( a i k Mi^

1=1 łK 1

powyższego o b razu z punktu w id z e n ia zw iązku zachodzącego m ię­ dzy je g o c z yn n ik a m i a i l o ś c i ą p r a c y żyw ej p rz e z daną je d n o s tk ę p ro d u k c y jn ą .

3edną z dróg p row adzących do w zro stu w y d a jn o ś c i j e s t me­ c h a n iz a c ja . W w yniku / m e c h a n iz a c ji w p r z e d s ię b io r s t w ie u ż y tk u ją ­ cym maszyny p o ja w ia s ię osz częd n o ść będących do d y s p o z y c ji za­ sobów p r a c y ż y w e j. D ednoczeónie n ie t y lk o p ra c e p r z e d s ię b io r ­ stw a w y k o rz y s tu ją c e g o maszyny odgrywa r o lę we w z ro ś c ie w yd a j­ n o ś c i, a l e i p ra c a p r z e d s ię b io r s t w a p ro d u k u ją ce g o te m aszyny, .'/iększa m e c h a n iz a c ja n a t u r a ln ie oznacza wyższą a m o rty z a c ję i m iększe z u ż y c ie m a te ria łó w z a k ła d o w ych ; w z ro s t te n p rz e w a ż n ie j e s t i s t o t n i e m n ie js z y n iż z a o sz c z ę d z e n ie zaeobów p r a c y żywej. u n a s tę p s tw ie m e c h a n iz a c ji. W ynika z te g o , że w yd ajn ość fazowa musi w y ra z ić z a le ż n e od p r a c y wykonywanej w p r z e d s ię b io r s t w ie n a k ła d y , k t ó r e s k ła d a ją s ię z nakładów p r a c y żyw ej

₁

uprzed­ m io to w io n e j. I l o ś ć n akładów p r a c y ż y w e j, w y k o rz ys ta n a na danym o d c in k u p ro d u k cyjn ym , m a t e r i a ł y i i l o ś ć urząd zeń p ro d u k c y jn y c h w iąże s ię ta k ż e z p ra c ą p ro d u k c y jn ą badanego o d c in k a , a le zsumowanie tru d n e J e e t do w yk o n a n ia, '

W s k a ź n ik i w y d a jn o ś c i p r a c y

C h o cia ż n ie p ow inn iśm y tego r o b ić , pom ijam y je d n a k . p r z y m ie rz e n iu w y d a jn o ś c i w y k o rz y s ta n ie p r a c y u p rz e d m io to w io n e j. Na­ wet -gdy p ro d u k c ję oznaczam y w n a jp r o s ts z y c h » ie r n ik a c h - w n a t u r a ln y c h je d n o s tk a c h m ia ry - w y s tę p u ję je d n a k l ic z n e p r o b le ­ my, W y r ó ż n ilib y ś m y s p o ś r ó d .n ic h t y lk o t r ^ y : „

1. P o ró w n a n ia czasowe lu b m ie jsco w e w y d a jn o ś c i p r a c y t y lk o w ted y mają s e n s , J e ż e l i weźmiemy pod uwagę jednakow a z e k re e y

p ro c e su p r a c y , zw ięzenego z wykonaniem p ro d u k tu . O e ż e li p rz e d ­ s ię b io r s t w o n ie w ykonuje ja k ie g o ś p ro c e s u p r a c y samo ja k daw­ n i e j t y l k o k o r z y s t a z k o o p e r a c j i, c z ę ś c i , zakupu

półproduktów,

to p r z y t a k i e j samej i l o ś c i p r a c y może wykonać w ię k s z ę i l o ś ć p roduktów i o d w ro tn ie .

