Z dziejów walki o prawo wolnego wyboru polskich imion dla polskich dzieci w Niemczech w latach 1920-1939

Boenigk, Jan

Z dziejów walki o prawo wolnego

wyboru polskich imion dla polskich

dzieci w Niemczech w latach

1920-1939

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 393-400

J A N B O E N IG K

Z DZIEJÓW WALKI O PRAWO WOLNEGO WYBORU

POLSKICH IMION DLA POLSKICH DZIECI W NIEMCZECH

W LATACH 1920— 1939

b u r g a . W y s t ę p o w a ł on w M i n i s t e r s t w i e S p r a w W e w n ę t r z n y c h R z e s z y z p r o ­ j e k t e m w y d a n ia a k tu p r a w n e g o o d o b o r z e im io n d la n o w o r o d k ó w . N a w ią z a ł on d o ju ż b ę d ą c e j w u ż y c iu u r z ę d n ik ó w s t a n u c y w il n e g o p o d r ę c z n e j k s ią ż k i ( N a m e n s b ü c h le in ) K u h l a , z a w ie r a j ą c e j a lf a b e t y c z n y s p is im io n , r ó w n ie ż n ie n ie m ie c k ic h z t łu m a c z e n ia m i n a j ę z y k n ie m ie c k i o b o k . K o n s u lt u j ą c s ię z r z e c z o z n a w c a m i j ę z y k a n ie m ie c k ie g o , p r o f. S t ö t z e ls d o s z e d ł d o w n io s k u , ż e s p r a w ę im io n , w ś w i e t le id e o lo g ii n a r o d o w e g o s o c j a liz m u , n a le ż y p o d n ie ś ć do r a n g i o b o w ią z k u p r a w n e g o . N a le ż y , w e d łu g p r o f. S t ö t z e ls a , u s t a lić , k t ó r e im i o ­ n a są p o c h o d z e n ia n ie m ie c k ie g o . P r o p o n o w a ł u s t a lić d w ie g r u p y im io n , g r u p ę A i g r u p ę B . D o g r u p y A S t ö t z e ls z a lic z a im io n a p o c h o d z e n ia n ie m ie c k ie g o , k t ó r y m u r z ę d y s t a n u c y w iln e g o w in n y d a ć p ie r w s z e ń s t w o w z a p is a c h m e t r y ­ k a ln y c h . D o ta k ic h , z d a n ie m S tö tzelsa -, n a le ż ą im io n a m ę s k ie ja k : W o lfg a n g , E c k h a r d , W e r n e r , W ilh e lm , K u r t, W a lt e r i im io n a ż e ń s k ie : E d e lt r a u t , I r m g a r t, W a ltr a u t, A d e lh e id . D o g r u p y В z a lic z a ł t a k ie im io n a , ja k : J o h a n n , P e t e r , F r a n z , P a u l, K a t h a r in e , A n n a . T e , z d a n ie m S t ö t z e ls a , p o c h o d z e n ia n ie n ie m ie c - k ie g o p r z y j ą ć n a le ż y w d r u g ie j k o le j n o ś c i, ja k o ju ż d o s t a t e c z n ie z k u lt u r ą n ie m ie c k ą z w i ą z a n e 2. Z p o w y ż s z e g o w y n ik a , ż e lu d n o ś ć p o ls k a w b y łe j T r z e c ie j R z e s z y z n a la z ła s ię w o b lic z u z a o s t r z o n y c h a t a k ó w g e r m a n iz a c y j n y c h . P r z e w id z ia n e z n o w e ­ liz o w a n ą u s t a w ą o u r z ę d a c h s t a n u c y w iln e g o i z a r z ą d z e n ia m i w y k o n a w c z y m i d o u s t a w y o b o s t r z e n ia z m ie r z a ły w y r a ź n ie d o d a ls z e g o o g r a n ic z e n ia w o li r o ­ d z ic ó w w s p r a w ie d o b o r u im io n d la d z ie c i. N o w e z a r z ą d z e n ia w y k o n a w c z e s z ły d a le j od d o t y c h c z a s o w y c h p r a k t y k u r z ę d ó w s t a n u c y w iln e g o , k t ó r e ju ż od w ie l u la t k a le c z y ły i z n ie k s z t a łc a ły p o ls k i c h a r a k t e r im io n d a w a n y c h p o l ­ s k im d z ie c io m . O d la t w s z a k d o m e t r y k w p i s y w a n o B r o n is la u s , M iz ie s la w , A d a lb e r t , c z y K a t h a r in e , z a m ia s t : B r o n is ła w , M ie c z y s ła w , W o jc ie c h , lu b w w y p a d k u im io n ż e ń s k ic h K a t a r z y n a . W s w o ic h p r a k t y k a c h u r z ę d y s ta n u c y w il n e g o p o s ł u g iw a ły s ię u r z ę d o w ą , w s p o m n ia n ą ju ż u p r z e d n io k s ią ż k ą K u h la N a m e n s b ü c h le in . Z a w ie r a ła o n a a lf a b e t y c z n y s p is im io n p o ls k ic h z o d p o ­ w ie d n im i z n ie m c z e n ia m i, ja k : P io t r — P e t e r , W o jc ie c h — A d a lb e r t , K a t a r z y ­ n a — K a t h a r in e , J e r z y — G e o r g , M i e c z y s ła w — M iz ie s la w w z g l. M iz ie s la u s , itp . P r o t e s t u j ą c p r z e c iw t y m p r a k t y k o m , P o la c y p o d c a ły m b y ły m z a b o r e m p r u s k im d o c ie k a li s w o ic h p r a w n a d r o d z e o r z e c z n ic t w a s ą d o w e g o . A le w ty m w z g lę d z ie s ą d y p r u s k ie w ie r n i e s łu ż y ły p o lit y c e w y n a r o d o w ia n ia i s a n k c j o ­ n o w a ły b e z p r a w n e p r a k t y k i w ła d z a d m in is t r a c y j n y c h , p o d c ią g a j ą c j e p o d p r a w o z w y c z a j o w e od la t p r z e z u r z ę d y s t a n u c y w il n e g o s t o s o w a n e .

