Charakterystyka skał rudonośnego Zagłębia Częstochowskiego z punktu widzenia potrzeb budownictwa górniczego

HaH6onbwee KonH'ieCTBO OT'łeToB 6bmo yrsepJKp;e-HO s nepHop; 1954 - 56 rr. B 3TO speMSł npoH3Bop;H-nHcb nop;cąeTbi 3anacos MHOrHx MecTopoJKp;eHHA, Ha-xop;H~XCSł B CTap;HH pa3pa60TKH.

Pa60Tbi KOMHCCHH HMeiOT orpoMHOe 3Ha'ieHHe p;n.a Hapop;HOfO X031łACTBa llonbWH. B HTOre 3THX pa60T

nonyąeHa p;ocTosepHaH OQeHKa CbipbesoĄ 6a3bi,

ocHo-saHHaSł Ha HOpMHpOBaHHbiX MeTop;ax H3yąeHH.Ił

H KnaCCHcPHKaQHH none3HbiX HCKOnaeMbiX H

onpep;e-n.lłiOIQaSł HanpasneHHSł p;anbHeAwHx MeponpHHTHA no HX OCBOeHHIO.

PIOTR KIRYGIER

CHARAKTERYSTYKA

SKAŁ

RUDONOSNEGO

~AGŁĘBIA CZĘSTOCHOWSKIEGO

Z IPUNKTU WIDZENIA POTRZEB BUDOWNICTWA GORNICZEGO

OPOźNIONE rw r<Y.llWoju górnd.ctwo rudne może wykomystać ~ęcia wypraoowane

.w

~r!.iollwde wę@llowym pod 1Waruniki.em dOIStooowanda osiągnięć teohlndO"llDycll. gómictwa rwęgilowego do nadruTaillnej 'l"Ze-czyrwlistości górniclilWa rudnego. Wysiłlki tlootOOO!Wania naJburalllneó rzeoz)'IWiSt.ości góm.iotwa rudalego do

teorii

WY!Pracowanych w przernyś.le wę®lowym wydają się bezowoone.

Adaptacja OEdągnięć górnictwa rw~owego do gór-ruioliwa rudnego zarówno ;w dziedrzJilnie nauiki, jak i teclmd!ki bez u~ędnłen.ia zasadnimo odmiennych waTIILillk.Qw natuTaWn.ych, n~ na bardoo wielllde tru&ości. Równanie rWtem gómictJwa rudneg10 i pod-cd.ąiga:nie go do jpOzdomu górnictwa rw~owego nie zn.iwe!Ju~e .na.turaGnej odrębności i róilnic, jakie mię­ dzy

nimi

islmdeją. Tak więc rwolbec ogromnego

rorz-woju gómiotwa rud żellarza nie rnoima zalilliechać pod'-s·tawowyc.h prac naulkowy>eh i to sz~n'ie rw olkre-sie tak 1bartlzo doceriiar.ego obeonJe znaczenia pos~ teclmic:zm.ego, lkltóry ma !ZaJI)eWnić na.leżyt.e rozeana-nie rejOI!lórw rudonośnych.

Jeś!l!i clwdrzi

o

gómdobwo ll"llld .ż.ella.za,

to

wymaga ono szczególawego opracowania szeregu podstawQIWYch zagadnień

z

!Zakresu

górniotwa, bmviem

na miejlsoe dawny>eih, małych ikopai].enek

o

drewr!ianych szybach i ,szyibilkach o !Iliezm.acznyeh IWYIIIliarach budluje się kqpalinde o rwielndch olbszalrach i dużych zasobach z szyibami murowanymi llulb .betOI!lowymti: o zmechallli-zowanym !PJ."CWWQ!Zie ~ ruraibiani.u, ale niestety bez opracowania :podstarwowyoh zasad mechaniki skal miEiklkiclJ. (~tych), z krtl6rymi mam;y do czyn!ienia rw Zagltębiiu Crz.ęstochowskim.

O ille w górnictwie rwęg]lJawym mówi &ę jU'ż itydko o mechanice górollworu, Q ty«e

w

górnidwie il'Udnym, ze wzglę!du na S/I)e!Cjalne olkolliazmości naJleży zagad-nienie TOZIS'Zei"ZYĆ do mecha!Ililct ogó]Jnej Sika!, w któ-rej zalkres rwcll.odzą: iiilleChaalilka UJbwQrów organicz-nych (główtnie glle!b); moohandlka gru'Illtów, mechanika górotworu.

Przy r<JI2'li)albryrwaniu zagadnień 2JW'iązanych

z

me-clulnilk:ą skal nail.eży ~ędniać łącznie wszyst!cie pal["amebry, mające wiplyrw .na ,te ~Zagadlnienia, a mia-nowicie: geoJ.ogiO'Zllly ,ulklad Skail, pet.rografii.czne, mi-nera1ne, chemic:zme, fiey<2Ile (tech!niOZIIle) rwłasr.iOŚci, kdlejlllOŚć występowania urtlWorów

slk.al1nych,

nachyde-nie (1\l!Pad) 11Ji11worów ISbllnych, tektoiilikę skał, hydro-geologię danego Olbielklbu ikOII)a[nianego.

Alby zaś mechalniilka sikał zoogła SiPrOOitać zakrs:~o­ nym rz.adaniom, szczeg&.nde w górnictwie rud żelaza, musi się ooa iiJIOSłllleyć szeregiem nalllk podstaWQWY'C'h, stosowanych i qpilsowych, .jalk: geologia inżyn:ierslka, hydTQgeO(l()(gia, petrografia, minerall()€'Jia, chemia, fi-zylka, mechanika, wytbrzymalość, llllaitematY'ka, mier-ruiotwo gór!Ilicze, bwd0W11100bwo górnicrz.e. N!iekitóre z tych dlyscyp'l!in naruikPwych roz;wióały się łąc7l!lie z gór-nriotlwem, a mi.alnowk:ie: geologia, mineralogia i pe-tr®"afia. 'mne nalllki stosowane, jalk: meohanilkia, mierniobwo, budOWillicli eu:tnictwo mają 2JW'i~

z górniobwem. Poz<l6tale zaś Olkreślone są jako naJUiki podstarwowe.

Je§ll chodzi

o

górllliotrwo w~owe,

to

praf. A. Sa-lusbo!wdcz stwderdrl.a (23}, ii ,,górotwór fonnacji kar-bońskiej jest uibwormny z warstw piaskowców, łiup­ ków d polldadów węglla". Przy !2Jgllębianiu szybów. pod-seybóiw i !()Ochydn;i oraz przy drąrżeniu !()O'Qomycll Wy-rOibi&Kl koryltar.zowycll. w ollJliczeniaoh 01budorwy przytj-mu~e się lilastępujące (rwg prodl. J. GaJanki) średnie techinkrmo-gómłcrze parametry daa rwystApljącycoh sikał w ohlwiai iCh l.l1Ckl6tępndania: ·

Ro&aj Sfklały !pi.aSk~ Wyńlrzymałlośćna zglnialta'lllie -kG/<:m2 · 151)..-;3200 IJuipdti ilaste Węgiell ikamdenny 250- 300 5()-200 Je§J'i chodrzi

o

góm.łotwo ~ Or.ę$tochowSkie­

go,

to odpolwdeldlllie lbechniczn()-lgórnicze paramelllry skal - w chlw1ill.i ich udostępnienia - kształibują się zgo1a odmien.nie,

a

miarnowioie:

Rodzaj sikały Wykzymabość na

rzJgJniaita~Ilde - ikG/cm2 uńlWiory llrościeliSk!ie (~ane 4-110 blęd!!ie piaslrowiCami}

iły roidonośne (:2'JWane 15-45 lbilędnie łiupkami)

.syderyjcy [.lJaste:

a) lkamden.iste ~arde) 4()()-.-a.400 b) !Ziemiste (mięlk!k'i.e) 100- 14()

Nie jest więc dziwne, iż formulowanie na wzór prof: A. SalustoiWierza tezy, że ,,górotJWór ~iUry lbrunaltne) zaglęlbia częstoohoW5k.ie@)O jest ·ut1Wor2Xl1Ily z rwarstrw piaskowców, l'IJII)ików i rudy" z puillki'tru widrt.eruia bu-downiotrwa górniczego (meohalniki górotworu) mogło­ by przylllieść znaCI'lJI!e

straty, a

to szc.zególJnie

przy

zbym

szy1blltiej (nieprzemyślanej) adaJPtacjd oeiągJ!l.ięć górnictrwa .węgli. owego. DLatego też :zJrOrlJUirilli jESt· twierdzenie J. G.aJlanBI;;i, i'Ż ,,dll.a górniotrwa ~o­

wą s.prarwę stalllorwi ddkł.adlne zaMa~omielllie się ze

środowiSkiem góroibworowym. w obrębie danej kqpal-ni a narwełt calego ~ęlbia, aby uchlwycić możlliwoś­

ci;

~akie daje

,ten

g.órobwór 1W slmu'lllklu do drątż..ol'!ych w nJim wyrobislk:".

Niestety jie§li chodzi o l'l\ldonOŚIIle Zagłęb'ie Częsito­ chowSkie, rt;o mimo .tegQ, iż ,buduje się duże ;kopalnie z:mecha!Ild:zlowane, 7Jilajomość Sikał ·z ~ · widizecla mechanilki górOibWioru, tj. poit.Tzeb budOIWillictJwa gór-ndcu.ego jest jesurz.e stale w stadium pooząt1rowYm. Zailedrwie od tmech

Jat

r~o syStematycme ba-dania. Podawane jednak w publikacjach dane charak-teryTZU!j'ące 'beclmicino-<glórnicze własności Skał nde

mo-gą

Jeszx::ze

w pełni sŁuożyć budowniobwu gómiczemu, a .to ze ~u

na:

nae\J/POI'!Ządilrowame samej nomen-kJ.aibury skał or~ .bralklu pra.widlorwej klasyfikacji z pulllkibu Wddzenia mecłlaT.i'ki gó.rolbworou.

l<LASYFI!KA.c,JA, NOMENKLATl,JRA I CHAIRAKTERYSTYKA SKAL

rolasyf.ilkacja skał może być ró.żina zaleŻlilie od ooliu

do joak.iego jest ~ . .Lnne -będą !krytteria

acla-syfi!kacji Sikał d:1a

robót

:ziemnych po\WeT"ZJClmiowych,

inne

dna g,lęb<Jikich

:liUJndamen.JtÓIW',

inne też w górnic-twie od!kq-)'lW1kowym oraz .w górnictwie podrLiemn~ p'ly1Jkim i głęibookli.m Po dollrona.niu ldasyf•i!kacjd . skat

naJleży U51tailić d[a oposzczególJnych kta.tegorii s!k.al o:l-powiednią nomeniklart:rull'ę. Do qpraoowanej jru•ż na

za-sadach naulkowej i przYLiętej przez

PKN

klasyfikacji skal tmeba sdę· :ka!tegory~ie sllosować. Zagadnienie

to

jest .nierllWydcle wa:żme, gtiyr.i: tyllkx> pr.zy stosowaniu

jed!nollitej i ·racj~ailinej kllasyfilk.acji za.'W'S7Je moŻI!la wiedzieć, o jalkiego rodrLajru skalach ·jest mowa· i

tyJ.-ko przy zachowaniu jednOliitej kllasyfilkacji i nomen-'klatru'l'y jest umOOll!Wiooe 7lbieranie danych w

praklty-ce

górnicrz.ej.

Ponieważ isbP..ieje ścisły 2JW'ią!Zelk między petrografią skał, a mechan11ką sikał (~b, gruntru i gór011l\roru)

i ~ogeo[Qgią, tpnz.el;o 'ZIIlaCrle!lie, 1(>€11;rografii !POwinno być w górniclwie szczeg60Jnje doceniane . . ·

Tneba tu

jędnak podkreślić, iż dla budowniczego kopalni sama

petrograficm\a nazwa

~Y

•

nie

je!llt

istotna, o

iłe

nie

s!' .. znane technicrmto-gól"DDioze pa.llamełry udostępnia­ ~Y.dl skał.

- oNaJeży ·przeto zagadnienie oo:nówić WSIZeehstronnie i to

z

,puilllldu . widzenda ll'órżmyoh krytter'ióW wa?mycll dila b~ownioctwa górniczego, a mialllowiC'i.e: kryrteri~ ge<Jiliogic:mego, m.ilqeraJm.ego, ~hemic:mego, fizycz.n~, pet'r~afic:mego i ,teohlllic:mo-;górnriozegJO. .

K·rylterium techllli-crzmo-.górnicze jest dlLa 1budOWIIlictJwa górniczego zasadlndcze oraz dom:illlrujące i · właściwie potW:imlo ono UJWrllgll.ędn.iać porz.oobMe wyżej wymienio-ne kryiteria

z

tym zastrzeżeniem, iż !Wylbirtmi · zriawey powinni USta'lić hierarchdę !Waemoścd p~nycll

parametrów. Np. kiliasyfiJk.acja na podstawie skladru :ziamowego 'P.ie u~ęidnia mpelnie składu mialera1-neiglo .cząStek oraz stani\1. j)jzycrz.ne:go skały l .ich

strulk-tucy,

co ma .tluży W!p'ływ na poW'Sita!Wande

specy:ficz-nyoe'h · cech sikał. ·

ma

ni~tózyc'h sikał ok:reślenie nazwy petrograficz;_ nej jest bardzo trudllle. Wedbug R. Piętik:O\Wiltiego (18), ,;gidy

w

piaskiach i :ż!Winch majdują się .znac2Jiliejsre domies2'lk!i c:Ząstecrz.e!k iJas.tyJCh luib pyll.ast~h,

to

pi,aski dtrzym~U•ją narzJWę piru;ków glillliastych

'Luib

pylastych". WłasnOŚiei fizyozne, a w ~OOici wlasności

tech-nicrz.ne piaSków glindastych, iilastych, ;g!lin

piaszczys-tych, glin i.ittp. są poŚ!redinie między własnościami

pias-lków i Hów, przy ozym w miarę spadknJ mwar't.o3c-i

cząs.telk! · ilastych i kOiloidallinych, skala (grunJt) pod

względem .chal'alkteru 2'l0liża ·-się do piasków, a ze wzl.'051tem .zawaT'tości- tych C'7Ją5telk ooraz bard:ziej

przYJPOinina iły. W . języGru ros~ <Ha skał

(grun-tów pośreldn.ich) i-stniieją Oll'ygihnaJm.e ~. które nie zaJWl3U.e można :1'J!1aleźć

w

_

słOWIIlilkach, a mdanowdcie

;,S.'\Jipies" lwb ,,swpiesolk" i ,,sugJ:Unok". N~a

,,swpie-sdk" odpo!W:iada skalom (grlliil!boon) •gliniastym o wli.ęk­ szej ·_zawartości piaslku, a "~dk" - slkaloan (grun-tom) o większej zawal'lllości oząstelk tlastych i

lrolo-id:alllllych. : . . . ·

· ' iBardzló •bog;art;y maJtarial z ldltera'bury miętlzyinat>odo­ wej · i po1.51kliej-, dotY~CrZący omiiiWianego zagadnienia został· z.ebniny· i opracowany przez M. Turnau-Mo-rarwską.

w

"PetT~af!ii skal osadow~h". W. 1'02ldzl.a-le.