2. P r z y p o d lic z a n iu p r o d u k c ji w n a t u r a ln y c h Je d n o s tk a c h m ia ry j e e t ona zró ż n ico w a n a pod względem r o d z a ju , w i e l k o ś c i i j a k o ś c i , a l e b io r ę c pod uwagę w a rto ś ć użytkowę i p rz e z n a c z a n ie p rod uktów n a j c z ę ś c i e j łę c z y s i ę j a w g ru p y p okrew ne. P ra c o ­ c h ło n n o ść produktów p r z y n a le ż ą c y c h do d a n e j g ru p y w j e j o b r ę b ia może być ró ż n a . Tak w ię c , j e ż e l i z m ie n i s ię s k ła d g ru p y , może a ię z m ie n ić ró w n ież n a k ła d p r a c y na je d n o s tk ę g ru p y p rod uktów . P ro d u k c ję p rod uktó w w ramach g ru p y można p o d l i c z y ć , tak że n ie b ie rz e m y pod uwagę a n i ic h w a r t o ś c i u ż y tk o w e j, a n i p ra c o ­ c h ło n n o ś c i. W tym p rzyp ad ku n ie sg d o k ła d n ie o k r e ś lo n e a n i zm iany wolumenu p r o d u k c j i, a n i wyprodukowana suma w a r t o ś c i u ż y tk o w e j, a n i zm iany w z a k r e s ie z d o ln o ś c i p r o d u k c y jn y c h , to te ż in d e k s w y r a ż a ję c y zm iany w y d a jn o ś c i J e s t ró w n ież n ie d o k ła d n y , □ e ż a li n a le ż ą c e do g ru p y p ro d u k ty p r z e lic z y m y ze w zględu na p r o p o r c je w a r t o ś c i u ż y tk o w e j, na p ro d u k t Je d n o s tk o w y , in d ek a p ra w id ło w o b ę d z ie o d z w ie r c ie d la ł k s z t a łt o w a n ie s i ę w y d a jn o ś c i. T rz eb a Je d n a k ż e w zi®ć pod uwagę f a k t , że w a rto ś ć użytkowo za­ l e ż y n ie t y l k o od p r a c y w b ad anej f a z i e . W s p ó łc z y n n ik w a r t o ś c i u ż y tk o w e j p ro d u k tu wykonanego z m a t e r ia łu o le p s z e j J a k o ś c i mo­ że być w yżazy n iż w s p ó łc z y n n ik p r a c o c h ło n n o ś c i, t o te ż k s z t a łt o -- w anle s ię W skaźnika w y d a jn o ś c i z a le ż y n ie t y l k o od p r a c y wy­ ko n a n ej w d a n e j f a z i e , W p rz y p a d k u , gdy p r z e l i c z e n i e wykonu­ jem y na p o d s ta w ie p r o p o r c j i p r a c o c h ło n n o ś c i, na in d e k s w y d a j­ n o ś c i n ie maj® Yjpływu zm iany p r o p o r c j i p rod uktó w o różnym w k ła d z ie p r a c y .

3, W c z a s i e , w yn ik p r a c y w y ra ż o n e j w p r o d u k c ji j e s t n ie zawsze w ie r n ie o d z w ie r c ie d lo n y p rz e z p ro d u k c ję w yrażony w n atu ­ r a ln y c h je d n o s tk a c h m ia ry . Ten p rob lem J e e t spowodowany riieza- końęzong l i c z b « p rod u k tó w . W p rzyp ed ku d o d a t n ie j zm iany l i c z b y p rod uktó w Je d n a c z ęść p r a c y w ykonanej w c z a s ie n ie o b ja w ia s ię w gotowym p r o d u k c ie , a l e u c i e l e ś n i a s ię w p r o d u k c ie n ia z a - kończonym. IV p rzyp a d k u ujemnego z r ó ż n ic o w a n ia l i c z b y p rod uk tów c z ęść gotowego p ro d u k tu j e s t w yn ik iem p r a c y w ykonanej «v ok

re-s i e p oprzednim . W bod an iu w y d a jn o ś c i problem p o ja w ia a ię w te d y , gdy s to su n e k zmian n iezakoń czoneg o p ro c e su p r o d u k c ji do gotowe­ go p ro d u k tu j e s t d uży. W tyra przyp ad ku trz e b a dokonać k o r e k t y . W idzim y w ię c , że l i c z e n i e w n a t u r a ln y c h je d n o s tk a c h m ia ry , z w o ln io n e nawet od wpływu zm iany c e n , p r z y s p a r z a masę p r o b le ­ mów, j e ż e l i z a s to s u je m y j e do b a d a n ia w y d a jn o ś c i.