"*Nowego r o z g ło s u s p r a w a ta n a b r a ła w la t a c h m ię d z y w o j e n n y c h . F r a n c i­ s z e k B a r c z , z n a n y d z ia ła c z Z w ią z k u P o l a k ó w w N ie m c z e c h , u r o d z o n y w N a - t e r k a c h p o d O ls z t y n e m , z g ła s z a j ą c w 1929 r. w u r z ę d z ie s t a n u c y w iln e g o w O ls z t y n ie n a r o d z in y s y n a (d o k . n r 189) p o d a ł, ż e d z ie c k o m a m ie ć im ię : W o jc ie c h — F r a n c is z e k — J ó z e f. U r z ę d n ik s t a n u c y w il n e g o u t a r t y m z w y c z a j e m s ię g n ą ł p o k s ią ż k ę im io n K u h la i o d s z u k u j ą c w n ie j o d p o w ie d n ie tłu m a c z e n ia p o w ie d z ia ł: — W o j c ie c h to A d a lb e r t , F r a n c is z e k to F r a n z , J ó z e f to J o s e p h . O jc ie c z a p r o t e s t o w a ł k a t e g o r y c z n ie p r z e c iw z a m ie r z e n io m u r z ę d n ik a w p i s a ­ n ia im io n w b r z m ie n iu z n ie m c z o n y m i o ś w ia d c z y ł, ż e n ie p o d p is z e p r o to k o łu . P o o s t r e j w y m ia n ie z d a ń u r z ę d n ik w p i s a ł d w a im io n a i to w b r z m ie n iu n ie -2 S t ö t z e l s , Ü b e r V o r n a m e n , Z e it s c h r if t fü r S t a n d e s a m t s w e s e n , 1938, n r 12, s. 229: G e w is s e n h a f t e S t a n d e s b e a m t e m a c h e n o f t d ie F r a g e S c h w i e r i g - k .eit, w e l c h e V o r n a m e n s ie a b z u l e h n e n u n d w i e s ie s ic h z u d e r n e u z e itl ic h e n F o r d e r u n g z u s t e l l e n h a b e n , d i e W a h l v o n V o r n a m e n d e u ts c h e r H e r k u n f t z u b e g ü n s tig e n . A l s V o r n a m e n s in d f ü r R e i c h s a n g e h ö r ig e K i n d e r n u r W o r t e z u z u la s s e n d i e n a c h d e u ts c h e m S p r a c h e m p f in d e n V o r n a m e n s in d . N a m e n d e u ts c h e r H e r k u n f t s in d z u b e v o r z ü g e n . Z a „ K u lt u r w e h r ” 1938, jh r. 3, s. 148.

