Rudki – starożytny ośrodek górniczy w Górach Świętokrzyskich

(1)

KAZIMIERZ BIELENIN,

STANISŁAW HOLEWIŃSKI

RUDKI -

STAROZYTNY OSKODEK GORNICZY

W GORACH

SWIĘTOKRZYSKICH

Niewąbpliwie w .zaTaniu odrzJioejów u podstaw techniki górniczej leży :pos2lll!kdwaallie i ?Jb'ieranie użytecznych kQpaJ.in w miej-scach odsłondętych erozją, w oberwa-ny.oh ścianach wąwoz&w, dolilnach rzek, potoków gór-skich, oo w kcmsekwencji prowadzi'1o do początków eksploatta.cji odikrywiktllwej. Naijwyilszym WY'l"awin techn'inti gó.rruiczej było rsdęgn'ięcie rdo głębiej leżących Z!łóż i ek~>ploatacj.a ich S!POSObettn podziemnym. Sz.tol-nie, ·szyrby, ohodniki podziemne, to (;braz s~czytowych

· os'i-ągrruięć człowielk:a stall"oży.tnego, do których doszedł

bard7Jo powoli. ·

*

Jers.wze w ~esde międzywojennym geologowie J. Samsonow'icz, J. Czarnooki a później metalurg

M. Radwan zwrócili uwagę, IŻe w Górach Swiętokrzy Sik:ich spotyka 'Się na polach •i la:sa.ch, naiWet wysoko na z:boczach gór duże ,ilości Ż'UŻla żela.znego.

Dopd~ jedrnark w 1955 :r. zostały rpod:jęte baldJarn.ia nrad pierwotnym żużlem świętokirZy&kim. Podc:z.as 5-let-rnicih !pll."ac badawczych pr.zaprowadzono prace wykopa-l!iskowe na 37 stanowiskaCh pirecowych, prn.ebadano ślady i po:rostałości 1661 ziemnych pieców. Prowadzo-no jednOCZleŚnie z ;pracami wy!korpaliS!kowy;mi badania powderzchntiowe i inwentaryzacyjne, rejestrując d:zie-s'ią1lki, a nawet setki stanowisk ma .terenach poszcze-góllnyc:h wsi.

Dotychczasowe materiały :zebrane z bardanych

sta-nowisk hu~iczych pozwa1a·ją datować ten :przemysł

hutniczy na roikres tak zwanych wpływ&w rzymS'ki.ch

(II-V rw n.e.), a mo:żJe jeszcze: waześniejszy. . W c.zas:ie robót górniczych w kopaJ.rnd pirytu "Sta-sZJic" natrafiono jesien'i-ą lo956 r. ma stare wy,robiska górrnic'ze. Ponieważ w okresie istnienia tej k01palnd ruie

prrowadzorno jesZrCZJe w tym rejanie rdbót górniczych -stare ·zarw~y ZWl'Óeiły uwagę górrn1'k:ów i nadzoru. Od tego czasu d2'Jięlkri życzlJiwermu stanOWiisku władz górn·iczyc!h. Centralnego Zarzą·du Kopalnictwa Surow-cóv.· Chemicznych i dyrekcji kopalni "Staszic" archeo-logowie uiyskaU wstęp na teren kqpa1n'i dla prfl\\•a-dzenia !badań d obserwacjd narulkowyc!h.

W wy.ruiku wstępmych prac ·bad.a-~zych mtalono, że:

l. Strefa starych wyralbisk łączy s.ię całlkowide

z wars.tiWa!mi hematytó!W pr.zy ZUJpełnym ipO'lll.in'ięciu

syderytu i pirytu, spąg wyrobi>S'k Wliąże sdę ściśle

z częstymri nierównościami spąg:u złoża wysiewek he-matytowych.

2. Stall"e wyrobiSika leżą na :znacmej prz-estr:z;eni,

występując w postaci mrwałów,

3. W za<WaŁach IWyrdbiska z.n:ajdowało się drewno z ~zesnej rabudowy .ze śladami Tęozrnej obróbki.

Ze względu na zakończenie rabót górni.czy~h w tym odc'irnlku nie udało .się w 1956 11". stwierdzić dalszych

wamyclh w -tym w.zglę<Wire /danych, j.ark: 'W'ie1kość sa-mego wy·rrdbi:slka, j~o cha.rakter, sposób odbudowy

i związallle :z. nńm zagadrnJende teohniiki górniczej. Nie

mOŻrnra było rrównież oikreś!Jć bliżej czasu tej eksploa-tacj·i.

C><ikrylte . w 1956 r. staTe wyrobiska górndcze nie

były pierwszymi motowamymi śladami dawnego gór-ruidwa na .terenach kopiłllni "Staszic".

Już w okresie mięrdzywojennym !Przy pracach rod-krYJWik<liwyah kqp:ail\Ilii często natrafilano na podobne .§lady. W profilu odkrywki 21Ila}dorwano stare chodniki, fra.grnen ty s:zyb&w, narzędzia drrewni.ane, ceramikę

ar:az prawdopodobnie monety ri."Zy.rn&kie. Niestety, WY:-Illilki tyc!h baJdań z wielką szkodą dla nauki nie

zo-stały opubl'iJkowane (ryc.· l na okil:a.dlce).

