A C T A U N I V E R S I T A T I S L O O Z I E N S I S FOLIA O EC ON GM IC A 67, iy87
Zofia Mi ko ł a j c zy k *
H U M AN I ZA C J A ORG AN IZ A C J I JAKO ISTOTNY cLEMENT P RO B L EM U "CZŁOWIEK I PRACA"
Zawar ty w n i n i e j s z y m z biorze z estaw arty ku ł ó w stanowi rezultat badań d i a g n o s t y c z n y ch p r o w a d z on y ch w ramach probl e m u m i ę d z y r e s or t o w e g o M R.I 1I .4 "Człowiek i praca - h u m a n iz a cj a pracy", k o o r d y no wa n e g o przez U n i w e r s y t e t Łódzki.
Za ga d n i e n i a zmian o r g a n i z a c y j n y c h w p r o w a d z o n y c h pod kątem u c z y n i e n i a org an iza cj i pracy ba rd z i e j ludzką, s a t y s f a k c j o n u j ą c ą człowieka, da jącą mu m o ż l i w o ś ć zr e a l i z o w a n i a wł as n y c h ambicji i wy k o r z y s t a n i a p o t e n c j a l n y c h m ożl iw oś ci in te l e k t u a l n y c h zostały w y d z i e l o n e w jedną grupę t e m a t y c z n ą 1 , ko o r d y n o w a n ą również w U n i w e r s y t e c i e Łódzkim. W skład tej grupy wchod zą pracownicy: U n i w e r s y tetu Łódzkiego, Pol i t e c h n i k i Łódzkiej, Akademii E kon o m i c z n e j w Krakowie, U n i w e r s y t e t u J ag iel lo ńs ki ego , P o l i t e ch ni ki Poznańskiej, Ośro dk a B a d a w c z e g o P r z e my sł u Ga st ro n o m i c z n e g o , I n sty tu tu M ed ycyny Prucy w Łodzi i Instytutu śląskiego.
Re a l i z u j ą oni swoje zada nia bad aw cz e w 5 tematach, o d n o s z ą c y c h z a g a d n i e n i e h u m a n i z a c j i organ iz ac ji do różny ch sfer ludzk ie go d zi a ł a n i a w p r z e d s i ę b i o r s t w i e prze my sł ow ym. Ta k o m p l e k s o w o ś ć p o dej śc ia w yn ik a z p r z e k o n a n i a o k on i e c z n o ś c i zmian w d o t y c h c z a s o wych s po s o b a c h u s p r a w n i a n i a o r g an iz acj i i s t n i e j ą c y c h i tworzenia no wy ch "rzeczy z o r g a n i z ow any ch ". W ynika również z o si ą g n i ę ć t e o r e tyc z n y c h i eksperymentów, jakie do k o n y w a n e są w k r a ja ch k a p i t a l i s t y cznych, ale któ re także s ta nowią p r z e d m i o t is totnego z a i n t e r e s o w a
* Prof. dr habil., k i e ro wn ik Zakła du Technik O r g a n i z a t o r s k i c h K a t ed ry O r g a n i z a c j i i K i e r o w a n i a U Ł .
1 Jest to V grupa temctyczna, z a jm uj ąc a się p r o b l e m e m " H u m a n i zu jące k ie runki us pr a w n i e n i a o r g an iz ac ji" , k o o r d y n o w a n a przez prof. Zofię M i k o ł a j c z y k z U Ł .
