Jasiński, Janusz
"Bard ziemi mazurskiej", Jerzy
Oleksiński, Warszawa 1972 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 544-549
544 R E CE NZJE I O MÓW IENIA
n ie m ó w ią c o w y m ie n io n y c h p r z e z a u to r a d e k la r a c ja c h lo j a ln o ś c i w o b e c S t o lic y A p o s t o ls k ie j , t a k ż e o d w a ż n e w y s t ą p ie n ia r o d z ic ó w z o k r ę g u o ls z t y ń s k ie g o p r z e c iw z m u s z a n iu ic h s y n ó w d o u c z ę s z c z a n ia n a w y k ła d y r e lig ii s t a r o k a t o lic k ie j w g im n a z j u m b r a n ie w s k im . Z a p e w n e p e łn ie j s z y o b ra z p r z e b ie g u K u lt u r k a m p f u o s ią g n ą łb y a u to r, g d y b y w z d e c y d o w a n y s p o s ó b r o z d z ie la ł W a r m ię od M a z u r . T y m c z a s e m in f o r m a c je o d n o s z ą c e s ię t y lk o d o j e d n e g o z t y c h r e g io n ó w w k o n t e k ś c ie s łó w a u to r a o d n o s z ą s ię d o o b y d w ó c h . P r z e c ie ż n ie m o ż e m y z a lic z a ć A n t o n ie g o G ą s io r o w s k ie g o , G u s ta w a G iz e w iu s z a i K r z y s z t o f a M r o n g o w iu s z a d o d z ia ła c z y z a r ó w n o M a z u r j a k i W a r m ii (ss. 31, 33). J e ś li H ie r o n im D e r d o w s k i p r ó b o w a ł d z ia ła ć n a r z e c z M a z u r , to n a p e w n o n ie o d e g r a ł ż a d n e j r o li n a W a r m ii (s. 220). C ie k a w a b y ła b y r ó w n ie ż a n a liz a w z a j e m n y c h r e la c j i m ię d z y z a g a d n ie n ia m i k a t o lic y z m u , e w a n g e lic y z m u i p o ls k o ś c i, k t ó r e z n a j d o w a ły o d b ic ie w p o s u n ię c ia c h a d m in is t r a c j i w s c h o d n io p r u s k ie j i b is k u p a K r e m e n tz a . P o w a ż n y i c i e k a w y p r o b le m , k tó r e g o r o z p a t r z e n ie p r z y n io s ło b y d o k ła d n ie j s z y o b r a z K u lt u r k a m p f u w P r u s a c h W s c h o d n ic h , t o p o ls k o ś ć k a t o lik ó w n a M a z u r a c h ( k w e s t ię tę z a s y g n a liz o w a ł T. G r y g ie r , S p r a w a p o ls k a w P r u s a c h W s c h o d n ic h w la ta c h 1870— 1900 w o ś w ie t le n iu w ł a d z p r u s k ic h , P r z e g lą d Z a c h o d n i, 1951, ss. 493— 544). B r a k c h o c ia ż b y w z m ia n k i o s ły n n e j p e t y c j i w a r m iń s k ie j z 1885 r. N ie z n a m y t a k ż e s t o s u n k u a u to r a d o s p r a w y g ie t r z w a łd z k ie j z 1877 r o k u (p or. A . W a k a r, P r z e b u d z e n i e n a r o d o w e W a r m ii 1886— 1893, O lsz ty n 1965). W ła ś n ie w G ie t r z w a łd z ie A n d r z e j S a m u lo w s k i z a ło ż y ł p ie r w s z ą p o ls k o - k a t o lic k ą k s ię g a r n ię . D y s k u s y j n y w y d a je s ię p o g lą d L . T r z e c ia k o w s k ie g o , że c z y n n ik r e lig i j n y n ie o d e g r a ł r o li w k w e s t ii n a r o d o w e j n a M a z u r a c h (s. 277). W ła ś c iw ie n ie d o w ia d u j e m y s ię o p o s t a w ie d u c h o w ie ń s t w a w a r m iń s k ie g o w o b e c w ła d z p r u sk ic h , a n i o r e a k c ji lu d n o ś c i p o ls k ie j i n i e m ie c k ie j n a W a rm ii. W y lic z a j ą c p o w ia t y z p r z e w a g ą lu d n o ś c i p o ls k ie j w P r u s a c h W s c h o d n ic h p o m in ą ł a u to r p o w ia t m r ą g o w s k i (s. 23).
D y s k u s y jn e w y d a j e s ię s t w ie r d z e n ie , ż e p o z a P o z n a ń s k ie m i G ó r n y m Ś lą s k ie m c h ło p i n ie m ie c c y z n a j d o w a li s ię w w ię k s z o ś c i (s. 25). P r z e c ie ż p o łu d n io w a W a rm ia i p o łu d n io w e o ra z p o łu d n io w o - w s c h o d n ie p o ła c ie P r u s W s c h o d n ic h to t e r e n y n ie m a l c a łk o w ic ie e t n ic z n ie p o ls k ie . S tą d t e ż tr u d n o s ię z g o d z ić z ta k o s tr o ż n y m s f o r m u ło w a n ie m , ż e „ I s t n ia ły s k u p is k a P o la k ó w w y z n a n ia e w a n g e lic k ie g o n a M a z u r a c h ”. Z a s t a n o w ić s ię w a r to , c z y p o m im o d e n u n c j a c j i S e m b r z y c k ie g o z 1886 r. (s. 218), n ie n a le ż a ło b y p o ś w ię c ić k ilk u z d a ń je g o d z ia ła ln o ś c i w p ó ź n ie j s z y m o k r e s ie , p r z e c ie ż w s p ó łp r a c o w a ł on z r u c h e m p o ls k im , m .in ; z K a jk ą . P o t k n ię c ia te w y n ik a j ą z te g o , iż a u to r n ie w y k o r z y s t a ł w ie l u p o ls k ic h p r a c t r a k t u j ą c y c h o in t e r e s u j ą c y c h g o z a g a d n ie n ia c h . M ia n o w ic ie p r a c T a d e u sz a G r y g ie r a ( P r z e g lą d Z a c h o d n i, 1951; K o m u n ik a t y M a z u r s k o -W a r m iń s k ie , 1961; K o n f e r e n c ja P o m o r s k a 1954), a r t y k u łó w i p r a c y J a n a W r ó b le w s k ie g o o c z y t e ln ic t w ie p o ls k im , cz y w s p o m n ia n e j r o z p r a w y A n d r z e ja W a k a ra . W s u m ie p r a c a L . T r z e c ia k o w s k ie g o w s p o s ó b o r y g in a ln y i o b sz e r n y p r z e d s t a w ia p r o b le m a t y k ę K u lt u r k a m p f u n a z ie m ia c h p o ls k ic h z a b o r u p r u s k ie g o w y p e łn ia ją c s p o r o lu k d o ty c h c z a s o w e j h is t o r io g r a f ii i z m ie n ia j ą c b łę d n e u s t a le n ia i w n io sk i- z w ła s z c z a lit e r a t u r y z a c h o d n io n ie m ie c k ie j . S z c z e p a n W ie r z c h o s ł a w s k i J e r z y O l e k s i ń s k i , B a r d z ie m i m a z u r s k i e j, W a r s z a w a 1972, N a s z a K s ię g a r n ia , ss. 392, w t e k ś c ie ilu s t r a c j e .
