Wprowadzenie do metody analizy i projektowania systemów informacyjnych (SADT) w przedsiębiorstwie

Pełen tekst

(1)2001. Angelika Wodecka-Hyjek Katedra Metod O,g".I"a'll I Zarzqdzanla. Wprowadzenie do metody analizy i projektowania systemów iIlformacyjnych (SADT) w przedsIębiorstwie l. Geneza I podstawowe. założenia. metody. SADT (structured analysis and design technique) - metoda analizy i projektowania systemów informacyjnych w przedsiębiorstwie powstała w latach 60. w Stanach Zjednoczonych. Za jej twórcę uważa się Douglasa T. Rossa. W celach komercyjnych metodę zaczęto stosować od 1973 l'. W rozmaitych dziedzinach przemysłu, w lotnictwie, w telekomunikacji i projektach oprogramowania komputerowego oraz różnego rodzaju usługach (operacje kontroli bankowej, zarządzanie gotówką). Jedną z pierwszych wzmianek o metodzie można znaleźć w monografii A. Chauvet'a [1997, s. 134], dokładniejszą zaś charakterystykę podaje J. Czekaj [2000, s. 81]. Za pomocą diagramów SADT można przedstawić stan istniejący, dokonać analizy tegoż stanu oraz zaprojektować model ulepszony danego systemu informacyjnego. Sukces metody opiera się na pracy zespołowej, ciągłej dyskusji, ocenie i doskonaleniu modelu zarówno przez projektanta, jak i użytkownika.. 2. Zasady. formułowania. diagramów SAD'. l. Projektowanie diagramów ma charakter zstępujący (top-down). Podejście oznacza tworzenie systemu poprzez stopniowe, hierarchiczne dekomponowanie funkcji głównej systemu i wyodrębnienie kolejnych subdiagramów jako funkcji cząstkowych i elementów je tworzących w zależności od poziomu uszczegółowienia. zstępujące.

(2) 2. Diagram wyjściowy oznaczony jest liczbą lub literą, kolejne subdiagramy, traktowane jako dekompozycje diagramu wyjściowego, są konsekwentnie numerowane lub oznaczane literowo. 3. Każdy diagram ma swoją nazwę tożsamą z funkcją. 4. Diagramy połączone są strzałkami reprezentującymi dane o charakterze wejść, wyjść, mechanizmów lub kontroli. 5. Istnieje możliwość łączenia strzałek, jeśli reprezentują te same dane wpływające na różne diagramy.. ---.--+1'Ci:] L -__________~ ••~. 6. Wyróżnia się cztery rodzaje a) sprzężenie zwrotne. rełacji zachodzących. w systemie:. b) transformacja. c) proces sekwencyjny. d) proces paralelny. 7. Tworzenie pomocniczej dokumentacji technicznej, takiej jak: schematy, matryce, słowniki. skorowidze danych..