m ie c k im : F r a n z — J o s e p h . F r a n c is z e k B a r c z p o s t a w ił n a s w o im i p r o to k o łu m e t r y k a ln e g o n ie p o d p is a ł. R o k p ó ź n ie j id e n t y c z n ie m ia ła s ię s p r a w a z z a p i­ s e m im io n : M ie c z y s ła w , J e r z y w ty m s a m y m u r z ę d z ie s t a n u c y w il n e g o , z g ł o ­ s z o n y c h p r z e z J u lia n a M a le w s k ie g o . W o p a r c iu o k s ią ż k ę im io n K u h la u r z ę d ­ n ik w p i s a ł M iz ie s la w , G e o r g . N a z n a k p r o t e s t u o j c ie c n ie p r z y j ą ł t e g o do w ia d o m o ś c i i p r o t o k o łu n ie p o d p is a ł (d o k . n r 853). W 1931 r. t e n s a m p r o c e d e r p o w t ó r z y ł s ię p r z y z g ło s z e n iu u r o d z in B o g u m iły , H e le n y B a r c z , s io s t r y W o j ­ c ie c h a (n r d o k . 256). T o s a m o p o w t ó r z y ło s ię p r z y n a d a w a n iu im io n d w o j g u d a ls z y m d z ie c io m B a r c z ó w . T a d e u s z J a n B o e n ig k u r. w O ls z t y n ie w 1932 r. (n r d o k . 262) m a r ó w n ie ż m e t r y k ę p r z e z o jc a n ie p o d p is a n ą . J a k o p r z y c z y n ę u r z ę d n ik s t a n u c y w il n e g o D ic k e r t w p r o t o k o le z a p is a ł: V o r g e le s e n , n ic h t g e n e - m i g t u n d d i e U n t e r s c h r i f t v e r w e i g e r t , w e i l d e m W u n s c h e d e s A n z e ig e n d e n d ie V o r n a m e n d e s K i n d e s i n d e r p o ln is c h e n F o r m e i n z u tr a g e n n i c h t e n t s p r o ­ c h e n w u r d e ( O d c z y ta n o , n ie a k c e p t o w a n o і n i e p o d p is a n o z p o w o d u n ie u w z g lę d n ie n ia w o li o j c a o d n o ś n ie z a p is u im io n w b r z m ie n iu p o ls k im ) . T a k ą s a m ą f o r m u łę z a p is a n o w m e t r y k a c h w y m ie n io n y c h p o p r z e d n io d z ie c i. P o d o b n ie p r z y c z y n ę n ie p o d p is a n ia m e t r y k i u r o d z e n ia u d o k u m e n t o w a ł u r z ę d n ik s t a n u c y w iln e g o G e r b e r w S z t u m ie , w lip c u 1933 r. w w y p a d k u M ie c z y s ła w a J e r z e g o B o e n ig k a . G d y u r z ę d n ik s ię g n ą ł p o k s ią ż k ę K u h la , o j ­ c ie c z a s t r z e g ł s ię z m ie j s c a , ż e o w p i s a n i u im io n w b r z m ie n iu n ie m ie c k im n ie m a m o w y i n a j a k ą k o l w i e k f o r m ę z n ie m c z o n ą s ię n ie z g o d z i. W r z e c z o ­ w e j i s p o k o j n e j w y m ia n ie z d a ń u r z ę d n ik G e r b e r p o d z ie l a ł w z u p e łn o ś c i s t a ­ n o w is k o o jc a , o ś w ia d c z y ł n a w e t , iż o n s a m n ie p o s t ą p iłb y in a c z e j w w y p a d k u , g d y b y s ię z n a la z ł w p o d o b n e j s y t u a c j i. T łu m a c z y ł z u b o le w a n ie m , że n ie m o ż e z a d o ś ć u c z y n ić w o li z g ła s z a j ą c e g o n a s k u t e k n a k a z u s w o i c h w ła d z . D o p r o ­ to k o łu G e r b e r n ie w p i s a ł ż a d n e g o im i e n ia i d z ie c k o , f o r m a l n i e im ie n ia n ie p o s ia d a ło . T a c z ę ś ć p r a w a r z e c z o w e g o z w o l i o jc a m ia ła s ię r o z s t r z y g n ą ć w s ą d z ie . O j c ie c z w r ó c ił s ię d o s ą d u w S z t u m ie z w n io s k ie m o w y d a n ie o r z e ­ c z e n ia z a l e c a j ą c e g o U r z ę d o w i S t a n u C y w iln e g o w S z t u m ie d o k o n a n ia z a p is u w m e t r y c e u r o d z o n e g o w d n iu 21 lip c a 1933 r., n r r e j. 83 im io n M ie c z y s ła w J e r z y w b r z m ie n iu p o ls k im . D e c y z j a s ą d u , ( w y r o k z 19.9.1933 r.) p o s z ła o c z y ­ w iś c ie p o m y ś li a d m in is t r a c j i p a ń s t w o w e j z u z a s a d n ie n ie m , iż im io n a M ie ­ c z y s ła w , J e r z y m a ją o d p o w ie d n ik i n ie m ie c k ie : M iz y s la u s , G e o r g i w ta k im b r z m ie n iu n a le ż y j e z a p is a ć d o m e t r y k i d z ie c k a . O d w y r o k u w y d a n e g o p r z e z są d w S z t u m ie o j c ie c o d w o ła ł s ię d o S ą d u Z ie m s k ie g o (L a n d g e r ic h t) w E lb lą ­ g u . R o z p r a w a o d b y ła s ię 30 g r u d n ia 1933 r., z w y r o k ie m n i e m a j ą c y m d o t y c h ­ c z a s p r e c e d e n s u . S ą d Z ie m s k i w E lb lą g u o r z e k ł p o m y ś li p o w o d a i w y d a ł z a le c e n ie , a b y im io n a M ie c z y s ła w J e r z y w p is a n o d o m e t r y k i u r o d z e n ia d z ie c ­ k a w b r z m ie n iu p o ls k im . W u z a s a d n ie n iu w y r o k u p o w ie d z ia n o s łu s z n ie , ż e w y b ó r im io n d la d z ie c i j e s t p r z y w il e j e m w y n i k a j ą c y m z p r a w a w y c h o w a w ­ c ó w , w ty m ' w y p a d k u r o d z ic ó w . P o w o ła n o s ię r ó w n ie ż n a li c z n e w y p o w ie d z i 'H it le r a n a t e m a t p o s z a n o w a n ia p r a w n ie n ie m ie c k i e j lu d n o ś c i w N ie m c z e c h i p o t ę p ia j ą c y c h d o t y c h c z a s o w e m e t o d y g e r m a n iz o w a n ia s iłą o b y w a t e li n i e ­ m ie c k ic h o b c e j n a r o d o w o ś c i. A le z w y r o k ie m S ą d u Z iè m s k ie g o w E lb lą g u n ie z g o d z iły s ię w ła d z e a d m in is t r a c y j n e , r e je n c j a w K w id z y n ie . Z a ło ż o n o s p r z e c iw i s p r a w a z n a la z ła s ię n a w o k a n d z ie S ą d u A p e la c y j n e g o w B e r lin ie , k t ó r y w y r o k e l b l ą s k i u c h y lił. R ó w n o c z e ś n ie Z w ią z e k P o l a k ó w w N ie m c z e c h z w r ó c ił s ię d o M in is t e r s t w a S p r a w i e d liw o ś c i i d o M in is t e r s t w a S p r a w W e ­ w n ę t r z n y c h R z e s z y z in t e r w e n c j ą n a p o s t ę p o w a n ie w ła d z r e j e n c j i k w i d z y ń ­ s k ie j i r e j e n c j i o ls z t y ń s k i e j . A le w s p o r z e t y m w y m ie n io n e m in is t e r s t w a n ie z a j ę ł y s t a n o w is k a j a s n e g o i z d e c y d o w a n e g o , a d a ły d o z r o z u m ie n ia , ż e w te j s p r a w ie m u s i s ię w y p o w ie d z ie ć S ą d N a j w y ż s z y R z e s z y i n a j w y ż s z e c z y n n ik i p o lit y c z n e . M in is t e r s t w o s t a ło n a s t a n o w is k u , ż e w y r o k j e d n e g o s ą d u w p r z e d ­ 395

m io t o w e j s p r a w ie n ie m o ż e b y ć p o d s t a w ą d o u o g ó ln ie n ia m ia r o d a j n e g o s t a ­ n o w is k a 3. T y m c z a s e m w y r o k S ą d u Z ie m s k ie g o w E lb lą g u d o s t a w s z y s ię n a ła m y p o l ­ s k ie j p r a s y w N ie m c z e c h w y w o ł a ł w k o ła c h p o ls k ie j lu d n o ś c i z r o z u m ia łe , j y w e z a in t e r e s o w a n ie . W O ls z t y n ie o s w o j e p r a w a u p o m in a ł s ię F r a n c is z e k B a r c z d o m a g a ją c s ię z a p is u im io n d z ie c i w b r z m ie n iu p o ls k im . D o s ą d u w O l­ s z t y n ie , z ż ą d a n ie m k o r e k t y im io n , p o ra z w t ó r y z w r ó c ił s ię o jc ie c M ie c z y ­ s ła w a J e r z e g o M a le w s k ie g o . S ą d O k r ę g o w y w O ls z t y n ie s k a r g ę J . M a l e w ­ s k ie g o o d r z u c ił, a S ą d Z ie m s k i w O ls z t y n ie w y r o k p ie r w s z e j in s t a n c j i z a ­ t w ie r d z ił, o b c ią ż a ją c w d o d a tk u p o w o d a k o s z t a m i s ą d o w y m i w w y s o k o ś c i 200 m a r e k . O d r z u c o n o te ż s t a r a n ia F r a n c is z k a B a r c z a , w d o d a tk u u k a r a n o go g r z y w n ą i w ię z ie n ie m za to , ż e c h w ilo w o t r z e c ie m u z k o le i d z ie c k u , s y n o w i, n ie d a ł ż a d n e g o im ie n ia , n ie c h c ą c d o p u ś c ić , b y d o m e t r y k i w p is a n o S t a n i­ s la u s , a n ie S t a n is ła w . W z m o g ły s ię r ó w n ie ż n a c is k i p o lic j i n a J a n a B o e n ig k a , k tó r e g o s y n , u r o d z o n y w S z t u m ie , ju ż od p a r u la t f o r m a ln ie n ie m ia ł im ie n ia .

