Wielofunkcyjne centrum pomocy dla dzieci, młodzieży i rodzin – nowatorskie rozwiązania placówki Leinerstift w Niemczech

Wielofunkcyjne centrum pomocy dla dzieci, mҝodzieӐy

i rodzin – nowatorskie rozwi

ѱzania placÓwki Leinerstift

w Niemczech

Liliana KoÙodziejczyk, e-mail: liliana.kolodziejczyk@gmail.com

Uniwersytet WrocÙawski Pl. Uniwersytecki 1, 50-137 WrocÙaw Streszczenie

Celem artykuÙu jest przedstawienie dziaÙalnoïci wielofunkcyjnego centrum pomocy dla dzieci, mÙodzieČy i rodzin w GroΆefehn na terenie Niemiec. Placówk¿ charakteryzuje wieloï° innowacyjnych rozwi­zaÚ, humanizacja w procesach wychowawczych i resocjalizacyjnych, a takČe kompleksowoï° pracy nie tylko z dzie°mi, ale z caÙymi rodzinami. W Polsce nie funkcjonuj­ podobne instytucje, dlatego warto przedstawi° stosowane tam formy pracy jako przykÙad moČe nie ideal-nych, ale na pewno ciekawych, niekiedy kontrowersyjnych rozwi­zaÚ.

SÙowa kluczowe: placówka, formy opieki, wychowanie, LeinerstiĞ

Multi-purpose help center for children, youth and families – innovative solutions of Leinerstift institution in Germany

Abstract

The aim of this paper is to present activity in a multi-purpose institution for children, youth and families in GroΆefehn, in Germany. Institution has a multiplicity of innovative solutions, humanization in the process of educational and social rehabilitation, as well as the complexity of the work not only with children but also with their families. In Poland there are no similar institutions, so author will present used forms of work in LeinerstiĞ , as an example not perfect solutions, but deÞ nitely interesting and sometimes controversial.

Keywords: institution, form of care, education, LeinerstiĞ

Coraz bardziej eksponowana w naukach pedagogicznych potrzeba humanizacji oddziaÙywaÚ wychowawczych i re-socjalizacyjnych oraz zwi¿kszania ich skutecznoïci wymaga od teoretyków i praktyków szczególnej reß eksji nad sposo-bem organizacji placówek, w których te procesy maj­ miejsce. Wprowadzaniem innowacyjnych metod pracy najcz¿ïciej zajmuj­ si¿ placówki niepubliczne. Przyjmuj­ one nowe, ïmiaÙe metody oparte na systemach: indywidualnym, rodzinko-wym, samorz­dnym czy komplementarnym (eklektycznym).

PrzykÙadem takiej niepublicznej placówki jest ewangelicki oïrodek pomocy dla dzieci, mÙodzieČy i ich rodzin – Jugen-dhilfezentrum LeinerstiĞ w GroΆefehn (Niemcy)1. W Polsce nie funkcjonuj­ podobne instytucje, dlatego warto przed-stawi° stosowane tam formy pracy jako przykÙad moČe nie idealnych, ale na pewno ciekawych, nowatorskich, niekiedy kontrowersyjnych rozwi­zaÚ. Przedstawione w artykule treïci ukazuj­ zebrany materiaÙ badawczy, uzyskany podczas wizyty studyjnej w niniejszej placówce.

LeinerstiĞ jest placówk­ zdecentralizowan­ licz­c­ ok. 60 Þ lii w powiecie Aurich2. Wszelkie oddziaÙywania skierowane w stron¿ podopiecznych opieraj­ na systemie komplementarnym3, co znacz­co podnosi koszty opieki. Placówka oferuje mÙodym ludziom róČnorodn­ pomoc dostosowan­ do ich indywidualnych potrzeb. Ogólnym celem pracy oïrodka jest dia-gnoza, wzmocnienie dzieci i mÙodzieČy w rozwoju wÙasnej osobowoïci, zaangaČowanie podopiecznych w tworzenie nowej perspektywy Čyciowej, ukoÚczenie szkoÙy oraz uzyskanie kompetencji zawodowych. WaČna jest równieČ wspóÙpraca pla-1 Komparatystyczna analiza niemieckiej placówki LeinerstiĞ i polskiego ZakÙadu Poprawczego w Raciborzu zostaÙa równieČ opisana w: D. Bobrzik, M. Szecówka, WspóÙpraca optymalizuj­ca oddziaÙywania wychowawcze w polskim i niemieckim mÙodzieČowym oïrodku resocjalizacyjnym, „Ogrody Nauk i Sztuk” 2012, nr 2, s. 228-234.