Z a in t e r e s o w a n ie p o s ta c ią M ic h a ła K a j k i n ie s ła b n ie w s p o łe c z e ń s t w ie p o ls k im . 0 il e je d n a k w la t a c h p ię ć d z ie s ią t y c h w y d a n o o n im k ilk a o p r a c o w a ń n a u k o w y c h 1 z b io r k ó w j e g o w ie r s z y , to o s t a t n i o k r e s c h a r a k t e r y z u j e s ię p r z e d e w s z y s t k im p o p u la r y z a c ją je g o ż y c ia i t w ó r c z o ś c i, c z e g o w y r a z e m je s t m ię d z y in n y m i k s ią ż k a J e r z e g o O le k s iń s k ie g o .
B io g r a f ię p o e ty , p r z e p la ta n ą n a d e r c z ę s t o s t r o f a m i j e g o w ie r s z y , p r z e d s t a w ia J. O le k s iń s k i w k o n t e k ś c ie p o ls k ie g o r u c h u n a M a z u r a c h i W a r m ii. D z ie s ię c io t y - s ię c z n y n a k ła d d e t e r m in u j e , s iłą r z e c z y , s z e r o k i k r ą g o d b io r c ó w . Z m u s iło t o n ie w ą t p liw ie a u to r a d o p o p u la r n e g o u j ę c ia b io g r a f ii, a co za t y m id z ie , t a k ż e d o p r z y p o m n ie n ia w ie l u p o w s z e c h n ie z n a n y c h f a k t ó w z h is t o r ii W a r m ii i · M a z u r . O b ję to ś ć k s ią ż k i (17,4 a rk .) w z b u d z a ła j e d n a k cic h ą n a d z ie ję , ż e d o t y c h c z a s o w a w ie d z a o ż y
c iu K a j k i z o s t a n ie z n a c z n ie p o sz e r z o n a , ż e w ie l e z a g a d n ie ń p o t r a k t o w a n y c h d o t y c h c z a s p o b ie ż n ie z o s t a n ie p o d d a n y c h d o g łę b n e j a n a liz ie . I tu t a j c z y te ln ik a s p o t y k a p r z y k r y z a w ó d . B r a k u j e p r z e d e w s z y s t k im c h a r a k t e r y s t y k i t w ó r c z o ś c i p o e t y c k ie j K a j k i n a t le t w ó r c z o ś c i in n y c h p o e t ó w lu d o w y c h z M a z u r i in n y c h c z ę ś c i P o ls k i. I d ą c u t a r t y m s z la k ie m , a u to r z a j ą ł s ię g łó w n ie n a r a s t a n ie m r u c h u p o ls k ie g o n a M a z u r a c h . T y m c z a s e m , j e ś li p o ś w ię c a s ię K a j c e t y le u w a g i, to p r z e d e w s z y s t k im ze w z g lę d u n a j e g o t w ó r c z o ś ć lit e r a c k ą . O il e b o w ie m w d z ia ła ln o ś c i s p o ł e c z n o - p o li t y c z n e j p r z e r a s t a ło g o n a M a z u r a c h w ie l e o s ó b , to n ie m ia ł r ó w n e g o s o b ie w t w ó r c z o ś c i p o e t y c k ie j . J e r z y O le k s iń s k i m ó g ł z p o w o d z e n ie m p r z y p a t r z y ć s ię b liż e j c h o ć b y k a le n d a r z л п M a r c in a G ie r s z a , w k t ó r y c h d r u k o w a ło s w e u t w o r y b a r d z o w ie l u lu d o w y c h p o e t ó w m a z u r s k ic h . C o od n ic h z a p o ż y c z y ł K a j k a , c z y m s ię od n ic h r ó ż n ił? P o d o b n ie n a le ż a ło p r z y jr z e ć s ię d o k ła d n ie z a w a r t o ś c i b ib lio t e k i K a jk i. B y ło b y to n ie w ą t p liw ie k lu c z e m d o w y j a ś n ie n ia n ie j e d n e g o w ą t k u t e m a t y c z n e g o c z y fo r m y a r t y s t y c z n e j u t w o r ó w p o e ty . K ilk a n a ś c ie la t t e m u n a s z k ic o w a łe m z a s a d n ic z e e t a p y w r o z w o ju p o ls k o ś c i K a j k i *. A le s p r a w a t a w y m a g a j e s z c z e g r u n t o w n e g o r o z p a tr z e n ia , p r z e d e w s z y s t k im n a t le c a łe j s p o łe c z n o ś c i m a z u r s k ie j. J a k d a le c e K a jk a r e p r e z e n t o w a ł s p o s ó b m y ś le n ia M a z u r ó w w p r z e k o n a n ia c h p o lit y c z n y c h i n a r o d o w y c h , w c z y m od n ic h o d b ie g a ł? A w ię c z n ó w s p r a w ę t ę n a le ż a ło r o z p a tr z y ć w s p o s ó b p o r ó w n a w c z y . N i e s t e t y , a u to r te g o n ie u c z y n ił, r o z b u d o w a ł n a t o m ia s t b a r d z o s z e r o k o c z ę ś ć h is to r y c z n ą , s ię g a j ą c z g o ła n ie p o t r z e b n ie p o c z a s y P r u s ó w p o g a ń s k ic h , Z a k o n u k r z y ż a c k ie g o itd . W o g ó le k s ią ż k a j e s t „ r o z g a d a n a ”, n ie g r z e s z y ś c is ło ś c ią s f o r m u ło w a ń ( o d c z u w a s ię b r a k z n a jo m o ś c i n a j n o w s z e j li t e r a t u r y p r z e d m io tu ), w ie l e w n ie j o g ó ln ik ó w i p a t e ty c z n y c h , n a s tr o jo n y c h n a n a j w y ż s z y to n , z w r o tó w ,
J. O le k s iń s k i u w a ż a , ż e w p is o w n i n a z w is k a m a z u r s k ie g o p o e t y n a le ż y s t o s o w a ć f o r m ę „ K a y k a ”, m o t y w u j ą c to ty m , ż e p o e ta p o d p is y w a ł s ię z a w s z e „ K a y k a ”, a f o r m ę „ K a jk a ” w p r o w a d z iła d o p ie r o E m ilia S u k e r t o w a - B ie d r a w in a w o k r e s ie m ię d z y w o j e n n y m . D la c z e g o w o b e c t e g o a u to r , k o n s e k w e n t n ie d o s w e g o s t a n o w is k a , n ie s t o s u j e la n s o w a n e j p r z e z s ie b ie p is o w n i? T r z e b a t u j e d n a k z a u w a ż y ć , ż e o b ie f o r m y n a z w is k a w y s t ę p o w a ły p r z e z c a ły o k r e s ż y c ia p o e ty , ź e S u k e r t o w a - B ie d r a w in a n ie d o k o n a ła w t y m z a k r e s ie ja k ie g o ś p r z e ło m u . J u ż „ G a z e ta L u d o w a ” u ż y w a ła fo r m y „ K a jk a ” (por. n a p r z y k ła d n u m e r 17 z 1896 r.), p o d o b n ie p ó ź n ie j s z y „ M a z u r” (p or. n a p r z y k ła d n u m e r 19 z 1906 г.). T a k ż e J. O le k s iń s k i r e p r o d u k u j e n a s t r o n ie 251 e k s lib r is k s ią ż k i z b ib lio t e k i p o e t y , w k tó r y m c z y ta m y : „ S ie d lis k o C z y t e ln i w O g r ó d k u u M . K a j k i”. E x lib r is p o c h o d z i s p r z e d I w o j n y ś w i a t o w e j . O c z y w iś c ie s p r a w a p is o w n i n a z w is k m o ż e b y ć z a w s z e d y s k u s y j n a . T r z e b a j e d n a k p a m ię t a ć , ż e K a jk a p o s łu g iw a ł s ię s ta r ą o r to g r a fią , n a p r z y k ła d : „ s łu c h a y ”, „ w it a y ” , „ t e y ” itd . P o e t a is t o t n ie p o d p is y w a ł s ię „ K a y k a ”, le c z z a p e w n e n ie p r o t e s t o w a ł p r z e c iw k o d r u g ie j fo r m ie , s k o r o z n a j d u j e m y d la n ie j t a k li c z n e p r z y k ła d y .
