Biuletyn socjologii religii

(1)

Janusz Mariański, Ryszard

Kamiński, Kazimierz Ryczan

Biuletyn socjologii religii

Collectanea Theologica 55/3, 133-151

1985

(2)

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55 (1985) fa se . I I I

BIULETYN SOCJOLOGII RELIGII

Z a w a r to ś ć : I. M O D L IT W A IN D Y W ID U A L N A J A K O P R Z E D M IO T B A D A N S O C JO L O G IC Z N Y C H . 1. Z e w n ę trz n e i w e w n ę trz n e a s p e k ty m o d litw y . — 2. M o d litw a ja k o p rz e d m io t b a d a ń so c jo lo g ic z n y c h w A u s tr ii. — 3. M o d litw a ja k o p rz e d m io t b a d a ń s o c jo lo g ic z n y c h w R F N . — 4. I n t e r p r e t a c j a w y n ik ó w b a d a ń . II. W IĘ Ż Z P A R A F IA A Ś R O D O W IS K O S P O Ł E C Z N E W Ś W IE T L E B A D A N S O C JO L O G IC Z N Y C H . 1. Ś w ia d o m o ś ć p a r a f ia ln a . — 2. W ięź e m o c jo n a ln a z p a r a f ią . — 3. D z ia ła n ia n a rz e c z p a r a f ii. — 4. W n io s k i k ońcow e.*

I. M O D L IT W A IN D Y W ID U A L N A

J A K O P R Z E D M IO T B A D A Ń S O C JO L O G IC Z N Y C H 1. Z e w n ę trz n e i w e w n ę trz n e a s p e k ty m o d litw y

W m o d litw ie c z ło w ie k p o s z u k u je b e z p o ś re d n ie g o k o n ta k t u z rz e c z y w i s to ś c ią p o n a d e m p iry c z n ą (sa cru m ). W s e n s ie ś c isły m w y r a ż a się w n ie j ś w ia  d o m a w ię ź o so b y lu d z k ie j z B o g iem o so b o w y m . J e d n o s tk a r e a liz u je s w o ją re lig ijn o ś ć w s u b ie k ty w n e j św ia d o m o śc i, o d k ry w a j ą w g łę b i sa m e g o sieb ie. R e la c ja z B o g iem p o p rz e z m o d litw ę s t a je się e le m e n te m k o n s ty tu ty w n y m e g z y s te n c ji lu d z k ie j. P r z e j a w i a się w n ie j p rz e d e w s z y s tk im s to s u n e k do B oga, a le ró w n ie ż p o s ta w a je d n o s tk i w o b e c s a m e j sie b ie i o ta c z a ją c e j rz e c z y w is to ś c i sp o łe c z n e j.

M o d litw a j e s t z je d n e j s tr o n y w y ra z e m lu d z k ie j re lig ijn o ś c i, z d ru g ie j zaś j e j p o tw ie r d z e n ie m i u g r u n to w a n ie m . P r a k t y k o w a n a n ie z p r z y z w y c z a je n ia i r u ty n y , lecz ja k o w y n ik o k re ś lo n y c h p o tr z e b r e lig ijn y c h n ie s ie z so b ą s z e re g k o n s e k w e n c ji d la c z ło w ie k a m o d lą c e g o się. Z a P . E. J o h n s o n e m m o ż n a w y m ie n ić f u n k c je p s y c h ic z n e s p e łn ia n e p rz e z m o d litw ę : u ś w ia d o m ie n ie p o tr z e b re lig ijn y c h , e m o c jo n a ln a k a th a r s is , z a u fa n ie , a k c e p ta c ja w y z n a  c zo n y c h celó w re lig ijn y c h , o d d a n ie , o d n o w ie n ie e n e r g ii e m o c jo n a ln y c h , p r z e z w y c ię ż e n ie iz o la c ji i s a m o tn o śc i, ra d o ś ć , w d z ię c z n o ść i p o je d n a n ie , w y tr w a łość d s iła do p rz e z w y c ię ż a n ia tr u d n o ś c i, in t e g r a c j a o so b o w o ści i p o c z u c ie to ż sa m o śc i o so b o w ej ł.