(3) Wprowadzellie do metody analizy i projektowania".. I. 3. OpracowanIe struktury systemu Model SADT (Iys. 1) jest zbiorem diagramów, uporządkowanych w drzewa strukturalne, używanych do opisu działania na różnych poziomach szczegóło wości. Sięgając do definicji systemu z analizy wartości można przyjąć, że system jest to kompłeks ełementów wzajemnie powiązanych ze względu na speł niane funkcje. Każdy system jest podsystemem jakiejś większej całości i zarazem stanowi nadsystem dla systemów niższego rzędu. Diagram wyjściowy zostaje zdekomponowany na następne subdiagramy, które mogą zostać przekształcone w kolejne, w zależności od poziomu lIszczegółowienia. Diagram wyjściowy określa funkcję główną systemu i powiązania ze świa tem zewnętrznym, podczas gdy kolejne diagramy opisują, co dzieje się Uak się dzi ała) przy wzras tającym poziomie uszczegółowienia . Każdy diagram składa się z następnych diagramów cząstkowych opisujących funkcje cząstkowe, połączonych ze sobą strzałkami reprezentującymi dopływ materiału, danych i informacji. "Dopływy" opisane przez strzałki odgrywają różne role w prowadzonej działalności. Role te można określić jako: - wejście: materiały, informacje wykorzystywane w trakcie prowadzenia działalności lub przekształcone w produkt wyjściowy, - kontroła: ograniczenia zewnętrzne i wewnętrzne określające funkcję i warunki jej realizacji (np. polityka firmy, mechanizmy prawne), - wyjście: rezultat działalności, - mechanizm: podmioty realizujące spełnianie funkcji. Każdy diagram, aby był bardziej czytelny powinien być wyposażony w szczegółowe objaśnienia funkcji reprezentowanej przez każdy diagram lub przez "zawartość" strzałki. Zestawienie objaśnień poszczególnych nazw diagramów cząstkowych i strzałek, zależne od specyfiki firmy, może być dołą czane do graficznej prezentacji diagramu i nosi nazwę glosariusz. Wzajemne powiązania pomiędzy określonymi diagramami dział ania opisane są na strzał kach, a sposób dekompozycji obrazuje funkcje i relacje na poszczególnych poziomach uszczegółowienia. Rozpoznanie struktury systemu zaczyna się od sformułowania podstawowego diagramu, określającego ogólnie prowadzoną działalność (rys. 2). Diagram ten można nazwać "diagramem wyjściowym" czyli podstawą projektowania kołejnych diagramów, będących uszczegółowieniem prowadzonej dzialałności na coraz niższych poziomach działania. Wierzchołek diagramu stanowi punkt wyjścia do konstruowania kolejnych wykresów, te zaś rozmieszczone hierarchicznie stają się coraz bardziej szczeg ółowe na każdym kolejnym poziomie. Sam diagram wyjściowy w zależności od rozpatrywanego systemu konkretyzuje się w różny sposób. Na przykład dla procesu "indywidualnego zwrotu nadpłaconego podatku" w jednej z amerykańskich firm księgowych diagram.

(4) wyjściowy przybiera postać przedstawioną na rys . 3'. Jednocześnie konkretyzując opisaną dzialalność należy zwrócić uwagę na następujące zagadnienia:. - jakie dzialania zostaną wlączone w przygotowanie procesu indywidualnego zwrotu podatku? Jakie będą relacje wzajemne? - w jaki spos6b firma zwróci nadpłacony podatek? - gdzie w procesie nastąpi kontrola? Co dokladnie skontrolujemy i kto to zrobi?. t. t. t. t. t. Rys. l . Dekompozycja diagramów w metodzie SADT Żródło: opracowanie własne na podstawie [Congram, Epelman 1995, s. 15].. Celem opracowania modelu jest zidentyfikowanie kolejności dzialań, które mają być wykonywane i ich wzajemnych relacji, aby zapewnić ciąglość aktualnego i dokładnego zwrotu nadplaconego podatku klientom. Każdy diagram cząstkowy zawarty w graficznej prezentacji modelu może stać się punktem wyjścia do budowy kolejnego subdiagramu. Korzys tając z przykladu procesu indywidualnego zwrotu podatku dekompozycją diagramu , Pr-zyklad podaję na podstawie opisu zawmtcgo w artykule [Congrnm, Epclman 19951..

(5) · do wyjściowego, będącą uszczegółowieniem następnego. poziomu. działalności,. jest subdiagram na rys. 4.. Kontrola. Wejście. •. Funkcje. Wyjście. AO. Mechanizm. Rys. 2. Diagram wyjściowy SADT Źródlo: (Collgram, Epelmnn 1995, s. II).. Polityka firmy. Regulacje podatkowe. i standardowe procedury. Uzupełnione. Aktualne informacje klientów o podatkn",cl.;..'_'>,"-~~I -. ł. -/-,r--l'~1. Proces indywidualnego 1---"-.... zwrotu podatku. Zbiór klientów. Praco\vnicy firmy. AO. zwroty podntku. i zbiór instrukcji. Zmodyfikowany zbiór klientów Biblioteka i inne źród la. Oprogramowanie. Rys . 3. Diagram wyjściowy procesu indywidualnego zwrotu podntku Źródlo: (Congram, Epelmnn 1995, s. 12).. Aby menedżer mógł znaleźć odpowiedź na coraz bardziej szczegółowe pytania, musi "deko mponować" działalność wykonywaną na poziomach nastę pujących po sobie poszczególnych diagramów cząstkowych. Każde uszczegółowienie, aby zostało dokładnie zrozumiane, powinno zawierać dokładny opis wyjaśniający postępowanie . Opis taki zawarty jest w "glosariuszu" dołącza nym zwykle do graficznej prezentacji modelu diagramu..