2 D. Bobrzik, L. KoÙodziejczak, M. Szecówka, Polsko-niemieckie konfrontacje pedagogiczne studentów resocjalizacji”, „Przegl­d Uniwersytecki” 2011, nr 5, s. 13.

3 System komplementarny zakÙada, iČ kaČdy z systemów jest nieidealny, jednakČe poszczególne jego elementy mog­ by° przydatne w pracy z jednostk­ o konkretnej psychopatologii. Dlatego teČ system eklektyczny skupia w sobie najbardziej skuteczne elementy wszystkich z systemów; Cz. Czapów, Wychowanie resocjalizuj­ce. Elementy metodyki i diagnostyki, Warszawa 1980, s.96.

cówki z rodzin­, nakierowana na zdobycie przez rodziców odpowiednich kompetencji rodzicielskich, aby – jeïli to moČliwe – dzieci wróciÙy do domu i czuÙy si¿ tam komfortowo. Do realizacji postawionych przez placówk¿ celów uČywa si¿ róČnorod-nych form opieki, które dostosowane s­ do indywidualróČnorod-nych potrzeb wychowanka i jego rodziny. NaleČ­ do nich: 1) grupy mieszkalne, 2) oddziaÙ wychowawczy, 3) wspólne formy mieszkalne dla mÙodych matek/ojców z dzieckiem, 4) grupy dzien-ne (popoÙudniowe), 5) elastycznie organizowana pomoc, 6) szkoÙa Johann-Heinrich-Leidzien-ner, 7) pomoc w uzyskaniu zawodu.

Grupy mieszkalne s­ form­ opieki, z której korzystaj­ dzieci, mÙodzieČ i mÙodzi doroïli. Problemy tych podopiecznych

na ten moment nie mog­ zosta° w peÙni rozwi­zane przez wzgl­d na trudn­ sytuacj¿ rodzinn­. Ogólnym celem pracy z jednostk­ jest jej stabilizacja poprzez zastosowanie ïrodków: leczniczych, spoÙecznych, psychologicznych i edukacyjnych. PoČ­dana równowaga pomoČe w kreowaniu nowego Čycia, przy wykorzystaniu wÙasnych zasobów, umiej¿tnoïci, marzeÚ. Nowe, niezaleČne od wczeïniejszych doïwiadczeÚ, konteksty Čyciowe ksztaÙtuj­ si¿ dzi¿ki: funkcjonowaniu w gru-pie, wspólnej nauce, rozwħ aniu si¿, osi­ganiu drobnych sukcesów i rozwħ aniu poczucia bezpieczeÚstwa. W grupach mieszkalnych kÙadzie si¿ duČy nacisk na prac¿ z rodzin­ dziecka. Pracownicy LeinerstiĞ staraj­ si¿ rozwi­za° trudne sytuacje i kryzysy rodzinne, a takČe mobilizuj­ rodziców do rozwoju kompetencji rodzicielskich. ZespóÙ specjalistów grup mieszkalnych dba równieČ o zmian¿ caÙego systemu rodzinnego poprzez: ulČenie w fazach konß iktowych, zrozumienie przyczyn zaburzeÚ systemu, wyrównywanie napi¿° w rodzinie, opracowanie nowych rozwi­zaÚ, które pozwol­ w przy-szÙoïci na prawidÙow­ koegzystencj¿.

W LeinterstiĞ funkcjonuje pi¿° rodzajów grup mieszkalnych: • grupy socjalizacyjne – 5 grup dla 24 wychowanków;

• grupy zorientowane na edukacj¿ lecznicz­ – 4 grupy dla 28 wychowanków; • grupy dla mÙodych dorosÙych – apartamenty, mieszkania dla 10 wychowanków;

• grupy pi¿ciodniowe (dzieci w weekendy, wakacje i czas wolny od nauki szkolnej sp¿dzaj­ w domu rodzinnym) – 1 grupa dla 9 wychowanków;

• grupa diagnostyczna (Clearing) z pogotowiem opiekuÚczym – 1 grupa dla 8 wychowanków.

