tr6deł "Stefana'',·. "Michaliny" . i"Marii'' dla 6wczes-nego ich właściciela inż. S. Dziewolskiego, następnie ·w ciągu kolejnych lat wraz .ze swymi współpracow
nikami wykonał on szereg obserwacji hydrogeolo-gicznych na terenie Szczawnicy oraz Kraścienka i poszukiwania nowych wód· mineralnych. Pierwsze roboty zootały wykonane ·w Krościenku na tzw. Kra-~ie (na· lewym brzegu Dunajca pod Pieninkami) przy okazji prac wodociągowych. Stwierdzono tu wystę powanie szczaw siarczano-słonych w wykonanych otworach wiertniczych.
Na terenie Szczawnicy J. Gołąb wyznaczył otwór wierniczy nad nowym źródłem wody mineralnej w Potoku Skotnickim, ujętym cembrowiną studzien-ną przed drugą wojną światową przez wójta Szczaw-nicy Pitoniaka i zwanym stąd "Pitoniakówką". Wier-cenie to prowadzone przez czas dłuższy (od ro-ku 1950 do 1952) łącznie ze zmianą miejsca otworu pod kierunkiem prof. J. Gołąba, później zaś autora niniejszego artykułu i pod opieką inż. I. Potockiego z Zakładu Balneotechnicznego w Szczawnie Zdroju (obecnie Głównego Geologa Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społ.) i jego współpracowników, ?:Ostało ukończone w 1952 r. Otwór został zarurowany do głębokości 9,5 m z pozostawieniem partii niezaruro-wanej (dopływowej) do głębokości 15,30 m. W efek-cie uzyskano tu dwie wody mineralne, a mianowi-cie wodę silnie zmineralizowaną o dużej wydajności, nazwaną prowizorycznie "Józefiną II" i wodę o nie-co słabszej mineralizacji lecz również dużej WY-dajności zwaną tradycyjnie "Pitoniakówką". Charak-terystykę hydrogeologiczną (wydajność, minerali-zacja, optymalne warunki eksploatacyjne itp.) omówionych źródeł w Potoku Skotnickim przepro-wadziła ekipa badawcza Zakładu Balneotechniczne-go w Szczawnie Zdroju (obecnie P. P. Obsługa Tech-niczna Uzdrowisk w Warszawie) pod kierunkiem inż. Ignacego Potockiego. Wody te nie zostały odda-ne do eksploatacji ze względu na przewidywane pra-ce r'egulacyjne potoku. Ponieważ regulacja i zabu-dowa potoku została już w sąsiedztwie źródeł ukoń czona, w 1962 r. zostały· opracowane .założenia z kre-dytów Głównego Geologa Min. Zdrowia i Op. Społ., jako podstawa do nowego ujęcia wód mineralnych Potoku Skotnickiego (doc. K. Birkenmajer, mgr S. Damse, inż. A. Madeyski, inż. K. Unrug) metodą szybu górniczego. Wykonanie rekonstrukcji źródeł i budowa rozlewni przewi!fziane są na najbliższe
lata. ·
Dla ustalenia warunków geologicznych występo wania wód mineralnych regionu Szczawnicy autor niniejszego artykułu wykonał w latach 1955-1957
z inicjatywy inż. I. Potockiego szereg orzeczeń geo-logicznych zakończonych dokumentacją
hydrogeolo-giczną. Wykonano szczeg6łowe zdjęcie geologiczne w skali l : 5000, szybiki i płytkie wiercenia badaw-cze w sąsiedztwie źródeł, następnie badania magne-tometryczne i profile elektraoporowe dla ustalenia przebiegu intruzji ande-zytowych (dr inż. S. Mało szewski), pomiary radioaktywności licznikiem G-M na wybranych profilach (mgr mgr K. i J. Hubiccy),
orientacyjne analizy chemiczne źródeł naturalnych i wód studziennych obszaru między Potokiem Skot-nickim a Potokiem SopotSkot-nickim (mgr inż. A. Cha-·chulska-Jenner, mgr S. Okońska). Te ostatnie ba-dania pozwoliły na stwierdzenie w kilku przypad-kach wyraźniejszych śladów mineralizacji w stu· a-niach. Zbadane zostało również źródło ("dzikie") wo-dy ·mineralnej w Potoku Sopotnickim zwane "Wój-cikówką". ·Prace dokumentacyjne były poprzedzone inwentaryzacją źródeł mineralnych ukończoną przez dr S. Gerocha w 1951 r.