W pierwszych latach po II wojnie ponownie na; tra-fiono na :stare Zl'Qby. Jeden z !Przekopów prowadzony na głębakrości 36 m od IPO'Niierrnc.hni przeciął dolną

część szybu. Według informooj,i uzyskanych od inż.

A. Ow<:za•rka za.Clhowany fragment szytbu zn.ajd:OWał się w postaci ramy Wliąrzalllej w narrożu na wrąb.

Ryc. 2. O.hodnik poszukiwawczy w warstwie IV b w kop. Staszic wr Rudkach

l - roboty górni-cze rw 1956 r., 2 - stare wy.robiska

Niezależn'ie Ód odkryć podziemnyCh da.wnego gór-nrictwa tereny rkopa.lmi "Staszic" dostarczYły już w tym czasie wdele materiał&w staro:żytnego ros:adrnictwa. Za-TÓWno IW okresde m:ięd;Lywojen:nym, jak i w latach 1945-1950 niejednotkrotnie natra:fiitano na sku~iska ce-ranl'iki, skorup prymi'tyW.n:ie ręcznie lepionych garn-k&w glrinialllycth, węgli drzewnyclh, prz,ep.allornych kości ZIW'rierzęcych. Materiały rte, :srezególnile ceramika,

wska-rzują na d:ntensywne osadinietwo na .tym terenie w •dkresde od pierwszych wieków n.e.

· Gęsto rozsiane stanowiska ·starożytnego h'Utnictwa żelaza wdkół Rudek i w całym regJonie świętok.rzy Sk'im wskazują na masowe rZ.aiP(XtrzebowanJ.e i przerób rudy. Bardamia sk'ładu chemicznego starroży;tnych ż.użli świętoikrzysk•iich wykarmły dużą analrogię do sikały płonnej rudy hema/tyrowej kopalni "Stasmc"' . . Rudę

hematytową kopalni "StaiSzi.c" m{)!Żna po<Wielić na

3 gatunki:

l) :~mrietarna hennaty.towa o z:albarwien'iu brunatno-c?:.erwonym;

2) śmietana hematytowa o ;zabarwieniu czerwornym;

3) błySZICz żelaza o zwa.rtej 'budowie 'barwy

ciernno-wilśniowej.

Prlzykłraldowy procentowy skrłald chem'icz.ny tych trzech odmian pokazują zestawieniia. na s. 13·5.

Łart!Wość eksiPloaJtacji dość luźnego materiału, jakrim jest stas2'Jicowska śmlietana hematytowa, ora.z jej pły't

krie :z.allegande, a więc moż.ność urabiarnia w fazie

po-czątkowej na odlkrywkę dawał!o podstawę do wykOTzy-stania a:ł·OIŻa przez hutniotwo swożytne.

Rozp.altrzyl'iśrny w .tym celu składy chemiczne żużli starożytnych .z najblimych okolic RUrdek, porównując

(2)

l

Ruda l

Stra~a~

Fe

l

F~,03 1

_FeO

l

_Mn _l_P,0₆ ₁_SiO,

i

_Al₂₀₃_{l CaO} _MgO_l

s

praz. hematyt brun. czer-wony 8,81 37,93 52,17 1,85 0,41 0,14 20,00 16,41 0,28 0,36 0,28 hematyt czerwony 7,26 43,06 59,83 1,56 - 0,09 15,34 15,55 0,22 0,25 0,02 błyszcz żelaza* 6,53' 60,04 72,75 ll,79 0,61 0,12 5,94 1,95 0,33 0,26 0,03

• Dct~6 duż~ zawarto-'ć FeO - 11,79 i strata przy prażeniu ptzypuszczalnie spowodowana pewną zawarto.fcią

w błyszczu syderytu.

ŻUŻLE STAROŻYTNE Z OKOLIC RUDEK (%)

Fe _·₁_{FesOsi FeO}_l_{MnO l P*} _l_SiOs_l_{AisOsi C a O}

l Mgol S*

Góra Chełmowa ilU: Ił

pow. N. Słupia 50,07 4,7 56,75 1,57 0,097 25,14 4,41 1,40 0,86 0,48

Zbocze Łysej Góry

koło kolejki

Ba-szowice 49,66 12,8 45,7.0 5,21 0,06 20,50 7,09 1,16 0,95 0,25

Rudki

pow. N. Słupia 50,92 12,8 51,104 2,52 0,17 18,53 5,20 1,79 1,95

-Przełęcz na J

ele-niowej Górze 37,67 11,5 35,97 4,70 0,15 28,21 9,37 2,88 1,96 0,29

• Zwraca uwagę stosunkowo mała ilo§6 fosforu i duża ilo'6 siarki w żużlu (wpływ bliskiego złoża pirytu ua przetapiauy hematyt).