O d w o łu ją c s ię do w s p o m n ie ń W ła d y s ła w a N a r o ż y ń s k ie g o a u to r t w ie r d z i, iż o k o ło 1880 r. K a jk a z a w ę d r o w a ł za c h le b e m a ż d o Z a g łę b ia R u h r y , ja k w i e l u j e g o r o d a k ó w . J e ś li f a k t t e n z o s t a n ie p o t w ie r d z o n y , b ę d z ie on n a j c ie k a w s z y m s z c z e g ó łe m w k s ią ż c e J. O le k s iń s k ie g o . T u ta j je d n a k r o d z ą s ię p e w n e w ą t p liw o ś c i. D la c z e g o K a j k a n ic n ie w s p o m n ia ł n a t e n t e m a t w s w o im ż y c io r y s ie z 1927 r.? N ie m o ż liw e p r z e c ie ż , a b y o t y m w y d a r z e n iu z a p o m n ia ł. N ie m a t e ż w je g o s p u ś c iź n ie t a k r ę k o p iś m ie n n e j , ja k i d r u k o w a n e j ż a d n e g o o d b ic ia z p o b y t u w Z a g łę b iu R u h r y . S p r a w a w y m a g a p r z e to je s z c z e w y ś w ie t le n ia . A u to r d o ta r ł d o a k t p r u sk ic h w P o c z d a m ie , g d z ie z n a la z ł in t e r e s u j ą c e s p r a w o z d a n ie n ie m ie c k ic h w ła d z w s c h o d n io p r u s k ic h z e Z ja z d u D e le g a t ó w Z w ią z k u T o w a r z y s t w a M ło d z ie ż y P o ls k ie j w O ls z t y n ie w 1927 r., w k tó r y m ja k w ia d o m o , u c z e s t n ic z y ł ta k ż e K a jk a . W s p r a w o z d a n iu t y m m .in . c z y ta m y : „ O b ra d o m p r z e w o d n ic z y ł J a n Ł ę g a z P o s t o lin a . P o e t a m a z u r s k i K a jk a z O g r ó d k a w y g ło s ił w p o ls k im j ę z y k u w s p a n ia ły n a r o d o w y w ie r s z , p r z y c z y m p r z e w o d n ic z ą c y z e b r a n ia w s k a z a ł z g r o m a d z o n y m n a to , ż e t w ie r d z e n ie , ja k o b y M a z u r z y n ie b y li P o la k a m i, j e s t f a łs z y w e , ia k s ą d z ić m o ż n a z r e c y t a c j i K a j k i” (s. 209). J e r z y O le k s iń s k i, u k a z u ją c d z ia ła ln o ś ć K a j k i w s z e r o k ie j p e r s p e k t y w ie h is t o 1 J. J a s i ń s k i , R o z w ó j ś w ia d o m o ś c i n a r o d o w e j M ic h a la K a j k i , K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie . 1958, n r 3, s s . 197— 210. 35. K o m u n ik a ty
546 RECENZJE I O MÓW IENIA
r y c z n e j , n ie u s t r z e g ł s ię n ie s t e t y od lic z n y c h p o t k n ię ć i n ie ś c is ło ś c i. A o to n ie k t ó r e z n ich .
A u to r s u g e r u j e , ja k o b y p o w s t a n ie c h ło p s k ie n a S a m b ii w 1525 r. p r z y c z y n iło s ię d o s e k u la r y z a c j i Z a k o n u (s. 23), g d y t y m c z a s e m w ia d o m o , ż e p o w s t a n ie to w y b u c h ło w e w r z e ś n iu , a w ię c w k ilk a m ie s ię c y p o o f ic j a ln y m z r z u c e n iu p r z e z A lb r e c h t a s u k n i z a k o n n e j. — H ie r o n im R o th z g jn ą ł w t w ie r d z y P e it z k o ło M a g d e b u r g a , a n ie w K r ó le w c u (s. 29). — N ie w ia d o m o , g d z ie a u to r z n a la z ł ta k w ie l e s z c z e g ó łó w o d z ia ła ln o ś c i F r a n c is z k a G o r z k o w s k ie g o n a W a r m ii w 1794 r., m .in . to , ż e s p is e k je g o „ w z a r o d k u z d u s iła p o ls k a s z la c h t a i n ie m ie c c y z a b o r c y ” (s. 34), s k o r o je d y n e ź r ó d ło n a te n t e m a t m ó w i t y lk o t y le , ż e a k c j a G o r z k o w s k ie g o n a P o m o r z u G d a ń s k im i n a W a r m ii z a k o ń c z y ła s ię z c h w ilą u p a d k u in s u r e k c j i w W a r s z a w ie . — N a st r o n ie 34 c z y ta m y : „ U w ła s z c z e n ie z r. 1807 p r z y n io s ło c h ło p o m d u ż e r o z c z a r o w a n ie ”. J a k w ia d o m o w 1807 r. w y d a n o e d y k t z n o s z ą c y p o d d a ń s t w o c h ło p ó w s z la c h e c k ic h , n a t o m ia s t z a r z ą d z e n ia w s p r a w ie u w ła s z c z e n ia o g ło s z o n o w 1808 r. i w 1811. — J a w n ie s p r z e c z n e z e s t a n e m f a k t y c z n y m j e s t z d a n ie d o t y c z ą c e w p ły w u p o w s t a n ia li s t o p a d o w e g o n a M a z u r ó w : „ T y lk o o b ie t n ic e i c z a s o w e u s t ę p s t w a z e s t r o n y rz ą d u p r u s k ie g o z ła g o d z iły r e w o lu c y j n e n a s t r o j e w ś r ó d M a z u r ó w i z a h a m o w a ły d a ls z y b ie g w y p a d k ó w ” (s. 36), t o z n a c z y w y b u c h r e w o lu c ji? W r z e c z y w is t o ś c i n ic n ie w s k a z y w a ło , a b y w 1831 r. P r u s a c y o b a w ia li s ię n a M a z u r a c h s p o łe c z n e g o , c z y p o lit y c z n e g o p r z e w r o tu . — W b r e w t w ie r d z e n iu a u to r a (s. 40), j e s t r z e c z ą w ą t p liw ą , a b y G iz e w iu s z z o s t a ł w y b r a n y n a p o sła , a n a w e t j e ś li w y b o r y 8 m a ja 1848 w y p a d ły d la n ie g o p o m y ś ln ie , to o t y m