W 1960 r. w czasie robót osusq;ających budynek pijalni w Szczawnicy .kierowanych przez mgr S. Za-chwieję zostało odkryte nowe źródło w<>dy mineral-nej przygotowywane obecnie do ujęcia.
Obecnie planuje się wykonanie głębokiego otworu wiertniczego w Szczawnicy dla rozpoznania
budo-WY geologicznej podłoża i uzyskania nowych wód mineralnych. W ramach robót przygotowawczych w roku bieżącym planuje się wykonanie siatki po-. roiarów gruntowych ekshalacji
co2
jako podstawydla sporządzenia mapy geochemicznej Szczawnicy. Aparaturę pomiarową (prototyp) wykonano w 1962 r. Badaniami będzie kierował mgr T. Szura. Warto podkreślić, iż będą to pierwsze prace tego typu w polskich uzdrowiskach.
SUMMARY
Minera! waters at Szczawnica and Kraścienko in the Carpathians (Pieniny) were known already in the second part of the XVIIIth century. In the present paper a short history of discavering of these waters in the XVIIIth and XIXth centuries is presented, as well as new investigations and discoveries of alkaline-salt waters are discussed.
PE310ME
MHHepaJJbHbie BOAbi B maBHJ1qe J1 KpocqeHKo B KapnaTaX (lleHHIDłbi) J13BeCTHbl CO BTOpOH DOJJO-BJ1Hbl 18 CTOJJeTJ1Jł. B CTaTbe KpaTKO ODJ1CbiBaeTCJł J1CTOPJ1Jł OTKpbiTJ1Jł STJ1X BOA B 18 J1 19 BB J1 paCCMa-TPJ1BaiOTCJł DOCJJeAHJ1e J1CCJJeAOBaHJ1Jł J1 BbiHBJJeHJ1Jł
IqeJJO'łHO-COJUłHbiX BOA.
STANISŁAW MATEUSZ GĄSIOROWSKI
Zakład Nauk Geologicznych PAN
ZNACZENIE APTYCHóW DLA STRATYGRAFll
PIENIŃSKIEGO·
PASA
SKAŁKOWEGOW POLSCE
A
PTYCHY są to opercula (wieczka) amonitów. Utworzone są z kalcytu lub z bliżej nieznanych substancji organicznych. Ich budowa wewnętrzna i kształt są im właściwe.·Aptychy pojawiwszy się w dewonie występują do senonu włącznie, w najroq;maityszych facjach mor-skich. Prawie zawsze skorupy anwnitów i aptychy znajduje się oddzielnie. Dlatego stosunek między ty-mi częściami szkieletu nie jest dobrze znany, wobec teg<> aptychy są klasyfikowane niezależnie od sko-rup amonitów.
Znaczenie straJtygraficzne mają . na razie tylko wapienne aptychy żebrowane lub posiadające pory, występujące w .juNe i w neokomie. Wyróżniono osiem poziomów aptychowych w czasie bajos-barrem na obszarze zachodniej Tetydy,. ponadto· w · nie-których częściach . zach<>dniej Tetydy wyróżniono podpoziomy aptychowe; w Karpatach Zachodnich
podpoziomów takich jest 21. Poziomy i podpoziomy aptychowe skorelowano z grubsza z poziomami amo-nitowymi.
W nJektórych facjach geosynklinalnych aptychy są częste, a skorupy amonitów nie ·występują lub są bardzo rzadkie. Są to przede wszystkim facje głę ·bokomorskie i pelagiczne takie, jak: ·radiolaryty,
wapienie radiolariowe, częściowo także wapienie bulaste i biancone. Wydaje się, że historia tej fazy rozwoju geosynkliny, którą te facje reprezentują może być witałona tylko za pomocą aptychów. Na tym głównie polegałoby znaczenie stratygraficznego schematu aptychowego dla geol<>gii. ·
·
. W .Pienińskim Pasie Skałkowym w Polsce oparto na aptychach stratygrafię głębokomorskich . i pela-gicznych facji malmu serii osadzających ·się na S od
serii czorsztyńskiej (2, 4) i stratygrafię facji tyto
-nu i neokomu serii czorsztyńskiej (1, 3, 4).