W m o d litw ie rz e c z y w is to ść p o n a d e m p iry c z n a s t a je s ię c e n tr u m życia. N a w y ż sz y c h s ta d ia c h r o z w o ju k u lt u r y m o d litw a o sią g a sw o ją c z y stą i a lt r u i - s ty c z n ą p o sta ć , n a n iż s z y c h z aś p o z io m a c h k u lt u r y j e s t z w y k le n a s ta w io n a n a o s ią g a n ie ce ló w e g o is ty c z n y c h 2. W p ie r w s z y m p r z y p a d k u c z ło w ie k m o d lą c y s ię je s t s k o n c e n tro w a n y n a sa c r u m , n a B ogu o so b o w y m , b y go u w ie lb ić i by ć w łą c z n o śc i z n im , w d ru g im zaś s a c r u m je s t ś r o d k ie m z a s p o k o je n ia d o ra ź  n y c h p o tr z e b , w y w o ła n y c h n a s t r o je m c h w ili lu b m ie js c a , c z a se m n a w e t ś r o d k ie m o s ią g a n ia r e z u lta tó w p o z a d u c h o w y c h . M o d litw a p r a g m a ty k a życiow ego, s ta r a ją c e g o się z a p e w n ić so b ie p rz e z m o d litw ę p o w o d z e n ie w tr u d n y c h p rz e d

* B iu le ty n so c jo lo g ii re lig ii p rz y g o to w u je Z a k ła d S o c jo lo g ii R e lig ii K U L p o d k ie r u n k ie m ks. W ła d y s ła w a P i w o w a r s k i e g o . R e d a k to re m o b e c n e go n u m e r u je s t k s. K a z im ie rz R у с z a n , L u b lin .

1 Zob. C. P. G. T i 1 a n u s , E m p ir is c h e D im e n s io n e n d e r R e lig io sitä t.

Z u m B e g r iff u n d d e n s o z ia lw is s e n s c h a ftlic h e n M e s s m e th o d e n d e r R e lig io  s itä t, A u g s b u rg -S te p p a c h 1972, 109.

2 E. S a p i r , K u ltu r a , ję z y k , o so b o w o ść. W y b r a n e e se je , W a rs z a w a

(3)

s ię w z ię c ia c h , n a b ie r a n ie k ie d y c h a r a k t e r u m ag iczn eg o . N ie m a w ię c c h a r a k te r u s tr ic te re lig ijn e g o .

R e lig io lo d z y p o d k r e ś la ją w y s tę p u ją c ą w e w s z y s tk ic h k u lt u r a c h e w o lu c ję m o d litw y , od fo r m m a g ic z n e g o s to s u n k u do s ił u z n a w a n y c h za ta b u , do fo rm o s o b isty c h k o n ta k tó w z b ó s tw e m . W w y ż e j ro z w in ię ty c h re lig ia c h B óg s ta je s ię p a r t n e r e m ż y c io w y m c z ło w ie k a , k ie r u je je g o lo sem , w łą c z a się w je g o s p r a w y , u d z ie la m u sił i z a p e w n ia szczęście. C z ło w ie k p o z o s ta ją c y w k o m u n ik a c ji o so b o w ej z B o g ie m m a m o ż liw o ść p r z e d s ta w ie n ia w m o d litw ie w s z y s tk ic h s w o ic h p ro b le m ó w ż y c io w y c h o ra z o c z e k u je od n ie g o p o m o cy w o s ią g a n iu n o w e g o ła d u m o ra ln e g o i e m o c jo n a ln e g o . J e d n ą z f o r m m o d litw y je s t m o d litw a b ła g a ln a , b ę d ą c a w a ż n y m k ro k ie m w k ie r u n k u o so b o w e j w ię z i (k o m u n ik a c ji) z B ogiem . D o m in a c ja m o d litw y b ła g a ln e j w in d y w id u a ln y m i o so b o w y m d o ś w ia d c z e n iu re lig ijn y m c z ło w ie k a o z n acza je d n a k je szcze p e w n ą je d n o s tro n n o ś ć te j k o m u n i k a c j i8.