t a k ż e n ie z d ą ż y ł s ię ju ż d o w ie d z ie ć , g d y ż z m a r ł w n o c y z 7 n a 8 m a j a 1848 r. P o w s t a j e w o b e c t e g o p y t a n ie , c z y G iz e w iu s z m ó g ł b y ć w o g ó le w y b r a n y n a p o s ła . O tó ż a lt e r n a t y w ę ta k ą m o ż n a z a ło ż y ć , p o n ie w a ż w y b o r y o d b y w a ły s ię w O ls z ty n k u , a G iz e w iu s z m ie s z k a ł i z m a r ł w O s tr ó d z ie . J e ś li w ie ś ć o j e g o ś m ie r c i n ie d o ta r ła d o O ls z t y n k a w c z e s n y m i g o d z in a m i n a s t ę p n e g o d n ia , f a k t je g o w y b o r u m ó g ł m ie ć r z e c z y w iś c ie m ie j s c e , z d r u g ie j j e d n a k s tr o n y , d o O ls z t y n k a p r z y j e c h a ło k ilk u d z ie s ię c iu tz w . e le k t o r ó w z w ie l u m ie j s c o w o ś c i, m .in . t a k ż e z O s tr ó d y . Z a p e w n e p r z y w ie ź li z s o b ą n ie s p o d z ie w a n ą w ia d o m o ś ć o z g o n ie o s t r ó d z k ie g o k a z n o d z ie i. N a l e ż y z a t e m p r z y p u sz c z a ć , iż d o w y b o r u G iz e w iu s z a n ie d o sz ło . — C z y t e ln ik a d z iw i p r e t e n s j a a u to r a d o K r a s ic k ie g o za to , iż k s ią ż ę p o e t ó w w s w o j e j tw ó r c z o ś c i n ie w s p o m n ia ł „o w a lc e lu d u m a z u r s k ie g o z g e r m a n iz a c j ą ” (s. 44). P r z e d e w s z y s t k im w t y m o k r e s ie tr u d n o m ó w ić o g e r m a n iz a c j i n a M a z u r a c h , a t y m s a m y m i o w a lc e z g e r m a n iz a c j ą . P o z a t y m K r a s ic k i b y ł b is k u p e m d ie c e z j i w a r m iń s k ie j , m ia ł o b o w ią z e k o p ie k o w a n ia s ię lu d n o ś c ią k a t o lic k ą . M a z u r z y - e w a n g e lic y b y li p o d d a n y m i k r ó la p r u s k ie g o . O d p o w ie d z ia ln o ś ć za c a ły lu d p o ls k i, p o n a d k o r d o n a m i, z a c z ę t o o d c z u w a ć d o p ie r o p ó ł w ie k u p ó ź n ie j. W śr ó d lic z n y c h c z a s o p is m n a W a r m ii i M a z u r a c h z la t 1842— 1939 (s. 63), a u to r n ie w y m ie n ił n a j w a ż n ie j s z e g o p is m a w a r m iń s k ie g o „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” , n ie m ó w ią c ju ż o „ N o w in a c h W a r m iń s k ic h ” i „ W a r m ia k u ”. W śr ó d g a z e t m a z u r s k ic h b r a k u j e „ M a z u r a W s c h o d n io p r u s k ie g o ” , „ T w ie r d z y E w a n g e lic k ie j ” i n ie w ia d o m o , k t ó r e g o s p o ś r ó d t r z e c h „ M a z u r ó w ” m a n a m y ś li a u to r . — M a r c in G ie r s z w y d a w a ł „ K a le n d a r z K r ó le w s k o - P r u s k i E w a n g e lic k i” a n ie „ K a le n d a r z K r ó le w s k o - P o ls k o - E w a n - g e l ic k i” (s. 63). — P o d p is p o d ilu s t r a c j ą n a s t r o n ie 83: „ W in ie ta M a z u r a s z c z y c ie ń - s k ie g o (1906— 1920 r.). D o 1939 r. w y c h o d z ił w O ls z t y n ie ” w s k a z u j e , ż e a u to r n ie o d r ó ż n ia „ M a z u r a ” z la t 1906— 1914, 1919— 1920 i „ M a z u r a ” z la t 1928— 1939. — D u ż y m n ie p o r o z u m ie n ie m j e s t t r a k t o w a n ie w a r m iń s k ie j „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” i m a z u r s k ie j „ G a z e ty L e c k i e j ” n a j e d n a k o w e j p ła s z c z y ź n ie , g d y ż b y ły to p is m a o z g o ła r ó ż n y c h z a ło ż e n ia c h id e o w y c h . P o z a t y m tr u d n o s ię zg o d z ić , ż e „ G a z e ta L e c k a ” b y ła p is m e m p o c z y tn y m , s k o r o n a k ła d je j z t r u d n o ś c ią o s ią g a ł lic z b ę 300 e g z e m p la r z y . — „ G a z eta O ls z t y ń s k a ” z a c z ę ła s ię u k a z y w a ć od 16, a n ie 26 k w i e t n ia 1886 r. (s. 162). T e z a o z a ło ż e n iu je j p r z e z o r g a n iz a c j ę „ O r z e ł B ia ł y ” n ie z n a j d u j e ju ż p o t w ie r d z e n ia w o s t a t n ic h b a d a n ia c h . — S t a n is ła w Z ie liń s k i b y ł r e d a k t o r e m s z c z y c ie ń s k ie g o „ M a z u r a ” (1906— 1914, 1919— 1920) t y lk o n a p o c z ą tk u 1906— 1907. W 1907 r. r e d a k c j ę p r z e j ą ł c h w ilo w o H e r m a n F a lk e n b e r g , a n a s t ę p n ie , a ż d o li k w id a c j i, r e d a k t o r e m g a z e ty b y ł K a z im ie r z J a r o s z y k . — K o le j n ą n ie ś c is ło ś c ią j e s t in f o r m a c ja , ja k o b y g a d z in o w ą g a z e tę „ P r u s k i P r z y j a c ie l L u d u ” O tto G e r s s r e d a g o w a ł d o 1922 r. (s. 249). F a k t y c z n ie s p r a w o w a ł o n t ę f u n k c j ę o 9 la t k r ó c e j; w 1913 r o k u j e g o n a s t ę p c ą z o s t a ł M a x S k o - w r o n n e k z T r e lk o w a . — P r z y t a c z a j ą c c y t a t z „ M a z u r a ” z 1914, w k tó r y m m ię d z y