313
. -
1"-1
Aptychy głębokomorskiego
i
peiagl.cznego maimil bardziej południowych serii skałkowych wskazują co następuje. W serii czertezickiej radiola·ryty zie-lone i radiolaryty czerwone reprezentują górny oksford, a wapienie bulaste kimeryd. W serii nie-dzickiej wapienie bulaste dolne sięgają do górnego keloweju; radiolaryty czerwone dolne reprezentują dolny Oksford; radiolaryty zielone - dolną część górnego oksfordu; radiolaryty czerwone górne -górną część górnego oksfordu; wapienie bulaste gór-ne zaczynają się w dolnym kimerydzie. W serii braniskiej radiolaryty zielone reprezentują dolnączęść górnego oksfordu, radiolaryty czerwone gór-ną część górnego oksfordu, wapienie pseudobulaste zaczynają się w dolnym kimerydzie. Wreszcie, w serii
· pienińskiej, radiolaryty zielone sięgają do dolnego kimerydu.
Z serii czorsztyńskiej znane są bardzo bogate fau-ny amonitów (np. fauna z Rogoźnika, na której jest oparta definicja środkowego tytonu), jednak prze-ważnie oznaczalnych amonitów nie znajduje się. Dlatego stratygrafię tytonu i neokomu tej serii opa·rto na częstych występujących prawie wszę dzie aptychach. Stało się możliwe zaproponowanie wyróżniania wapieni dursztyńskich i wapieni łysań skich oraz częściowa zmiana definicji wapienia spi-skiego. Wapienie dursztyńskie są to utwory złożone wówczas, kiedy przeważała facja wapieni kalpionel-lowych. Wapienie dursztyńskie odpowiadają zwykle tytonowi, w niektórych profilach sięgają do beriasu. Wapienie spiskie są to wapienie krynoidowe zamyka-jące ogranogeniczną wapienną sedymentację w serii czorsztyńskiej. Wapienie spiskie zaczynają się dia-chronicznie w beriasie i walanżynie. Wreszcie wa-pienie łysańskie są kompleksem bardzo zróżnicowa nym (tak pionowo, jak poziomo), znajdującym się nad wapieniem dursztyńskim a pod wapieniem spiskim.
Aptychy występują obficie także w innych ele-mentach serii skałkowych. Pewne znaczenie dla stra-tygrafii mają aptychy wskazujące granicę liasu· i doggeru znalezione w aalenie fliszowym w Czorsz-tynie; aptychy bajosu i batonu z szarego wapienia krynoidowego serii czertezickiej oraz aptychy neo-komskie z wapieni rogowcowych lub skał z nimi związanych. Pozostałe występowania aptychów nie mają znaczenia dla stratygrafii Pienińskiego Pasa Skałkowego.
l..lTERAT'tJfł.A
l. B i r k e n m a j e r K. - Stratygrafia i paleogeo-grafia serii czorsztyńskiej Pienińskiego Pasa Skał kowego Polski. Studia Geologica Polonica, Vol. IX. Warszawa. (Praca w druku).
2. B i r k e n m a-3 e r K., G ą s i o r o w s k i S. M. -Stratigraphy of the Malm of the Niedzica and Branisko Series (Pieniny Klippen Belt, Carpat-hians), based on Aptychi. Buli. Acad. Pol. Sci. Ser. sci. geogr., Vol. VIII, No 2. Varsovie 1960. 3. B i r k e n m aj e r K., G ą s i o r o w s k i S. M.
-Stratigraphy of the Tithonian and Lower Neoco-mian of the Czorsztyn Series (Pieniny Klippen Bełt, Carpathians), based on Aptychi. Ibidem Vol. IX, No 2, 1961.
4. G ą s i o r o w s k i S. M. - Aptychi from the .
Dogger, Malm and Neocomian in the Western Carpathians and their stratigraphical value. Studia Geologica Polonica, Vol. X. Warszawa
1962.