hem:art:ytowej. ·ZaznaczaJmy pmy

tym,

że redukcja ie-1a.za w piecach ziemnyldh była :baJI'Idz,o :nie.z.naczna., a więc ubytek żelaiza z ruldy wskutek redukcji był

minimalny i tylko il11iewdoele 21!Iiienialł procentowy układ

WIZajemny innych Składn'iiltów w rudzie, która po sto-pienilu tworzyła żużel. Podstawą więc na:s.zyoh

oprzy-pu87JCZeń jest ~Lałożende, że żużel 'jest stopioną rudą

o nieco mniejszej za'W'lłl'1;oś.oi 7lela<za, które w pe<wnej

ilości prnesz:łlo do m-etalu wsku·tek ·redukcji, a poza tym znacma oilość FezO'a przeszła w FeO. Otóż oikazuje

się, ·że:

l) na ogÓ!ł żużLe z Olk:olic Rudoek są podobnie jak

śmietana <hematytowa małofus<forowe (fosfOT' prz~ho..

dziił .głównie do ż.uż1a iW\'llkutek s.tosu.nkowo niskiej temperatury w ;p<iecylru ziemnym);

2) krlzemioolki w żużlu jest <!lliec.o Wli~j niż w śmie

ta·n:ie (zrozumiałe z tego \vzględu, że po redukcji pro-centowa zawa:rtość 'lllie redu'k>owanych sk~adn.ików

ru-dy nieco wrlJI"Osła); .

3) itlość zasa~ w żużlach, poddbnie jaik w śmłetanie,

je!St nilkła;

4) ·i[ość tlenlku gliin.u w żużlu jest mniejsza niż

w u'bogidh odmianach śmietany, oo W'.skazywalłOiby, że

do przetapdanda. dolbiera<Im możłiw'ie więcej rudy z błysz.c:zettn żelaza.

Na tym -ogól:n:ie pr.redstawionym .Ue Oldikrycie

sta:'-rych wyrobisk w 1956 r. wystąpiło j.aiko ·zadanie waż

ne 1 wymaga'jące powamego doń USitosunkowania się.

Sprawy o tyle się jieszcze sllrornpl'iikowalły, że znane

były dane :w'Ska7ltljące na ewentualność prowadzenia tu oeok$p!OO!tacji jeS'ZJC'Ze w XVII czy XVIII w., a może

i wcześ.ndej. .

Osiński wspom:iJna o ru.cbie kopanej podo Chybicami,

skąd jalkoby wożono ją do dyllna['iki w Stykowie. W in-nym zaś miejscu Osiń'Sild wpr'Ost mówi o dytna.rce pod Ohylbicami, wytdającej żelaza ikutego ok. 100 eetna-r&w (dk:. 4,0 t) rOCIZJilie.

'I'ereny wsi Chylbice są tbarozo raz.ległe. O rudzie tej aJil'i. o dyma.rce nie wspam~nra Staszic, który badał

okolice Łysogór. Teren Rudek należał dawnie) do pa-r.a.fii Ohyfbk:e, sama nazma Ru~ także coś mówd.

W czasie prac bad.a'WIC'Zych powi-erzchniowych pro-wadz.cmyOh tpr:Zez M. Radwana stwlel'ldziOno b;wd.z(.

słabe śll.ady śrroniowiectmego żużla dytm.arskiego w Chybicach, lllald strumykiem w GrzegOl'Zęwicach jąk rÓWin:ież nad strumykiem na terenie półn.-za.chodlniej

części wsi Jelen'iów w miejscawośai Dymaa"'ka. To

wskazywałoby, że należy s-ię liczyć z jakąś, choć bar-dz·o ilm'ótlką drz.li:ałalnością tych ,zakła:dów.

Jalk wiJdać z powyrż.s:zego, .teren !kopalni "Staszic"·

rysuje s'ię jako problem dość sk·omplikoWiatny. Na tym samym tel"eeliie !istniała praW'dqpodobnie lkliUrufaJZOwa

d2liałr.a1niQ<ŚĆ górnicza, co stw.aJr:za giłÓ'\VIną trudiność

w metodycmym badaniu te~o ty:pu dbi.elk:tów.

ZaTySO<W.a.ne zagadnieni:a w.s-taiy przedstawione w 1958 r. na konferencji ~ej przez: Komitet Hi-stor>ii Nauki PAN, Muze1.11m Archeol{)gliczne ora;z

C. Z. Kopalnictwa SUl"owców Ohemicznych w dyrekcji

· kopalni "Sta:s:zic". Wynikiem je'j było postanowienie kontynuOIWani:a !badań n:ad §laJda:mi dawn~ wyrabi-s:ka dclikrytymi w 1956 r. GłÓWIIlym motywem był tu falkt, że:

l) obecni•e odkryty odoinek :S.ta•ryCih wyrobisk jest

już (liStatnim na terenach kqpa·1nd, !który n'ie uległ

'jeszcze .zm.isz.czeniu przez odbud•owę bądź powierzch-n'i•owe prace ziemne;

2) na tych terenacll maJmy do czynd.en.i:a ze staro-zytnym gómictweim szybowym;

3) PCl!Pl'l2'Jediili:o wielokrobn:ie na•tra<fiane ślady należy

uważać :zJa lbezpQIWil'abttie st:racone

dlla

n:a'l.ikd, liczile tbcYwiem llllaJteriały zebrane z odkryć dkres:u między wojenne~o nie doczekaiły się pu!blikacjd wskl,ltek wojny.