in n y m i c z y ta m y o „ P r u s k im P r z y j a c ie lu L u d u ” : „Z K r ó le w c a p r z y r e j z e r o w a ł do O ls z ty n a , a z O ls z t y n a d o K o r to w a n ie d a le k o ” (s. 254) n a le ż a ło w y j a ś n ić , ż e od r. 1913 „ P r u s k i P r z y j a c ie l L u d u ” z a c z ą ł s ię u k a z y w a ć w O ls z t y n ie o r a z ż e w K o r to - w ie m ie ś c ił s ię z a k ła d d la u m y s ło w o c h o r y c h . N a t y m p o le g a ła z ło ś liw o ś ć p o le m is t y „ M a z u r a ”. — D z ia łd o w s k ą „ G a z e tę M a z u r s k ą ” z a c z ę to w y d a w a ć p o d k o n ie c 1922 r,, a n ie od 1923 r. (s. 254). R e d a k to r e m „ K a le n d a r z a d la M a z u r ó w ” n a r o k 1939 b y ł K a r o l M a łłe k , a n ie E m ilia S u k e r t o w a - B ie d r a w in a (s. 165). W o jc ie c h K ę t r z y ń s k i n ig d y n ie „ a w a n s o w a ł n a o f ic e r a ” p r u s k ie g o , g d y ż w y j e c h a ł z P o c z d a m u m a j ą c z a le d w ie 15 la t . A u t o r p r z e d s t a w ił tr a d y c y j n ą w e r s j ę p o w r o t u K ę t r z y ń s k ie g o d o p o ls k o ś c i, n ie u w z g lę d n iw s z y n o w s z y c h b a d a ń w te j d z ie d z in ie . K ę t r z y ń s k i b r a ł u d z ia ł w p o s ie d z e n ia c h C e n t r a ln e g o K o m it e t u d la M a z u r , Ś lą s k a i P o m o r z a w K a lis z u w la t a c h o s ie m d z ie s ią t y c h , a n ie „ u c z e s t n ic z y ł w p o s i e d z e n iu p o w s t a ń c z e g o k o m it e t u ” w t y m m ie ś c ie w 1863 r. A r e s z t o w a n o g o p o n o w n ie w 1863 r. n ie w K r ó le w c u , le c z w B ie c h ó w k u n a P o m o r z u G d a ń s k im i s k a z a n o n a t w ie r d z ę , a n ie n a w ię z ie n ie . J e s t to d u ż a r ó ż n ic a , p o n ie w a ż w ię z ie n ie p r z e z n a c z a n o d la p r z e s t ę p c ó w k r y m in a ln y c h , t w ie r d z ę z a ś d la p o lit y c z n y c h . A r t y k u ł O M a z u r a c h o p u b lik o w a ł p o r a z p ie r w s z y w 1868 r., a n ie 1869. W b r e w t w ie r d z e n iu J. O le k s iń - s k ie g o , n a ła w ie o s k a r ż o n y c h w p o ls k im p r o c e s ie w B e r lin ie w 1864 r. n ie z a s ia d a ł a n i j e d e n W a r m ia k . K ę t r z y ń s k i p r z y j ą ł p o s a d ę s e k r e t a r z a n a u k o w e g o w O s s o lin e u m , g d y ż s t a n o w is k o to o d p o w ia d a ło j e g o a s p ir a c j o m n a u k o w y m i s t a n o w iło o c z y w is t y a w a n s w s t o s u n k u d o j e g o p o p r z e d n ic h z a ję ć . T r u d n o s ię z a t e m z g o d z ić , iż : „ N ie m o g ą c d łu ż e j z n ie ś ć s z y k a n z e s t r o n y r z ą d u p r u s k ie g o i in w ig il a c j i p o lic y j n e j , w y j e c h a ł K ę t r z y ń s k i d o L w o w a ” (s. 72). P r z y p u s z c z a m , iż K ę t r z y ń s k i n ie k o n ie c z n ie m u s ia ł z d a w a ć s o b ie s p r a w ę z te g o , ż e b y ł d y s k r e t n ie o b s e r w o w a n y p r z e z P r u s a k ó w . D r u g ie w y d a n ie t o m ik u j e g o p o e z j i p t. A u s d e m L i e d e r b u c h e in e s G e r m a n is ie r te n u k a z a ło s ię w 1938 r., a n ie 1939. I n t e r e s u j ą c e , a le n ie u d o w o d n io n e j e s t z d a n ie a u to r a , ż e w o k r e s ie W io s n y L u d ó w zr o d z ił s ię s w o i s t y p a t r io t y z m m a z u r s k i, d o m a g a j ą c y s ię m .in . „ s w o b ó d j ę z y k o w y c h ” (s. 75). — D u ż y m u p r o s z c z e n ie m g r z e s z y n a s t ę p u j ą c e z d a n ie : „ p o ls c y k a t o lic y , s z c z e g ó ln ie z a ś k le r p o ls k i, t r a k t o w a li e w a n g e lic k ic h M a z u r ó w ja k o N ie m c ó w ” (s. 76). — W G r y ź lin a c h n ie is t n ia ło P o ls k ie T o w a r z y s t w o C h ło p s k ie (s. 93), le c z K ó łk o R o ln ic z e . — K s ią d z F e lik s S c h r e ib e r z a ło ż y ł T o w a r z y s t w o C z e la d z i K a t o lic k ie j (s. 92), a n ie T o w a r z y s t w o R o b o tn ik ó w . — P o d p is n a s t r o n ie 108, z a lic z a j ą c y d e le g a c j ę m a zu r sk ą , k tó r a w io s n ą 1919 r. u d a ła s ię d o P a r y ż a , j a k o p r z e d s t a w ic i e li M a z u r s k ie g o Z w ią z k u L u d o w e g o , j e s t b łę d n y . M a z u r sk i Z w ią z e k L u d o w y p o w s t a ł b o w ie m d o p ie r o w lis t o p a d z ie 1919 r. — W s k ła d p o ls k ie j k o m is j i w P a r y ż u w 1919 r. w c h o d z ił p r o f. J ó z e f B u z e k , a n ie p r o f. B u r e k (s. 110). — B o g u m ił i F r y d e r y k L e y k o w ie — to n ie b r a c ia (s. 138), le c z o j c ie c i s y n . B r a t F r y d e r y k a n a z y w a ł s ię E m il, o d e g r a ł on t a k ż e p e w n ą r o lę w p le b is c y c ie . — M ie j s c o w o ś ć , g d z ie p o w s t a ła S a m o p o m o c M a z