OddziaÙ wychowawczy jest dla podopiecznych, którzy nie maj­ realnych szans na powrót do rodziny pochodzenia,

przez wzgl­d na powaČne choroby, urazy i opóĊnienia, których padli oÞ ar­. Tym dzieciom pracownicy staraj­ si¿ zapew-ni° maksymalnie bezpieczne i korzystne warunki do rozwoju.

Dzieci tu przebywaj­ce doïwiadczyÙy w domach rodzinnych powaČnych zaniedbaÚ, przemocy i naduČy°, dlatego teČ obj¿te s­ intensywnymi oddziaÙywaniami wychowawczymi i terapeutycznymi. Dzi¿ki wzmoČonej pracy zapewnia si¿ dzieciom moČliwoï° przepracowania traumy i rozpocz¿cie budowania swojego Čycia na nowo.

Ogólnymi celami oddziaÙu wychowawczego s­: 1) ukierunkowanie rozwoju edukacyjnego i zawodowego; 2) opraco-wanie planu opieki wraz z podopiecznym; 3) praca nad tym, aby dziecko odzyskaÙo zaufanie do systemu szkolnego; 4) intensywna praca psychoterapeutyczna.

Formy mieszkalne dla mÙodych matek i ojców z dzieckiem/dzie°mi s­ ciekaw­, w Polsce nadal rzadko spotykan­,

form­ pomocy dla nieletnich rodziców wychowywanych w placówkach. ZespóÙ wychowawczy i terapeutyczny oïrodka jest przekonany, iČ mÙodzi rodzice wychowuj­cy si¿ w instytucjonalnej pieczy zast¿pczej potrzebuj­ czasu, wyrozumia-Ùoïci oraz wiary w rozwój swoich umiej¿tnoïci rodzicielskich. Dlatego teČ w GroΆefehn funkcjonuj­ 4 apartamenty, przy-pominaj­ce nieduČe mieszkania, dla mÙodych rodziców. Mog­ oni liczy° na wsparcie pracowników, pomoc w opiece nad dzie°mi oraz dokoÚczenie wÙasnej edukacji zawodowej.

Grupy dzienne (popoÙudniowe) przeznaczone s­ dla mÙodych ludzi i ich rodziców. Ich cech­ charakterystyczn­ jest

znajdowanie si¿ w trudnej sytuacji Čyciowej. Nagromadzone problemy nie pozwalaj­ im zgodnie koegzystowa°, co w sposób znacz­cy odbħ a si¿ na rozwoju dzieci. Podopieczni w grupach dziennych wykazuj­ trudnoïci wychowawcze wy-nikaj­ce z niezaspokojonych potrzeb spoÙecznych i emocjonalnych. Powodem nasilenia tych symptomów bywa sytuacja szkolna i zm¿czenie rodziców b¿d­ce konsekwencj­ ich wÙasnej bezsilnoïci.

Celem pracy grup dziennych jest takie wsparcie rodzin, aby byli w stanie Čy° ze sob­ bez wi¿kszych konß iktów. W tej formie stosuje si¿ gÙównie wsparcie spoÙeczne i edukacyjne dla dzieci, natomiast dorosÙym proponuje si¿ treningi kompe-tencji rodzicielskich. W Čycie rodziny cz¿sto angaČuje si¿ inne instytucje, które mogÙyby pomóc zaÙagodzi° konß ikty mi¿-dzy jej czÙonkami. Plan pomocy rodzinie sporz­dzany jest wspólnie, zazwyczaj raz na póÙ roku i nie trwa dÙuČej niČ 2 lata.

Elastycznie organizowana pomoc to ambulatoryjne dziaÙania skierowane do dzieci i rodzin w ostrych sytuacjach

kryzysowych. Stosuje si¿ tu dziaÙania systemowe, wÙ­czaj­c w nie (jeïli to moČliwe) caÙy system rodzinny. Analizuje si¿ równieČ okolicznoïci kryzysu, zasoby ïrodowiska spoÙecznego i wpÙywy spoÙeczno-kulturowe. Aby zaplanowana pomoc

mogÙa okaza° si¿ skuteczna, stosuje si¿ kilka form dziaÙaÚ. NaleČ­ do nich:

SpoÙeczno-edukacyjna pomoc rodzinie, czyli intensywne monitorowanie i wsparcie rodziny. Organizowane s­ róČ-nego rodzaju warsztaty, zaj¿cia terapeutyczne, mediacje i in. W tej formie pracownicy LeinerstiĞ wspóÙpracuj­ równieČ z agencjami i instytucjami paÚstwowymi.