,.,sysd;emaitylka

sikał osadowycll" aiUltor'ka podaje bar•

dzo cenne UJWagli. a mi.anQWicde: "Jak we wszystlkich dtlli.~~ch petrografii, talk i w petrografii skał osado-~h -~ie racjonailnej i pralkttyczmej . s~tema­ t~. ~asyfilka9ja) siltal napatylita na trudności".

Trud-oo.ślci -naltury <>~j~ kltóre wiążą się z przeprowa..:

~ęm -systematy!kii W· ka.7Jdej dzieOOi:nie

przyrodo-.znaiws~a; a :nwlas'Z'CZa

w

n:aJUCe

o

.

s'kiatach, wynikają

stąd·,, ;i~ Zl,tniuszeni jesteśmy st!Warzać oottre pmedrziały

taa;n)

:~e : iSJtn:i.eją stOipniowe prrejścia. Wyjątllrowe

t~OŚ!li w ~acji. skał ooadowyc'h stwarza falklt,

iż-· J..llbwory ·· ll'{lQJnych typów sedymen.ta.cji. (mec.hiaridcz..:

nej, ·, cheindcrzJij.ej i -biochemi:camej)

w

wi~ sikał wys~:ją

w .

jedinym i tym samym -zespole

mim.era-łów. Inna trudność wiąże się z potrzebą -stworzenia k.l.asyllilkacji pOilowej dła geologów ikar1ludących

.w

te-rende. Tego rodzajru . klasyfilkacje nie za~WSZe. wystar-czaj-ą dJa petrografa skał: osadowych, którego celem jest ,podlkreśllenie w systemaltyce wlasnO\Ści ·Sikał obra-zujących Wiarunikli sedymerutacji. . .

Biorąc pod JUIWagę

te

dk:olllic:mo6ci stasuje się różną sys.t.emaltykę skal dll.a rÓIŻI!i}"ch oellów badarwczycil:

m-ną w warunkach stosowanych, inną <Ha kail'trujących

geologów, inną dla IPet.rograf.ÓIW'. Pożąidallle byqoby stworzenie W\SiPÓllllej sys.temaltylk!i dla wszysUkich tych dzied2Jin, a prrzyna~IIlllliej u~edinol:ieenie nomen.klatury Oll'atL gl('allldc olkreśilających ,podrm_al skał kJ.astyczrwch z .pll.IIIllktu widzenia wielikości Zi.am . . '!Urnau-Moraw-ska . podaje, że wśród skal oklreśllainyeh og61alii.:kJowo '!piasikowce" wyrórżmaa Krynin trzy glÓWIIle grupy:

l) IPia&kowce kwarcowe, . zawłerające jako główne skladn:ilkd .k!warc oraz ~ce detrytt;yczne lu:b ty1]!ko kwarc, millleraly alkcesorycz:ne i s.poirwo; ·

2) sza<rogllazy ZCI!Wierające lk!Warc, o/kruchy skal drobnoziarn:istydl;, jak Sikaly metamorfdozne

z

płylt;­ kiej strefy, slkaly ~owe wy[ewlne, musik'owli·t,

hy-dromUS!rowit, chilory!ł;; ·

3) arfkooy :zJbudOIWane z :kJwaroo, SikaJlenia i k:aolilllu.

S:zJWieoow pr<JIPOiluje pod2Jial Skal osadowych na

na-stępu~ące trzy kll.asy:

· J.) skały olkruchowe, pr~ mechaniC7Jilego

roo-kruszeruia sikał stall's:zych; ·

2) sikały illaste, proclluJlm;y chemic:megc> I'OI'lJkladU sikl:il

stars.zych;

3) sk:~ chernieme i .biochemiezne, prod.ukty . che-miC7Jileg:o rorzJ!dadu naj!ł:atw.iej ro:lJP1.l.SZICZllllych sld<ld-r.i.Jk6w sikał sta~h, :które

w

sVa!nie r02ltlworu

mo11e-:.

kułarnego .wstały przemiesione na IWiię!kszą lJu·b nmiej-szą Oldileglość od mdejsca wli.ellrzenia, pómiej strącooe ehemicrzmie IPTZY ud7Ji.rule Oll'ganizmów Lub· bez ich u'drzJialu. ·

lintererującą i przejrzySilą lclasyfilkację &kał osado-wych podaje M. E. Denayer; syst.ema.tylka

ta

jest lo-gic2lila i po .pr.-zeprowad!Zell1ńru pe!Will~h modyjlilkaCji

mogla.by się ~em 'Durnaru-MoraJWISkiej Olkazać

ce-lowa i prak.tymlna. ·

·W dorob!lru pcl'lskiej petrogra.ilii · nie ma dotychozas ogó.'hnej or~na:lmej kilasyfilkacjd skał osadowych.

Dla-tego ,też nim zagadnienie kllasyjlilkacji i nomenadlatury

skał Zagjłębia ~ego .wstande przez PK:N

'<WfaC'O'Wallle lli!Ważać Ili8!leży przed\l.Q7Joo.e w niniejszym opraoowandu wytycme jaiko W\Sitę!pne propozycje do dyslkusji .i r<YllW'aienia.

Według •przedstawionego na mapie profilu w rudo-nośnym Zaglę!biu OzęstochOW\Siklim ~óŻilllia s-ię

na-~ące IWaJt'SilwY:

l) Wbwory reitylk'o-'ldasu,

~) 'Warstwy kośoieli'Siltie - aaJ.en i bajos, 3) iły rudooośne. - werzru!l i ~. 4) IWaJpiende i piaskowce lkellawejru,

5) IW<IIPienie i margjle - Qk\sfurd, 6) utwory plejstoceńskie.

Ułwory ret)"ko-llasu

Warstwy te

Die

ma•ją

w

chiwili obeCIIlej wi~

żmac:zenia dla górnliot;wa rudnego, z tym zastrzeże­

mam,

że kń:llkud7Jies.ięciometrQIWY aromp.Ieks żwirów, piaSkÓIW i !PiaSlrowców ratycltich stanowi pOt.ęim~ po-ziiom wodonośny występujący na wielikim obSZarze.

Warstwy łrnścleliskle

Pi~szym goolJc:ęem, 1kltóry .zajął się problemem IWatr&f.tw k<JŚciellisk:ich był J. Premilk, k!t.óry na

podsta-wiie O'llworu Lew!iruwego oh.alraBl:Jteryzuje je następu­ jąoo: "Warstwy koścli.~e slkladają się u dollu z szarych droibnoz.iamdstych, ilastych piaslk.ów i

.miko-wyCh illlJUQ!ków z wlkladlkarni białyeh, kwarcowych

piasków. W stropie tych warstw wys.tęp.u.ją

grubo-zial"!Iiiste piias:kli. i ilwti.ry, kitóre sikładają_ się ż dobrze obtoc:zxmych ziarn białego, mllec:meg10 i różowego k!wareu. Wśród wy:mdendooyoh iJwi·r(yw .i piasków wy-g.tępuje C7Jasem żed.a2listy, ~emnOS1ZaJl'Y, gruboizli.arnisty

- 6 ... 7

.

