Warunki występowania i geneza kaolinów polskich

LITERATURA

1. Bud k i e w i c z M. Nlekt6re zloza kaolinu okolicSwidnicy na Dolnym Slltsku. Pr. geol. nr 87 PAN, 1974.

2 .. Bud k i e w i c z M. - Zloie kaolinu z Kamienia kola Mlrslta. Kwart. geol., 1971, nr 2.

3. S i k 0 raW., S t 0 c h L. - Procesy

mineralo-SUMMARY

The Polish kaolin deposits form a belt about 20 km ·wide and 200 km long in the area of Po-g6rze SUdeckie. They occur in the zone of contact of uplifted aluminosilicate rocks and their metamor-phic rock cover. Thickness of the deposits usually ranges from 25 m to 50 m. At greater depths kaolin gradually passes into the undecayed parent rock. The bulk of the deposits are of primary nature. Kaolin deposits from the Strzegom - Sob6tka and Strzelin - Otmuch6w granite massifs appear to be the most interesting economically.

The origin of kaolins of the Pog6rze Sudeckie is related to exogenic processes. The contribution of COt-rich waters derived from ancient peat-bogs also appears to be significant.

tw6rcze w strefle wietrzenia kwa~nych skal ma-gmowych i metamorficznych Dolnego Slflska. Mineral. Polonica, 1972, vol. 3.

4. Si k 0 raW. - Zelazo w kaolinach pierwotnych Dolnego SlllSka. Pr. miner. nr 39 PAN, 1974.

5. W i e w i 6 r a A. - Tytan w kaolinie i w struI{-turze kaollnitu. Wyd. 11, Sympozjum Ceramiki, Sopot, 1973.

PE310ME

3anezH KaOnJfHa B llonEoUle pacnpocTpas:euhl B SORe ,l{IDIHoA OKono 200 KM H mHPHHOti 20 KM,

lIPO-CTHpaIO~eACJI B upe,l{roPWlX Cy,qe'l'. OHH npHypo'!eHhI K. KOH'l'aK'l'Y BbIXOAOB 8JIIOMOCHnHKaTHbIX nopo,l{ C

OKPYlK8IO~H MeTaMOpcpH'!eCIGWH KOMlIneKcaMH. MOIqHOCTb 38nezeA DK DpaBHJIO COC'l'8BJIJ!.eT 20-50 M. C rny6JfHoA KaonJfH lIOcoreneHHO nepexo.qHT ~ Ma-TePHHCItYlO DOPOA)'. BonbWHHcTBO 3anezeA HaXOAH'l'CSI B HenepeOTno:m:eHHOM. COC'l'OSlHHH. HaH60nbwMti npaK-'l'H'!eCEmi HHTepec npeACTa&JJSl1O'l' XaOnHfroBI:.le 3anelKK B JIpe,l{enax rpaHHTOH,l{HhlX MaCCHBOB C'l'WerOM -CofSy'l'Ka H C'l'WenHH - OTMYXYB.

IIpOHCXO~HHe onHcaHHbIX KaonHHOBblX 3anelKeA CBH38HO C 9K30reHHhlMH npo~eccaMH, XapaKTepK3Y-lO~mmCJI HHTeHCHBHOA ,l{eSlTenbHOCTblO BOA,

ooora-~eam.IX COa, KO'l'OphIe noC'l'Ynan:H c ,l{PeB:tHX 'l'Op-<pSlHHKOB.

. WIESJ:.AW HEFLIK

. Instytut GeoloSif i Surowc6w Mlneralnych

PODSTAWY MINERALOGICZNO-PETROGRAFICZNE POSZUKIWAN

Zf..OZ CHROMITU NA DOLNYM SLi\SKU .

Od momentu poznania wldciwo~ci chromli za-gadnienie surowc6w chromonotnych jest wci~ bar-dzo waine. Dotyczy to szczeg61nie kraj6w odznacza-jqcych si~ wysokfl produkcjfl stall. Polska w zakre-sle tych surowc6w nie przedstawia si~ korzystnie. Zapotrzebowanie natomiast posiada coraz wi~ksz~,

zwlaszcza jezeli si~ uwzgl~dni dzialalnotc w naJ-bliZszych latach huty ,,Katowice". Podstawowym su-rowcem chromu jest chromit (FeOCrzO.). Eksploata-cja tej rudy znana jest z Dolnego Sl~ska. Nie

moi-na takZe na tym obszarze wykluczyc mozliwotci jej uaktualnienia. ChCflC v\i'ydac ostatecznfl opini~ w tej sJlrawie nale:f:y przeprowadzic w rejonie Dolnego Slflska szczeg610we badania geologiczne i prace po-szukiwawcze.