Badania więc w liatach 19518-:-<1959 szły w dwóch k·ierunkacll: l) .badań pod~emnych śladów robót

gór-niczyCih, 2) badań na powierzc:hnd w celu u:stalen'ia

dOkładnej chronologii osad!n:rorej ti nawiązania do WY-'Stępujących śladów górnilctwa.

Oba rodzaje badań: JPXOw.a<dtz.onio :w pÓiłllloonej części

lropal1n:i, gdzie na pOWliet':Ziclln'i znajduje ISdę lo1talna

wypłycająca się ku półinocy kotlina. Pod nią leży

(3)

Badania pod?.iemne .l)rQwadZ'ono na wal"stwie ·IV

(głębokości 16-18 m). Do starego wyrobisika odkrytego

w 1956 r. dotał"to chodn'ikoiem poszukiwawczym od

strony :wsch<lldnJ.ej. Chodnik poszukiwawczy przebijał

się pmez warS>twę łupków, dł&w, dolomttów

zmetaso-maty!ZOWaiilych z małymi soczew!kami hematytu,

roz-pra;a;onego syderyttu oraz. gniazd pirytu. Na 42 m dłu

g<liŚIC'i chodlnika ·stwierdzono od stropu chodn'ika opad

czerwODJawożółtawych wars•tw hematytów ilastych

o zabUT!ZOllej str:uilcturze, wśród k·tórych zaczęło

wy-stępować drewno ówczesnej Obudowy. Chodnik

ba-dawczy prz.ebi'jał sdę następnie na długości przeszło

60 m w ścisłych zawałach sta·rego wyr•obiS'ka (ryc. 2).

Ryc. 3. Ru.dki - kopalnia Staszic. Fragment strO!pU na 54-55 m

Odprepa;ro\vywalllO leżące na przestrzeni

prm•,;adzo-nego ohodnd!k:a fraglrrtenty .n,a,potka:nego drewna i .

prze-prowad:rono analizy !Układu ·llaiPotkanych elementów

dorew:noianych. w cel•u odtworzenia ich pierwobilego

uldaldu. Praca była ball"dozo ciężka: tłusta, silnie

zle-piona, ilasta mas-a była możliwa do urobienia jedynie

przy dużym wysiłku.

Celem badań było ~br.am.·ie możliwie największej

ilości faktów, materiałów al"lchealogic:z.nych, które

mogłyby rzucić światło na 2'JWiią2Janą z wY'fobiskliem

technikę •odbudowy górnJ.czej jiak d, co najważniejsze,

ustailenie ·jego Clhronologi'i.

Na c&aytn /biegu przellropu •badaw~o. z ogóln.ie

dość 'bezliaidnego i przyopadkowego układu sta:rego

dr€'Wlil.a, można byro wyróżnić szereg jego ,zgrupowań

o dość ,CiharaklterystyCZIIlym układzie (l"yoc. 3).

Ryc. 4. Rudki - kopalnia Staszic. Strop przekopu

pln.-zach. na. długości 44,5-45,8 m

Pierwsze s1rupienie elementów drewnianych odkryto

.na 4:5 m długości p~elk:QpU (ryc. 4), był to <llkrąglak

średnicy ok. 20 cm w układzie poZiomym, na któryom

prostqpadle do niego leżała warstwa :złożona z

równo-ległych do S'ieb.ie cienikich Okrąglaków grubości (Jk.

10 cm. Bail"'dzo interesujące było ~rwpowanie dre.wna

.na '54 m. Zawierało ono okrąglaki o średnicy

15-20 cm, łwpankd 'i okrąglaki cieńsze. Na całej

prze-sł.rlzeni tego odocilllka wśród irulych fragmentów

drew-·na znaleziono 12 całyoch ntie us7Jkodzonyoh łupanek

.z 'Wirębem na albydwóch ':zalkończen:Lach.

Na specjal·ną uwagę zasługuje skupisko drewna

·zwęglonego w postaci nie óopa,liOilych growni. W

oko-licy tego znaleziSka znajdowała się również w.iększ.a

ilość węgH dreewnjch.

Ryc. 5. Rudki - f.r.agmenty dr€'W'niane

w

chodniku

. Na całej długości biegu chodnika w starym

wyro-bisku odkrywano fragmenty i mniejsze sklliPienia

dxewna (rye. ·5) z. okrąglatkami róimej grubości oraz

dreWina ostrokrawędzistego, jednak przypadkowy

układ nie opoz.walał .na snucie wniosków odnośnie do

jego pierwotnego ułożeruia. Dużą do.z.ą s7lCZęścia było

natrafienie na szyb pionowy zwią·za;ny z badanym

wy-robislkiem. Z od!krytego siZylbu zachowały si~ fragmenty

dwóoh naroży, wschodniego i :zachodniego .. Szyb

bu-dowany był z. łupanek szeroik•ośei •ok. 17 om, grubości

ok. 4 cm, łączonych w narożu na wrąb i wyrąb.