W m a r c u 1934 r. w S ą d z ie A p e la c y j n y m w B e r lin ie z n a la z ły s ię w s p r a ­ w ie p o ls k ic h im io n d w a o d w o ła n ia , a m ia n o w ic ie : r e je n c j i w K w id z y n ie od 4vyrok u S ą d u Z ie m s k ie g o w E lb lą g u i d r u g ie , J. M a le w s k ie g o od w y r o k u S ą d u Z ie m s k ie g o w O ls z t y n ie . P o z a s ię g n ię c iu o p in ii r z e c z o z n a w c ó w s la w is t y k i U n i w e r s y t e t u K r ó le w ie c ­ k ie g o , są d a p e la c y j n y w y d a ł S a lo m o n o w y w y r o k , n ie w n o s z ą c p r a k t y c z n ie n ic z e g o n o w e g o . O r z e k ł, ż e im io n a o b c e , a le m a j ą c e w t łu m a c z e n iu n ie m ie c k ie o d p o w ie d n ik i, j a k p o ls k ie im ię J e r z y m a n ie m i e c k ie G e o r g , w p i s y w a ć n a le ż y w b r z m ie n iu n ie m ie c k im . P r a k t y c z n ie w ię c p o s t ą p io n o ta k , j a k s o b ie ż y c z y ła a d m in is t r a c j a p a ń s t w o w a i j a k to od la t s t o s o w a n o . W o d n ie s ie n iu d o ta k ic h im io n ja k M ie c z y s ła w są d a p e la c y j n y z a j ą ł o d m ie n n e s t a n o w is k o , s t w i e r d z a ­ ją c, że s ło w o to n a w e t w z n ie m c z o n e j f o r m ie n a M iz ie s la w , c z y M iz ie s la u s w y r a ź n ie p o ls k ie g o c h a r a k te r u n ie z m ie n ia i w o b e c te g o w p i s y w a ć j e n a le ż y w b r z m ie n iu p o ls k im . Z t a k im u z a s a d n ie n ie m S ą d A p e la c y j n y w B e r lin ie p r z e k a z a ł s p r a w y s ą d o m n iż s z e j in s t a n c j i d o p o n o w n e g o r o z p a t r z e n ia . N a tej p o d s t a w ie S ą d O b w o d o w y w S z t u m ie n a p o s ie d z e n iu 17 w r z e ś n ia 1934 r. o r z e k ł, ż e w m e t r y c e u r o d z e n ia n r r e j. 83 z 21.7.1933 r. s y n a J a n a B o e n ig k a w p is a ć n a le ż y im io n a M ie c z y s ła w G e o r g . S p r z e c iw ił s ię t e m u z k o le i o jc ie c d z ie c k a , o d w o łu j ą c s ię d o S ą d u Z ie m s k ie g o w E lb lą g u . S ą d Z ie m s k i w E l­ b lą g u n ie p o d z ie la ł in t e r p r e t a c j i s p r a w y , a n i s e n t e n c j i S ą d u A p e la c y j n e g o w B e r lin ie , je d n a k u le g ł i w y r o k p ie r w s z e j in s t a n c j i z a t w ie r d z ił. R z e c z g o d n a u w a g i, ż e S ą d Z ie m s k i w E lb lą g u z w r ó c ił s ię d o r z e c z o z n a w c ó w s la w is t y k i U n iw e r s y t e t u w K r ó le w c u o p o n o w n ą o p in ię w te j s p r a w ie , p r z y c z y m p o s t a ­ w io n o w y r a ź n e p y t a n ie , c z y im io n a M ie c z y s ła w J e r z y m o g ą b y ć p is a n ą / ja k o w y r a z łą c z o n y , p o d w ó j n y , ja k A n e m a r ie , lu b L ie s e - L o t t e itp . R z e c z o z n a w c y p o d z ie la li te n p o g lą d . W ty m w y p a d k u o b y d w a w y r a z y , M ie c z y s ła w J e r z y , łą c z o n e „ M ie c z y s ła w - J e r z y ” m u s ia ły b y b y ć w p i s a n e w b r z m ie n iu p o ls k im . 3 D e r P r e u s s is c h e M in is t e r d. I n n e m 1. В 22/49 d e n 14.3.1934 an d e n B u n d d e r P o le n e. V . B e r lin N W 7. A u f d ie E in g a b e v o m 3.3.1934 — D e r B e s c h lu s s d e s L a n d g e r ic h t s in E lb in g v o m 30 D e z e m b e r 1933 s t e h t , w i e I h n e n b e k a n n t i s t , m i t d e r R e c h t s s p r e c h u n g d e s K a m m e r g e r i c h t s n ic h t in E in k la n g . E s e r s c h e in t b e d e n k l ic h , d a s O r t e il e in e s e i n z e l n e n G e r ic h ts z u r G r u n d la g e f ü r e in e a ll g e m e in e P r a x i s z u m a ­ c h e n . I c h h a b e d a h e r g e g e n d e n B e s c h lu s s B e s c h w e r d e e i n le g e n la s s e n , u m e in e h ö c h s t r i c h te r li c h e E n ts c h e id u n g h e r b e iz u f ü h r e n , o b d ie F r a g e d e r E in tr a ­ g u n g v o n V o r n a m e n in a u s l ä n d is c h e r S p r a c h e u n t e r d e n h e u tig e n V e r h ä l t n i s ­ s e n a n d e r s e n ts c h ie d e n w e r d e n m u s s , a ls b is h e r . B e v o r d ie s e E n ts c h e id u n g e r g a n g e n i s t , s e h e ic h z u e i n e r a ll g e m e in e n A n w e is u n g a n d ie S t a n d e s b e a m ­ t e n k e i n e n A n la s s . K u lt u r w e h r - S o n d e r h e f t , 1934, 8— 10, s. 448.