Na podstawie dotychczEI,sowych danych literatu-rowych w wi<:kszotci przypadk6w sqdzi si~, ie

po-chodzenie chromit6w zw!lizane jest z procesem ma-gmowym. Sfl one genetycznie powil\zane z ultrazasa-dowq magmli perydotytowlt. Bywajlt jednak przypad-Id, wprawdzie do~c rzadkie, ze zloza chromit6w ma-jfl zwiflzek z bardziej kwasnymi utworami magmy gabrowo-perydotytowej (np. zloia indyjskie). Stwier-dzono, ze formowanie si~ zl6z chromitu odbywa si~ w r6znych etapach krystalizacji ultrazasadowej ma-gmy - od najwczesniejszego do najp6tniejszego. W utworach ultrazasadowych lub zasadowych wys~­ pujfl najcz~ciej dwa lub trzy horyzonty chromi-tonosne, przywiflzane do stref przejsciowych, od serii gabro-norytowej do perydotytowej i od perydotyt6w do dunit6w. Bardzo charakterystyczny jest dolny ho-ryzont chromitonotny tzw. "podstawowy", zlokalizo-wany w najniZszej cz~ci. intruzyw6w.

Sldad chemiczny spineli chromowych jest scisle zwilizany z petrograficznymi wiaSciwotclami ska): maclerzystych. Badania skladu mineralnego i ch~­

micznego spineli chromowych pochodzflcych z r6z-nych region6w, wskazujll. ze powierzchniowe hory-zonty intruzyw6w zlozone przewainie ze skal 0

bat'-252

UKD 553.481.08.08:549.08+550.85("8-14 Dolny Sl4sk) dziej kW8snym charakterze, zawierajfl glinowe spi-nele chromowe. Srednie, a szczeg6lnie nizsze strefy pluton6w, odpowiadajflce utworom perydotytowo--dunitowym 1 dunitowym, zawieraj" w sobie zloza chromit6w z WYSOkfl zawartoscilt CrsO ..

Badajflc pionowll zonalno§C masyw6w

chroroito-no~nych, od kwa~nych odmian skalnych do bardziej ultrazasadowych, zauwazono duze zr6Znicowanie kat-dej ze stref. Spowodowane to jest grawitacyjnl4 dy_ ferencjacjli magmy w stanie plynnym i llkwacjll krzemianowego stopu. Wskutek krystalizacji i dyfe-rencjacji oraz wydostawania si~ z gI~bi ziemi nie mieszajltcych si~ ze sobfl porcji stopu magmy, two-rzy Bi~ w skalach macierzystych dla chromitu stre-fowosc: szllry dunitowe z perydotytami, plroksenity

itd. .

Formowanie si~ zl6z rud chromu wyja~nic mozna . nie tylko poprzez grawitacyjnfl dyferencjacj~ ziarn spineli chromu, oliwinu, ale takze stanem magmy, jej plynnotcilt i ruchliwotcilt, a takze przemieszczeniem oddzielnych mas magmowych w zbiorniku magma-tycznym, pod wplywem sil tektonicznych. oddzialy-wajl4cych w roznych stadiach krystalizacji stopu. Tym Uumaczyc mozna formowanie si~ r6znych mor-fologicznych cial rudnych i na tej podstawie wydzie-lac genetyczne typy zl6z chromitu.

Wi~szo§c badaczy. ch.ociai jeszcze bardzo ostroz-nie, objasnia formowanie si~ niekt6rych cial rudnych chromu, wskutek wewn~trznego przemieszczenia rud z niZszej czdci pluton6w w stref~ stwardnialfl lub p6J:stwardnialfl, do skal zalegajflcych w wyZszych

cz~ciach intruzyw6w . horyzont6w ultrazasadowych. Koncentracj~ cial rudnych w niZszych cz~§ciach ognisk magmowych wyjasnic mozna grawitacjll lub likwacjfl. Wszystkie te procesy zachodzfl w ma-gmach "suchych". Na ·wystfUJowanie zl6i chromitu niemaly wplyw posiadajfl r6wniez zjawiska tekto-niczne. Pierwotne zaleganie zl6Z chromitu ma