Kilka aktualnych problemów ochrony jaskiń

ZBIGNIEW WÓJCIK

Muzeum Ziemi

KILKA AKTUALNYCH PBOBLEMOW OCHBONY JASK!lQ

JAKKOLWIEK SKAŁ Y podlegające

pro-cesom krasowym występują na terenie

car-lej Polski (wapienie, marmury, dolo.mitty, ma:r-gle, gipsy, siarka, lessy, gliny morenowe, śnieg,

lód, a nawet gnmity),

to

zjaWliska krlasu

po-dziemnego naj!~j rozwdni.ęte są 87JQ7Jególnie na tycll obszarach, pje jEst najw.i~j wapieni i gi.psów. Do ID.ich lilależy przede wszysbkdm ob-szar J·ury Kralrowsk.o-Ozęstochowslmej .i Tatr, a (pOZa tym Góry Swiętokrzyskie, Sudety, Pie-mny i 'niecka nidziańska.

w

innych regi.anacll, a szc:zególn:ie

rw

Beskidach, m Pod.gnu

Ka:r-packim, Kar.koooszaoh oraz na Pomorzu Gdań­

sk!im

IOibserw:uije się rozwój 1podmemnego kra-su klastycznego IZW81Ilegl0 również pseudokra-sern.

W przedstawionych wyżej obszarach do ro-ku 1954,

tm. do

chwili .ukazainia się ostMlniego .tomu

inwentarza

jaskiń K. Kowalskiego, po-malW 659 J•iń, z któryoh. najdłuższe znajdo-Wlały się rw Tatrach Zachodmoh (jaslcinia Szczelina Chochołowska 1650 m, Jaskilnia Myl-na 1120 i Jaskima Magurska 1070 m).

Od tego czasu, :wskiułek ;intensywnych

ba-dań speleologicznych ipl"OW!admnych przez róż­

ne or·gan.izaK:je z Zakop~. Krallrowa,

Wroc-łaiwia, Wargr;awy, Byrtomia, Bielska, Częstocho­

wy,

Torunia i Kielc - zmieniło się wiele. Ogólna liczba jaskiń I'ZID.aiilych obecnie szacowa-na .jest Da 900. Tak !liP· 111a rerenie Jury Kra-lrowsko-Or.ęsboohowsldej w 1954 Ir. znano 514 jaskiń, a obecnie liczba ta ip!l'Z8kracza 600.

W Tatrach w tym czasie liczba znanych .jaskiń

wzrosła od 70 do 200, przy czym w niektórych jaskdniach odkiryło 87Jereg nowych korytamy i sal, :wBkultek czego na czoło jaskiń

rw

tym

re-gionie wySUiięły się: Jaskinia Zimna licząca

256

3860 m, Jaskinia Miętwda 2150 m i Ka~a Niżna 1800 m. Wśród lilOWO odk!rytych jaskiń

znajduje się Jaskinia Wysoka (!Prawie 1000 m długości), Jaskinia Snde.1ma (około 1000 m d.łu­ ~ i 300

m

deniwelacji)

oraz

400

m

długości

piękna Jaskinia Naciekowa. ·

Podobnie i w

innyoh masywach, a

zwłaszcza w Sudetach i Górach Swiętolmeyskich od:kryito

szereg :nowycll iaskiń, których liczba wzrosła do 50 (przed 1954 r. ipO'.lDSilO jedyode 2'6 ja-skiń).

W ostatnich Jatach wiele jaskiń na .terenie .Ta1r wskutek starań zakQpiąńsJdch

speleok>-g&w S. Zwoldńskiego i E. WUrlarskiego 20ill:a-ło udostępniane (Jasklilnila Mylna, Raptawdicka, Smocza Jama), a w jednej z ll'lich - Jaskini Mroźnej 1Zailnstalow8110 w 1959 r. światło

ele-lklryczne, dzięki czemu odwiedriJa •ją w samnie tui'ystyc:z:nym okolD tysiąca as.6b dziennie. Poza tym !planuje się oświetlenie elektryczne

Ja-skini Ciemnej i Łokietkowej

rw

Ojcowskim Par-ku Narodowym, Jasldni Rodachowskiej w Gó-rach Bielskich w poblWl! Lądka-Zdroju i sze-regu dmlycil.

W ostamiiCh lałach intensywnej działaLności apeleologiJCznej towarzyszyły na szeroką skalę zakrojone badalilia naukowe w .jaskiniach, któ-rych efektem było szereg ciekawych publikl8cji,

jak ~·

praca o

·18trzańslmm ~

jaskinio-wym S. ~lińskiego, o genezie jaskiń syste-mu LodO\VIeSO Zródła

w

Tatrach J.

