Lidia Pawelec
"Człowiek niepełnosprawny w
różnych fazach życia", oprac.
Jarosław Bąbka, Warszawa 2004 :
[recenzja]
Nauczyciel i Szkoła 3-4 (28-29), 215-221
Lidia Pawelec
Recenzja książki: Jarosław Bąbka (red.),
Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia
Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004 rok, ss. 275.
K siążka je st odpow iedzią na ustanow ienie przez Radę U nii Europejskiej roku 2003 E uropejskim Rokiem Osób N iepełnospraw nych, którego celem było przybliżenie społeczeństw u trudnych spraw ludzi niepełnospraw nych oraz prze ciw działanie ich dyskrym inacji. Teksty zaw arte w tej publikacji stanow ią próbę spojrzenia na problem jakości życia osób niepełnospraw nych w różnych fazach życia. K siążka składa się z trzech części.
W części I zatytułow anej D zieciństw o osób niepcłnopraw nych znajdują się teksty:
- Rola wspólnoty WIARA I ŚWIATŁOŚĆ we wspomaganiu osób niepełno
sprawnych i ich rodzin, autorstw a Piotra B ortnika. Treść arty k u łu została skoncentrow ana w okół trzech zagadnień. Są to:
1. Cierpienie i jeg o akceptacja w św ietle nauczania Kościoła
2. Zam ysł duszpasterski odpow iedzią na potrzeby rodziny wychowującej niepełnospraw ne dziecko
3. W pływ w spólnoty na życic jednostki w rodzinie i społeczeństwie.
- Jakościowa diagnoza autyzmu u dzieci — n> kontekście wsparcia środowisku
rodzinnego opracow anie napisane przez Jacka B łeszyńskiego. W tym że opraco waniu, jego autor zw raca uwagę na siedem kw estii, a mianowicie:
1. D iagnoza autyzm u
2. Ilościowe podejście w diagnozow aniu autyzm u 3. K ryteria diagnozy zaburzeń autystycznych DSM - IV 4. Jakościow e podejście w diagnozow aniu autyzm u
5. D yskusja nad w eryfikacją diagnozy w autyzm ie i innych zaburzeniach ro zw ojowych
6. Czynniki utrudniające stawianie diagnozy sym ptom atologicznej w późnie jszych okresach rozw ojow ych
7. W pływ diagnozy na funkcjonow anie rodziny z dzieckiem niepełnospra wnym.
216
Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005- Oblicza ojców niepełnosprawnych dzieci, rzccz napisana przez Renatę C ebernik, która skoncentrow ała się na:
1. D ojrzałość ojca - źródłem w sparcia dla niepełnospraw nego dziecka 2. Próba syntezy.
- Spostrzeganie inności przez dzieci >v zabawie. Ta w ypow iedź A netty Soroka - Fedorczuk odnosi się przede w szystkim do:
1. Spostrzegania osób niepełnospraw nych 2. Zabaw y jak o terenu pozbaw ienia się inności.
Psychospołeczne funkcjonow anie uczniów niepełnospraw nych. N a tenże te m at zabrała głos Jolanta Lipińska - Lokś. Ta autorka skoncentrow ała się przede w szystkim na:
1. Czynnikach w arunkujących w ykonyw anie określonych czynności przez dziecko niepełnosprawne.
2. W ątkach psychicznych dziecka upośledzonego.
- Relacja nauczyciela - uczeń w nauczaniu integracyjnym to tekst Jarosław a M ichalskiego. A utor skupił się na dw óch kw estiach:
1. U czniow ie w m łodszym w ieku szkolnym a integracja 2. Znaczenie relacji w nauczaniu i w ychowaniu integracyjnym.
- Dziecko w obliczu śmierci artykuł opracow any przez Józefa Binncbesela. W tym artykule w ystępują cztery głów ne problemy:
1. Homo nanciscens - droga ku przyszłości 2. H omo nancisccns - u kresu zdobycia 3. H omo nancisccns - czas odchodzenia 4. H omo nancisccns - w yzwania.
W pierwszej części książki w szyscy autorzy podjęli tru d n ą kw estię niepe łnospraw nego dziecka, zw łaszcza jego funkcjonow anie w rodzinie, co m a istotne znaczenie dla rozw iązania kryzysów psychospołecznych. Jak w y n ik a z treści poszczególnych artykułów , to każdem u dziecku dla praw idłow ego rozwoju niezbędny jest kontakt z rodzicam i nacechow any m iłością, która pozw ala im ukształtow ać zaufanie do ludzi, ja k i osiągnąć poczucie sam okontroli. Tym czasem proces akceptacji niepełnospraw nego dziecka przez rodziców jest pełny sprzeczności i am biw alentnych uczuć - od zniechęcenia i rezygnacji do sam ozaparcia i radości z uzyskiw anych efektów rehabilitacji.