B y ło to p o m y ś li z a i n t e r e s o w a n y c h r o d z ic ó w . Z ta k im w n i o s k i e m z w r ó c o n o s ię d o S ą d u O b w o d o w e g o w S z t u m ie o s p o w o d o w a n ie z a p is u im io n w ta k im b r z m ie n iu w m e t r y c e u r o d z e n ia . S ą d u w z g lę d n ił w n i o s e k r o d z ic ó w w y r o k ie m z 18 lu t e g o 1935 r. P is m e m z 5 m a r c a 1935 r. o j c ie c d z ie c k a , p o w o łu j ą c s ię n a w s p o m n ia n y w y r o k , z w r ó c ił s ię d o U r z ę d u S t a n u C y w iln e g o w S z t u m ie o n a ­ d e s ła n ie o d p is u m e t r y k i u r o d z e n ia s y n a , M i e c z y s ła w a - J e r z e g o . Z o d p o w ie d z i b u r m is t r z a S z t u m u , z 11 m a r c a 1935 r. w y n i k a , ż e w y r o k s ą d u j e s z c z e n ie j e s t p r a w o m o c n y , o r a z ż e n ie m a j e s z c z e d e c y z j i r e j e n c j i w K w i d z y n i e 4.

R e j e n c j a k w id z y ń s k a , co b y ło d o p r z e w id z e n ia , z o r z e c z e n ie m S ą d u O b w o ­ d o w e g o w S z t u m ie s ię n ie z g o d z iła . Z a ło ż o n o s p r z e c iw . T a k w i ę c s p r a w a ta z n a la z ła s ię p o r a z t r z e c i n a w o k a n d z ie S ą d u Z ie m s k ie g o w E lb lą g u . W y r o ­ k ie m z 17 k w i e t n ia 1935 r. S ą d Z ie m s k i w E lb lą g u u c h y lił o r z e c z e n ie s ą d u s z t u m s k ie g o i p o s t a n o w ił z a p is a ć z g o d n ie z s u g e s t ią S ą d u R e w iz y j n e g o w B e r ­ li n i e , a w ię c „ M ie c z y s ła w G e o r g ”. Z ty m p o s t a n o w ie n ie m z g o d z iła s ię r ó w ­ n ie ż r e je n c j a w K w id z y n ie , n a t o m ia s t n ie w y r a z i li z g o d y r o d z ic e , n a j b a r d z ie j d o t e g o u p r a w n ie n i. N ie p o m o g ły t e ż p r o t e s t y Z w ią z k u P o l a k ó w w N ie m c z e c h . N a d e c y z j i r e j e n c j i w K w id z y n ie , o p a r te j o w y r o k s ą d u z 17 k w i e t n ia 1935 r., n a m a r g in e s ie m e t r y k i u r o d z e n ia n r r e j. 83 b e z im ie n n e g o s y n a J . B o e n ig k a , u r z ę d n ik s t a n u c y w il n e g o w d n iu 4 p a ź d z ie r n ik a 1935 r. z a n o t o w a ł: „ A u f C ru n c l d e s B e s c h lu s s e s d e s L a n d g e r ic h t s E lb i n g v o m 17 A p r i l 1935 — A k te n z e i c h e n 3 t. 197/35 — 2 111.6/33 w e r d e n d e m K i n d e d e s L e h r e r s B o e n ig k d ie V o r n a m e n - M i e c z y s l a w G e o r g b e i g e le g t . W y m ij a j ą c o w c ią ż o d p o w ia d a ło M in is t e r s t w o S p r a w W e w n ę t r z n y c h R z e s z y n a lic z n e , w t y m p r z e d m io c ie , in t e r w e n c j e Z w ią z k u P o l a k ó w w N ie m c z e c h . W śró d w ie l u p r a w n ik ó w n ie m i e c k ic h n a te n t e m a t is t n ia ła , co n a le ż y p o d k r e ś lić , w y r a ź n a r ó ż n ic a z d a ń , j a k n p . p o m ię d z y S ą d e m Z ie m s k im w E lb lą g u i w O ls z t y n ie , a t a k ż e p o w s t a ła o d m ie n n o ś ć w in t e r p r e t o w a n iu s p r a w y w S ą d z ie A p e la c y j n y m w B e r lin ie o r a z w ś r ó d d o r a d c ó w M i n is t e r s t w a S p r a w W e w n ę t r z n y c h R z e s z y . (B r a n d is , M a s s f e lle r ) .