Na

podsta'Wlie :zachow.anyoch elementów obudowy można

stwierdzić wioellrość wnętrza ·szy~bu na 110 X 175 cm.

{_

_Ja

ć

'l

t

~

_jl

Ryc. 6. Rudki- lupa.n•ki

z

chodnsika

r;JJl/1ll)

~

-. Ryc. 7. Rudki - kliny z chodnikit

Odkryty szyob wykazywał siiJ.ne odchylenie

oo

pionu

i deformaoję, !która nastąpi'ła. wslkutek ciśnienia i

prze-suwania się waTstw otaczających. Obok· tego uległ on

już w starożyttnośd całkow: .. temu zamuleniu. Pod ·ścianą

o/budowy drewnianej kończącej się na wysokości

80 om powyżej spągu przekopu leżała zbita, zatnulona

w.arstwa hematytów ila'&tyc:h przemieszana

(4)

sz.arobru-na.tnej. Wśród wypełniska znajdowały się fragmenty piask.owea i· ik.rz.emienda, występujące

.n:a

powierzchni.

W baidaJnytm wyrOblisku najiJ:iczniej rwy-stępującytm

materiałelm !było drewttJ.o i wykonane z niego elementy

Qlbudowy góm•iczej. · .

Ryc. 8, Szczapy z opalanymi końcami

Przy analilzie pr.z.eznaczeillia odkrywanYICh

fragmen-tów drewnianych przyjmowa.no pod uwagę ·Całe nle

uszklodwne elementy. W:tedy, mimo wtórnegQ ukłauu,

mOŻIIlia stosulllkowo łatwo odtwo~zyć ich pierwotną funkcję. W obaJdanym wyrOibi'S!ku tylko nieliczny

ma-teriał drewniany zaC'hawa:ł ·się w stan·ie n•ie

uszkodzo-nym. Z tego najliczniej spdtylka się okrąglaki średnicy

od 8

oo

14 cttn oraz drugJi typ okrąglaków o średnicy

ok. 20 Cllll, doc:hodzące do długości 190 cm. DrewnQ tej grubości używan.e było jako główny rzna,teriał do

obudowy ohodn•iików i zabezpieczenia miejsc pracy

pnoo zawałem. Wsz.yst'kf.e okrąglaki są nde okorowane

i wytkarują ślaJCly obróbki ręczn.ej tSiekJierą.

Obok dkrąglaików występuje d'UIŻa ilość drewna

ostrokr.a!Wędz.iowego. Łupalllki - to r·odlzaj grubych

desek pows-tałych z łu!Panych podłum'ie Qkrąglaków.

Wśród znaleziony.oh łupaall€1k mo:żm.a wyróżnić grupę

7

najkrótszych w

grani-powierzchnió cach 75 cm, średnich ok.

100-110 cm i najdłuż szych około 140 cm (ryc. 6). Ryc. 9. Rudki -k01palnia Staszic Z drewna specjalnie ·przygotowanego do użyt

ku należy wyróżnić

kli-ny krótkie i szerokie

(ryc. 7) oraz węższe i

długie. Na uwagę zasłu

gują elementy

drewnia-ne dość starannie

obro-bione w kształcie

nis-kiej płozy lub nosidła.

Na trasie chodnika

dość często spotykano

ślady węgla drzewnego.

Znaleziono rów·nież

kilka fragmentów ostro

zakończonych szczap,

zwęglonych po przeciw-nej stronie (ryc. 8). Cie-ltawym znaleziskiem o

nie odgadniętym

jesz-cze przeznaczeniu są

płasko ciosane fragmen-ty drewna twardego w ~ształcie prostokątnych

desek -- może

pozo-stałości łopat. Poza tym

w wyrobisku spotyka-.

no otoczaki piaskowca i

o~trokrawęciziowe

ka-wałki kwarcytu, niekt

ó-re z nich wagi l kg,

obtłukiwane w postaci

młota lub kilofa.

Narzędzi żelaznych czy

l - ceramika, 2 - Iły, 3 -stare wy;ro.b!Sklo, 4 - dolomit

ich fragmentów nie

znaleziono.

Specjalną uwagę zwracano na wszelkie· materiały,

które mogłyby rzucić nieco światła na datowanie tych

robót. Dopiero przy wykonywaniu szvbu

dowierzch-niowego z poziomu badawczego warstwy IV na głębo

lrości oik. 3 :m poniżej !POWierzchni natrafdono obok

fr.ag:rnentu łupan!ki na skorupy gUnilanego naczynia.

Ceramilka .ta je<>•t typowa dla ·naczyń <l"ęCZJilie lepionych

oikresu IPÓŹinonymskiego (ryc. 9 i 10).