Rudnickie-go, o genezie nacieków z "wapiennego mleka" R. Gtnadzińskiego i A. Radamskdego, o młodych Jrzesun.ięciach. ·t.ektanicmycil w jaskiniach ta-trzańsldch Z. Wójcika i S. Zwolińskiego i sze-reg .innych.

W·iele jaskiń mrÓWino opisanych przez K.

Ostallce Ulelpłenne w .lllł1'o­ tDł8-Bobo&łcach., JUT'I/ Kr

alcow-sk.o-Częstochowak.łej.

Llmatone c&łff• ln

.llllr6w-Bobo&łc8, Ct'acow-częstochoUICI Juraałc be&t.

Fot. .III·; Małachowaka­ K&elbSTOUICl

Ko!walsk:iego, j;aJk i odkry,tych IW ostatniiCh

La-tach, uległo mdsoozeniu, a w innych wsirutek

limmych wypraw eksploracY\inych oraz

nisz,-czycielsk.iełj dziaillaJmości nielruLtuT.alnych

rtm-ys-tów obserwuje się swreg lnieodwracalnych

uszkodzeń.

Na.jwiększJe szkody, bo absolutri.ie

ni.eodlw.ra-ca.J.ne, iP'Oiniósł nasz podziemny świat w czasie

~loatacji wapiem.i na terenie Jury

Krakow-sko-Częstochowskiej, w Górach Swiętokl!'izy"­

slcieh i Sudetach, gdzie :przez ostatnie 5 lart:

ko~pletnie miszczxmo ponad 10 jaskli.ń, a w tym Jaskinię Naciekową w Górach

Kaczaw-skiiCh z bogatym :złożem lrosbnym plejstoceń­

skich ssaków Ursus spelaeus, Felis spelaeus

i innych. W Górach Swiętok:rlzysklich w czasie

eksploatacji dOlomitów dewoń.•skiJCh ~szcz:o­

no jasld:nie w poblilżu Chęcin i Miedzianki, a w

Kotlinie Kb:Lzkdej - w RogÓ!rizce koro

By-strzycy KładZikiej i j.askilnię w Granicznej koło

Po1aiilliJCy Zdrqju.

Ekaploaitacja wapieni,. nielrultur.alm.i turyści,

nie 2J()I!';ganjrowany ruch speleologiczny, ba, ną­

wet nie ro!"gandłZOwane badania naukowe

mo-gą doip!'OW'aidzić do powarżnych iZ!Iliszcreń.

Rrzy-kladem tego może być Jaskin:i·a Magu.rska w

Tatrach słynąca z 1bogatych złóż kostn~h

!Plej-stooeńskich ssaków. Wskutek licznych

rozko-pów prowadZO!Ilych ~zez nie IPriZyJgob:>Walllych

·do tego :rodzaju pr~ac areheologów wstępne

partie jaskini zostały mmienione na śmietm.ik

pozbawiany wal'ltości ;z .puo:rktu widzenia badań

sedy'mellitotlogiJCZIIlych. Dodatirowo kompl:ikują

tę snra.wę wiellkie hałdy namuLiska wysy~pane

w

1959 r. w cmsi.e przekQpów Eirosplor.acyjnych.

W rezultacie wysunięta pi'IZ€'Z k!ierownilm tych

n.iefur:tunnYICh (pOSZUkiwań A. Jurę htport;eza'

o pobycie człowielm pierwot:oogo w ostatnim

dn.terglacjale w Jaskini Magurskiej nie może

być

am

preyjęta, ani odr.zru.OO!Ilia, gdyż nie je-steśmy w stanie pr.zeprowadzić jakichkolwiek

badań sedymentologicmych.

Smutny los spiObkał ;ró:w:nież miękkie nacieki

z , w.aJPiennego mleka" w Swze1inie Chocrur

~ej, 1gdyż ,g.r.wpa turystów z ByrtJom~a

(po>-oostawtiJi na ścianach w~e iindcjały) część

z ni,ch .ZIIlis'ZJCzyła. Inne · jaskinie tatrzańskie: My:llna, RadawiJCka, Smocza Jama oraz

fPOC)Jkm-lrowiskie Wierzchowska Górna i Ciemna

wsku-tek udostępnienia ich i pozostawienia na łasce

losu Z'UipE!łnie str1aci.ły wall'!tościoiWe -namuliska,

k!tóre mogły;by odegrać dUJŻą rolę 'PTZY

ibada-n:iaoh fPSlleomoofolotgioznytO}i, a 2lWłaiSZJCza ~v

porÓWinyiW'aniu poziomym odcinków jaskiń

z tarrasami.