Rodzice niepełnospraw nych dzicci potrzebują szeroko rozum ianego w sparcia, aby mogli skutecznie pokonyw ać trudności piętrzące się przed nim i. I nie chodzi
Lidia Pawelec - Człowiek niepełnosprawny w
217
w tym w zględzie jed y n ie o w y m iern ą pom oc w postaci sprzętu, zapom ogi czy in stru k tażu , ale także o pom oc w rozw iązyw aniu dylem atów moralnych. Ów problem bardzo m ocno osadził w swoich rozw ażaniach P. B ortnik.Rodziny w ychow ujące niepełnospraw ne dziecko oczekują rów nież w sparcia pod kątem ustalenia wczesnej diagnozy i sposobu rehabilitacji. Ów w ątek pod ją ł J. B łaszyński. Z kolei A netta Soroka - Fedorczuk łączy zabaw ę z dzieciństw em jak o podstaw ow ą form ę aktyw ności pozw alającą dziecku w ejść w relację z ró w ieśnikam i oraz stw orzyć w um yśle rcprczcntację poznaw czą drugiego czło w ieka, a także ukształtow ać poczucie inicjatyw y w działaniu. W ynika z tego, że dziecku dla praw idłow ego rozwoju niezbędne są w arunki um ożliw iające nieskrępow aną zabawę, fantazjow anie, eksperym entow anie, staw ianie pytań.
N atom iast teksty Jolanty Lipińskiej - Lokś oraz Jarosław a M ichalskiego odno szą się do tego etapu w życiu człow ieka, który w edług E riksona we w szystkich kulturach polega na dostarczeniu dzieciom „usystem atyzow anych instrukcji”, takich ja k czytanie, pisanie, liczenie. Dla rozw oju niepełnospraw nych uczniów pożądane są dobre zw iązki z nauczycielem jak o prototypa kom petencji, pilności i staranności, a tak że dośw iadczenia zw iązane z poczuciem bycia kom petentnym , ja k i akceptow anym przez rówieśników. Z om aw ianych tekstów w ynika, że niepraw idłow o zorganizow ana edukacja integracyjna może stanow ić źródło zagrożeń w rozw iązaniu kryzysu psychospołecznego u dzieci, co utrudnia im nabycie przekonania o własnych kom petencjach.
CZĘŚĆ 11. Osoby niepełnosprawne w okresie młodości i wczesnej dorosłości N a tę część składają się cztery artykuły. Pierw szy to:
- Tożsamościowa perspektywa drogi ku dorosłości osób niepełnosprawnych ruchowo. Jego autorem jest Jarosław Bąbka, który odnosi się do takich kwestii jak:
1. Sw oistość dośw iadczeń osób niepełnosprawnych w procesie budow ania tożsam ości oraz tw orzenia i realizacji planów życiowych
2. Idea badań
3. Poczucie tożsam ości osób niepełnospraw nych w św ietle badań 4. Cele życiow e osób niepełnospraw nych w fazie w czesnej dorosłości. Autorem drugiego artykułu jest A gnieszka Poszyw ińska. Jego ty tu ł brzm i: D ośw iadczyć niepełnospraw ności. Pow rót do dzieciństw a i m łodości. A utorka głów ny akcent położyła na:
1. Zagadnienia autobiograficzne
218
Nauczyciel i Szkota 3-4 2005 Trzeci artykuł napisany przez Jerzego K am ińskicgo, Poszukiwanie przez niepełnosprawną młodzież sensu życia и> aktywności muzycznej zaw iera:1. N iepokoje egzystencjalne m łodzieży niepełnosprawnej
2. Idea prezentacji w okalnych dzieci i m łodzieży niepełnospraw nej 3. Podejście m etodologiczne
4. Znaczenie aktyw ności m uzycznej dla niepełnosprawnych.
A rtykuł czw arty natom iast opracow any przez Czesław a K ustra, Wychowanie seksualne młodzieży niepełnosprawnej intelektualnejako etap przygotowawczy do życia ti> małżeństwie, dostarcza inform acji na tematy:
1. Chrześcijańskie spojrzenie na człow ieka jak o istoty płciowej
2. Problem atyka w ychow ania seksualnego osób upośledzonych um ysłow o 3. M ałżeństw a m ieszane jak o now e wyzwanie.
Ta część pracy je st ukierunkow ana na analizę problem u poszukiw ania przez niepełnospraw nych tożsam ości oraz w ypróbow ania się w nowych dla siebie rolach, co charakterystyczne jest dla etapu adolescencji i wczesnej dorosłości.