Jak w:1dać z .teg'() -szkticu, dotyohczasowe materiały

.ma.cznie rozjaśniają prOblem starych wyrobisk na

l

\

Ryc. 10. Naczynie zna.lezione w szy-bie "dopowierzch-nio"Wlf7ń"

warstwie IV. Jednym z na·j·ważnie]&zych osiągnięć to

odkrycie szybu i jego ele;:rnentów, następnie całe

ele-:tne."lty ÓIWIC:Zesnej obudowy, stropnice, stojaki, <likła

dzilny, wyjaśnione ·zagadnienie oświetlenia oraz

w pewnej mierze chronologia. Natomiast ustalenie

salmej ttechnilki ówczesnej odbudowy 2Jłloża wymaga

jeszc.z.e daLszych badań i srozególowej analizy.

Ryc. ll. Denary TZ'JłlnSkie znalezione w warstwte kulturowej powierzchń( w Rudkach

...

Idąc I'ÓWinolegle z badaniami dołowymi, badania ar.cheologliCZI!le na powrierzchni dały w wyn1!ku

od!kry-cie warstwy kulturowej ooadni

ciej. W Cil.itereoh

punk-tach natrafiono na •obieklty :rni~a•1ne z paleniskami,

dużą ilfficią cerami!ki, rozbitych naczyń glinlianych,

ipl'zepalonych kośoi .zwierzęcyoh. Na podkreśllenie

za-sługuj.e fa!kt, że ceram~ ta ·cał!kowic'ie nawiązuje do

ceramiki oclkryw.anej na piecowis!kaoh hutniczych

oraz do Sk:o'l'Uip naczynia 'Odkrytego w czasie badań

wyrobiska ·szyfbem dowierzchniowym._ W warstWile

kulturowej znalezione ZiOStały również denary

rzym-skie- Wespazjana i Trajana (ryc. 11).

SUMMARY

A1reaidy d!UII1ilng the 1n'ber-1Wa.r period atiandli.on

Wal3 paitl to the big amollllllt :Oif ilron slag to be found t0111 the fiei!Jd.s alllJd im t.lhe WIOIOidls aJnd even dn >lilie .hllgh

(5)

~ Jn the Swftęty K!l'tl:y1ź MiS area. ln 1955 · tbe

·.neseareh es <l'f t he p!I'IJJmwry siLalg of thiLs regL0111 were

b~ lin1Jd after 5

years

37 furnace sta.11dS were

dliiSIOOVered as Wlelll as ·1lhe traces of 1661 eat."łh

liu'Ma-cas wei'Ie i:nvestbglaited.

The martler.i:adis reC'elived UłP

oo

nJOIW adiolw to date

the beglilnlll•imlgJs of Fiallis-h metaillur.gJi.c dinidltl$try bac.k

to the 90 c<illlled Rnmaill ilnfl<UJell1JOeiS peri'otd, i. e. II-V

oerWu!ry of thie naw era.

The most l!mptorta•nt eve111t was the etlliC<runter:iing

of ·the !Oild wtOII'IkliingJS durtilng the WIOO'Ikis

· m

the py;r.it~

mLne at Rudlkrl..

lin •the "StaJs:zic''

Sltl'1iiP

milne the ollid ganlg!Ways,

:fira~ent5 of Slha&, Wf00de'!1 tl01dlis, CemJm•iCS alllQ .

R'Oimlall1 ooilns of thre VeSipaiSiiaJn al!lld Traljan, pe.I1i/Qd

bas ·bean :OOuirud.

PE310ME

E~~ B MemBoeHHbiit nepHo~ ·6biJIO o6pa~eHo

BHHMaHHe Ha 60JibiiUi:e CROnJieHHfł meneBHOrO IIIJiaRa Ha IIOnRX, B necy H ~ame BbiCORO Ha CRJIOHaX rop B CBeHTORIIIHCRHX ropax. B 1955 ro~y 6biJIH Ha'laTbi

HCCne~OBaHHfł ~peBHero CBeHTORIIIHCROro IIIJiaRa H nocne 5 neT Hccne~oBaTenbCRHX pa6oT o6HapymeHbi

37 IIe'IHb!X CTORHOR H HBy'leHbi 1661 3eMHbiX rreqeJł.

Co6paHHbie MaTepHanbi noaBonHnH ~aTHpoBaTb Ha'lano

IIOJibCROJł MeTannyprH'leCROJł IIpOMbiiiineHHOCTH Ha

ne-pHO~ TaR Ha3biBaeMbiX pHMCRHX BJIHfłHHlł, T.e. I I - V

BB H. S.

GaMbiM RpynHbiM co6biTHeM f!BHJIOCb o6HapymeHHe BO BpeMf! ropHb!X pa60T no ~06bi'le IIHpHTa B MeCTHOCTH PYAKH, ~peBHHX ropHbiX Bbipa6oToK. B paapeae Rapbe-pa «CTaiiiHq» HaJł~eHbi ~peBHHe IIITOnbHH, y'laCTKII IIIaXT, ~epeBf!HHbie opy~Hfł, KepaMHKa H pHMCKHe Mo-··

HeTbi BpeMeH BecnaaHaHa H Tpafł.Ha.