....

....

.

..

8

+++tt9

- - 1 0 - 1 1 .

Przeglądowa mapa. geologiczno-złożOfWa Zagłębia Czę-stochowskiego, wg R. Osiki i Zb. Mossoczego. l - kajper, 2 - :retylko-lila.s, 3 - aalen d bajos (IW&:rstwy

kościeJ:Islde), 4 - We-Lwi l baton (iły ·r-udonośne), 5 - maim

i llrelowej, 6 - l!nd.e .pr;zekrojów, 7 - ilinia wychodni dol-nego poZJiomu ·l'ud, 8 - . lima: wychodni kompleksu sfero-syderytów, 9 - !ima wychodn4 środkowego poziomu rud, 10, 11 - ilinia wychodni stropowego poZ!Lomu -rud (111 -

IIVa<r-stwa górna, 11 - warst!Wa dolna).

Przekrój A

SW

~,

w=---=~t ~a

c=:::J4

1-··--15

~ --- ~ L__J ·:-·

--:-- ,ptask!, 2 - iły, 3 - lU;Pikd !lJLaste, 4 - ruda pokładowa, 5 - ·ruda oku.Jo!sta {sferosyderyty), P.h.p. - Paroecostraustes

heterocostatus 1 P. paradoxus, M.m. - Morrtstceras morrtsł,

P.ot. - Perłsphinctes tenutpUcatus, P.c. - Parkłnsonła

coan-pre_ssa, P.f. - Parkłnsonrla. terruginea, P.p. - Parkinsonta

parkinsonl, G . .g. - Garantfana garantiana, W.k. - warsdlwy

kościellskde, I - dolny po7!l.om .rud (sferosyderytowych),

II - Śl'odkowy poziom rud, m - górne poziomy (wa:rstwy) rud.

piaskowiec. W piaskowlcu tym zjaiWlaJą się czasem dość duże otx>czaGci mllec2lllegJO l!ub rórowego kwaorcu

i ,WJtedy pr:zechodzd on ·W typowe ~epieńce.

Ulawice-nie piaskowca jest bardzo Ulawice-nieregularne. Zdarza się nawet, iż ziarna .piasku lub kwarcu są tak luźno ze sobą związane, że tworzą one wielkie

nagromadze-·nia piachiu i iJwiTÓ!W (Ailelk:sanWria, KonQpiska)..

Ska-mienieWiny w powyiŻis'Zych warstwach występują rzad-ko i :>ą na ogól :ź.le zachowane". 2malezdone jednak przez REfuJbindera

w

olrolicy Kamienicy Plolslkiej Sika-mieniałości (Stephanoceras Humphriesianum) doWodzą, iż piasfk.i te lub piaskowce są morskiego pochodzenia. Warsitwy te występują na znacznej przestrzeni, ciąg­ ną. Slię Od O!lewina przez P.r:zedmośiCie, PraszJkę,

Ko-nqpi~a aż po oibszaJr ikmli~.

Ni€17lmi.em.ie cenne materiały odnośnde do waTStw 'kościel'i!sk!icll podal R.· Osika w · biulletynłe IG (l)

i

kDillku

wczeŚIIl.iejszych eiksperrtYI?Clch i pubili'kacjach.

R. ~i.!ka . tly'SpiOO:luje ju•ż

nle

jednym, jak J. Premilk:

(19) g;lębolkd.m otworem wiertn.iczym, aile

kilklld:me-Sketch geologieal-deposit map of the Częstochowa basi~, ,after R. Osika and Zb. Mot1tJoozy. 1 - K.euper, 2 - RhaetJI,c-Ldas, - Aalenlan and Bajoelan

(Kośctelec beds), 4 - vesu1!dan and Bathon.ian (oTe-bea<rlng

Dlays), 5 - Mal!m and CaNovlan, 6 - llal.es of cross sectlons,

7 - autorop Jllne of !ower o.re hol'dzon, 8 - autorop Une of sphaeroslder!Jte ocomplex, 9 - ouotxlrO!P •Mne of mtddlle ore h.o<rlz<m, 10, 11 - oUJtcrop ldne of top ore horlzon (10 - upper

NE

bed, 11 - łower bed).

Przekrój geologiczny przez okolice Praszki, wg R. Osiki i Zb. Mos-soczego.

Geological cross section through the Praszka vicinities, after R. Osika and Z. Mossoczy.

l - sand-s, 2 - c1ays, 3 - clay slates, 4 - · seam e:re, 5 -sphera•l oTe (sphaero91derdtes), P.'h.JP. - Paroecostraustes

heterocostatus 1 P. paradoxus, M.m. - Morrisiceras morrist,

PJt. -:- Perlsphinctes tenułpUcatus, P..c. - Parktnsonta

com-pressa, P.f. - Par-kinsonia terrug-tnea, P<P. - Parktnsonła

parkinsont, G.g. - Garantiana garant-łana, W.k. - Koścle­

lec beds, I - lower ore horlzon (sphaerosideritlc ore),

n - mlddłe ore •horitzon, m - uopoper o.re ho.rizons (beds).

sięe'ioma prolli.J.ami Wlierceń rdzeniowych i profi[.ami tiCZilly<:h wderceń przemysłowych.

UltJWory kośooiel:iSkrl.e - zxianiem R. Osiki - pod

wz:g!lędem petrografiJOzmym przedstarwliają piaskd drob-no i ~boziamiSite, .rzadtziej 'Ż'WiOOIWe, rw róŻIIlym stqp-n.iu zażelezione, o barwie żólltej, brUIIlaJtnej lub czer-wonej, z nieregJUil.amymi laiWicami jpdaSkowców o mią'Ż­

SZ'OŚ'ai. od kiJIIk,u centymetrów do paru metrów.

Plias-kowce są drobno-, średnio- i gruboziarniste. Barwa i-ch jest r.a ogól bru!Ilaltllla, madziej czerwona lub żół­

ta. W kliei"UUllku wyoboodllli iłów częstość występowa­

nia· pia..<ilrowców . ma[eje. J?trzy!taczarny za R. Osiil\tą kiiillka charalkterystyc2lllych profJH'i obrazującyc)l wa-I'UIIl.kJi występowania tych warstw. Poc:zytnając od po-łudniowych grandc czę:s.tochowslkiego obszaru rudoo-nOIŚIIlego . naJWiercono wa!l"SitJwy kościruskie w nastę­ pujących QillwoTach:

.1) otwór. P.IG M 1146

w

JarW!Ornlku

kolo żarek na-Wliercil wai'Sltwy lrośoiel'islkde na g;lęb. 89,20-1'20 m.

Wytkształrone są Oiile jalko jasnoszare piaski, glóWl[lie

o ?Jialmde 0,6---<1 mm, z cienką wUdadką piaslrowca

·ż6llit;eglo (0,4 m) na glębokoścd 95,4

m.

2) lObwór BIG nr 2/46 w OhOI"'Oldu na glęb. 108, 5-124,5 m naJWiercił szare piaski o .z.iarnie główn-ie 0,6-1

mm.

3) dbwór PIG nr 7 ł50 w K'IVJetPii.cach nawiercił na

glęb. 177--1200 m bardrzJo droobny ostry piasek.