nia b a d a w c z e g o oraz prób p r a k t y c z n y c h z as tos o w a ń w w ię ksz oś ci k r a jów ob ozu
socjalistycznego.-Sama idea i me to dy ka p os t ę p o w a n i a r e o r g a n i z a c y j n e g o sięga do zało żeń nurtu s po łe c z n e g o w teorii o r g a ni za cji i zarządzania, w któ ry m p o d s t a w o w y m e l e m e n t e m i p o d m i o t e m dział ań o r g a n i z a c y j n y c h uznany został człowiek, jego od czucia i za ch ow a n i e się w i n s t y tucji oraz jego rola w r ealizacji c elów s t a ją cyc h p r ze d tg i n s t y tucją. Nurt ten, ok r e ś l a n y w liter at ur ze mi a n e m "rozwoju o rganiza- cyj ne go " ( o rg an iza ti on d e v e l o p m e n t ), p rz e j a w i a się w p r a k t y c z n y m działan iu , m. in. w p o s z u k i w a n i u no wych form o r g a ni za cji pracy. Chodzi tu o taką o r g a n i z a c j ę pracy, która by obok u z y s ka nia e f e k tów s p r a w n o ś c i o w y c h w f u n k c j o n o w a n i u i nstytucji s t w or zy ła warunki dla p ow s t a n i a saty sf ak cji z w y k o n y w a n y c h przez pr a c o w n i k a zadań oraz s t w o r ze ni a sytuacji m o t y w u j ą c y c h go do w i ęks ze go z a a n g a ż o w a nia w wyniki f un kc j o n o w a n i a instytucji. Drogą do o s i ą g n i ę c i a tych celó w jest proces d em ok r a t y z a c j i z ar zą d z a n i a i p a r t y c yp ac ji p r a c o w n i k ó w we w s z y s t k i c h d z i a ł a n i a c h w ł a s ne j instytucji. Stanowi on istotne p r z e c i w i e ń s t w o zało że ń tzw. k l a s y c z n e j szkoły organ iza cj i pracy, dzięki kt ó r y m w p r a w d z i e uz y s k i w a n o istotny wzrost w y d a j n o ś ci pracy, ale k o s z t e m s p r o w a d z e n i a roli wy k o n a w c y do roli m e c h a nizmu. Było to r e z u l t a t e m uzn a n y c h już dzis ia j bł ęd ów p o p e ł n i a nych przez F r e d e r i c k a W. Taylora i jego u c z nió w w p r o j e k t o w a n i u me t od p racy b e z p o ś r e d n i o wy twórczej, gdzie istotnymi założ en ia mi były:
- jak n aj dal ej p o s u ni ęt a s p e c j a l i z a c j a w za kr es ie kil ku pro- et y ch o pe racji lub ruchów (mak si mu m s p e c jal iz ac ji );
- u p r o s z c z e n i e pracy i o d d z i e l e n i e w jej w y k o n y w a n i u takich element ów , jak: p l a n o w a n i e działań, k o o r d y n a c j a czynności, t w ó r cza inicjatywa, m o ż l i w o ś ć de cy d o w a n i a co do spo sob u pracy, k o n t r o la ich popr aw noś ci itd. i p r z e k a z a n i e ich p r a c o w n i k o m sz cz eb la w y ż s z e g o - k i e r o w n i c z e g o (maks im um uproszcz en ia );
- m i n i m u m k w a l i f i k a c j i b e z p o ś r e d n i c h wyko na wc ów , s p r o w a d z e n i e ich do k r ó t k i e g o p r z e s z k o l e n i a w w y k o n y w a n i u p r o s t y c h operacji.
Tego rodzaju podz iał czy nno śc i - na p ro s t e m o n o t y p o w e i powta rzalne ruchy, k t ór yc h w y k o n y w a n i e uł a t w i a ł y m e c h a n i c z n e p r z e n o ś n i ki taśmowe, nie tylko po dn ió sł wydajnoś ć, lecz także u m o żl iw ił d a leko idącą m e c h a n i z a c j ę i a u t o m a t y z a c j ę p r o c e s ó w w yt wó rc zyc h. R o z wój te ch ni czn y stanowi też jede n z k o r o n n y c h a r g u m e n t ó w p r z e m a w i a
jących w k r a ja ch r ozw i n i ę t y c h za d o k o n y w a n i e m zmian w r e a l i z o w a nych przez cz ł o w i e k a f u n kc ja ch ich obsługi.