W k o n ta k c ie o so b o w y m z B o g iem u w a g a m o d lą c e g o się m o że k o n c e n tr o w a ć się b ą d ź n a sa m y m B ogu (s p o tk a n ie z B ogiem ), b ą d ź n a p ro b le m a c h je d n o s tk i i ś w ia t a w k o n te k ś c ie B o g a (s w o ista k o n f r o n ta c j a B oga ze ś w ia tem ). S a m ś w ia t ja w i się ja k o z a sa d n ic z o d o b ry i w a rto ś c io w y , k tó r y w y m a g a n a sz e g o w s p ó łu d z ia łu w je g o d a ls z y m u d o s k o n a la n iu b ą d ź ja k o zły, od k tó re g o tr z e b a o d e jś ć i c a łk o w ic ie w y z w o lić się, b y p o łą c z y ć się z B o g ie m 4. M ię d z y p o s ta w ą s k o n c e n tr o w a n ą n a s a c r u m p rz y c a łk o w ite j s e p a r a c ji od p r o  fa n u m a p o s ta w ą o d k ry w a n ia teg o co s a k r a ln e w ty m co św ie c k ie , is tn ie je w ie le s to p n i p o ś r e d n ic h łą c z ą c y c h e le m e n ty je d n y c h i d ru g ic h p o sta w . S p o łe c z n e f o r m y m o d litw y m a ją p o c h o d n y i z ró ż n ic o w a n y c h a r a k te r . M o d litw a p o ję ta ja k o o so b o w e d o ś w ia d c z e n ie c z ło w ie k a je s t p o d s ta w o w ą s t r u k t u r ą w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j i ja k o ta k a z tr u d e m lu b w ogóle n ie d a je się b a d a ć e m p iry c z n ie . S o c jo lo g ic z n ie m o ż n a o k re ś lić , w ja k im z a k re s ie p r a w d y w ia r y s ą w e r b a ln ie a k c e p to w a n e , k tó r e n o rm y m o r a ln e s ą u z n a w a n e za w ią ż ą c e , w ja k im s to p n iu lu d z ie r e s p e k tu ją n a k a z y K o ścio ła, j a k c z ę sto u c z ę s z c z a ją w n ie d z ie lę do k o śc io ła , j a k c zęsto i w ja k ic h o k o lic z n o śc ia c h m o d lą się itp . T o w s z y s tk o je d n a k m ó w i je s z c z e za m a ło o o so b o w y m d o ś w ia d c z e n iu r e lig ijn y m c z ło w ie k a . P r a k t y k a m o d litw y je s t z o rie n to w a n a n ie ty le n a z e w n ę trz n e w y p e łn ia n ie o b o w ią z k u , ile ra c z e j n a w e w n ę trz n e a s p e k ty r e l i g ijn e .

M o d litw ę n a le ż ą c ą do d z ia ła ń k u lto w y c h i b ę d ą c ą w a ż n y m e le m e n te m w y c h o w a n ia re lig ijn e g o , so c jo lo g o w ie b a d a ją n a jc z ę ś c ie j w je j a s p e k ta c h ze w n ę trz n y c h , rz a d k o w n ik a ją c w to, co je s t „p o z a ” lu b „ p o n a d ” z e w n ę trz n y m i z a c h o w a n ia m i re lig ijn y m i. B a d a ją n a jc z ę ś c ie j c z ę s to tliw o ść m o d litw y i je j w a rto ś c io w a n ie w k a te g o r ia c h „ w a ż n e — n ie w a ż n e ”, „ u ż y te c z n e — n ie u ż y te c z n e ”, „ se n s o w n e — b e z s e n s o w n e ” itp . C z a se m u s t a la się o k o liczn o ści s k ł a n ia j ą c e c z ło w ie k a do n a w ią z y w a n ia k o n ta k t u m o d lite w n e g o z B ogiem .