P r z e b ie g s p r a w y s z t u m s k ie j , c z ę ś c io w e o s ią g n ię c ie c e lu d o d a ło b o d ź c a do p o d j ę c ia od n o w a s t a r a ń o z m ia n ę s t a n o w is k a s ą d u i w ła d z h it le r o w s k ic h w O ls z t y n ie . N a w o k a n d z ie s ą d u 13 i 29 k w i e t n ia 1935 r. z n a la z ły s ię p o n o w n ie s p r a w y M ie c z y s ła w a J e r z e g o M a le w s k ie g o i T a d e u s z a J a n a B o e n ig k a . D o w ła d z a d m in is t r a c y j n y c h s k ie r o w a n o s p r a w y W o j c ie c h a , F r a n c is z k a , J ó z e fa i B o g u m iły H e le n y B a r c z ó w , w s z y s t k ie z ż ą d a n ie m o z a p is im io n w b r z m ie n iu p o ls k im . O d p o w ie d z i i ty m r a z e m b y ły n e g a t y w n e z m o t y w a c j ą t a k ą s a m ą , ja k p o p r z e d n io . W r e s z c ie w s z y s t k ie t e s p r a w y z n a la z ły o d b ic ie w m e m o r ia le R a d y N a c z e ln e j Z w ią z k u P o l a k ó w z ło ż o n y m d o r ą k H it le r a i m in is t r a s p r a w w e w n ę t r z n y c h R z e s z y , F r ic k a , w d n iu 5 lis t o p a d a 1937 r . 5. U z y s k a n o w p r a w ­ d z ie p r z y r z e c z e n ie , ż e s łu s z n e p r a w a p o ls k ie j m n ie j s z o ś c i b ę d ą u w z g lę d n io n e i p o s z a n o w a n e , le c z o g o ło s ło w n o ś c i te g o p r z y r z e c z e n ia w k r ó t c e P o l a c y p r z e ­ k o n a li s ię r a z j e s z c z e . H i t le r o w s k a z a c ie k ło ś ć r a c z e j p r z y b r a ła n a s ile , ta k ż e ju ż w m a r c u 1938 r. Z w ią z e k P o l a k ó w w N ie m c z e c h b y ł z m u s z o n y p o n o w ić m e m o r a n d u m . O p r ó c z s p r a w y im io n i n a z w is k p o ls k ic h , in t e r w e n i o w a n o r ó w n ie ż p r z e c iw u s u w a n iu p o ls k ic h n a z w m ie j s c o w o ś c i. O to w y j ą t e k m e m o r a n d u m d o t y c z ą c y t e j o s t a t n ie j s p r a w y : „ J a k p r z e d t e m , ta k i n a d a l p o ls k ie n a z w y m ie j s c o w o ś c i z m ie n ia s ię u r z ę d o w o n a f o r m ę n ie m i e c k ą , p r z e z co p r a s t a r e w a r t o ś c i k u l ­ t u r a ln e n a r o d u p o ls k ie g o , k t ó r e w y r a ż a j ą s ię t e ż w p o ls k ic h n a z w a c h m i e j ­ s c o w o ś c i, są n is z c z o n e ”. 6 A le i to m e m o r a n d u m p o z o s t a ło b e z e c h a . P r e z y d e n t r e j e n c j i o ls z t y ń s k ie j w k o le j n e j o d p o w ie d z i n a in t e r w e n c j ę w s p r a w i e p o ls k ic h 4 K u lt u r w e h r , 1935/36, w y d . z b io r o w e , s. 152. 5 K u lt u r w e h r , 1934, s s . 439— 445. 397

im io n w p iś m ie z 24 w r z e ś n ia 1938 r. (z n a k I S A 6 1 -6 ) p o s łu ż y ł s ię z n a n y m t w ie r d z e n ie m o p r o w a d z e n iu k s ią g e w id e n c y j n y c h w j ę z y k u n ie m ie c k im , ż e o d n o s i s ię to b e z w a r u n k o w o d o f o r m y z a p is u i m i o n Ga. N ie z m ie n n e s t a n o w is k o z a j m o w a ło te ż M in is t e r s t w o S p r a w W e w n ę t r z n y c h R z e s z y . W p iś m ie z 25 p a ź d z ie r n ik a 1938 r., z n a k 1 d В 78т5615 d o Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h w s p r ą w ie im io n T a d e u s z a J a n a B o e n ig k a M in is t e r s t w o p o w o łu j ą c s ię n a s w ó j w ła s n y o k ó ln ik d o p r e z y d e n t ó w r e j e n c j i w k w e s t i i d o ­ p u s z c z a ln o ś c i z a p is u im io n n ie n ie m ie c k ic h d o m e t r y k u r o d z in , p o d k r e ś la ło , ż e n ie n ie m ie c k i e im io n a d la o b y w a t e li n ie m ie c k ic h m o g ą b y ć p r z y j ę t e t y lk o w w y j ą t k o w y c h w y p a d k a c h 7. A le t e ż n ie u s t ę p liw a b y ła p o s t a w a p o ls k ie j s p o ­ łe c z n o ś c i, d o p o m in a ją c e j s ię s ta n o w c z o p o s z a n o w a n ia je j s łu s z n y c h p r a w .