(6) Polityka f1nny. ~~d~dowep~ury. Aktualne infonnacje klientów o podatkach. /. \. , ,. ~. j.--Regulac:je podatkowe Zbiór podatków i instrukcji zwrotów. ~. Kompletowanie wniosków. Al. 1-. Zbiór klientów. Menedżer. organizator""". l. Zbiór . . ~ientów . z aktualnymi informacjami. L... Zbiór Przygotowanie klientów wersji 1_ iwniosrozliczenia ków A2. wstępnej. --+-. v. T. Klienci. \ Przygotowujący. Przegląd. Lo-. rozliczeń. A3. Kontroler. "-. Pannerl menadżerl. \.. organiz~tor. Mened~r. "-. Menedżer. t. wanym. zwrotem. f-. :... I~iblioteka. kOGuoIer. ~ zuregulo-. Zbiór klientów ze zwrotami podatkowymi. Opro-. Igramowanie. Pracownicy finny. Zmodyfikowany zbiór klientów. 4-. ~. Przedstawienie wniosków końcowych. A4. T. k. I--. Klienci z zastrzeze-. mami co do zwrotu. Rys. 4 . Dekompozycja procesu indywidualnego zwrotu podatku ŻIódlo:. [Congram. Epelman 1995, s. 13J.. '" ~ ~. ~. ~. ~. ~.

(7) t. -----,------~,~r-Prz~~e~gj,lą~d~ _. / . . ZblOr khentow i .aktualny~h mformacJl. zwrotów z roku. ubiegłego. A2I. 1:. Polityka f i r m y / I isrnndardowe r---L-------~--~-----------------------------------procedury Formy / podatków. Dane --. Zbiór klientów. l----. Regulacje podatkowe. 2-. :::::i~~::~. -----------1-----+-1 danych wyjś. ]-. ciowych A22. ''"-"". ą-. Porównanie. L--... danych z roku ubiegłego Przygotowujący. ł--. z danymi. aktualnyrru. I-. V. ""..,. Zbiór klientów i danych. A23. 1. ,.-"..--,-".-..., PrzebIeg ~ zwrotu \ -. Zwroty. wymagające. korekty. L. .... '---------+------------~ I i kontrola ~ dokładności I--~---+-ho~-~. V. Oprogramowanie. Zbió~~. klientów i instrukcji. A24 /. dotyczących. I--________________+--'z"w"r"o"'to,,·w"-+____--.J. Klienci zadający. pytania. Zbiór klietów. Weryfikacja z otrzyzwrotów manym otrzymanych zwrotem od klienta ~ A25. t. t. . . . . Kontroler. Rys. 5. Dekompozycja bloku A2 "przygotowanie wstępnej wersji rozliczenia" Źródło:. [Congram, Epelman 1995, s. 15].. '~~" "?".