Dotychczas prowadrwine badania na:wlrowe

dostatec.znie wykazały łroniec~ć ochrooy

wszystkich jaskiń, głównie dzięlci. bogatym

złożom kości ssaków plejstoceńskich,

allochto-ndczm.ym żwirlow.islrom ~emnym oraz

pod-ziemnym ,procesom krasowym, co ma dwże

:zna-czenie w badanilach :paleomorfologicrzmych i

ge-ologiczmo-in,żytnierskich.

w

:praktyce

me

wszystkie. jaskinie są

chl"(),-nione, .gdyż poza rezerwatamii żadna jaskinia

dotychczas nie uzyskała praW1Ilego

mbe.Zjpie-ozenia. Sta!n. OOn. musi, D:"ZeCZ oczywista, ulec

m;y!bkiej poprawtie. Przy:toczane powyrej

misz-C7Jetnia w jaskd:nia.ch w rezerwatach i paTkiach

narodowych IW'Skazują, że nie wszystkie.

jaski-nie mają w tyoh terena.ch właściwe

mibe\2wie-coonie. Wydaje się, że n:iekJtóre jaskinie

poiWID-ny być wmane za l'ieZ'e'.l"'Waty ścisłe dostępne

.jedytnie, pr.zytnajmniej w czasie badań, dla

osób najibardlza.ej za.interescliWiailych. Do takich

jaskiń w Tlat!rlach powinna należeć przede

WISZystlcim Szczelina Chochołowska (nacieki

z "wSJpiennego mleka"), Ma1gurska {złocia

ko-stne ssaków plejstoceńskich) i Naciek:owa

(na-cieki nieregu!,ame), a na iberenie Jwry

Kra-kowsko-Częstochowskiej . jaskinie:

NietJQperzo-wa

{namuldslro), studnislro (!PdaszJazyste IIlliecki),

Koralowa (nacieki martwicowe), Wiercica

(na-cieki nieooguLame) i RacłaiWkkla (organy i że­

b!ra nacietkowe).

UZIIlall!ie wyżej pr.zed.stawionych jaslciń za

re-zerwaty ścilsłe powinalo .pociąg~ać za sobą

od-powiednie za,k!ra.towanie otworów i jednocześnie

doglądanie, aby zabez;pieczenie

·to

nde uległo

miszcrzeniu :tak jak w Jasklini Magurskiej. ·

W ceLu lnB.jwłaściwszej realizaoji jpOwyższe­

go postuLatu należałoby powołać w

porozumie-niu z Mtm:eum Ziemi i Zakłiadem. Ochrony

Brzyrody PAN Komisję Ochrony Jaskiń,

któ-ra przede wszystkim zleci IPi(liOO'WJle wykonanie

in"M:m:tarza jaskiń tatnzańskioh i uzupełnieft do

inwentalrna K. Kowalskie~ w dnnych

;regio-nach lPolski. Do .zadań tej ilromisji należałoby

przett>l'OWiadzanie kompieksowych ba~

(ge-ologicznych, geoohern.klznych, pellrQgraficznych,

paleontologicznych, biologicznych i

arrxmeolo-gic7mych) nad j.askimami, które skazane są na

mgładę IW kamieniołomach prow~ych ek-aploa·tację. Bowdem jedynie SZJCZJegółowo

wy-Ironana dolrumentacja może .. -przy. badaniach

:paleomońologi.CIZlilvch .mst~nić brak :tak

cen-nych obiektów, jakimi są jaskinie.

Propcmowana Komisja pchrony Jaskiń

po-'Wiimla zgodnie z przyjętymi

w

całytm świecie

naukowym zasadami za fundusre uzyskane

e; twrystY'ki podzliemnej (dodamy ltu, że ll.alkla-.

dy włiorlxme iW' Jaskinię Mroźną w Taltrach

zwrócą się j,wż rpo dwóch laroaeh) założyć

sta-łe stacje naulrowle d łaJborataria podziemine.

Te-go tYiPU . :praoownde •We ~ancji :prowadrzą .

roz-ległe badania naulrowe, .a podziemne

.laboll"a-,1Jord.um speleolOigiJCzne w Moulis wydaje

naj-powtaŻniejsre .pismo speleologiczme we. Friancji

"Atm.ales de Speleologie". . . .