N as tępną istotną p r z yc zy ną k on i e c z n o ś c i zmian w organ iz acj i pracy była sy tuacja p r z e d s i ę b i o r s t w p r z e m y s ł o w y c h k r a j ó w k a p i t a li st y c z n y c h w drugiej po-łowie naszegc, st ul e c i a - stanęły one przed gr oźnymi w sk ut k a c h problemami, s t a n o wi ąc ym i w dużej mi e r z e p o chodne mo n o t o n n e j i n u żą ce j pracy z jednej strony oraz p o w s z e c h nego w z r os tu k wa l i f i k a c j i i rozwoju i n t e l e k t u a l n e g o s p o ł e c z e ń s t w jako całości - z drugiej. Skutkami tymi okaza ły się: fluktuacja ro botników, wz mo ż o n a ab sencja i brak rąk do pracy, s z c z e g ó l n i e w p e w n y c h o bs z a r a c h p r o c e s ó w p ro duk cy jn yc h.
W tej sytuacji zespół badawcz y w ramach giupy tema ty cz ne j p o stawił sobie p o d s t a w o w e pytania: czy m ożna mówić o a n a l o gi cz ne j
lub zb l i żonej sytuacji w p o l s k i m p r z e m y ś l e w o s t a t n i c h d ek ad ach XX w.? Czy istotnie te dwa po d s t a w o w e źródła tendencji do w p r o wa dz a n i a zmian w or ga n i z a c j i pracy są typowe także dla p ol s k i c h p r z e d s i ę b i o r s t w ? Nie ulega bo wi em wątpliw oś ci, że tende nc je do r oz wi ja ni a m ec h a n i z a c j i i p r z y n a j m n i e j c z ę ś c i o w e j au to mat y z a c j i p r o c e s ó w w y t w ó r c z y c h w y s t ę p o w a ł y w y r a ź n i e w ca łym p o w o j e n n y m o k r e sie w p o l s k i m p r z e m y ś l e i mia ły swoje k o n s e k w e n c j e w rozwoju pr z e d s i ę b i o r s t w , ich orga ni zac ji st a t y c z n e j i dynam ic zn ej. S p r o w a dzo ne do Polski (zwłas zcz a w d ek adzie lat s i e d e m d z i e s i ą t y c h ) urzą- c zenia techniczne, niosąc ze sobą p os tę p t e c h r i c z n y , 'opierały się na k l a s y c z n e j or gan i z a c j i T a y l o r a - F o r d a , której p o d s t a w o w y m p r z e jawem, s z c z e g ó l n i e w pro c e s a c h m o n t a żow yc h, była taśina p r o d u k c y j n a p r o w a d z ą c a do p o d n i e s i e n i a w yd aj no ści d z i ę k i ' m o n o t y p o w o ś c i ruchów, k r ó t k i m o p e r a c j o m i w y m u s z o n e m u tempu pracy. P ost ęp techni czn y
s
wk roczył także do biur, gdzie w s z y b k i m tempie n a s t ę p o w a ł a a u t o ma t y z a c j a p r z e t w a r z a n i a danych, dia k t ó r e g o prace p r z y g o t o w a w c z e (obróbka kart) nie różnią się wiele od p r o s t y c h opera cj i w y t w ó r cz ych .
J e d n o c z e ś n i e d rug ie ź ró dł o p r z y c z y n zmia n o r g a n i z a c y j n y c h w y daje się mieć również w P ol sc e swoje analogie, b o w i e m dla całego przemy sł u, z w ł as zc za w latach o s i e m d z i e s i ą t y c h , c h a r a k t e r y s t y c z n y jest także brak rąk' do pracy, absencja, fluktuacja. P r a w d o p o do bn ie p r z y c z y n y tego stanu rzeczy są c z ę ś c i o w o inne, ale jego skutki dla f u n k c j o n o w a n i a p r z e d s i ę b i o r s t w m ogą być a nalogiczne, jak w k r aj ac h roz wi ni ęt ych . P r z y s t ę p u j ą c za t e m do b a da ń e m p i r y c z
nych, z ał oż o n o w o d ni e s i e n i u do pr oc e só w p o ds t a w o w y c h i p o m o c n i c zy ch r e a l i z o w a ny c h w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z em y s ł o w y c h n a st ęp u j ą c e h i p o t e z y :
1. Ś wi ato we tend en cj e w z ak resie m e c h a n i z a c j i i aut om atyzacji pr o c e s ó w w y t w ó r c z y c h są p o w s z e c h n e na c a ł ym świecie. Znajdowały one i znajdują, mim o z wo lni e n i a tempa s p o w o d o w a n e g o k r y z y s e m s p o łe c z n o - e k o n o m i c z n y m , swoje odbi ci e r ó w n i e ż ’ w p o l sk im przemyśle. Zatem k o n s e k w e n c j e ‘d e h u m a n i z a c y j n e m e c h a n i z a c j i i a u to mat yz ac ji pro d u k c j i w o d n i e s i e n i u do c z ł o wi ek a tutaj z a t r u d n i o n e g o muszą być zbliżone, n i e z a l e ż n i e od systemu s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e g o kraju.