P o n iż e j o m ó w im y w y b r a n e b a d a n ia so c jo lo g ic z n e p rz e p r o w a d z o n e w d w óch k r a j a c h z a c h o d n io e u ro p e js k ic h (A u s tria , R F N ), p o k a z u ją c n ie ró w n o le g ło ść p ro c e s ó w z m ia n w z a k re s ie c z ę s to tliw o ś c i r e a liz a c ji p r a k t y k m o d lite w n y c h in d y w id u a ln y c h i o cen ic h w a ż n o ś c i w ś w ia d o m o śc i k a to lik ó w (z a c h o w a n ia i p o s ta w y w o b e c m o d litw y ).

2. M od litw a jako przedm iot badań so cjo lo g iczn y ch w A u strii

Z a g a d n ie n ie m o d litw y b y ło je d n y m z te m a tó w w ie lk ie j a n k ie ty p r z e p r o w a d z o n e j w 1970 r. w tr z e c h d ie c e z ja c h a u s tr ia c k ic h (L inz, K la g e n f u r t, I n n s b ru c k ) i p o w tó rz o n e j w 1980 r. w ty c h sa m y c h d ie c e z ja c h o ra z d o d a tk o w o w o k rę g u B u rg e n la n d i w c a łe j A u s tr ii. B a d a n ia z o sta ły p rz e p ro w a d z o n e

8 A. G r a b n e r - H a i d e r , E th o s u n d R e lig io n . E n ts te h u n g n e u e r L e b e n s w e r te i n d e r m o d e r n e n G e s e lls c h a ft, M a in z 1983, 29.

4 J . S ł o m i ń s k a , M o d litw a w a s p e k c ie s o c jo -r e lig ijn y m , K a te c h e ta

(4)

p rz e z I n s t i t u t f ü r k ir c h lic h e S o z ia lfo rs c h u n g z W ie d n ia i d o ty c z y ły z a ró w n o c z ę s to tliw o ś c i m o d litw y , j a k i je j z n a c z e n ia w ży ciu c o d z ie n n y m c h r z e ś c ija n in a . W la ta c h 1977— 1978 z re a liz o w a n o w d e k a n a c ie S a rle iin sb a c h (d iecezja L in z) b a d a n ia w ś r o d o w is k u w i e j s k i m 5. U z y s k a n e w y n ik i p r e z e n tu je t a b e la 1.

B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II J 3 5

T a b . 1. C z ę sto tliw o ś ć m o d litw y p r y w a tn e j w ś w ie tle a u s tr ia c k ic h b a d a ń so c jo lo g ic z n y c h (d a n e w % ) B a d a n ia so c jo lo g ic z n e

C z ę sto tliw o ść m o d litw y p r y w a tn e j A В С D E F d ie c e z ja I n n s b r u c k (1970) 37 12 29 8 7 6 d ie c e z ja L in z (1970) 40 12 25 9 9 7 d ie c e z ja L in z (1980) 38 13 28 9 7 5 B u r g e n la n d (1980) 43 14 21 9 6 4 A u s tr ia — k a to lic y (1980) 31 15 26 11 8 11 A u s tr ia — og ó łem (1980) 28 13 23 10 7 9 d e k a n a t S a rle in s b a c h (1977— 1978) 43,4 22,3 16,1 4,5 9,3 4,3 U W A G A : Z a s to s o w a n e s y m b o le o z n a c z a ją n a s t ę p u ją c ą c z ę s to tliw o ść m o d li tw y : „A ” — c o d z ie n n ie , „B ” — często , „C ” — o k a z y jn ie , „D ” — rz a d k o , „E ” — p r a w ie w c a le , „ F ” — w c a le . W ta b e li n ie u w z g lę d n io n o „ b r a k u d a n y c h ” , s t ą d w y n ik i n ie s u m u ją s ię do 100% . Z p rz y to c z o n y c h d a n y c h w y n ik a , że w la ta c h 1970— 1980 z a z n a c z y ł się le k k i s p a d e k r e g u la r n e j m o d litw y p r y w a tn e j n a rz e c z m o d litw y n ie r e g u la r n e j i o k a z jo n a ln e j. W s k a ź n ik osób n ie m o d lą c y c h s ię w c a le lu b p r a w ie w c a le p o z o s ta w a ł n a z b liż o n y m p o zio m ie. W sp o łe c z e ń stw ie a u s tr ia c k im z m ia n y n e g a ty w n e w sfe rz e p r a k t y k r e lig ijn y c h d o ty c z ą b a r d z ie j p r a k t y k o c h a r a k te r z e o b o w ią z k o w y m (M sza św . n ie d z ie ln a , sp o w ie d ź w ie lk a n o c n a ) n iż o c h a r a k t e r z e p ry w a tn y m . J e d n a k ż e r e g u la r n i e m o d liła s ię — w e d łu g w ła s n y c h d e k la r a c ji — m n ie j n iż tr z e c ia część b a d a n y c h A u s tr ia k ó w .