Interwencja kryzysowa – pomoc w nagÙych sytuacjach wywoÙuj­cych stres traumatyczny. Interwencja rozpoczyna si¿ po ok. 24 godzinach od sytuacji kryzysowej i trwa mniej wi¿cej 6-8 tygodni.

Indywidualna, intensywna opieka spoÙeczno-pedagogiczna dla dzieci i mÙodzieČy, która zapewnia usamodzielnianie podopiecznych w zakresie niezaleČnego i odpowiedzialnego organizowania Čycia codziennego.

Praca w grupach, która ma charakter regularny, jest przeprowadzan­ raz w tygodniu form­ pomocy skupiaj­c­ si¿ na trenowaniu odpowiednich postaw i kompetencji spoÙecznych. Ponadto jest to przestrzeÚ do rozmów nt. zainteresowaÚ mÙodzieČy, subkultur mÙodzieČowych i in.

Clearing z pogotowiem opiekuÚczym – forma doï° specyÞ cznej grupy diagnostycznej, do której przyjmowane s­

dzie-ci w gÙ¿bokim kryzysie od 5 do 17 r.Č. Czas pobytu w tej grupie waha si¿ od 2 tygodni do 3 miesi¿cy. W tym czasie dziecko poddawane jest diagnozie, dzi¿ki czemu zespóÙ specjalistów jest w stanie skierowa° podopiecznego do odpowiedniej formy opieki w LeinerstiĞ . W Clearing dzieci ciesz­ si¿ duČ­ dawk­ wolnoïci (obowi­zuje tam niemal caÙkowity brak zasad), poniewaČ gÙówn­ metod­ diagnostyczn­ jest obserwacja. Specjaliïci przygl­daj­ si¿ naturalnym zachowaniom podopiecznych i na tej podstawie konstruuj­ diagnoz¿.

W grupach, w których przebywaj­ dzieci powyČej 13 r.Č. (m.in. w Clearing) moČna spotka° si¿ z tzw. sekstabelami (Rys. 1) oraz dost¿pem do antykoncepcji (prezerwatywy). Tabele znajduj­ si¿ w ogólnodost¿pnym miejscu i zach¿caj­ do tego, aby nastolatek w spokoju zapoznaÙ si¿ „z kim moČe pozwoli° sobie na wi¿cej”. W Niemczech jednostka, która jest mi¿dzy 13 a 14 r.Č. moČe wejï° w kontakty seksualne jedynie z osob­ w tym samym wieku. PowyČej 14 r.Č. ta kwestia jest nieco bardziej skomplikowana. Niebieskie znaki zapytania znajduj­ce si¿ na graÞ ce oznaczaj­, Če para moČe by° w zwi­zku erotycznym, jeïli obie strony ïwiadomie si¿ na to decyduj­. …óÙte wykrzykniki ïwiadcz­ o przyzwoleniu na seks, ale tylko wtedy, kiedy osoba starsza nie wykorzystuje braku seksualnego samostanowienia mÙodszej strony. Jeïli w takiej relacji wyst­pi jakiekolwiek naduČycie – winna jest zawsze osoba starsza i ponosi ona konsekwencje prawne.

Grupy mieszkalne w LeinerstiĞ przyjmuj­ wiele cech systemu rodzinnego, dlatego tym bardziej kontrowersyjnym pomysÙem jest wprowadzenie sekstabeli. Wychowawcy funkcjonuj­ jako ciocie i wujkowie, a koledzy z grupy jako bracia i siostry. Mimo wszystko istnieje przyzwolenie na kontakty seksualne mi¿dzy wychowankami.

Rys.1. Sekstabela funkcjonuj­ca w placówce Jugendhilfezentrum LeinerstiĞ .