· Do ~Zadań ·tej Jrorn:isji · lllależał.oby ;r6wtni~ż ctmLWalll'ię nru;l właściwą . realizacją postulatu

udostępnienia . ;jaskdń. Należy więc przy

udo-stępnionycli . jaskiniach, a ~łasria

.

JaslPrid

Wiemchowskiej Górnej, ŁokietQrowej. !i.. Cięrp.­

nej (obszarY. Jury :KT-a:k~Crzęstodhowślci~j)

założyć oświetLenie . ~le!k1irY'C2me i pmez . tm.ło­

żenie pr~y jaski!niąch

stacji

bada~

:pro-wtadzić sta'le. badand.a. n:aukowe

i

.

·

:pQtpula;ry.mcję ochrońy jaskiń: . .· . . . . . . ·

Jedynie przez właściwą prqpa~gandę, stałą

inwenstary21ację nowo odkry!tycih jaskiń i za-bezpieczenie kratami. cenniejszych obiektów

będalie mOIŻLtwe ogran.iczen.ie do minimiilm

zni-szczeń krasu pod.ziiemnego.

SUMMARY

In recent years several new'caverns were discavered

in Poland. Tota<l number of up to date known caves

reaches 90·0. New corrid,ors anld halłls were ddsoovered

in these ca,ves. The greatest caves are .situated in Tatra

Mts. The Zinma cave ds 4 km long and śnd.eżna cave

300 m deep. Caves of Polaiild are an iaJ.teresting a·rea

of grological inv.estlgations. Several interestdng

te!Seall'ch works IWere done concern'ing or~ of Tatrą

oaves, karst . reglom; ordgjn of lim;rustation:s aJIJ.d

re-cent tectonics. ·

Illi result ·of exp!loi.tation especiaHy in ŚWięty ~rzyż

Mts and Sudeten many caves wdrth depOIS:its of

Pleistocene matmmaiJ.s were destroyed. Due . to

extens'ive tourlist aotivJities sevemł damages were

caused. 'in the caves of nationał parlm.

PE310ME

B nocJie,o;HHe ro,o;bi Ha reppHTOpHH lloJibiiiH o6Hapy"

meH p.H,o; HOBbiX nem;ep. Hx qHcJio ,o;oxo,o;HT ,o;o 900.

B H3BeCTHbiX yme paRbille nem;epax o6HapymeHbi

Ho-Bbie :KoppH,o;opbi ·H 3aJibi. CaMble 6aJibiiiHe nem;epb!

Haxo,o;.HTCH Ha reppHropHH Tarp, r,o;e XoJio,o;HaH

nem;e-pa HMeeT OROJIO 4 RM )l;JIHHbl, a CHemHaH nem;epa

-300 M rJiy6HHbl.

llem;epbl llOJibiiiH .IIBJIHIOTCH 06'beRTOM HHTepeCHbiX reOJIQrHqeCRHX HCCJie,r(OBaHHil:. Ha OCHOBaHHH MaTepHa-JIOB H3 rro,o;3eMeJIH:il: Ta'rp BblllóJIHeH pH,o; HHrepecHbiX pa60T, OTHOCHlll;HXCH R rrpoHCXOlR,ll;eHHIO rrem;ep, RapCTO-BbiX H rrem;epHbiX pail:OHOB, IlpOHCXOlR)l;eHHIO HaTi!ROB

H3 <<H3BeCTHHROB()rO MOJIORa» H HOBeJłrneil: reRTOHHRe.

BcJie,o;cTBHe pa3pa6oTRH. H3BecTHHROB, . oco6eHHo

.B CBeHTORIIIHCRHX ropax H Cy,o;erax,' MHome rrem;epbi

C HaMbiBaMH ROCTeił IIJieHCTO~eHOBblX MJieROIIHTaiOlll;HX

6biJIH pa3pyiiieHhl. ,IJ;pymM rrem;epaM, oco6eRHo B 3a-rroBe,o;HHRax H rrapRaX, BCJie)l;CTBHe OlRHBJieHHOrO TypH-CTHqeCROrO )l;BHlReHHH B IIOCJie)l;HHX ro,o;ax 6b!JI HaRe-CeR 60JibiiiOH ym;ep6: .