2. Rozwój za wod ow y i in t e l e k t u a l n y pr acowników, który jest w i do cz ny w całym p o w o j e n n y m o k re sie w n a s z y m kraju, p ow o d u j e że p r a ca da ją ca r e l a t y w n i e p r z y z w o i t y zarobek, ale w ąsko w y s p e c j a l i z o w a na, monoto nn a, typowa dla z m e c h a n i z o w a n y c h p r o c e s ó w wytwór cz yc h, nie s a t y s f a k c j o n u j e również p o l s k i e g o robotnika. Jego n i e z a d o w o l e nie z "pracy w o k r u c h a c h " p o g ł ę b i a j ą n i e w ł a ś c i w e warunki n a t u ral ne i s po ł e c z n e ś r o d o w i s k a pracy.
3. Sa ty s f a k c j a z w y k o n y w a n e j pracy jest po ch odn ą w i e lu c z y n n i ków, ale ich hie ra rch ia , u st a l o n a p rzez psychol og ów, mo że być w p o l s k i c h w a r u n k a c h lat o s i e m d z i e s i ą t y c h inna niż w k r a j a c h o w y sok im p o z i o m i e techniki i s t a n d a r d u ż yciowego. Owa r ze cz y w i s t a h i e r a r c h i a mo że też w y z n a c z y ć p r i o r y t e t y i kierunki d z iał ań h u m a n i z u j ą c y c h pra cę i jej organizację.
4. Jeżeli p ow y ż s z e tezy o w y s o k i m p o z i o m i e techniki i k w a l i f i kacji p r a c o w n i k ó w oraz ubogi ej treści w y k o n y w a n e j prze z ni ch pracy zo s t an ą w b a d a n i a c h p o t w i e r d z o n e , to możliwe, że t e nde nc je i k i e runki zmia n r e w a l o r y z u j ą c y c h prac ę s f o r m u ł o w a n e i z w e r y f i k o w a n e w d ro dz e e k s p e r y m e n t ó w w k r a j a c h r o z w i n i ę t y c h zostaną w sw ojej p i e r w otnej albo z m o d y f i k o w a n e j postaci w y k o r z y s t a n e w p o l s k i m p r z e myśle. J e d n o c z e ś n i e jednak w p r z y p a d k u z a i s t n i a ł y c h r óżnic mogą zos ta ć z a r y s o w a n e inne drogi h uma n i z a c j i i mo ż l i w o ś c i s a m o r e a l i zacji c zł o w i e k a w p r o c e s i e pracy.
5. P r z e d m i o t e m zmian h u m a n i z u j ą c y c h prac ę w d ro dz e p r z e d s i ę wz ięć o r g a n i z a c y j n y c h p o w i nn y być w ó w cz as w s z y s t k i e sfery l u d z kiej d zi a ł a l n o ś c i - nie tyl ko ( jak to z li te rat ur y i obser wac ji wynika) w y t w ó r c z e p r o c e s y pr ze my sł owe , lecz także proce sy w s p o m a g a j ą c e je lub wa ru n k u j ą c e , któr e w p o l s k i e j pr ak t y c e noszą nazwę
po m o c n i c z y c h lub o b s ł u g u j ą c y c h oraz proc es y ki er ow an ia i z a r z ą dzania.