4) ldbwór PIG nr 8/00

w

~cach nawdercil na

glęlb. '19-1110 m szarorÓŻ'OIWe d szarożóllte, średl!ldo­

i gruibozi&nd.ste piaski.

5) lotlwór PIG nr 6/50 w Iwanuw'icach nawiercił

na głęb. 124,3-243,6 m piasek średnioziarnisty,

żółta-wy o 2Jiamie gjłównde od ·O)Hl mm. .

INa pod5tawde 16 proffiii wierceń obszaru mięOOy

K~cami a W!ręceycą podaje R. Osilka nas~uojące

dane: "tNa lllłlwOrach reity!l«Htiasu leżą warstwy koś­

cieliSkie, 'ldóre 111a wycihodlniach są IW~~cane w furmde średini'O i drobn'O'Li.arnistych, ochrowo~yoh

bądź brunat~ch piasków, w głębszych zaś

par-tiach 1wb ~ parrbiach dallej odsUIIliętycll od wychodni

są

reprezentowane przez elemnoszare lnb srzare

pi~s­

kl z IIJOdrzędnymi wkładkami IPiasłwwoow żelazistych.

Gru'l~· material Ila!P<Jitik,ano jedYIIlde w otJWiorach Kru-ków na głęb. 91,2·5--44,00 m, ~e występują dobrze obtoc:zxme :żJWirlti z Ziarnami jasnego ~rcu,

śred-Przekrój B

SW

~t

mJjz

[~.':/=.]a

;g4

nicy 0,4-1,0 cm. Warstwy kościeliskie zostały całko­

wicie prq.ejbiite w obWorrlJe Kos'brlzYIIla stwtierdoona tu

rÓIWlilież Il11ią2s;zJość wylllosi 33 m. W otworze Micha-linów wdertzJChlnia ozęść warstw kośde!Li&'ki.ch została

zerodOWiarr:ta:, po.:z.osrt;ala zaś część ma miążs2lość 31

m.

W Olllworze KiUJrow połOOcxnym elaJej

w

lcieru!Ilku

U([)a-du 2Jlóż, i};lll'Zebliito oik. 39 m piasków kościeliiskich i do tej gllęi::Jio1ro00i nie osi~ębo ldasu. W <ia:lszych wier-ceniach, załoriJonylch po ua>a<lrzie, na'Wieroono tyllko

wliet'!llC·łmie paTtie w.arsbw koOOiellJiśkich. Na terenie

Wrręc:z.ycy warstwy kościE!llis'k.ie są ~one

nie-co illla~, mlianuw'icie górtną ich część reprerz.entują

kruche piaSkowce iiaste.

Na obBzame między K~cami a Rudlnd.kami R. Osilka i Zb. Mlc:lssoczy wyidzliEilają nas~jące urbM>ry:

l) IUtbwQry ret~u,

2) wao:"SSbwy koś:cielisklie - aaJ.en i bajos,

3) lily rwdonOŚI!le - wezu!J. i baJtom.,

4) rwBjpiienie i pias\kloiwce - kelowej, 5) rwapienie i margle - olksflord.,

6) uifJWOTy pleojstoceńs\kie;

.U!bwlory retyiko-liasu :oostaly oo.wieorcone w

otwo-rze ~o:kirrz.e!plic na głęb. 51,0 aż

tJo

106,1

m.

W tym

też otworze oraz· w ~aC'h NaJtoilina i Ja'M)l"ka prze-Jblito Wdększe mią:żls'rrośicli warstw 100śk:delii51klich.

Po-czytllaljąc od góry profi~ na głęb. 28,·1 do 45,5 m

wa.r-NE

t~7.::35 E=-~6 ~'

E::Js

l.::~·:.·ls Skala:~~:~~':~'='%-5~5~:;:-D---:::~:

Przekrój geologiczny przez okolice Klobucka, wg

R.

Osiki

i Zb.

Mossocz.ego.

'·

1 - W11(lllenle, 2 - wa:pienle piaszczyste, 3 - plaslk:l, 4

-piaSlrowce, 5 - mułowee, 6 - !ty, 7 - ~lliPkl !IJlaste, 8

-ruda pokladowa, 9 - t'·uda •IruHsta (sferosyderyty), P.h4). -Paroecos.traustes heterocos·tatus 1 P. paradoa:us, M.m.

-Morrisłoeras morrist, :P.t. - Perłsph,tnctes tenułplłcatus,

W.g. - JWE'ZUl gĆII!'ny, W.s. - JWezul śrOdkowy, W.d. -

we-zllll ddlny, W..ik. - WM'sbwy ikooieUSk:le, I - d()lny pokład

rud syderytowych, l i - środkowy pOikład l'Ud, m - górne

poikłady t'Ud.

Przekró;

C

SW

Geologic~u crlos6 s~c.tion

through the Klolbuck

vieim-ties!,

after

R.

Osika

l

and

Zb.

Mossoczy .

.

l - 1inlestones, 2 - arenaceous ldlme&tO'lles, 3 - sands, 4 -sand'stones, 5 - silJtstoones, 6 - olays, 7 - Clay s'lates, 8

-seam ore, 9 - fĄlllheml ore (~eros:lderltes), P.lh.p. ·- Pa-roecostraustes heterocostatus 'llnd P. paradoa:us, M.m.

-Morrłstceras morrlst, IP.t. - PerłspMnctes tenutpUcatus,

w .. g. - UJPPer Vesull11n, W.s. - M:ld!d!le Vesuldaln, W.d.

-LO'\Ver VesuUan, W.ł!:. - Kośclelec beds, I - łower eeam

of sideritie o<res,

n -

Inidclłe ore seam,

m -

Ujpper ore

seams.

-NE

Poz1oma

~

.

[ 2 ]

'

.,.

~ ~

l

l .. . . .. l

·::.-:.·:

>

:.

3

=

==

4 ~ 5 1--....-1

.

. . . · .. ··,·:::

-

-

' - · - - - - '

16

o

500

P~krój

geologiczn'll przez okolice

Wlodowi~

kolo

Zawierdi:a, wg

R.

Osiki

i Zb.

Mossoczego.

1 - waplenle, 2 - wa.plenie !Pdas:oozyste, 3 - piaski, 4 -Uy, 5 - ~upld. !111-aste, 6'-- ·ruda pokładowa, P.h.p. - Paro-ecostraustes hete1'ocostatus 1· P. paradoa:us, M.m. - Morrłsł­

ceras morrłs:ł, P.t. - Peńsphłnctes tenutplłcatus, P.c.

-Parkłnsonła compressa, P:p. i G.g. - Park·łnsonta parktn-soni :1 Garanttana garanttana, · l i - śr·od·kowy paklad rud.

178

o

100 200m

P•onowa

Geological cross section through the Wlodowice

vici-nities, near Zawiercie, after

R.

Osika and

Zb.

Mos-.

.

:

soczy.

.

1 - !.im€Stones, 2 - aren!l()e()us l!Lmestooes, 3 - saruis, 4 -days, 5 - olay ·slates, 6 - seam oce, P.hotP. - Paroeco-straustes heterooostatus and P. paradoa:us, M.m. - Morri-stceras morrtsł, P.Jt. --: Perisphtnctes tenutplłcatus, P.c.