W p o ło w ie 1938 r. w p r a s ie f a c h o w e j R z e s z y p o j a w i ły s ię k r y t y c z n e u w a g i o d n o s z ą c e s ię d o p r a k t y k u r z ę d ó w s t a n u c y w iln e g o w s p r a w ie f o r m y z a p is u n ie n ie m ie c k ic h im io n . W s p ó łt w ó r c y n o w e j u s t a w y o u r z ę d a c h s t a n u c y w i l ­ n e g o , B r a n d is i M a s s f e lle r , w a r t y k u le : D a s n e u e P e r s o n e n s t a n d s g e s e t z — k r y ­ t y c z n ie w y p o w ie d z ie l i s ię o w p r o w a d z a n iu n ie m ie c k ie j p is o w n i n ie n ie m ie c k ic h im io n . P o d d a n o r ó w n ie ż k r y t y c e o r z e c z n ic t w o s ą d ó w w t y m p r z e d m o c ie , k t ó r e p a r a g r a f o w i 11 s ta r e j u s t a w y p r z y p is a ło z n a c z e n ie , j a k ie g o n ie p o s ia d a ł. Z o s t a ły w ię c p o d w a ż o n e p o d s t a w y p r a w n e w ie l o le t n ic h p r a k t y k p r u s k ie j a d m in is t r a c j i8. N o w ą in t e r p r e t a c j ą p r z e p is ó w p r a w a ż y w o z a in t e r e s o w a ła s i ę s t r o n a p o l ­ s k a . W o p a r c iu o t e b a r d z ie j t r z e ź w e g ło s y , w y s t ą p io n o n a d r o g ę s ą d o w ą p o ­ n o w n ie z ż ą d a n ie m d o p e łn ie n ia k o r e k t y p is o w n i im io n d z ie c i, z g o d n ie z w o lą 6 P o la k w N ie m c z e c h , 1938, n r 7, ss. 1— 16. 6a K u lt u r w e h r , 1938, V ja h r 3. O d p o w ie d ź p r e z y d e n t a r e j e n c j i w O ls z t y n ie n a p e t y c j ę w s p r a w ie k o r e k t y im io n T a d e u s z a J a n a B o e n ig k a : A l l e n s t e i n , d e n 2 4 S e p t. 38 D e r R e g i e r u n g s p r ä s i d e n t 1 S A 6 1 -6 A u f d ie E in g a b e v o m 5.9.1938 a n d e n H e r r n L a n d r a t in A l l e n s t e i n N a c h P a r . 2 d e r e r s t e n V e r o r d n u n g z u r A u s f ü h r u n g d e s P e r s o n e n s t a n d s g e s e t z e s v o m 19 5 1938 (R .G .B l. I S 533) w e r d e n d i e P e r s o n e n s t a n d s b ü c h e r in d e u ts c h e r S p r a ­ c h e g e f ü h r t . D ie s e m G r u n d s a tz e n t s p r i c h t e s , d a s s e in V o r n a m e , f ü r d e n e in e a n e r k a n n t e d e u ts c h e S p r a c h f o r m b e s te h t , a u c h in d ie s e r F o r m in d a s S t a n ­ d e s r e g is te r e i n z u tr a g e n i s t . D a n a c h s in d V o r n a m e n , f ü r d i e s o w o h l e in e d e u ts c h e a ls a u c h e in e f r e m d s p r a c h ig e F o r m b e s t e h t , n u r in d e r d e u ts c h e n S p r a c h f o r m in d a s S t a n d e s r e g i s t e r e i n z u tr a g e n . F ü r d ie E in tr a g u n g I h r e s a m 8.4.1932 in A l l e n s t e i n g e b o r e n e n K i n d e s T h a d ­ d ä u s J o h a n n m u s s t e d a h e r s t a t t d e r p o ln is c h e n d ie d e u ts c h e S c h r e i b w e i s e g e w ä h l t w e r d e n . D a d u r c h w i r d d ie M ö g lic h k e it s ic h i m P r i v a t v e r k e h r d e r p o ln is c h e n F o r m d e s N a m e n s z u b e d ie n e n n ic h t b e e in tr ä c h tig t . I h r e m A n t r a g e i s t s e in e r Z e it, s o w e i t d ie B e s ti m m u n g e n im A . (4) d e s R u n d e r la s s e s ' d e s H e r r n R e i c h s m in is te r s d e s I n n e r n v o m 18.81938 (R . V . B l. і V . S . 1345) e s z u l a s s e n , a u c h e n ts p r o c h e n w o r d e n , d a d e r N a m e T h a d d ä u s k e i n d e u ts c h e r V o r n a m e is t. E in B e r ic h t ig u n g s v e r f a h r e n g e m ä s s P a r . P a r . 47 u n d 48 d e s P e r s o n e n ­ s t a n d s g e s e t z e s v o m 3.11.1937, k a n n , e b e n s o w i e d a s s e in e r Z e i t a u f G r u n d d e s G e s e t z e s v o m 6.2.1875 d u r c h g e f ü h r te V e r f a h r e n k e i n e n E r f o lg h a b e n . 7 R u n d e r la s s d e s R e ic h s m in is t e r s d e s I n n e r n v o m 18.8 .1 9 3 8 -L d 4 2 - X 38-5501 b -R M B L .l.V .S .1 9 4 5 — N ic h td e u t s c h e V o r n a m e n d ü r f e n f ü r K i n d e r d e u ts c h e r S t a a ts a n g e h ö r ig e n n u r z u g e la s s e n w e r d e n , w e n n e in b e s o n d e r e r G r u n d d ie s g e r e c h t f e r t i g t . 8 B r a n d i s , M a s s f e 11 e r, P a r . 2 a b s. 1 d e r e r te n A u s f e r t ig u n g s v e r o r d ­ n u n g e n t s p r ic h t d e m P a r . 1 d e r a lt e n A u s f ü h r u n g s - V o r s c h r if t e n D u r c h d ie R e c h t s p r e c h u n g h a t t e P a r . 11 A b s a t z 1 d e r a lt e n A u s f ü h r u n g s V o r s c h r if t e n e in e B e d e u t u n g e r la n g t, d i e i m n ic h t z u k a m . A u s d i e s e r V o r s c h r if t i s t u . a. g e f o l g e r t w o r d e n , d a s s f ü r e in e n V o r n a m e n , f ü r d e n e s e in e f r e m d e u n d e in e d e u ts c h e S p r a c h f o r m g ib t , d i e d e u ts c h e F o r m a n z u w e n d e n s e i. E in e s o w e i t ­ g e h e n d e B e d e u t u n g k a n n d e m P a r . 2 A b s . 1 d e r e r s te n A u s f ü h r u n g s V e r o r d