(8) Glosariusz -. objaśnienia. do diagramu. wyjściowego. "proces indywidualnego zwrolU podatku". Al - Kompletowanie wniosków. Zbieranie i kompletowanie wniosków o zw rot nadpłaconego podatku od klientów. Weryfikacja i segregowanie wniosków według określonych kryreriów.. A2 - Przygotowanie ws tępnej wersj i rozliczenia. Zebranie aktualnych danych dotycZ<lcych podatków nadpłaconych. Rozliczenie zgodnie z obo wiązując ymi formami zwrotu, opracowanie wstępnej wersji rozliczeń i przekazanie ich klientom. W przypadku wyshlpienia niezgodności lub błę dó w wskazanych prlez. klientów powtórne przekazanie rozliczeli firmie księgowej .. A3 -. Przegl~d rozliczeń.. Dokonanie szczególowych korekl wniosków zwróconych przez klien-. tów, kontrola, uzupełni enie i ponowne przekazanie klientom. A4 - Przedstawienie wniosków końcowych . W sytuacji zas trzeżeń ze strony klienta co do zwrotu, ponowna kontrola i weryfikacja błędów. Przekazanie wniosków poprawionych i skontro~ lowanych do klientów .. 4. Metodyka budowy diagramów SADT Sposób budowy diagramów SADT ma zasadnicze znaczenie w procesie analizy i projektowania systemów informacyjnych w przed s iębiorstwie. Od efektów współpracy pomiędzy projektantem i użytkownikiem zależy w dużej mierze sukces zastosowania metody. Proponowana procedura tworzenia diagramów SADT przebiega w czterech następujących po sobie krokach: 1. Budowa diagramu wyjściowego. II . Dekompozycja szkicu . III . Przegląd szkicu dokonywany przez autora. IV. Przegląd szkicu dokonywany przez użytkowników. Krok I: Budowa diagramu wyjściowego. Na wstępie projektant wraz z klientem, którego projekt bezpośrednio dotyczy określają cel i funkcje główną systemu niezbędną do sporządzenia diagramu wyjściowego. Ponownie nawiązując do analizy wartości można założyć, że każdy system tworzony jest w celu zaspokojenia określonych potrzeb środowi ska zewnętrznego. Funkcja główna to rodzaj d ziałałności prowadzonej przez przedsiębiorstwa _ Zbiór danych określa informacje, które w trakcie budowy modelu będą miały charakter wejść, wyjść, kontroli i mechanizmów. Krok ll: Dekompoz:ycja szkicu . W trakcie budowy modełu następuje dekompozycja kolejnych subdiagramów w zależności od żądanego poziomu uszczegółowienia. Zasadniczą rolę odgrywa tu osoba projektanta czyli autora modelu. Krok III: Przeglqd szkicu dokonywany przez autora. Po zdekomponowaniu modelu do żądanego poziomu uszczegółowienia projektant dokonuje oceny krytycznej zaprojektowanego szkicu. Stara się on wyeliminować wszystkie błędy zanim projekt zostanie przekazany klientowi.. Krok IV: przegląda. Przeg ląd. szkicu dokonywallY przez. użytkownika. Użytkownik. szkic i przekazuje uwagi krytyczne autorowi modełu . Sukces SADT opiera s ię na szeregu uwag odnośnie projektu modelu wymienianych pomiędzy użytkownikiem a projektantem..

(9) do metody analizy;. I. Budowa diagramu wyjściowego:. ł. Określenie 2, Określenie. celu modelu funkcji glównej modelu i gromadzenie danych. II , Dekompozycja szkicu: 1. OkreŚlenie poziomu uszczegó łowienia. 2. Szkicowanie kolejnych ,ubdi.gramów. 3, Szkicowanie diagramu wyjściowego. III , Przegląd szkicu IV , Przegląd szkicu dokonywany przez użytkowników. I. dokonywany przez autora: I. Krytyka zaprojektowanego. szkicu 2, Alternatywne rozwiązania. 3, Rozważania możliwości alternatywnych rozwiązań 4. Rozważanie pomiędzy. powiązań. subdiagramami. Rys, 6, Metodyka budowy diagramów SADT Zródło: opracowanie własne na podstawie [Marca, McGowan 1987].. 5.. Narzędzia. wspomagalqce SADT. Najczęściej występujące techniki stosowane w analizie systemów informacyjnych to: - analiza ilościowa, - techniki analizy jakościowej (np, analiza wartości) - slużą one jakościowej ocenie rozwiązań dotychczasowych lub postulowanych, w sytuacjach, gdy możliwe do ustalenia parametry ilościowe nie oddają pelnej zlożoności tychże rozwiązalI , - techniki selekcji faktów i opisów (analiza synonimów i homonimów w opisach, badania istotnych faktów i stanów) - pozwalają ujednolicić opisy i usunąć z nich elementy nieistotne bądź zbędne, - techniki analizy porównawczej - pozwalają przeprowadzić badania podobieństwa i różnic wybranych faktów bądź stanów, - techniki identyfikacji związków (tablice krzy żo we, macierze, analiza funkcjonalna, analiza merytoryczna) - pozwalają ustalić związki między zidentyfikowanymi faktami, zdarzeniami bądź stanami i określić ich istotność, - techniki sformalizowanej oceny procesów informacyjnych i decyzyjnych (ocena wyodrębnionych procesów na podstawie mierników, np, efektywności,.