u r s k a n a z y w a s ię K o b u łty , a n ie K o b u tk i. O r g a n iz a c ja ta is t n ia ła n ie z a le ż n ie o d Z j e d n o c z e n ia M a z u r s k ie g o , co j e s t z r o z u m ia łe , p o n ie w a ż S a m o p o m o c M a z u r sk a r e p r e z e n t o w a ła d ą ż e n ia s e p a r a t y s t y c z n e , a Z j e d n o c z e n ie M a z u r s k ie b y ło fo r m ą r u c h u p o ls k ie g o . D la t e g o Z je d n o c z e n ia M a z u r s k ie g o n ie n a le ż y t r a k t o w a ć ja k o k o n t y n u a c j i S a m o p o m o c y M a z u r s k ie j (s. 161). L is t a b łę d ó w n a t y m s ię , n ie s t e t y , n ie k o ń c z y . I t a k : p r o c h y M ic k ie w ic z a z ło ż o n o n a W a w e lu 4 lip c a , a n ie 1 lip c a 1890 r. (s. 164). — N a W a r m ii p o ls k ie g o k a n d y d a t a n a p o s ła z g ło s z o n o p o r a z p ie r w s z y w 1890, a n ie 1893 (s. 168). A b s o lu t n ie tr u d n o s ię z g o d z ić z o p in ią a u to r a , ż e n a M a z u r a c h „W la t a c h 1903— 1914 n o t u j e m y d a ls z y w z r o s t a k t y w n o ś c i p o ls k ie j w c z a s ie w y b o r ó w ” (s. 168), s k o r o n a p r z y k ła d w 1907 r. p o ls k i k a n d y d a t u z y s k a ł z a l e d w i e 240 g ło s ó w . A u t o r n a t o m ia s t m ó g ł w ię k s z ą u w a g ę z w r ó c ić n a r o k 1898, k ie d y t o M a z u r sk a P a r t ia L u d o w a z n a la z ła w p o w ia t a c h m r ą - g o w s k im i s z c z y c ie ń s k im d u ż e p o p a r c ie (o k o ło 6 t y s . g ło s ó w ) . — N a z w a m ie j s c o w o ś c i n a P o w iś lu b r z m i P o s t o lin , n ie P o d s t o lin (s. 211). — A k t y w iś c i B u n d D e u ts c h e r O s te n n ie m o g li p r z y w it a ć p o ls k ie g o n a u c z y c ie la L a n c a w P ia s u t n ie w 1931 r. „ b r y ła m i lo d u ” (s. 224), s k o r o o r g a n iz a c ja ta p o w s t a ła d o p ie r o p o d o j ś c iu H it le r a d o w ł a d zy . — O s t a t n ie w y d a n ie m a z u r s k ie g o k a n c j o n a łu W a s ia ń s k ie g o m ia ło m ie j s c e w 1926 r. w K r ó le w c u , a n ie w 1932 r. w N id z ic y (s. 239). W e d łu g b ib lio g r a f ii W ła d y s ła w a C h o jn a c k ie g o k a n c j o n a ł te n d o c z e k a ł s ię p r z y n a j m n ie j 72, a n ie t y lk o k i l k u n a s t u w y d a ń (s. 239). — N ie m c y n ie p r z e c h r z c ili s p e c j a ln y m z a r z ą d z e n ie m n a z w y
548 RECENZJE I OMÓW IENIA
O g r ó d e k n a O g r o d tk e n (s. 307). O b ie te n a z w y w s p ó łi s t n i a ły o b o k s ie b ie , ta k ja k b a r d z o w ie l e in n y c h n a z w m ie j s c o w o ś c i n a t e r e n a c h p o d w z g lę d e m e t n ic z n y m m ie s z a n y c h .
A o to k ilk a n ie ś c is ło ś c i d o t y c z ą c y c h K a jk i. P is z e J . O le k s iń s k i o o jc u M ic h a ła K a jk i: „ F r y c K a jk a z b ie r a ł n a w e t s ą s ia d ó w n a w s p ó ln e c z y ta n ie P r z y j a c ie la L u d u Ł e c k ie g o , w y d a w a n e g o w la t a c h 1842—.1845” (s. 50). P o p ie r w s z e — n ie w ie m y , w k t ó r y m r o k u u r o d z ił s ię o j c ie c M ic h a ła . M o ż e w la t a c h 1842— 1845 m ia ł on k ilk a n a ś c ie la t , a m o ż e t y lk o k ilk a . P o d r u g ie — w ś r ó d p r e n u m e r a t o r ó w „ P r z y j a c ie la L u d u Ł e c k ie g o ” w S k o m a c k u b r a k u je n a z w is k a K a jk i. O c z y w iś c ie n a le ż y h ip o t e t y c z n ie p r z y ją ć , iż p r z o d k o m M ic h a ła K a j k i m o g ło b y ć z n a n e to p is m o , s k o r o w S k o m a c k u r o z c h o d z iło s ię o n o w 9 e g z e m p la r z a c h . A le p r z y p u s z c z e n ia te g o , b e z n o w y c h d o w o d ó w n ie m o ż n a z a m ie n ia ć w k a t e g o r y c z n e s t w ie r d z e n ie . — K a jk a w s w o im ż y c io r y s ie p o d a ł, iż „ n ie s z c z ę ś liw y m lo s e m m o ic h r o d a k ó w d o t k n ię t y , p o s t a n o w iłe m o p is a ć i n ie d o lę m o ic h b r a c i” — to z n a c z y m e t o d y g e r m a n iz a c j i n a M a z u r a c h . P o w t a r z a tę m y ś l J . O le k s iń s k i (s. 59). T y m c z a s e m w b r e w te m u , co p is z e o s o b ie K a jk a , g e n e z y je g o t w ó r c z o ś c i n ie n a le ż y u p a t r y w a ć w d ą ż e n iu d o p r z e c iw d z ia ła n ia g e r m a n iz a c ji, le c z w n a t u r a ln y c h s k ło n n o ś c ia c h p o e ty , p r a g n ą c e g o s w e e s t e t y c z n e d o z n a n ia p r z e la ć n a p a p ie r . P o m ię d z y d e b iu t e m K a jk i w 1884 r. a p ie r w s z y m u t w o r e m , d o t y c z ą cy m p r o b le m u p r z e ś la d o w a n e g o j ę z y k a p o ls k ie g o u p ły n ę ło 12 la t . D o 1896 r. n ie z n a j d u j e m y a n i j e d n e g o u tw o r u p o ś w ię c