1~1

METODY PRACY

14·1

ALOJZY GUZIEL

Minlsterotwo Przemysłu Ciężkiego

ANALIZA DOKLADNOSCI liSTALANIA ILOSCI ZASOBOW (I)

~ pi1all10!Wfa. wymaga ~l1Uillitawlne,j

?Jn.ado-moś!Cii 'boga!Cit\W natbuirailinych ikl1atju oraz ata~aJ1111lelj

llron.-lbroli raqjon.a:linEgto 1dh owytkioll'IZJ~S~tc!Jnd.a. Sll:.ąld też w

Oiklre-ts.ie jpOIW'qjen,n.ym st.amęro pl'Tlled' goologią ;po1smą

iQigOOI!Xl-ne zadalll,ie: •UfSitailenie zasobów :lropail.iil1 uży1toozmych

w IZibożach. :slbwderoz.en.ie stopn'La. .ich iiJ'(l'ZI1aiil: or~

.stalle ich ew~dencljoniOiwaruie.

1Planowa111ie ion.tW'e!Sity:ojd, ioh ilotka~izaci.ii oraz tec.hll11illti

prOidluJkic;ji qpiera lllię na dalnych geologk:zmy'Ch złóż

lkopaJliill. !Dotkł.aidlne ro2'JPOfm<allllie 2Jloża, a w

szc::z,egól-il1101Ści jego ułożenia i W.aiiU!IllkiÓW geologioonych, d:aje

p&raJ11CÓę, że ik.Qpailll1ia 'łMlld7lie wiliaściwie ' zatPOO'jeik!to-wana.

· ZaidaJl1da i wymogi· w z~1e :pozma'Wlan•La· za:soOibów

lkiotpaJlilll 2'l0isltalły !P()d.cune w ucll!wale .rur .S64 Rady

Mi-i!llitSbriQw z d!nla 10 X 1952 r. tw ~a!Wiie oU!S,taJ1atn:ia i

za-twieJ.1dizaalda ~di0kiume.rutow:Clll1ia) 12la!00bów 'ZJlóż lkopatlLn

i ro;mialru d<llki()nyrw.a;nia illllweS~yqjd !Pl'2.€1d !pl'zy.s.tąpie

niem. d~ ~taeli zło,ża*. SZc-.z;egóławe WJityczne do

ęk?oolni02'Jll~ a j~ spełni;aljąceg<>: WSZJIS!tlkie

~a

·

IUIChiwąły .;prowad0en1a pnac 111a 2lłoim :zJQS!ta:ły

Poclane

.

w iln)si~ ,pr~a

cua,

k!tórYICih wyoon10

jedenaście.

lniS!brl\llktCUe

·

te mi:ały i!1!i · celu · utjedlnolicić

meliody !Pi'{!Cy geOilogóW a jedJllJOC2eśnie ;położyć kres

chapsowtl. iW badan·iach gJe<lllogic:zmyCJh. mbe:zJpieQZa·jąc

l_lJ!łil~yJte p;z~towalll•ie 7Jłóż 1_tatk dlla _{prQ.ielkltowooych,}

ja\k 1 .

ldaa

JlllZ c.zy;runyoh zalklładów. •

:wyttyome ~e

'V!

illloSitiiU'ktCijlaCh maoą :n.ie•wąJI;jpli

'Wlie PEltW)lle bralki. Matją.c za 'sobą !Pl'.a!Wi.e 8-QeJtm;i Okres

~t!Oiwarua •:z.!IISO!bów 2Jłóż ik!Qpaliill ·UiżY'toozJnych

·l .zcl~yJtą pralkltylk.ę, możemy obronie przystąpić Ido

.aJnaildmwa111ia llll'IZYdętyoh ~ń w cełLu WY~S'I.Lil.ięoia

llliOWy!Cih IWiniO!Sków, ~e zachodzi lklu 'temu IPOII:.r.zeba

lbutb 'też wy\kaJZaJillioa, że pnzy,jęte częjSbo z praJ!Qtylki diaJ11~

madą :n:a.leżY,tą llJIOfClbutdowę lteo.r€1tycmą.

BŁĘDY WYSTĘPUJĄCE PRZY USTALANIU

ZASOBOW SUROWCOW MINERALNYCH

· Główtne zaJdanie 2JWiązane z doklume:nltowanliem złio

.ża, · jego 7Jba(d:aill:ie i IClillldJcz.enie 7Jaootbów ut.tął

W. J. Similrnaw tw ~

tllUflllkltach.

·Zmierzalją one

dla <lik1re.§leJl1da: ·

l) id.IOŚ!Cd kqpa!Lillly w i7Jło2lU .z !P(lidall1iem jego

roz-~ iWeJdirug ~,gQIJl1yclJ. gaJV.tmlków,

2} jakości llroipaJ.my,

3) IWibasności lteCihll1ologi!CIZJnych lk.IOpa~ilny,

. • · Nowelizację uc'hwały nr 864 stanowi uchwała nr '140

:l\3dy Ministrów z dnia 17 XI 1956 ·r.