-r o d z ic ó w . N a -r e s z c ie , p o w ie l u la t a c h w a lk i, -r e z u lt a t b y ł p o z y t y w n y . D e c y z j ą S ą d u Z ie m s k ie g o w O ls z t y n ie , w m e t r y c e M ie c z y s ła w a J e r z e g o M a le w s k ie g o , n r r e j. 853 z 1930 r. d o k o n a n a z o s t a ła k o r e k t a im io n z M ie t y s la u s G e o r g , n a M i e c z y s ła w J e r z y s. D e c y z j ą S ą d u O k r ę g o w e g o w O ls z t y n ie , im io n a T h a d d ä u s J o h a n n B o e n ig k s k o r y g o w a n o n a T a d e u s z J a n , N r r e j. 262, r. 1932 10. P o d o b n ie d o k o n a n o k o r e k t w z g lę d n ie z a p is ó w i w in n y c h w y p a d k a c h . T a k w ię c c e l z a s a d n ic z y , p r z e ło m w g e r m a n iz a t o r s k ic h p r a k t y k a c h n a t y m j e d n y m o d c in k u z o s t a ł w y w a l ­ c z o n y . J A N B O E N I G K S T R U G G L E F O R F R E E C H O IC E O F C H R I S T I A N N A M E S F O R P O L IS H C H I L D R E N I N G E R M A N Y I N T H E Y E A R S 1920— 1939 S u m m a r y P o l is h p o p u la t io n in E a s t P r u s s ia , S ile s i a a n d t h e L a n d o f L u b u s z h a n d e d o v e r it s P o l is h t r a d it io n f r o m g e n e r a t io n t o g e n e r a t io n — in s p i t e o f th e f a c t , t h a t P r u s s ia n a u t h o r it ie s d id t h e ir b e s t t o a n n i h ila t e P o l is h n e s s in t h e s e p r o v in c e s . N o t o n ly w a s P o l is h la n g u a g e e lim in a t e d f r o m p u b lic li f e , b u t a t t e m p t s w e r e m a d e to e l im in a t e it f r o m p r iv a t e l i f e a s w e ll . P o l is h p la c e - n a m e s w e r e c h a n g e d in t o G e r m a n o n e s . E v e n P o l is h s u r n a m e s w e r e u n ­ l a w f u l l y G e r m a n iz e d , a s f o r in s t a n c e S o k o ł o w s k i in t o F a lk e , G r o c h o w s k i in t o G r o th e e tc . S in c e 1875 i.e . s in c e t h e p r o m u lg a t io n o f a d e c r e e o n r e g is t r y o f f ic e s , c h ild r e n w e r e to b e g iv e n G e r m a n C h r is t ia n n a m e s o r P o l is h n a m e s in t h e ir G e r m a n iz e d f o r m . T h e a b o v e m e n t io n e d d e c r e e s a id : „ R e g is t e r s o f b ir th s , m a r r ia g e s a n d d e a t h s a r e to b e k e p t in G e r m a n ” (p a r. 11, 1). I n s t r u ­ c t io n s in t r o d u c t in g t h is d e c r e e w e r e m o r e e x p li c it : P o l is h n a m e s g iv e n to c h ild r e n b y t h e ir p a r e n t s w e r e to b e e n t e r e d in t h e r e g is t e r in G e r m a n . P o l is h p o p u la t io n in t h e w h o l e o f G e r m a n P o la n d c o n t e n d e d t h is p r a c t ic e , b u t in v a in . A f t e r 1920 w h e n t h e a n t i- P o l is h c o u r s e in t h e e t h n ic a l ly P o l is h p r o v in c e s t h a t r e m a in e d in G e r m a n y g r e w in it s in t e n s it y , t h e P o l e s u n d e r t o o k a d e ­ s p e r a t e s t r u g g le fo r t h e ir r ig h t s . G iv in g s e v e r a l t y p ic a l e x a m p le s t h e a u t h o r s h o w s h o w t h e y s t r o v e f o r P o l is h n a m e s b e in g e n t e r e d in t h e b ir t h c e r t i f i ­ c a t e s o f t h e ir c h ild r e n . T h e p r o c e s s o f G e r m a n iz in g e v e r y t h i n g t h a t w a s n o t G e r m a n w a s p e r ­ f e c t e d b y t h e N a z is . T h e n o v e ls o f 1937 a n d 1938 to t h e d e c r e e o f 1875 f o r ­ n u n g z u m P e r s o n e n s t a n d s g e s e t z n ic h t b e i g e le g t w e r d e n . W e lc h e V o r n a m e n e i n e m K i n d e g e g e b e n w e r d e n k ö n n e n , w i r d d u r c h d a s m a t e r i e l l e N a m e n s ­ r e c h t , n ic h t d u r c h P a r . 2 A b s . 1 d e r e r s t e n A u s f ü h r u n g s - V e r o r d n u n g z u m P e r s o n e n s t a n d s g e s e t z b e s t i m m t . . . Z a „ K u lt u r w e h r ” , 1938, V jh r 3, s. 151. 9 - c T . 269/38 --- 111 3 /3 4 - B e s c h lu s s . I n d e r P e r s o n e n s t a n d s s a c h e d e s a m 2 5.12.1930 in A U e n s t e in g e b o r e n e n M i e c z y s ł a w J e r z y M a l e w s k i w i r d a u f d ie B e s c h w e r d e v o m 13 S e p t e m b e r 1938 d e s V a t e r s J u lia n M a l e w s k i in A U e n s te in , J o a c h im s t r a s s e 8, g e g e n B e s c h lu s s d e s A m t s g e r i c h t s in A U e n s t e in v o m 27 J u li 1935 d e r a n g e f o c h te n e B e s c h lu s s a b g e ä n d e r t. D e r S t a n d e s b e a m t e in A U e n s t e in w i r d a n g e w ie s e n , d i e E in tr a g u n g v o m 29.12.1930 z u N r . 853 d e s G e b u r t s r e g i s t e r s d a h in z u b e r ic h t ig e n , d a s s d e r N a m e d e s K i n d e s M ie c z y s ł a w J e r z y la u te t. K u lt u r w e h r , V jh r 4, s s . 200— 205, 1938 r. 10 -2 111 1 4 /3 5 - B e s c h lu s s D ie E in tr a g u n g i m G e b u r t s r e g i s t e r d e s S ta n d e s ­ a m t s in A U e n s t e in , J a h r g a n g 1932, U r k u n d e 262, i s t d u r c h B e s c h r e ib u n g υ ο ΐ - g e n d e n V e r m e r k s z u b e r i c h t i g e n : A u f A n o r d n u n g d e s A m t s g e r i c h t s in A U e n ­ s t e i n w i r d b e r ic h t e n d v e r m e r k t , d a s s d i e V o r n a m e n d e s K i n d e s T a d e u s z J a n la u te n . „ K u lt u r w e h r ” , 1938, V jh r 4, s. 154. 399

b a d e to e n t e r in t h e r e g is t e r n o t o n ly P o l is h n a m e s b u t a ls o n a m e s o f P o lis h o r ig in c o m m o n in t h e s e d is t r ic t s . W h e n a r e g is t e r o f f ic e r e f u s e d to e n t e r a P o l is h n a m e irç t h e b ir th c e r t i ­ f ic a t e , m a n y P o l is h f a m il ie s c o m m e n c e d a c t io n s a t la w . T h e y la s t e d fo r y e a r s . T h e P o l e s h a d t h e ir p r o t e c t o r in t h e U n io n o f P o le s in G e r m a n y . I n 1937 a n d 1938 s o m e o f t h e p la in t if f s a c h iv e d t h e ir en d . I t w a s p o s s ib le o n ly b e c a u s e u n d e r t h e p r e s s io n o f p u b lic o p in io n in P o la n d th e h ig h e s t le g a l a n d p o lit i c a l a u t h o r it ie s o f t h e T h ir d R e ic h d e c id e d t h a t f o r p r o p a g a n d a r e a s o n s t h is c o u r s e w a s a d v is a b le . T h is a r t ic le w a s b a se d o n t h e r e g is t e r s o f b ir th o f th e r e g is t r y o f f ic e s a t S z t u m (N r 83/1933) a n d a t O ls z t y n (N o 853/1931, 189/1929, 262/1932, 256/1931) a n d o t h e r d o c u m e n ts .