-Parkt'lisontiJ compressa, P.·p, - and G.g. Parkłnsonła

parktnsont and Garantłana garantłana, n - mi.Mle ore

stwy koście!liiskie są r€iPOO'Wiltowallle PN.eZ żóŁte bądź j.asnOOółite, średnio- i droibnoziamiste, czasem py~la­

ste

pi.aSkii ze iJw1ia.tiean o średtnicy o~ do 0,5 cm. Ma-teriał :żlwi'litowy wysł.ę\pluje ndeil.ic7Jnde w goonej czę­ ści, ZJWięlks:zając się stqpnńow'o klu dolOwi i także na głęb. od 33,5 do 35,5 bwo~y wlkladlki ŻIWliru. Od tej głębokości w dóll procentowa 2JaiW8ll'ltość :żJwirkJu sllop-nd'OIWo maileje aż do zera.

Dolna część wars,tw kościeliSkich, występująca na głęb. 45,~,0'7 m wyks:zltałrtma jest podobnie jak gÓl'llla

z

tym, iż :lirakcja .żlwiirllrowa wys~je ty!llko niEikli.e!dy i to

w

niez.nacznych ilOOici.ach, na'barnliast pojjla!wńoają się tu często ostrokraJWędziste Oiklruclly sil- · nie ~ch p.daslkow.ców orarL liczne grud'kJ. ciem-noszacycil iłów. W otworze N.aJtolin warstwy lroślcie­ li'Sk!ie 2Xlstally nawierCIOT!e na gJłęb. 175;96-400,13

m

.

GÓima część prmblitta wdereeniem na głęb. 175,00--185,00 m uitlwo1'1ZOIIla jest z drOiblllo- i średiniorzJiam'i­ st~h, ciemnosza'l'ych, sdllinie mytlecytty.wwanych p'ias-łrowK:ów z warstewlką oold t6w i CiZall'11leg'O w~a na glęb. 176,03 m. Poniżej występują drobnoziarndste SUlre piaski. W · obwi>rze Ja~Wttelk na glęb. 1511,'m-158,50 m warstwy kościEilrl.s:klie wylkszJI;aJlcone są jako cdemr!IOs.zare, droblllo-i średllliorziarn!iste mięlkkde pias-kowce

z

.pseudoloolitami i zwęgloną florą. Na głęb. 158,()()-469,.516 m przew!ier00111o drobiile jasnożólite pia-ski

ze

spiiJ.'yłtyoowanym sferosyderyttern w dollalej czę­ ści. Następnde Old 169,56 d'o 170,50 m napotikano pra-'Wiie metrową warstwę os:troikraiWędZistych ŻIWlirów i Wll'eiSUiie na głęb .. 174,70 m otwór prrebil niewielką

warstwę żDłitylch piaSków. ·

Otwór Ręl:»elliice KlrOlewslcie pmebdt Ok. 15 m wantiW klośoielii'Skich, kltóre ~tałcone są jałro droblllo- i średinioziamdste szare piaski. lVLiąiswść warstw Jrościeliskdch omaJW!i.anego odeiiilika na pod-staWie przakJrojów gedl!QgiCZJY!ycll ocenda R. Os~a na ok. 60-70

m.

Jalk widać

z

przytlioc:wlnY'ch dalllych J. Prerm:ka i R. Qsjlk.i wamtwy koście'llisikde

w

ogiXIJnej -

o

tnl-kuMesięciomellrowej mią21szości - rn.aisde

I>od

~ę­

dem p.ebrogra!llic:z.nY'ffi przedstawdają p.iaskli drobllliO-i ~ami.ste, rzadriiej :źlwkowe w róim.Y'ffi s~u zażelazione, o barwie żółtej, brunatnej lub czerwo-nej,

z

nier~arnymi ław!Lcami kiruchych piaskowców dla:st)"ch l!Ub :żielarzastY'Ch o mią!ŻSZiOŚCi kiilku

centy-metrów do pail'U -metrów. ·

Nie należy przeto uto7samiać IWlU"Stw utworów koś­

cieliskicll z piaskowcami. Bowiem fakt, źe w ogrom-nej masie zbitych zawodnionych piasków spotyka się wkładki kir.uchycb lub żelazistych piaskowców, nie upowaźnia nilkogo dD · popełoienia zasadniczego, z IPUDiktu widzenia !budownictwa gómi~ego, błędld. i uogólnienia ip.a7Jwy wa.J.'S!tw kościeliskich z pojęciem piaslr.owieo kościeliski, ·nazwy :regionalnej pomyłkowo nadanej utworom kościeliskim. .A!by runiknąć pod-stawQwylch blędO!w z powodu wadil:vwej narneniida-tury Sikał w gómddfiwiie rud żellaza Zagłębia Często­ chOWllikiie~ (lk.t.óre spowodowały jiUż zna(!7Jile straty) orarz; a:by unillmąć ni€1PQ11'01'lJU1Ień, SZJCZególlllie przy ~:i'i ooi.~ęć gómi'Ctwa węgJ!owego propcmlllję: stanQIW'cze wyłk!liu.czenie nazwy ,,piaskowiec kościeli­ ski",

a

~en[e pojęcia warstwy kościelisikie lub piaski kościeliskie dla utworów Jrościeldslkich jako całego masYJWIU. Napo;ty!ka111e natomiiast

w

masie zbi-tych pj.aslków kościelliskich wlkiłarllld. pi.aslkowoow okre-ślać nie IlMlW.ą regliona!liną, ale iciśl.e p.ebrograficzną, jalk np. p'ia:sikowiec i·liasty, p.ia:sikowiec zsylder~ wany irtp. NarzJWą zaś regiQIIlallllą IOOŻn.a ~.ać głów­ ny masyw skaillny utworów kościeiLiSki.ch Określają{:

je jaJko :zJbdite p.iaslki kościell.islkiie.

Prqpozycje ~ wysUIIlięte przez au'bOira .jako dOŚiwiadC7A:llllego p.rallmiy1ka jruż w -1950 r. przy zgtę­ bianiu szylbu glówn€!g'O kqpailmi "Tadeusz li" i ko-palllld ,;(()ęlbowiiec" znalarzlly

w

ostal!lndch latach ZJro-zumienie u sa>eejallrlstów geologów. A. Białaczews:ki w artylklule (~) poidaije: ...

"

w

~ zloża wystęu;~~Ują iły piaszczysto-IJlastyczne zwane glinką o miąższości

0,2-ł1,5

m

,

a nliżej Sjp.Otylkamy piaski:i i piask()wce 'lrościeldskie". Charalk,tery,zru~ą'C zaś całą serię utwo-rów :WY'fam się już jeldhoon.a(!7Jilie mówiąc:...

"Ogól-na cha'l"akterystyka piasków lrościeliski:Ch jest nastę­ pująca: s!klad :ziial'lhowy - :ziiarna o ŚII'edllliicy 0,10--0,35 mm - 8f!J!& materiału, porow.aJtość 28,4---29;5'".

:Zib. Decz1kow\s:k.i am:a'Wiiając char~y:kę dogge-ru (4) podaje: ... ,;W d~erze ozęsbochowsk<Kvde!liuń­ s.k:i!m osady aatlenu i bajlOSU r~ezenfuwane są prrez piaskJ. i plaSkowce śred!nio- i gruborz.iarniste z do-mieszJką l:lrobnegJO ŻIWli'litu. Ok!r~e są one · na7JWą regionail!ną jako ,,IPiaskowce Irościelisllcie". Natomii.as.t Zb. M~y "W DOWY'ffi podrzJiaD.e stratnrafkznym iJ.iasu

w

póln.oonej częśc!i Jru.ry K'I"akowsko-CzęSIIb­

c.hiOwSkdej" (K!Wail"t. Geol. 1961,

t.