4) IW'arunlkqw geol.ogdJCmyldh i góiiil!icl:zJO-ttechll1iC2lnych,

nde:zlbędinydh dk> ddkloina!l1d.a pracwildłłowego wyboa:u LSYf~temu mtallaal!i:a i kooilejlniO!ści elkiSjplloajtacJd 7Jłoża,

· 5) IS1tqpnila tPl"aJW!dqpodobieńtsllWla dilOO!ci~h i

ja-kościowych idJany!Ch lllŻytyC!h do dllldmalllia IZa.s<llbów

i sto.pn;ia l[ll02'lllainia ~ w celiJu pri2'Jelll1Yis;łowego

i[)l'!ZJe-macze.zlla. zaJSOibów .

[)()lkJumenlbowiall1ie zaJSObów ISUlOOW1CÓW mi;ne;l'lalln~h

nie może być wyllrony:wane JW odei'wall1illl od

tProb.le-mu pratkttyo:llnegQ cwyikiOirzys;t:ania tych za·sobów, alle

tPOWlinno od:pow.ialdać . pot.ro2'J€1bom goa;u>Od:af1'1ki

narodo-IWE!jj. Dliart;ego też ozyil1lliOŚ!C'i ?JWiązaUJe IZ tPl".zyglOłtOIWia

lllioamli ,popr:zJeKi'zaj·CjjCymd d!Oik!umenltowanie :zJłoża

po-IW!ilruny być iSI2'JC?JególJ11re .tro&k:li/wlie tP117Jemyśl.ane i ~

n.allilwwane. Same llicrzlby :bez poid.a!lia ohall'alklterystylki

jaJrośiciowejj .za&Jibów, belz 1PQdiall11a jego :warunk.ótw

zailegania, ibez U!W~ędinlie!ll.i.a geotlogio2l!lo-górni~zych IDOoŻl:irw.ości !W}'IdJobycia lkqpaJliny lll1c :n;am Ole!SZJC!Ze nie

mówią. FWyJ!E:feie tt~Li ozy inlltE\i me'tody ablloiczeni.a

!ZJafsobó.w d z mą zwią:zany klertu~neik prowa!d7;E!Illia

~rQ/bót ;po,s.ZJURmlw:aJWICizo -ll"'OZPPz!lJa!WK!'Zych może czasami

'.slloomjpllillrować ozy !też zmac:zmie Ull:ruldtn•ić prowatdzenJie

daWszy-'Cih !Zamimweń 111a ?Jloilu. Z drugiej strony należy

mieć na urwatdze IC!Zylllll1ilki llllait:ucy ellronom:iJc,ztnej, aby

pr.zy milndmum !llilldda.dów moŻ!na było ooi~

~immn korzyroi. Pmy wylbiorze meJtod · pracy nde

.:tale.ży ni~dy ~ać o IPOU:lLsltaJwowym zalłoŻleilliiU

tProwa,dJzen,ia fl'IO!bót · jpOSZJU3diwaJWICIZ!O~wczych, jlćllk.im j€!Sit IUIZy,Skia!l1ie dlla oolów pi!alk!tycznycth IWY-!Sitalroza•joąoc>, idokił.aJdlneg;o, cthociaż mimo to

przyił)LLżoo-. nego iP'OJ.ęcua o idlaJnym :zJło;ŻfU przy miJ111imaJJnym

zru.ży-ciiU maiSIU i środlków. ·

WLaidomo JpCXW132'JeC'hm.ie, .że WS:ta~nie za;sobów

Su-rowców milruarallinycth Liest d:allronywJa.ne z pewnym

lsiliofpniem dotkibaidlności. S'tqpień 1ten !Zaieży główtnie od

ro:zmialrów ~anoi:a lbuld<owy grolog.ic:znelj złoża,

od ~· jego .ro~z:nania .(ik.attegorie iP()IZlil:aillia) 10ra·z od d'Otkład!ruOOci dkireSlenda 'WlZi.ętyC!h dlo otbl•i!creń

dla-onych pod.sttaJWO!WyJCh. Zagadnieniu temu w li:teral:-;urze

naSJZe~j poświęcono k:l'Oitychomis mało mie1j:soca., .gjdy.ż

dla-piero

na

obeonym etapie ·giOISjpO!tfaJI'!CZYiill naJbie;ra ono

tSZC:z.ególnego 'lJ!llacz.en.ia.

O wiele d:adej .są tPOOUind.ęte prace w Zlwiązlku

Ra-dzdeclk.im, !?Jdzie 17 -letnJLa praktyka w

dokumenrt;owa-f!l.iu 21łóż dostrure.zy;Jia ollbllzymdch małteriaiów do

naulk.o-w-ego wyll~!Oilizy~ i fWY!CiągJnoięcia IWilialŚCii..wycil

·Wil1i!()lslkiJw. IWi7JOrem iWC17J0111ycll ~ra.dl:zlie!Cikidl, kitór'zy

l'o,związał.i to :mga;dllldel!llie •w tSW'Oidh fl)l'l!łCCłCh,

pr:zylj-muiję IPO'~ na 3 gmtlipy lłJlędiów naj~ied wY!'łtę