JERZY GŁAZEK

Uniwersytet ·Warszawski

W SPRAWIE GLEB STRUKTURALNYCH NA

KRZYŻNEM

·fORMY ~IKRORELIEFU peryg~acjahrego rw Ta1maldh diługo p®OSta'W!alły I1lile

zauwa-rone

przez badaozy tego ohszalru. Od!krył je do-piletro · A. J a!hn, !k1lólry podiałł o IIlliJch pierwszą

wmllilalnkę w 1947 II'. (1), a nast~e 01pisał je

szCZielgółiowo

w

ISWIOilcih [p(l'aca.ch (2, 3). Wśród

opisanyJeb pl'IZJeZ nilego z p<jlsk:iej c:2lę'Śei Ta,tr fiOII'Im m:ikrrtOIDetliefru pecyglacjiailnego. na,jTzadlziej

występują wruelkie jpiO]Jig<Xny k.amie:ruiete, Gleby

te . 1SI1Jwilerdlzono rtylko

w

,dJwru ani.ejlslcalcih

w

po-bH2Ju P.rze31ęazy Kreyżne lOtraz cna ~iecie Tatr Zaohodlnicih :między Widłowcem a J !łll'IZJąbozym

nie OpiOdla!l Prne~czy Niskie. Struktwry ·te są

chalrak:tle!l'ystylc:zttlle dl1a kl'la!jów po1arrnych, a

tak-iJe <Wy1s1JEpuiją

w

naj!W'y'Żmy.Cih masywaiCih.

gór-s:MCih (Alpy, P~ren~je., ~aUikaJZ, Andy,

Killiman-dżatro). W Polsce stwierd:OOnlo je !pOM Tal1loomi

tytlllro lllal lgrrzjbietcie Kalr!kianioszy.

PanlilewaiŻ .gleiby ~mll!nie występujiące na

KuvJyrżmJem są ferllolm!enem przycriodiy jedJynym

w

SW10im :oodlzajltl na telreinie Tatr Polakrlio.h (iepiej

wyikszta.łCIOIIlie

't

zajmuJą wrększy dbsza1r ntż

w

Taltrlaoh ZaCiłrodlnlilcih), :u'WiaiŻam ~ za

ce[o-we ~u1acyZJOwooie ilch i 1Zia~ci2Jeniire przed

zlllilsZJczerriam.

K:rzyżne jest .to · !pl7Jełęez między tmema•

gr<zibietam'i górskimi: •WU!PY Buczy'Ili0Wy1dh Tur-ni, Koszystej i Wołoszyna (ryc. 1). Między

gr.upą BUiCZynJOWyldh Tumi. z jedlniej SJ1;riony

a KIOSZys:tą i WałoszyJnem z drugiej mamy

Jllaijwtiiększe IQbniiJend.e proołlęozy (2113), pr.zez

lktórte ;prreahod:zi U107JęsiZicza.IIly sZJlatk rturystycz-ny z Deilirturystycz-ny Pięcilu · Starwów ·BoLsikilc:h do

JlQllilny BańszczyJCy. Na1lamliaJSt W~yn

IOd ··Kloszystej oddl7Jiela srzJel'Olkai rown:i:nika wznie-siona lOk. 2120 m !Ł~cxłnie (pOd!n<lsząoa się

J.ru NE

w

lkierunlku mare-j iklopy wmiesionej ok.

258

l O m cnaldl pozilam ll'óWllrilniki i s·1lromo qparllająćej

do Do1iny Waksmundzkiej. RÓWininka i kopa za-sllanJe są lb101kamii z!Wiietrz~ ;gt1~ytu

i ezęściiOWIO zaoośniętte rbrawą. B1dki

igmtllodio!l'y-tu nile są .rozmwccme lbiett1ladlnie, a.e:az' ·gll'IUtpluj:ą ·się

w ha/l'ldlzJo wyll'arźną sieć p~oldigo:hóW dtaczaj~cych

.poLa. tr•aiWiaS!te, lktóry!ch Śll'edini:ca waiha się od 1 ,5 do 5 m: Ku NE ·(w ikilelr'llllllkiu :kqpy) Z'Wiilęllmm się

lic2'lba bloków, talk

re

:lmztalł:t polig.cmi6w zaridlk.a,

a dbslell'W10IWialć moJżemy wśród ;gru2'JU izolow~e

wyL9€ipikrll 0ile!rrlliste o .zarrysile :lrolilstym (ryc; 2).

Gleby strullct'Uir.aJlne IZialjllliruj;ą pr,aiwie OOJłą

rów-nirtlikę d l'1012irriliatna!Cih olk. 150 X 100 m (ll"yyc. 1). N

t

---1

100m

t----1

Ryc. l. Szkiej topograficzny

1 - szlaki turystyczne, 2 - grzbiety! górskie, 3 - obszar występowania gleb strukturalnych

. Fig. l. Topographical sketch map

1 - tour1st traaks, 2 - m.oll>nta:in ric'lges, 3 - site of poly-go.nal stru~tures