C z ę sto tliw o ś ć m o d litw y b y ła z ró ż n ic o w a n a w r o z m a ity c h ś ro d o w is k a c h sp o łe c z n y c h . N a p r z y k ła d w ś ró d ro ln ik ó w 65% b a d a n y c h m o d liło się r e g u l a r n ie , 8% — często , 26% — o k a z y jn ie lu b rz a d k o i ty lk o 1% — p r a w ie w c a le ·. N a p o d o b n y m p o z io m ie k s z ta łto w a ła s ię c z ę s to tliw o ść m o d litw y u e m e ry tó w i g o sp o d y ń d o m o w y c h , n a to m ia s t p r z e d s ta w ic ie le w o ln y c h zaw o d ó w , p r a c o w n ic y u m y s ło w i i ro b o tn ic y c h a r a k te r y z o w a li s ię w y ra ź n ie n iż s z ą czę s to tliw o ś c ią m o d litw y . W g ru p ie b a d a n y c h r o d z in ro b o tn ic z y c h z tr z e c h p a r a f i i a rc h id ie c e z ji w ie d e ń s k ie j 10% m o d liło się często , 38% — o k a z y jn ie , 20% — rz a d k o , 22% — p r a w ie w c a le i 10% — w c a le . Z a z n a c z a ły się w y ra ź n e ró ż n ic e m ię d z y k o b ie ta m i i m ę ż c z y z n a m i, n a to m ia s t ró ż n ic e p o m ię d z y lu d n o śc ią ro b o tn ic z ą i o g ó łem lu d n o ś c i w p r a k t y k a c h m o d lite w n y c h b y ły z n aczn ie m n ie js z e n iż w o b o w ią z k o w y c h p r a k t y k a c h n ie d z ie ln y c h 7.

* P . M. Z u l e h n e r , R e lig io n im L e b e n d e r Ö s te r re ic h e r . D o k u m e n ta

tio n e in e r U m fra g e , W ie n 1981, 59— 165; F. B r e i d, D a te n u n d I m p u ls e zu r L a n d p a s to r al. E rg e b n is se d e r D e k a n a ts u n te r s u c h u n g S a r ie in s b a c h , L inz 1982, 158.

• H . B o g e n s b e r g e r , Z u r re lig iö s -k ir c h lic h e n L a g e d e r b ä u e r lic h e n

B e v ö lk e r u n g , w : L a n d p a s to r a l — D ie n s t a n d e n M e n s c h e n in L a n d u n d S ta d t,

w y d . J . W i e n e r , H. E r h ä r t e r, W ie n 1980, 52.

7 U n te r s u c h u n g K ir c h e — A r b e ite r s c h a ft. S o z ia le th is c h e E in s te llu n g e n u n d

B e z ie h u n g z u m k ir c h lic h e n L e b e n , w y d . K a th o lis c h e r A r b e itn e h m e r b e w e g u n g

(5)