(10) I. Angelika Wodecka-Hyjek. wydajności, skuteczności, niezawodności) używane są. do oceny źle funkcjodo oceny nowych roz-. nujących elementów systemu dotychczasowego bądź wiązań [Projektowallie ... 1993]. Rezultatem analizy powinna być spójna i kompletna charakterystyka powstającego systemu zawierająca globalne i grupowe parametry ilościowe. i ujednolicony opis. Do najczęściej stosowanych. narzędzi wspomagających. etap projektowania. należy zaliczyć:. - słowniki/skorowidze danych, - komputerowe narzędzia wspomagania projektowania struktur danych, - narzędzia wspomagania projektowania baz danych, - zintegrowane funkcjonalne pakiety typu CASE.. 6. Próba oceny metody Dostępne źródła wskazują. na przydatność metody w takich dziedzinach, jak: przemysi, lotnictwo, telekomunikacja, usługi (banki, firmy rachunkowe), projektowanie oprogramowania komputerowego. Metoda SADT, stosowana jako narzędzie analizy i projektowania systemu informacyjnego, ułatwia komunikację pomiędzy pracownikami a kierownictwem. Diagramy SADT mogą być używane jako narzędzie szkolenia pracowników, w celu właściwego zrozumienia procesów w prowadzonej działalności oraz wzajemnych powiązań pomiędzy poszczególnymi składnikami procesu. Dzięki pogłębionej analizie można bardzo precyzyjnie zidentyfikować strukturę danego systemu oraz powiązania w nim występujące. Metoda ta, dzięki zrozumiałemu przedstawieniu opisu działalności, może być czynnikiem poprawy jakości w przedsiębiorstwie. Za pomocą diagramów SADT można przedstawić stan istniejący, dokonać analizy i oceny oraz zaprojektować usprawnienie. Jednakże konieczność wykorzystania nowoczesnego sprzętu komputerowego, specjalistycznych programów oraz zatrudnienia specjalistów z dziedziny informatyki sprawia, że zastosowanie jej w przedsiębior stwie wymaga znacznych nakładów.. literatura Caneeda N., Kamstrup G., Pietrasanti E. [1997], SAX: Generating Hypertextfrolll SADT Models, B rilish Columbia, http://eeate.ile.it:1024/kamstrup/sax/artiele2/index-nldb.html Congram C., Epelman M. [1995], How to Describe YOllr Sm'vice, "International Journal oC. Service Industry Management". nr 2, s, 6-23. Chauvet A. [1997]. Metody zarzqdzallia, Poltext, Warszawa. Czekaj A., Metody zarządzal/ia iI/formacją IV przedsiębiorstwie, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2000..

(11) do Hawryszkiewycz L,T, [1988], bltroductio" to Systems AI/a/ysis al/d Desig", Prentice Hall of Australia Pry Ltd, Marca D,A" McGowan CL [1987], SADT, Structured Ana/ysis al/d Design Tec/lIIique,. Massachusetts. Mulder M,J" Koom M, P" Aken W, van, SADT.http://wwwis.cs.utwentw.nl.8080/dmrg/ MEE97/misopOO I/opg 14 ,html Peppard J" Rowland p, [1997], Reengineering, Gebethner & S-ka, Warszawa, Projektowanie systemów informatycznych [1993], pod red, E, Niedzielskiej i M, Skwamika, PWE, Warszawa, Wrycza S. [1997], Projektowanie systemów informatycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk,. An Inlroduclion lo Use of Ihe Syslem Analysis and Design Tool Melhod Wilhln Flrms In this paper, the author disctlsses preliminary issues concerning the lIse of the structured analysis and design technique (SADT) wiUlin firms, She sets out the principles of creating SADT diagrams, describes a system structure model and presents a methodology for builcling 811ch ił model. The manner of SADT diagram decomposition is i11ustrated with a practical example taken from the foreign~language Jiterature. The paper closes with a description of the tools used to augment the SADT method and an attempt to evaluate the method,.

(12)