ƒródÙo: materiaÙ uzyskany podczas badaÚ.

uszczerbków w toku rozwoju. Niepomyïlne doïwiadczenia odzwierciedlaj­ si¿ w problematycznym, niekiedy bardzo ekstremalnym sposobie post¿powania. Ze wzgl¿du na coraz bardziej zÙoČony charakter sytuacji problemowych pod-opiecznych, placówka LeinerstiĞ ma bardzo rozbudowane usÙugi specjalistyczne, w tym terapeutyczne. ZespóÙ psychote-rapeutów i socjotepsychote-rapeutów wykorzystuje takie metody jak: praca nad biograÞ ­, rozmowa zorientowane na rozwi­zanie, analiza transakcyjna, praca na umow¿ zlecenie, elementy terapii zabaw, interwencje behawioralne, gry role playing4_,

trenin-gi koncentracji i uwatrenin-gi, techniki relaksacyjne czy analiza wideo.

SzkoÙa prowadzi nauk¿ w klasach 1-9. Lekcje organizowane s­ w maÙych klasach szkolnych (6-12 uczniów) i trwaj­ od 8:00-12:20. W kaČdej klasie uczy dwóch nauczycieli, wspomaga ich równieČ pedagog specjalny. NieprawidÙowoïci w funkcjonowaniu dzieci przejawiaj­ si¿ m.in. w: nadmiernej agresji (równieČ autoagresji), braku umiej¿tnoïci samo-sterowania, niezdolnoïci do nawi­zywania kontaktów i wi¿zi, bojaĊliwym post¿powaniu, tendencjach do zaniedby-wania siebie i swoich obowi­zków, braku samoidentyÞ kacji oraz nierealistycznym postrzeganiu siebie. Wychowan-kowie byli oÞ arami zaniedbaÚ, przemocy i wszelkich naduČy°. Diagnozuje si¿ u nich wiele róČnorodnych zaburzeÚ psychiatrycznych. Celem szkoÙy jest: wyksztaÙcenie u podopiecznych samoakceptacji, zdolnoïci do zawierania wi¿zi, doïwiadczanie sukcesów oraz zmniejszenie problemów behawioralnych, które utrudniaj­ nauk¿ szkoln­. Aby osi­-gn­° wyznaczone cele, LeinerstiĞ , oprócz stosowania wzmoČonych oddziaÙywaÚ wychowawczych i edukacyjnych, organizuje równieČ:

• mediacje;

• projekty budowania Ùodzi;

• szerok­ ofert¿ zaj¿° hobbystycznych (piÙka noČna, tenis, zespóÙ muzyczny, lekcje gry na gitarze, zaj¿cia perku-syjne);

• hipoterapi¿ i dogoterapi¿; • ergoterapi¿;

• pomoc w schronisku dla zwierz­t; • treningi percepcji i ruchu;

• integracj¿ dzieci z osobami starszymi przebywaj­cymi w okolicznym domu spokojnej staroïci.

Równie ciekaw­ form­ organizacji czas wolnego jest ogólnodost¿pna dla wszystkich podopiecznych kawiarnia. Jest ona centrum spotkaÚ wszystkich wychowanków z GroΆefehn. Do obowi­zków dzieci naleČy otwieranie kawiarni o okre-ïlonych godzinach, dbanie o porz­dek, organizowanie (wraz z pracownikiem pedagogicznym) róČnego rodzaju zaj¿°, zabaw, konkursów.

Pomoc w uzyskaniu zawodu jest istotna dla osób nastoletnich przebywaj­cych w instytucjonalnej pieczy zast¿pczej.

MÙodzi ludzie, cz¿sto niewyksztaÙceni, maj­ trudnoïci w zaistnieniu na rynku pracy. ZagraČa im równieČ wykluczenie spoÙeczne, dlatego teČ w LeinerstiĞ oferuje si¿ indywidualn­ pomoc w poszukiwaniu zatrudnienia. Prowadzone s­ rów-nieČ warsztaty wykorzystania drewna, dzi¿ki którym moČliwym byÙo otwarcie Þ rmy Allerhand. To sklep, który daje prac¿ podopiecznym w branČy ogrodniczej, majsterkowaniu, malarstwie i transporcie. W Allerhand sprzedaje si¿ produkty zro-bione przez wychowanków placówki, a takČe usÙugi, do peÙnienia których mÙodzi ludzie s­ przygotowani zawodowo. Ta forma pomocy skierowana jest do mÙodzieČy w wieku od 14 do 25 lat.