Z b a d a ń o g ó ln o k ra jo w y c h w y n ik a ło , że k o b ie ty o d z n a c z a ły się w y ż sz ą c z ę s to tliw o ś c ią m o d litw y o s o b is te j n iż m ężc zy źn i, o soby w w ie k u 60— 70 l a t w y ż s z ą n iż o soby w w ie k u 19—24 la t, b a d a n i ze w s i i m a ły c h m ia s t w y ż sz ą n iż b a d a n i z w ie lk ic h m ia s t, u c z ę sz c z a ją c y r e g u la r n ie do k o ś c io ła w y ż sz ą n iż n ie u c z ę sz c z a ją c y . Z ale ż n o ść c z ę sto tliw o śc i m o d litw y od p o z io m u w y k s z ta łc e n ia u k ła d a ła s ię w k s z ta łt li te r y „U ”, tz n . b y ła n a jw y ż s z a u osób z w y k s z ta łc e n ie m p o d s ta w o w y m , s p a d a ła u osób z w y k s z ta łc e n ie m z a s a d n ic z y m z a w o d o w y m i z n o w u w z r a s ta ła u osób z w y k s z ta łc e n ie m ś r e d n im i w y ższy m .

M ło d zież a u s t r ia c k a w w ie k u 15— 24 la t, b a d a n a w 1980 r., o k re ś la ła czę s to tliw o ś ć m o d litw y w s w o im ż y c iu w n a s tę p u ją c y sp o só b : c zęsto — 20°/o, o k a z y jn ie — 30% , rz a d k o — 18%, p r a w ie w c a le — 16% , w c a le — 15% (b ra k d a n y c h — 1%). D la m o d z ie ż y k a to lic k ie j c z ę sto tliw o ść m o d litw y k s z ta łto w a ła się o d p o w ie d n io : 20% , 31% , 18%, 17%, 14% (1%). D z ie w c z ę ta o d z n a c z a ły się c z ę stsz ą m o d litw ą n iż c h ło p c y , u c z n io w ie z n iż s z y c h k la s c z ę stsz ą n iż u c z n io w ie z k la s w y ż sz y c h i s tu d e n c i, m ło d z ie ż p o c h o d z ą c a z ro d z in c h ło p s k ic h c z ę s ts z ą n iż z r o d z in p r a c o w n ik ó w u m y s ło w y c h , z m a ły c h m ie js c o w o śc i c z ę stsz ą n iż z w ie lk ic h m ia s t, u c z ę sz c z a ją c y r e g u la r n ie n a m sz ę św . n ie d z ie ln ą c z ę s ts z ą n iż u c z ę sz c z a ją c y n ie r e g u la r n ie *. W ś ró d s tu d e n tó w k a to lic k ic h z I n n s b r u c k a , b a d a n y c h w 1971 r., 20,6% m o d liło się c o d z ie n n ie , 36,9% — n ie r e g u la r n ie , 17,6% — w p r z y p a d k a c h w y ją tk o w y c h i 19,5% — n ig d y n ie m o d liło się (b r a k d a n y c h — 5,4%). D la 29,9% b a d a n y c h m o d litw a o z n a c z a ła m e d y ta c ję i s k u p ie n ie , d la 19,5% — w y ra ż e n ie tr o s k i lę k ó w ży cio w y ch , d la 20,9% s p o tk a n ie z B o g iem i d la 5,8% — tę s k n o tę z a czy m ś ś w ię ty m (b ra k d a n y c h — 2 3 ,9 % )9.

W d e k la r a c ja c h k a to lik ó w a u s tr ia c k ic h p rz e w a ż a ły p o z y ty w n e o ce n y m o d litw y . T y lk o o d 7% do 13% b a d a n y c h w 1970 r. w p o sz c z e g ó ln y c h d ie c e z ja c h u z n a w a ło m o d litw ę za p rz e d s ię w z ię c ie b ez w ię k sz e g o z n a c z e n ia lu b n a w e t b e z s e n s o w n e (w 1980 r . — 10% w d ie c e z ji L in z, w o k rę g u B u rg e n la n d — 8% , w c a łe j A u s tr ii — 13%). Z d e c y d o w a n a w ię k sz o ś ć b a d a n y c h osób b y ła w ię c p r z e k o n a n a o se n s o w n o śc i m o d litw y .