o n e g o s y t u a c j i n a r o d o w o ś c io w e j n a M a z u ra c h . W p r a w d z ie a u to r tw ie r d z i, ż e w ie r s z P o d o b i e ń s t w o z 1885 r. s t a n o w i m e t a f o r ę , o b r a z u ją c ą m o w ę o j c z y s t ą i g e r m a n iz a c j ę , a le t e k s t t e g o u tw o r u n ie j e s t ta k j e d n o z n a c z n y . S k ło n n y b y łb y m p r z y p u sz c z a ć , ż e K a jk a m a n a m y ś li P is m o S w . o ra z b e z b o ż n o ść . D la t e g o m ó w i: „ R ze k a j e d n a b y s t r o p ły n ie , E w a n g e lik w n ie j n ie z g in ie ” . E w a n g e lik , a n ie M a z u r . J a k w ia d o m o z lic z n y c h a r t y k u łó w K a jk i, p r z e jm o w a ł s ię on b a r d z o u p a d k ie m ż y c ia r e lig ij n e g o n a M a z u r a c h . M o ż n a p r z y j ą ć j e s z c z e in n ą a l t e r n a t y w ę . „ B y s tr a w o d a ” — to p o ls k ie p is m o , k t ó r e m u p r z e c iw s t a w io n a j e s t , ju ż b e z p r z e n o ś n i, „ s z a ta ń s k a w ó d k a ”. W te n s p o s ó b w y r a ż a s ię ja s n o K a jk a n a p r z y k ła d w k o r e s p o n d e n c j i w y d r u k o w a n e j w „ G a z e c ie L u d o w e j ” (1896, n r 7). — A u to r , p o ś w ię c a j ą c s w ą p r a c ę w c a ło ś c i K a jc e , w in ie n b y ł d o tr z e ć b e z p o ś r e d n io d o w s z y s t k ic h j e g o u t w o r ó w , z w ła s z c z a w ó w c z a s g d y z a b ie r a ł g ło s n a ic h te m a t . T y m c z a s e m u ła t w ia ł s o b ie n ie k ie d y z a d a n ie w y r ę c z a j ą c s ię li t e r a t u r ą p r z e d m io tu , b e z s ię g n ię c ia d o t e k s t u o r y g in a ln e g o . J a k o p r z y k ła d s łu ż y o m a w ia n y n a s t r o n ie 88 w ie r s z p t. D o b r a z a g r o d a . G d y b y J. O le k s iń s k i w z ią ł d o r ę k i „ K a le n d a r z P r u s k o - P o ls k i” z 1894 г., z n a la z łb y ta m w ie r s z p t. D o b r a n a g r o d a . B łą d a u to r a p o w s t a ł n a s k u t e k p r z e p is a n ia b łę d u k o r e k t o r s k ie g o z w y d a w n ic t w a Z e b r a ł e m s n o p z p lo n u ...2. — W b r e w t w i e r d z e n io m a u to r a (s. 161) K a j k a n ie w c h o d z ił w s k ła d p ie r w s z e g o z a r z ą d u Z je d n o c z e n ia M a z u r s k ie g o (1923), n ie b y ł t e ż c z ło n k ie m S a m o p o m o c y M a z u r s k ie j. — R o z m o w y z K a jk ą w s p r a w ie o b ję c ia r e d a k c j i „ M a z u r a ” o d b y ły s ię n ie w 1923 r. (s. 101), le c z 10 la t p ó ź n ie j. W 1923 r. „ M a z u r” s ię n ie u k a z y w a ł. — R ó w n ie ż n ie o d p o w ia d a p r a w d z ie m y ś l a u to r a , iż „ z d a n ie m p o e t y u c z u c ie r e lig ij n e n a le ż y p ie lę g n o w a ć w o j c z y s t y m ję z y k u , b o B ó g w in n y m n ie w y s łu c h a m o d lit w y ” (s. 236). K a j k a is t o t n ie u w a ża ł, że n a u c z a n ie r e lig ii w j ę z y k u o b c y m u tr u d n ia w y c h o w a n ie r e lig ij n e , b o p o w o d u j e p r z e w a ż n ie m e c h a n ic z n e , b e z g łę b s z e g o z r o z u m ie n ia p o w t a r z a n ie s łó w m o d li tw y , cz y fo r m u ł z k a t e c h iz m u , j e d n a k ż e n ig d y n ie w y r a z ił m y ś li, ż e m o d lit w a w y p o w ie d z ia n a w o b c y m j ę z y k u , n ie d o jd z ie d o B o g a . D o p r a w d y n ie n a le ż y K a j k i t r a k t o w a ć ja k o c z ło w ie k a p r y m it y w n e g o . — K a jk a p is y w a ł w ie r s z e k u c z c i c e s a r z a n i e m ie c k ie g o , a n ie „ c e sa r z a p r u s k ie g o ” (s. 279), t a k ie g o w o g ó le n ie b y ło . — P is z e J . O le k s iń s k i, i ż „ w t w ó r c z o ś c i K a j k i n ie s p o t y k a m y u t w o r ó w d łu g ic h ” (s. 346). O tó ż w d z ia le r ę k o p is ó w S t a c j i N a u k o w e j P o ls k ie g o T o w a r z y s t w a H is t o r y c z n e g o is tn ie je ' je d e n , d łu ż s z y „ p o e m a t” d o ty c h c z a s n ie p u b lik o w a n y , li c z ą c y o k o ło 600 w ie r s z y . J e s t to o p o w ia d a n ie o p o b y c ie d w o jg a m ło d y c h P o la k ó w n a z e s ła n iu w R o sji. — A u t o r e m w ie r s z a M o w a j e s t w s p ó łc z e s n y p o e t a , S t a n is ła w C h a c iń s k i, a n ie K a j k a (s. 263). J e r z y O le k s iń s k i n a o g ó ł s u m ie n n ie w y c z e r p a ł lit e r a t u r ę p r z e d m io tu . W ty m z a k r e s ie n a le ż y m u je d n a k w y t k n ą ć b r a k w s p o m n ie ń W o jc ie c h a W a w r z y n k a . W . W a -s M . K a j k a , Z e b r a ł e m -s n o p p lo n u ... W y b ó r u t w o r ó w w y d a n y w -s e t n ą r o c z n ic ę u r o d z in p o e ty . O p r a c o w a li i w s t ę p e m p o p r z e d z ili J. J a s i ń s k i i T. O r a c k i , W a r s z a w a 1958, s. 25.