5, z. l) WYJPowiada się jluż zide;c)"dowanie i jedno'mlaCZ1111e mówiąc: "Spąg

osadl)w doggeru tworzą warstwy kościeliskie. Są

to

osady piaszczyste z wkładlk!aml. piaskowców syciery-tycznych przynależne do pięter bajosu i aa.lenu".

Alby UllliilkJnąć ll:!ieporozumień pdc'lkreśillić należy, iż cały czas była lllXliWa o utwarach kośic:ie.US'kich w na-'buiJ.'alinY'ffi icl1 2lłażJu i w chwliai i-ch udostęp.nianła. Za-,gaidlniende uitlworów kościeli:skdch po ich odwodinie-niu i OSUJSZellilu stanowi bowliem zgoła nowy probO.em, 'który wchOid.:lli w zalkres m.echamki górolbw'Oil'IU i zo-stanie OIIlliÓIW.i.ony szczeg,ółowo w osoblllym artyGrule. W O&llblllym rÓWII!iież arity«rule zostanie omów:iona chMakterysty\ka iłów i innycil ~jących

w

war-stwach rufum.oŚIIlych s!kaJł, mają.cycll wpływ na bu-dOWllliotw'o lro!p.a[ń rud żellaza w Za:g,lęlbiu Często­ chowskim.

LITERATURA

l. B a d a n i a geo(logtiC2llle .iłów_ rudOnośnyclt j'I.M'y kTalkOW5ikio-'\vielruń'Sk!iej. Biil\.lll. IG,

t.

I i II, Wyd. Geidl:. 1954.

2. B i

a

l

a c

IZ

e

IW 'S lk d A - Złori:a rud ż~ rejonu częstochowskii.ego. ~. geal. 1000, nr 8. 3.. Cyto!Wiez N. A. - Mechalililka gruntów. W)"d.

Geol. 1958.

4. D e c IZ lk o

w

s lk i Z. - Chara.klterystyika doggeru ozęstJoohiawSk:Q.Jwtielruńslkiego. Rr-z.egL. geol 1960, nr 8.

5. G a il a 111 ik. a J. - Mechanika górotworu. AGH. K'l'aków 1960.

6. Ga'la1n.ka J . ....:... Systematy(ka budowy wyrobis'k podz-iemnych. Przegl. górn. 1960, nr l.

7. G o l ą ib J. - ~aw()(l}:lanie z badań geol.'OgJibz-n)"Ch

w

rejOlilie Crz.ęstocłlJOiwy

w

latach 1945-4(). Bii'llll. PIG, 31. WaT'SIZaiWa 1947.

8. K:rajeiWski R.- UlWagi

o

wyiksmałceniu rudo-lllOŚIIlej serid ju.zy brunatnej w głębolkich otwo-!l'acll wdertmicrzych rejonu C.zęstochioiWy.

mun.

PIG

54. Warszawa 1949.

· 9. K !J. i

m e

lk B. - Badania nad hyda'ogealJogfi.ą ob-szaru częstocbiOiwskiego. I KIJ.'ajowy Zjarzd

Góm.

Brud. 1959. . .

10. 'K o n t tk i e w i ·C z St. - Częstochowski óbszar rudanOŚP.y i jego zasOiby.

Centr

.

Za'l'ząd Przem. Hutm. Qz.ęstoch'OWa 1949.

11. -K !l" y g :i er P. - Qpraoowamde podstaJW dła

pr0-1~ania Kop a J. ń Rudy Zelaza. OJ.t,ręg crzę:. stochowsko-lklobudkft. I Część gedl!ogjiC"lllla. GIG

Częsitoch01Wa 1959. ·

12. L e IW li ń s tk d J. - Jllld'a [ kaj(per w g:tębolkiim IW[erceruiu w Częstochowie. Spraw. Tow. Nau.k. Wa.rsz. Wydz. UL, 21. WarszaiWa 1928.

13. Mossoc~y Z. - St'l'aty!gra.fia jury dollllej pół­ nOClilej części pasma krakows'lro-częstocłlolwskiego. !Przeg]J. gel01. 1900, 1'!11' 8.

14. Mo s SOIC2Y Z. - Nowy podział stratygrafiCZJilY lldasu w [pólinoonej crzęścd Jrury KrakowSko-Czę-Sibochowsaci.ej. K.wa'l'·t. gool. 1961, t. 5, z. L · 15. O s ak a R. - Budowa geologdozna okolic

Pra-S2Jkii orarL charaikterystyka żel.a;zistoścd J.)iasllrow-oów ·lrościedis!ki'Ch. W)"d.. G'eol. 1953.

H>.

O sika R. - RIUdy jury brunartmej. Geiołogia 2'l16± Sul'O'W!Ców MineraD.:nych Polskd, str. 8,2--g.L W)"d. Gedl·. 1960.

17. Pd etkarczylk St. - Wpływ wody na 9kały

otaczająiCe syldery;tu Bastego

w

ob6zarze cz..ęsbo­

cłrowsklian. Rrql. góm. 1966.

18. Pli ęrtlk::owslki R - Mechani'ka gruntów, PWri',

War87.a1Wa 1952.

19. P r e m d lk J. - Budowa i drzJieje geologi.C2llle oko-llic Ozęsboohowy. ~emia Częstochowska. War-mawa 1934.

20.

Rio

IŻ y

c

ik i 2lb. - Górny dogger i dolny maffm

·Jw-y K.rafk0\Wlro-Qz.ęstochow51kiej. Wyd. Geol.

·1953.

21. Różycki 2lb. - Roowój gO'SIPOtlarczy re3onu

az.ę!StochOWsikiiego

w

zwlią:zJku

z

historią badaf1

. geologi.o'lJDyeh. Pneg!l. gool. 1960, nr 8. SUMMARY

The paq>er deals with tihe tti:llfi.ooLties arisimg when

adJaiijł:iJng tihe achievemenf!s of ooa11 minin,g ind\l51try

to

the d:ron ore minilng in tlhe OzAistoohiQIWa baslin. Roctk classificaltions .ailter various auvhors are given

and because the existmg cllass.ifications do not aJT!sWer, iirom the peitrograph:icaft poinit of v'iew, tihe needs of

m'i'nin;g arohl.'tooture, a proper cilassificaJtion is

pre-senil:ed,

too.

iMoreover, 1Jhe characteristics of the Kościelec beds is diSICII.lLSSed in tleta!il. These beds, some tens

mettres

in tihidmess, are represenrt;ed by fine...grained and

coa.r\Se..grai~ed saniCis IWith dirreg)UlLa;r baniks of argi• l-laceous or fel'3.'1UgiJnous sam.dstcxnes, from a few centi-melbres UJP to soane metres thiok.

The CiJUJ1:Jhor stresses thaJt aiil runiform determinaition of rtlhe Kościelec heds wiilll ~artl the projeotors and oonstruollors of new iron ore mines agai.nst; 1lhe flun-damentJa!l. er:rors.

22. R ó IŻ y ck d 2Jb. - Stratmrafia i zmia~r.y

facjal-ne najw~ d~ i malnnu Jury C7.ęlsto­

chowSkiej.. ~. gedl. 1900, nr 8.

23. S a l u s t o rw i c z - A. - Mechalilika górotworu. AGH Ka:afków 1960.

24. Tu r-nau- Mor.arwslka M. - Pebr'~afia skał

osadowych. Wyd. Geoll. 1954.