SUMMARY
Aptichi abound in the Dogger, Malm and Neo-comian of the Pieniny Klippen Belt. Stratigraphy of the deep and open sea Upper Jurassie facies of the Klippen series deposited southward of the Czorsztyn Series, and that of the Tithonian and Neocomian of the Czorsztyn Series, are based on Aptichi. Other occurrences of Aptichi in the Klippen Bełt area are less important for local stratigraphy.
PE310ME
AnTHXI'f pa3BHnHCb B ~orrepe, ManbMe H HeoKoMe ITeHHI'fHCKo:A 30Hbi yTecoB. CTpamrpact>na:
rny6oKo-BO~HbiX MOpCKI'fX OTnOJKeHI'f:A OCHOBbmaeTC$1 Ha anTI'f-xax BepxHeiOpcKo:A c:ł>aqHH YTecOBo:A cepHI'f (ocam-~aBwe:Aca: K lOry OT 'IOpWTbiHCKO:A cepHH) H Ha Tl'fTOHCKO:A l'f HeOKOMCKO:A c:ł>aqHa:X. ,IJ;pyme
MeCTO-HaXOJK~eHI'f$1 anTI'fXOB B 30He YTeCOB HMeiOT MeHbWee 3Ha'leHHe ~n$1 MecTHO:A CTpaTJ1rPac:ł>HH.
KRZYSZTOF BIRKENMAJER, STANISŁAW MĄTEUSZ GĄSIOROWSKI
Zakład Nauk Geologicznych PAN
RUCHY NEOKIMERYJSKIE W POLSKICH KARPATACH
ZACHODNICH
R
ÓŻNE ZJAWISKA, które zaszły w polskich Kar-patach Zachodnich blisko granicy jury i neoko-mu wiązano z ruchami neokimeryjskimi o charak-terze synorogenicznym (4, 5, 6, 7, 10, 11, 21, 22, 25).Celem obecp.ej pracy jest przedstawienie ogólnego obrazu ruchów neokimeryjskich w polskich Kar-patach Zachodnich. Obraz ten jest niewątpliwie pro-wizoryczny.
Wiek górnojurajskich i neokomskich utworów Karpat Zachodnich był określany w trzech r'óżnych schematach stratygraficznych: amonitoWYm, apty-chowym i kalpionellowym. Korelacja tych schema-tów nie jest dokładna. Stąd bierze się głównie frag-mentaryczność obrazu ruchów neokimeryjskich.
W obecnej pracy zasadniczo przyjęto schemat amonitowy Arkella (3) dla jury i Killana (20) dla neokomu, schemat aptychowy Gąsiorowskiego (16)
oraz schemat kalpionellowy oparty na pracach Colo-ma (13), Birkenmajera (4, 6) i innych. Korelacja schematu amonitowego z aptychowym jest przyję ta za Gąsiorowskim (16) i schematu kalpionellowe-go z aptychowym za Birkenmajerem i Gąsiorowskim
(10, 11).
314
JURAJSKIE PRZEDTYTOill'SKIE MAKSIMUM GŁĘBOKOSCI
BASENOW SEDYMENTACYJNYCH
W różnych częściach jury poszczególne baseny sedymentacyjne Karpat Zachodnich osłągały naj-większą swoją głębokość. Wydaje się, że zjawisko to było diachroniczne w kierunku na zewnątrz geosyn-kliny (por. Birkenmajer i Gąsiorowski - 9). Wyni-kałoby to z następującego zestawienia danych o wieku utworów reprezentujących jurajskie przed-tytańskie maksimum głębokości:
seria reglowa dolna w Tatrach: radiolaryty zielo-ne, dogger (por. Gąsiorowski .,.... 19); ·
seria wierchowa w Tatrach; wapienie oksfordu (por. Kotański - 21);
seria haligowiecka: radiolaryty zielone, oksford (por. Birkenmajer - 8); .
seria pienińska: przejście od radiolarytów man-ganowych do zielonych, młOdsze od doggeru i star-sze od kimerydu (por. Birkenmajer - 4, 5; Gąsio rowski - 16, str. 56-57);
seria braniska: przejście od radiolary.tów manga-: nowych do zielonych, granica dolnego · i · górnego