w r z y n e k o d w ie d z ił K a j k ę w 1936 r. K a j k o w ie p r z y j ę li g o g o ś c in n ie , a le p o e t a b y ł b a r d z o p r z y g n ę b io n y ta k k ło p o t a m i r o d z in n y m i, ja k i o g ó ln ą s y t u a c j ą p o ls k o ś c i n a M a z u r a c h 3. J. O le k s iń s k i n ie d o ta r ł t a k ż e d o m e g o a r t y k u łu o s p o t k a n iu d z ia ła c z y w ie lk o p o ls k ic h z m a z u r s k im i w S z c z y tn ie w 1907 r . 4. N a s p o t k a n ie t o p r z y b y ł t a k ż e M ic h a ł K a j k a , o k t ó r y m s z p ic e l n ie m ie c k i z a p is z e : E in k le in e r B e s it z e r , w e l c h e r a ls D ic h te r g i l t u n d u n s s c h o n v e r s c h ie d e n tli c h m i t G e d ic h t e n v e r s e h e n h a t 5. W „ M a z u r z e ” z 1919 r., n r 8 z n a la z łe m n ie d a w n o k o r e s p o n d e n c j ę z p o w ia t u e łc k ie g o , p o d p is a n ą p r z e z M . Κ ., c z y li z a p e w n e p r z e z K a jk ę . W l i ś c ie t y m K a jk a p r o s i d e le g a c j ę m a z u r s k ą , u d a ją c ą s ię n a k o n f e r e n c j ę p o k o j o w ą d o P a r y ż a , a b y u p o m n ia ła s ię „za je ń c a m i m a z u r s k o - p o ls k im i, b ę d ą c y m i w p o j m a n iu w e F r a n c j i i A n g lii. W s z a k to M a z u r z y n ie są N ie m c a m i, le c z P o la k a m i. W n a s z e j w s i j e s t 10 w p o jm a n iu , m ię d z y n im i i m ó j s y n . C z y lib y tr z e b a b y ło p o d a ć l i s t y z n a s z e j i z s ą s ie d n ic h w s ió w , a b y s z ła p r o ś b a o w s z y s t k ic h p o j m a n y c h m a z u r s k ic h . M ój s y n je s t g o r liw y m c z y te ln ik ie m p o ls k ic h g a z e t i k s ią ż e k . W c ią g n ię t y j e s z c z e p r z e d w o jn ą , a talk te r a z p r e n u m e r u j e ju ż 6 r o k ”. K a j k a m ia ł n a m y ś li s y n a G u s t a w a . I s t o t n ie , c z ę ś ć k s ią ż e k z b ib lio t e k i M ic h a ła , z n a jd u ją c a s ię d z iś w S t a c j i N a u k o w e j P o ls k ie g o T o w a r z y s t w a H is to r y c z n e g o , p o d p is a n a j e s t p r z e z G u s t a w a K a jk ę .
P o ś w ię c a ją c o b s z e r n y r o z d z ia ł o k r e s o w i p le b is c y t u , a u to r n ie z a z n a c z y ł je d n a k , ż e K a j k a n ie t y lk o p ió r e m w a lc z y ł o s p r a w ę p o ls k ą . O to n ie j a k i W e g n e r z E łk u , d z iś ju ż n ie ż y j ą c y , w e d łu g r e la c j i J a n a K a w e c k ie g o „ o p o w ia d a ł, ż e s p o t y k a ł s ię z K a jk ą n a d J e z io r e m R a jg r o d z k im i p r z e k a z y w a ł m u p a c z k i u lo t e k d la M a z u r ó w , s ła n y c h p r z e z s u p e r in t e n d e n t a J u liu s z a B u r s c h e g o z W a r s z a w y . U lo t k i t e z n a j d o w a li p o t e m M a z u r z y w s w o ic h d o m a c h i z a g r o d a c h ” 6. I n f o r m a c j ę p o w y ż s z ą p o t w ie r d z a r a p o r t la n d r a t a e łc k ie g o , m ó w ią c y o p r z e m y c a n iu p r z e z g r a n ic ę u lo t e k B u r s c h e g o , b r o s z u r L e w a n d o w s k ie g o , w ś r ó d n ic h o d e z w y p t. B r a c ia M a z u r z y , p o d p is a n e j p r z e z B u r s c h e g o i G l a s s a 7. N ie z o s t a ła w p r a w d z ie w y m ie n io n a tu o s o b a K a j k i, a l e o b ie r e la c j e w z a j e m n ie s ię u z u p e łn ia j ą i p o tw ie r d z a j ą . W a r to t e ż w s p o m n ie ć , iż w c z a s ie o s t a t n ie j w o j n y , a k o w s k a o r g a n iz a c ja „ P o m o r z e W s c h o d n ie ”, d z ia ła j ą c a w p ó łn o c n o - - w s c h o d n ic h p o w ia t a c h m a z o w ie c k ic h , w y d a w a ła g a z e tk ę p t . „ E ch o ”, w k tó r e j d r u k o w a n o m ię d z y in n y m i p o e z j ę M ic h a ła K a j k i 8. N o w a k s ią ż k a o K a j c e w p o w a ż n y m s t o p n iu s p o p u la r y z u je w s p o łe c z e ń s t w ie p o ls k im je g o t w ó r c z o ś ć i d z ia ła ln o ś ć . S z k o d a je d y n ie , ż e a u t o r n ie u s t r z e g ł s ię p r z e d ta k lic z n y m i n ie ś c is ło ś c ia m i, d o t y c z ą c y m i z w ła s z c z a t ła h is t o r y c z n e g o W a r m ii i M a zu r. J a n u s z J a s iń s k i B o le s ła w L i m a n o w s k i , P a m i ę t n i k i (1919— 1928). O p r a c o w a ł J a n u s z D u r k o , W a r s z a w a 1973, K s ią ż k a i W ie d z a , s s . 380. P o d r e d a k c j ą p ro f. dr. J a n u s z a D u r k o u k a z a ł s ię to m c z w a r t y p a m ię t n ik ó w n e s to r a p o ls k ie g o r u c h u s o c j a lis t y c z n e g o , B o le s ła w a L im a n o w s k ie g o . T o m te n , w p r z e c i w i e ń s t w ie d o u p r z e d n io w y d a n y c h , j e s t w ła ś c iw ie d z ie n n ik ie m w y d a r z e ń i o b e j m u j e o k r e s od 15 m a ja 1919 d o 23 lis t o p a d a 1928 r o k u . N a p o d s t a w ie z a c h o w a n y c h w B ib lio t e c e N a r o d o w e j b r u lio n ó w tr u d n o c z y t e ln y c h r ę k o p is ó w L im a n o w s k ie g o p r z y g o t o w a n o d o d r u k u la k o n ic z n e w r ę c z n o t a t k i z w y d a r z e ń k r a j o w y c h , m ię d z y n a r o d o w y c h , ja k i j e g o k o n t a k t ó w to w a r z y s k ic h i r o d z in n y c h . K o m e n t a r z d o ty c h 8 W . W a w r z y n e k , P a m i ę t n i k O p o la n in a , K a t o w ic e 1965, s s. 159— 161. 4 J . J a s i ń s k i , W y c i e c z k a d z i a ł a c z y w ie lk o p o ls k ic h n a M a z u r y w r . 1907, W a r m ia i M a z u r y , 1971, n r 5. 6 W o j e w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s t w o w e w P o z n a n iu , Z e s p ó ł P o liz e i- P r ä s id iu m , s y g n . 2795. R a p o r t H e r m a n a F a lk e n b e r g a z 19 V 1907 r. e J . K a w e c k i , B. R o m a n , E łk . Z d z i e j ó w m i a s t a i p o w i a t u , O ls z t y n 1970, s. 147; J . J a s i ń s k i , R o z w ó j ś w ia d o m o ś c i n a r o d o w e j, s. 210. 7 W o j e w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s t w o w e w O ls z t y n ie , z e s p ó ł R e g ie r u n g A lle n s t e in , s y g n . I 249. R a p o r t la n d r a t a w E łk u z 26 I X 1919. 3 J . B y s t r y , „ P o m o r z e W s c h o d n ie ”, S ło w o n a W a r m ii i M a z u r a c h , 1971, n r 48.