T rudno je st zrozum ieć proces tw orzenia się tożsam ości niepełnospraw nego człow ieka bez zw rócenia uwagi na w cześniejsze etapy życia i zgrom adzenie dośw iadczenia w rozw iązaniu kryzysu psychospołecznego.
C zynnikiem w ew nętrznym , który aktyw izuje proces kształtow ania tożsam ości człow ieka jest jego EGO, które łączy, integruje m ocne i słabe strony osobowości jednostki. Proces odnajdyw ania siebie przez niepełnospraw nych ruchow o na etapie wczesnej dorosłości om aw ia J. Bąbka. A utor w iąże problem tożsam ości osób niepełnospraw nych ruchow o z w yborem przez nich w artości, ideałów, a także kreślenia wizji życia. Pomyślne rozw iązanie kryzysu na tym etapie rozwoju w iąże się z w yborem przyszłej roli zawodowej, seksualnej i osobistej. Znaczenie tego etapu w biografii jednostki je st szczególne, stanow i on bow iem przełom pom iędzy dzieciństw em a dorosłością. Istotne jest to, że dośw iadczenia zw iązane z niepcłnospraw nością(czynniki w ew nętrzne) m ogąznacznie opóźniać zarów no w yłanianie się tożsam ości, ja k i podejm ow anie zadań w pisanych w fazę wczesnej dorosłości.
Tekst A. Poszw ińskiej, stanow i sw oistą autobiografię, napisaną pod w pływ em dośw iadczeń zw iązanych z niepełnospraw nością. Jest on potw ierdzeniem tezy, iż korzenie człow ieka tk w ią w dzieciństw ie. D ośw iadczenia z dzieciństw a w arunkują funkcjonow anie człow ieka w wielu sytuacjach w późniejszych etapach życia, ja k i m ająw p ły w na poszukiw anie sposobów rozw iązania kryzysu zw iązanego z odkryw aniem własnej tożsamości.
J. J. K am iński om ów ił problem znaczenia aktyw ności muzycznej dla odnaj dyw ania przez niepełnospraw nych sensu życia. A utor nie pisze o tym w prost, ale
Lidia Pawelec - Człowiek niepełnosprawny w
219
dostarcza dowody św iadczące o aktualizacji kryzysów z w cześniejszych etapów własnego życia.W etap wczesnej dorosłości człow ieka w pisane jest w ypróbow yw anie się przez niego nowych dla siebie ról. Jedną z nich je st rola żony, m ęża, ojca, m atki. Nie jest łatwo odpow iedzieć, jak ie są realne m ożliw ości w chodzenia w takie role przez osoby upośledzone umysłowo, a w szczególności w głębszym stopniu. 1 te problemy, zw łaszcza problemy w ychow ania seksualnego m łodzieży upośledzonej umysłowo w kontekście dorosłego życia analizuje Cz. Kustra.
C ZĘŚĆ 111 zaty tułow ana j est: Średnia i późna dorosłość osób niepełnosprawnych. Z najduje się w niej sześć opracowań.
Bożena O lszak - K rzyżanow ska w ypow iedziała się na temat: Rola grupy aktywnej rehabilitacji >v życiu osób niepełnosprawnych ruchowo. W ypow iedź ta dotyczy:
1. Założeń funkcjonow ania GAR
2. Wartości niepełnosprawnych uczestników GAR 3. Postawy wobec siebie i życia.
Z kolei M ałgorzata C zerw ińska, autorka tekstu: „SŁOWEM - ŚW IATŁEM "
- niewidomy jako podmiot i autor zapisu poetyckiego, skupiła się nad: 1. „Słow em - św iatłem ” - poetyckie opisanie niew idzenia
2. „Życie jest dla m nie” - poetyckie opisanie sytuacji psychospołcczncj nie w idom ego
3. „Słow em potrafię w szystko” - znaczenie kreatywności poetyckiej. M ałgorzta B. Siem ież pisze na temat: Rola twórczości literackiej >v życiu niepełnosprawnego człowieka - na przykładzie Tadeusza Geniusza. Przem yślenia autorki odnoszą się do:
1. W ychowawczej funkcji twórczości literackiej
2. Psychicznego usposobienia niepełnosprawnego wynikającego z przykładu. K olejna autorka, H elena O choszczenko w artykule pt. Sytuacja na rynku pracy osób niepełnosprawnych w dobie zmian społecznych i gospodarczych
w Polsce analizuje trzy zagadnienia. S ą to: 1. Rynek pracy osób niepełnospraw nych
2. Bezrobocie osób niepełnospraw nych w w ojew ództw ie lubelskim 3. M ożliwości i ograniczenia osób niepełnospraw nych na rynku pracy.