W w ynik u r o z p r z e s t r z e n ia n ia s i ę w s p ó łc z e s n e j, nowej t e c h n i­ k i , r o ś n ie c z ę ś ć p r a c y u p rz e d m io to w io n e j, na co n ie r e a g u je w sk a źn ik p r o d u k c y jn y , a co pod względem ekonomicznym j e e t n ie ­ w ła ś c iw e .

Z a s to s o w a n ie w ię c n ie n a t u r a ln y c h w skaźników n ie zawsze od­ z w i e r c i e d l a r z e c z y w is t o ś ć . Oasne j e s t , że z a s to s o w a n ie wskaź­ ników w a rto ś c io w y c h , np. w a rto ś ć p r o d u k c ji b r u t t o , d a l e j po­ w ię k s z a p ro b le m y *. a l e j e s t b e z sp o rn e , że l i c z n e p ro b le m y ro z­ w ią z u je , np. .w a rto ś ć p r o d u k c j i n e t t o lu b w skaźników t re ś c io w o b liż s z y c h teniu o s ta tn ie m u . J e ż e l i w p rzyp ad ku z a s to s o w a n ia ma­ t e r i a ł ó w z a s tę p c z y c h n a s t ę p u je zm iana p r o p o r c j i , to w a rto ś ć p r o d u k c ji n e t t o n a d a l k o m p lik u je p ro b le m y , « l e l i k w i d u j e ujem­ ny wpływ z u ż y c ia m a te r ia łó w , a m o r t y z a c ji i k o o p e r a c ji na p ra c ę up rzedm io to w io n ę .

Następnym c z y n n ik ie m w y d a jn o ś c i j e s t c z a s p r a c y . N a j c z ę ś c ie j stoso w ane do b a d a n ia w y d a jn o ś c i k a t e g o r ie cz asu p r a c y to i o g ó ln a l i c z b a z a t r u d n io n y c h , o g ó ln e l i c z b a ro b o tn ik ó w i k a d ry t e c h n i c z n e j , p r z e c ię t n a p ła c a r o b o tn ik a i l i c z b a p rz e p ra c o w a ­ nych p rz e z ro b o tn ik ó w g o d z in p r a c y .

Z o lt a n K o m ja ti

COMPANY GROWTH AND IT S MAIN FACTORS

A n a ly z in g f a c t o r s e x e r t in g i n f lu e n c e on th e company g row th b e in g e x p re s s e d in p r o d u c tio n in c r e a s e th e a u th o r d i v i d e « them i n t o d i r e c t f a c t o r s : manpower r e s o u r c e s used in p r o d u c t io n , t h e i r s iz e and q u a l i f i c a t i o n s , q u a l i t y and q u a n t i t y o f work done by th o se em ployed in m a t e r i a l p r o d u c t io n , end i n d i r e c t f a c t o r s : q u a l i t y and q u a n t i t y o f means o f la b o u r em ployed in p r o d u c t io n , f ix e d and t u r n o v e r fu n d s em ployed in p r o d u c tio n .

-bour p r o d u c t i v i t y ( e f f i c i e n c y ) on th e company g ro w th . W h ile de­ f i n i n g th e e s s e n c e o f p r o d u c t i v i t y th e a u th o r comes to the c o n c lu s io n t h a t th e im p o rta n ce o f p r o d u c t i v i t y grow th l i e s in th e f a c t t h a t a s a main f a c t o r o f p r o d u c tio n volum e g ro w th , through r e d u c tio n o f c o s t s end p r i c e and through in c r e a s e o f i n d i v i d u a l incom es i t e n s u re s im provem ent o f l i v i n g š ta n d a r d e .

The a u th o r p ro c e e d s next to d is c u s s in g c o e f f i c i e n t s used in m easuring la b o u r p r o d u c t i v i t y . F u r t h e r a n a l y s i s encom passes la b o u r p r o d u c t i v i t y a t the n a t io n a l and s e c t i o n a l l e v e l s .

The a r t i c l e ends w it h p r e s e n t a t io n o f some i n d ic e s used f o r m easurin g la b o u r p r o d u c t i v i t y .