6. Ola tych p r o c e s ó w p o m o c n i c z y c h również n i e zbę dn e w yd aj e się us t a l e n i e kie r u n k ó w zmian o rga ni za cy jny ch . Mogą one być zbieżn e z roz wi ąza ni am i pro po no w a n y m i w p ro c e s a c h p o d s t a w o w y c h i sprowa dz ać się do w d r oż en ia tzw. "nowych form o r g an iz ac ji pracy", ale . r ó w nież mogą od ni ch różnić się, ze wzgl ędu na c h a ra kt er p r o c e s ó w p o mo c n i c z y c h i ich m i e jsc e oraz rolę we w s p ó ł c z e s n y c h w a r u n k a c h f u n k c j o n o w a n i a przedsi ęb io rst w.
Wer yf i k a c j a tych tez wy magała p r z e p r o w a d z e n i a d i a g n o s t y c z n e j analizy org an iz acj i we w s z y s t k i c h o b sz ara ch f u n k c j on owa ni a p r z e d s i ę b i o r s t w p r z e m ys ło wyc h, to zaś po c i ą g a ł o za sobą pewną s p e c j a lizację tematyc zn ą i s t a n o w i ł o po ds t a w ę po dz i a ł u grupy V na tematy badawcze. Zosta ło u t w o r z o n y c h 5 k i e r u n k ó w bad ań r eal iz o w a n y c h przez różne ośrodki.
1. P roces p r o d u k c y j n y stanowił p r z e dm iot z a i n t e r e s o w a n i a dwóch ze sp oł ów - U n i w e r s y t e t u Łó d z k i e g o ( k i e r ow an eg o przez prof. dr hab. Zofię M i k o ł a j c z y k - tzw. temat V/l) i P oli te ch ni ki Ł ó d z kiej (ki er ow an ego przez doc. dr. hab. Jerz ego N o w a k o w s k i e g o - t e mat V / 2 ) . Pierw ot ne założe ni a ba da wc ze z a kł ad ały tu p r o w a d z e n i e w s p ó l n y c h k o m p l e k s o w y c h badari p roc es ów pr odu kc yj ny ch, a zate m o b e j m u j ą c y c h procesy p o d s t a w o w e i po mocnicze. P r z e p r o w a d z o n y j e d nak zwiad b ad awczy wśr ód kadry k i e r o w n i c z e j k i l k u n a s t u p r z e d s i ę b i or st w wykazał tak wielką r óż n o r o d n o ś ć problemów, że uznano za cel ow e p r o w a d z e n i e s z c z e g ó ł o w y c h badań diagostyczriych w ob sza rz e p r o c e s ó w p o d s t a w o w y c h i p o m o c n i c z y c h o d d z i e l n i e - w r amach f o r m a l nie u t w o r z o n y c h ze sp ołó w UL i Pt.
2. Pro ce sam i biuro wy mi r e a l iz ow any mi w obrę bi e me ch a n i z a c j i i au t om at yz acj i p r z e t w a r z a n i a da nyc h zajął się zespół Akademii E k o nom i c z n e j w Kr ak o w i e (temat V/3), k ie r o w a n y przez prof. dr. hab. Zbig ni ewa Martyniaka.
3. Procesy k i e r o w a n i a ludźmi na śre dn im s zc zeblu z a r zą dza ni a s t a no wi ły cel badań zesp oł u U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k i e g o i P o l i t e ch nik i Łó dz ki ej (V/4), k i e r o w a n e g o przez doc. dr. hab. M a r c i n a B i e l s k i e go.
4. Z a ga dn ie ni a ś ro do w i s k a p r a cy i jego z wi ą z k ó w z o rg an i z a c j ą oraz ich wpływu na c zł o w i e k a s t an ow ił y cel badań zespo łu P o l i t e c h niki P o z n a ń s k i e j (V/5), k i e r o w a n e g o pr zez doc. dr. hab. Les zk a P a c h o l s k i e g o .