25. Wo'jno T., Penif;llatkowa Z. - Własności

;l;echniczal.e skał. Wyld. Geol 1966.

26. Z n o s lk o J. - Retylk i lias między Krallrowem a Wlieliuniem. Prace IG. Tom XiiV. WarSIZalwa 1955.

27. ·Z n o s lk o J. - Tekitonika obszaru częstocłrow­

slkliego. P!rzegll. geod. 1960, nr 8 .

PE3IOME

B CTaTbe omtCbiBaiOTCH TPYAHOCTH, B03H:mtaiO~He

npH BHe,ąpeHHH onbiTa yronbHO:fl ropao:fl npoMbiWnea-HoCTH ,ąnH pa3pa60TKH :atene30PYAHbiX

MeCTOpO:at-,ąemm 1łeacTOXOBCKoro 6acce:flaa. ITpHBOAHTCH

Knac-cHc:l>HKaQHH OOPOA no pa3nH'łHbiM aBTopaM H BbJABH-raeTC$1 npe,ąno:ateHHe HOBO:fl KnaCCHc:l>HKaQHH, TaK KaK

npe,ąbiAY~He KnaccHc:l>HKaQHH, HCXO,l\R:IQHe H3

neTpo-rpac:l>WJecKHX npHHQJfiiOB, He YAOBneTBopmoT

non-HOCTbiO Tpe60BaHHR: rOpHO:fl npOMbiWneHHOCTH. ,ll;eTanbHO xapaKTepH3YJOTCH KocqenHCKHe cnoH,

npe,ącTaBneHHbie ·Ha npOTR::ateHHH BCe:fl MOIQHOCTH

B HeCKOnbKO ,ąeCHTKOB MeTpOB MenK03epHHCTbiMH H cpeAHe3epHHCTbiMH necKaMH C HeperynR:pHbiMJi npOCnOHMH rnHHHCTbiX HnH :atene3HCTbiX neC'IaHHKOB,

HMeiO~HX MOIQHOCTb OT HeCKOnbKHX CaHTHMeTpOB AO HeCKOnbKHX MeTpOB.

ABTOP no,ąąepKHBaeT, '!TO AeTanhHOe H3yqeHHe xa-paKTepa KocqenHCKHX cnoeB no3BonHT H36e:ataTb onac-HOCTH ,l\O~eHHJł 0Iill100K npH npoeKTHPOBamm H CTpOHTenbCTBe HOBbiX py~HHKOB.

TElRESA DaMASZEWSKA

lrultyturt GeoLogiczny

WYSTĘPOW

ANm I EKSPLOATACJA

ZŁOTA

NA DOLNYM

SLĄSKU

W POLSCE 2lllall)e są od ndepamię!m)'K:h czasów liC7llle, dTICJibne, .na ogół ulbogie wystąpienia złota.

Grupu!ją się one ~ie na obsza'l'ach górskich i

pod-górSkich na l);liO'lllldmu kraju, na Do3.nym Sląslku d na obszarze tatrzańsko-<pien·ińskiim. W ndniejszym opra-COWallliu omówione będą tyJiko do~ośląskie Złoża

i wystąpienia złota. Wyr.óż:n:ia się wśród nich złOża

pierwotne i wltórne.

Pderwotne (JPr:zewa7mie żyłowe) uiflwory zl'Otonofne

2lllaljic1Jują się na poclJgór-zru Sudetów, od 2Jgorzeh:a na zachodzie, aż po Głucholazy na wschodzie. Lączą

się one

z

przytlegjłym złotonośnym obszarem

Czecho-słowacji. Główtr.a H.ość Wltómych, rozsyjpiSkowych, złóż

Zlllaiila jest między Boleslaiw·cem a lJwówntiem na

za-chiod:zie, po I...e@)nicę na ws·chod!7lie.

wystąplenia :z;OOil;a na półnoonym obrzeżeniu Suk:lł.!­

tów są o wdele uil.:lożlSize niż na potudniowym i eks-iploaJtacja złota w Polsce nilgdy nde osią€Jnęła takliego II'OOwojru jalk:: w Ozechoorowacjd, gldrlJie :m-esztą

r02lPo-ozęla się dużo wcześniej, bo juoż w ~ w. Tę różmicę

dobrze iiLusłlrrudą ~astępujące lidby: wg Quirin.ga (15)

cał!kbwiil:a produkcja Zibolta

na

śląsku miała wynOóić

52 000 kg, gdy wg MajewSki~ (4) w kopa!1ni Eu[e

(Iłowe koło P.r(i€Ji), w ciągu ty'lilro jednego roku 98·8,

wyidl()lbylto około 21 000 kg złota.

Jednalk:

mimo

że

nasze

kopailinie były znacmie u'boo-sze od C7JI!Skd.ch, stanowały one przez k:i·llka wieków przedmiot ~oaltacji. Qudring PI'ZY\PUSZCZ!l, że ślą­

skiie .złdto bybo j<u:ż wyldo;by!Wallle okolo 2000 lat pm.e.

przez K'l'eteńczyMw, :mtórzy w pos:z;uikiwaniu nowych

złóż złota zawędrowali aż na Sląsk. Plr'zemawda Z':!

tym male11ier.ie przez archeo!JOgów w kilku miejscach

na

Doa!Ilym SLąsaru, charalkterystyC2lllych miedzianych·

kopaczelk, alllailogli.cmych do uży!wooych na K.r:ecde

prey lropoodu zliota. w· IV-l1][ w pm.e.

wydoby!Wa-~em złota na Dodlnym Ś1ąslk:u mieli wg Quiringa

za'j-ITIIOWać sdę rÓIWlnież Celltiowi.e. Ptr.2Jemawia za tym

charalk!terys.tyezny ksztaillt w.ieliu sta.rych szy!biMw w Sowich Górach i w rejonie Kaxopacza orarL nie-które SWIOiist.e DarzlWY miejscowości Zl!lanych z istnie-ma w nich złota na terenie śląska i C~h •.

IP!ierwsze zapiski i dolkuanenlty o eiksrploatacji złota

na śląsku pochodrzą z XJ:I w. Począ,'tlk<JIWO . była ona

prowa':oocma · ptv.eZ lluidJność slloWILańską (w KotPaczu),

a późmiej przez górnikóW niemdookich

sprowamo-n)'K:h przez Hencylka Brodatego. WydObycie zl:ota

osiągnęło najwy.żsrzy r01'1Jkrwit w XII-xrrii w., a na

począjtilru XV w.

mczyna

sdę jegJO upadelk, być może

wsklultetk ~a natjlboga~tszy.ch pdktadów we

Wltómych złożach rozJSypislkowy!ch, kitóre były glów-nie elksPloato.wallle.

Eksploatacja pierwotnych złóż rozwinęła się pra-wie równolegle

z

eksploatacją złóż rozsypiskowych i triWała maC'ZJilie dŁu~j. Nielktóre złoża, jalk: stara Góra, Radomice, Kllecza i in. byly baidane i ek:sPlo-abow.allle jeszcze w X1IX w. i :r.a potCZąlt1ru XX w., a w Zbotym Sto'ku złoto ~ twystkdwane do

nde-dawlna ulboC2lil'ie przy eik&J;Xlootacji rud arsenu.

Duży rorzJWój wyfulibycia złota, przy malej jego

zawartości w złożach, był wynikdero specyfiCZIIlych

wrunm.lkóW elkonomicrzmyicll parnujących

w

średm<>-• Eluile - znieks7ltałcony celityoki wyraz "jl!l" oznaczający