Do innych propozycji naleČy sklep Dorß aden, który funkcjonuje od 2010 r. we wsi MiĴ egroΆefehn. Na 200m2 znajduj­ si¿ najpotrzebniejsze produkty Čywnoïciowe i chemiczne, których dostaw­ zajmuj­ si¿ zatrudnieni tam podopieczni pla-cówki LeinerstiĞ . Przy sklepie dziaÙa równieČ piekarnia. W tej nieduČej wsi jest to jedno z niewielu miejsc, gdzie moČna napi° si¿ kawy, b­dĊ po prostu zjeï° kanapk¿ z upieczonego przez wychowanków chleba.

Jugendhilfezentrum LeinerstiĞ w GroΆefehn jest przykÙadem wielofunkcyjnej placówki, która w sposób komplekso-wy zajmuje si¿ pomoc­ nieletnim i ich rodzinom. Osoby kieruj­ce placówk­ uwaČaj­, Če s­ innowacyjni w swej ewange-licko-luteraÚskiej tradycji. Wieloï° nowatorskich rozwi­zaÚ i wkÙad Þ nansowy uczyniÙy z LeinerstiĞ centrum o niebaga-telnym potencjale. Cho° szereg w­tpliwoïci moČe budzi° funkcjonowanie sekstabeli czy oddziaÙ terapeutyczny, w którym podopiecznych nie obowi­zuj­ Čadne zasady post¿powania, to istnieje wiele innych, ciekawych form pomocy, z których moČna czerpa° inspiracje.

Na szczególn­ uwag¿ zasÙuguje szkoÙa Johann-Heinrich-Leiner dbaj­ca nie tylko o sukcesy dydaktyczne swoich 4 Role playing to gry fabularne odnosz­ce si¿ do przestrzeni fantasy. Informacji na temat postaci czy klimatu wyst¿puj­cego w konkretnej grze role playing, pozyskuje si¿ z literatury, Þ lmów i gier; L. KoÙodziejczak, Pedagogika przeČy° w resocjalizacji – doïwiadczenia i moČliwoïci, [w:] A. KamiÚski (red.), Uwarunkowania procesu resocjalizacji, Warszawa 2011, s. 168.

podopiecznych, ale takČe o ich rozwój osobisty i przezwyci¿Čenie doznanych w ïrodowisku rodzinnym traum. Idea grup dziennych jest równie warta przeniesienia na grunt Polski. Dzi¿ki codziennej pracy z rodzin­ nie ma koniecznoïci rozdzielanie dziecka od biologicznych rodziców, co cz¿sto jest naduČywan­ form­ dziaÙaÚ organów paÚstwowych nie tylko w naszym kraju. RównieČ przygotowanie zawodowe wychowanków, zorganizowane czasu w przyjemny, atrakcyjny sposób moČe przekona° podopiecznych do zerwania z negatywizmem zawodowym prezentowanym przez ich ïrodowisko rodzinne. Poszukiwanie skutecznych form oddziaÙywaÚ wychowawczych i resocjalizacyjnych zmusza do zaznajamiania si¿ z metodami pracy róČnorodnych placówek na caÙym ïwiecie. Innowacyjny sposób zorganizowa-nia oïrodka LeinerstiĞ jest szczególnie wart uwagi oraz prób wdroČezorganizowa-nia wybranych pomysÙów do polskich placówek opiekuÚczo-wychowawczych.

Bibliografia:

[1] Bobrzik D., KoÙodziejczak L., Szecówka M., Polsko-niemieckie konfrontacje pedagogiczne studentów resocjalizacji”, „Przegl­d Uniwersytecki” 2011, nr 5.

[2] Bobrzik D., Szecówka M., WspóÙpraca optymalizuj­ca oddziaÙywania wychowawcze w polskim i niemieckim mÙodzieČowym oïrodku resocjalizacyjnym, „Ogrody Nauk i Sztuk” 2012, nr 2.

[3] Czapów Cz., Wychowanie resocjalizuj­ce. Elementy metodyki i diagnostyki, Warszawa 1980.

[4] KoÙodziejczak L., Pedagogika przeČy° w resocjalizacji – doïwiadczenia i moČliwoïci, [w:] A. KamiÚski (red.), Uwarunkowania procesu resocjalizacji, Warszawa 2011.