W s p ó l n y m dla w s z y s t k i c h z e s p o ł ó w p u n k t e m o d n i e s i e n i a w b a d a n i ac h d i a g n o s t y c z n y c h w e r y f i k u j ą c y m za ło ż o n e h i p o t e z y było p r z y j ę cie do badart p r z e d s i ę b i o r s t w p r z e m y s ł o w y c h o w y s o k i m p o z i o m i e t e c h n i c z n y m , a więc o d a l e k o p o s u n i ę t e j m e c h a n i z a c j i i a u t o m a t y z a cji p r o c e s ó w p o d s t a w o w y c h . C h o d z i ł o b o w i e m o m o ż l i w o ś ć d o k o n y w a n i a porównart ist ni e j ą c e j sy tu a c j i w k r a ju z a n a l o g i c z n ą s y t u a c j ą w k r a j a c h o w y s o k i m s t o p n i u r o zw oj u - z a r ó w n o w e ta p i e diagnozy, jak i w fazie projek to wan ia . J e d n o c ze śn ie uznano, że n i e z b ę d n e są h u m a ni z u j ą c e z miany w o r g a n i z a c j i prac y w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h o n i ż s z y m s t o pn iu r o z wo ju p o z i o m u tec hn ic z n e g o . P o w i n n y one być w p r o w a d z o n e ró w n o l e g l e ze zm ia n a m i w technice, aby u n i k n ą ć w p r z y s z ł o ś c i w s z y st k i c h m a n k a m e n t ó w , j akie n i e s i e ze sobą tzw. "praca w o k r u c h a c h oraz m a n k a m e n t ó w ś r o d o w i s k a n a t u r a l n e g o i n i e w ł a ś c i w i e z p u n k t u w i d z e n i a fi z j o l o g i i z a p r o j e k t o w a n y c h s t a n o w i s k pracy. My ślą p r z e w o d n i ą badart p r o w a d z o n y c h p r z e c i e ż w w a r u n k a c h ostre go k r y z y s u e k o n o m i c z n e g o i s p o ł e c z n e g o (lata 1 98 1- 19 83) było st w i e r d z e n i e , iz w s k u t e k i s t n i e j ą c y c h trudn oś ci p r o b l e m y h u m a n i z o w a ni a pr acy i jej o r g a n i z a c j i m o ż na w p o l s k i e j g o s p od a r c e j e d y n ie p r z e s u n ą ć w czasie, o d ł o ż y ć na d a l s z y okres, ale nie m oż n a ich uniknąć, a tym h a r d z i e j nie w o lno ich nie d o s tr zeg ać . W y c h o d z i liśmy tu z założen ia , iż pra c a z h u m a n i z o w a n a , p r ac a u c z ł o w i e c z o n a , p o d n o s z ą c a g o d n o ś ć c z ł o w i e k a 1 s t w a r z a j ą c a w a r u n k i jego s a m o r e a l i zacji w yni ka z d e f i n i c j i u s t r o j u s o c j a l i s t y c z n e g o i d l a t e g o s ł u szne w y d a j e się, aby w s z e l k i e d zi ał a n i e , k t ó r e temu służy, by ło p o p i e r a n e i rozwijane. A k c e p t o w a l i ś m y zat e m p r z y j ę t e prz e z p s y c h o l o g ó w zał o ż e n i a o i s t n i e n i u ś c i s ł e g o z w i ą z k u m i ę d z y naturą czło wiek a a jego pr acą oraz o w s p ó ł z a l e ż n o ś c i r o z w o j u c z ł o w i e k a i jego pracy. Praca, w k t ó r e j w y k o n a w c a nie ma m o ż l i w o ś c i w y k o r z y s t a n i a w ł a s n e j ini cj aty wy , k w a l i f i k a c j i i zd o l n o ś c i - n i w e c z y te jego c e chy, a nie z a p e w n i a j ą c p e r s p e k t y w a w a n s u - r u t y n i z u j e go i z o b o jętnia. D l a t e g o też b a d a n i a p o w i n n y uk a z a ć istot ny s ta n o r g a n i z a cji, ale op r ó c z tego - t akże o d c z u c i a w y k o n a w c ó w , u s t a l i ć ich o- p i n i ę o c h a r a k t e r z e i treści w y k o n y w a n y c h zadart.