220 Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005
Izabela Fornalik podstaw ą tekstu: Dojrzałość pod ochroną'! Seksualność osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną we wczesnej dojrzałości uczyniła:
1. M iłość w sam otności - zachow ania autoscksualne dorosłych osób z głę boką niepełnospraw nością intelektualną
2. M iłość z przym rużeniem oka - zw iązki erotyczne dorosłych osób z głęboką niepełnospraw nością intelektualną
3. M iłość zakazana - zw iązki hom oseksualne dorosłych osób z głębszą niepełnospraw nością intelektualną.
Agnieszka Nowicka dostrzegła: Niepełnosprawność osób starszych na przykła dzie choroby Alzheimera, jako kwestię wymagającą głębokiego zastanowienia się. Za istotne zjawiska uznaje:
1. Starość jak o ostatni etap rozw oju ontogenetyczncgo człow ieka 2. Charakterystyka choroby Alzheim era
3. W pływ choroby A lzheim era na życie i funkcjonow anie rodziny;
Najogólniej m ów iąc trzecia część książki odnosi się do szeroko pojętej dorosłości niepełnosprawnego człowieka, która nie jest określona żadnym przedziałem wiekowym. W ten etap życia są w pisane działania zw iązane z poszukiw aniem bliskich zw iązków z innym i ludźmi, założeniem rodziny, w ychowaniem dzieci, pracą, ja k i dokonaniem bilansu życiowego. Problem atyka podjęta przez autorów poszczególnych artykułów dotyczy w chodzenia w dorosłe życie przez osoby niepełnospraw ne,atakżerozw iązaniaprzeznietakichkryzysów psychospołecznych, jak: intymność, izolacja, generatywność, stagnacja, integralność - rozpacz. S ą to drogi dzięki którym człowiek może opanować następujące cnoty: miłość, troskę o innych, życiow ą mądrość.
PODSUMOWANIE
W szystkie arty k u ły zostały dobrane w taki sposób, iż w ynika z nich, że dośw ia dczenia grom adzone przez niepełnospraw nego w poszczególnych fazach życia, nie są obojętne dla tego, kim on staje się jako człowiek.
Z rozw ażań autorów w ynika, że niepełnospraw ność nie je st obojętna dla jakości życia badanych osób, ale też nie musi determ inow ać ich losu, prow adząc do poczucia nieprzydatności, pustki życiowej. Z treści publikacji dow iadujem y się, że droga niepełnospraw nego od sam ego początku przyjścia na św iat uw ikłana je st w relacje z innym i ludźm i (rodzicam i, nauczycielam i, partneram i życiow ym i, w łasnym i dziećm i, znajom ym i), co może sprzyjać lub utrudniać pokonyw anie kolejnych etapów rozwojowych wpisanych w cykl życia.
Lidia Pawelec - Człowiek niepełnosprawny w .. 221
K siążka w arta je st polecenia tym w szystkim (rodzicom , nauczycielom , leka rzom, psychologom , psychoterapeutom ), którym bliskie są spraw y n iepełno sprawności w różnych fazach życia człowieka. Jako że podjętem u przez autorów przedsięw zięciu pisarskiem u tow arzyszyło przekonanie, iż m oże ona przyczynić się do lepszego zrozum ienia psychospołecznego funkcjonow ania osób n iepełno sprawnych, którzy podobnie, ja k i pełnospraw ni, uw ikłani są w rclacjc z innym i ludźm i, je st w skazane ażeby książka znalazła się w każdej bibliotece szkolnej.
D odatkow ą zaletą książki są w ykresy dotyczące bezrobocia osób niepełno sprawnych, tabele specyfikacji zaburzeń w ystępujących w rozw oju dziecka oraz piktogram y przedstaw iające aktyw ność osób z autyzm em , a także nazw y oraz adresy organizacji alzheim erow skich w Polsce.