Z a k ł a d a l i ś m y również, że w s p ó ł c z e s n e g o p r a k s e o l o g a - o r g a n i z a tora musi o b c h o d z i ć także s p r a w n o ś ć d z i a ł a n i a c z ł o w i e k a z a t r u d n i o n e g o w pracy. O b c h o d z i ć go musi jednak, w jaki sp o s ó b k o n s e k w e n c j e owej s p r a w n o ś c i w p ł y w a j ą na s a m o p o c z u c i e f i z y c z n e i p s y c h i c z n e p r a c o w n i k a , czy r o z w i j a o na j e g o p o t e n c j a l n e m o ż l i w o ś c i , czy też Je hamuje, "ogł upi a" p r z e z . s t a ł e , p o w t a r z a l n e , k r ó t k o c y
-k l i c z n e i m o n o t o n n e ruchy, a więc d e h u m a n i z u j e . Ta-kie po d e j ś c i e do spr aw y w i nn o z m usz ać o r g a n i z a t o r a do d z i a ł a ń p o d n o s z ą c y c h rangę c z ł o w i e k a w pr oc e s i e pracy, do d z i a ł a ń m ają c y c h na celu o s ł a b i e n i e cz y n n i k ó w de h u m a n i z u j ą c y c h , do rozw oj u k t ó r y c h p r z y c z y n i ł y się, nies te ty, w dużej mi e r z e p o c z y n a n i a tychże o r g a n i z a t o r ó w na p r z e str ze ni b l i s k o stu lat.
Ola p o t r z e b p r o j e k t o w a n i a zmian istotne było również s t w i e r dz e n i e i s t nie ni a n i e f o r m a l n y c h grup p r a c o w n i c z y c h i n i e f o r m a l n y c h więzi o r g a n i z a c y j n y c h . Te b o w i e m wraz z c z ę s t o n i e u ś w i a d o m i o n y m i aspe kta mi n o w y c h form o r g a n i z a c y j n y c h (np. w z b o g a c e n i a treści p r a cy bądź rotacji) mogą s t a n o w i ć zal ąż ki tych form, ale świ a d o m i e t w o r z o n y c h i wd ra żanych.
N i e z w y k l e ważnyTn z a g a d n i e n i e m jest p a r t y c y p a c j a z a r ó w n o b e z p o ś r e d n i c h wykon aw có w, jak i ich p r z e ł o ż o n y c h ( k i er own ic tw a l i n i o w e go i k i e r o w n i c t w a śr e d n i e g o szcz eb la ) w realiza cj i c elów p r z e d s i ę biorstwa. I w tym za kr e s i e p r o w a d z o n e były równ ie ż b a d a n i a d i a g n o s t y c z n e . W s z y s t k i e ki er un ki p r z e d s t a w i o n y c h badań i ich r e z u l taty zost an ą p r z e d s t a w i o n e w n i n i e j s z y m zbio rz e prze z aut or ów b i o rących u dział w p r a c a c h pi ęc iu wyż ej p r z e d s t a w i o n y c h ze sp o ł ó w t e m a ty cz ny ch .
Zofia M i k o ł a j c z y k
H U M A N I Z A T I O N OF O R G A N I Z A T I O N AS AN ESSENT 1A L ELEMENT OF THE P R O B L E M "MAN AND WORK"
In this article, w h i c h c o n s t i t u t e s an i n t r o d u c t i o n to the o ther reports c o n t a i n e d in this pub li ca ti on, there are p r e s e n t e d t h e o r e t i c a l f o u n d a t i d n s of the s t u di es c a r r i e d out wi t h i n the f r a m e w o r k of the s o - c a l l e d "Subject group", aims of these studies, their d i r ec tio ns , and r e s e a r c h e r s c o n d u c t i n g them.
The an al ys is p e r f o r m e d in the a r t ic le was aimed at presentation of the a s s u m p t i o n s u n d e r l y i n g d i a g n o s t i c i n v e s t i g a t i o n s and project so lu ti on s, which are d i s c u s s e d in g r ea te r detail by p art i c u - lar authors.