W e d łu g o p in ii k a to lik ó w z 1970 r. (50— 62% ) m o d litw a w y m a g a d o b re g o n a s t r o ju w e w n ę trz n e g o (w 1980 r. — 46% w d ie c e z ji L in z , w o k rę g u B u rg e n - la n d — 38% , w c a łe j A u s tr ii — 45% ). L u d z ie p o s z u k u ją c y o k re ś lo n e g o n a s t r o j u w e w n ę trz n e g o p o jm u ją p r a w d o p o d o b n ie m o d litw ę ja k o a k t w y ra ź n ie iz o lu ją c y , n ie z w ią z a n y z ż y c ie m c o d z ie n n y m , w y m a g a ją c y s p e c ja ln e g o n a s ta w ie n ia e m o c jo n a ln e g o . P o g lą d t e n b y ł b a rd z ie j u p o w s z e c h n io n y w ś ró d lu d z i s ta r s z y c h i m n ie j r e g u la r n ie u c z ę sz c z a ją c y c h do k o śc io ła , z w ła sz c z a zaś w ogóle n ie u c z ę sz c z a ją c y c h n a m s z ę św . M a ją o n i te n d e n c ję ro z d z ie la n ia ż y c ia re lig ijn e g o i c o d z ie n n e g o ja k o o d rę b n y c h s f e r a k ty w n o ś c i lu d z k ie j.

P rz e k o n a n ie , że „z s e r c a m o ż n a m o d lić s ię ty lk o w tr u d n y c h s y tu a c ja c h ” , re p r e z e n to w a ło w 1970 r. 51% b a d a n y c h z d ie c e z ji I n n s b r u c k , 47% — z d ie c e z ji K la g e n f u r t i 36% — z d ie c e z ji L in z (w 1980 r. — 43% w d ie c e z ji L in z, 43% — w o k rę g u B u r g e n la n d i 40% — w c a łe j A u s trii). T eg o ty p u o p in ie czę śc ie j p o ja w ia ły s ię u k o b ie t i osób z n iż s z y m w y k s z ta łc e n ie m . C z ę s to tli w o ść u c z ę sz c z a n ia do k o śc io ła n ie w y w ie r a ła is to tn e g o w p ły w u n a p o s ta w y

8 Z u r R e lig io s itä t u n d K ir c h lic h k e it v o n J u g e n d lic h e n in Ö s te r r e ic h 1980 ( I n s t i t u t f ü r k ir c h lic h e S o z ia lfo rs c h u n g — Nr- 139), W ie n 1981, 4—8. W śró d u c z n ió w s z w a jc a r s k ic h n a p o c z ą tk u l a t sie d e m d z ie s ią ty c h 39,4% m o d liło się c zęsto , 49,6% — r z a d k o i 8,8% — w c a le (2,2% — b r a k o d p o w ied zi). G. V a s- s a 11 i, R e lig io n — g la u b w ü r d ig k e it d e s R e lig iö s e n b e i O b e r s tu fe n s c h ü le r n , Z ü ric h -E d n s ie d e ln -K ö ln 1976, 114.

9 A . M a t z n e r , G la u b e u n d I n s titu tio n . E in s te llu n g d e r S tu d e n t e n in

I n n s b r u c k z u d e n U m w a n d lu n g s p r o z e s s e n in d e r h e u tig e n G e s e lls c h a ft. E ine r e lig io n sso zio lo g isc h e U n te r s u c h u n g ü b e r R e lig io s itä t u n d K ir c h lic h k e it d er S tu d e n te n , I n n s b r u c k 1972, 325.

(6)

b a d a n y c h w o b ec m o d litw y w a n a liz o w a n y m a sp e k c ie . P o s ta w a m o d litw y „z s e r c a ” m oże św ia d c z y ć o m o d litw ie s k o n c e n tro w a n e j n a w ła s n y m „ ja ”.

D o b rą c h a r a k t e r y s t y k ą p o s ta w A u s tr ia k ó w w o b e c m o d litw y je s t zd ecy d o w a n a a k c e p ta c ja tw ie r d z e n ia : „ m o ż n a m o d lić się do B o g a i c z e rp a ć s tą d n o w e s iły ”. O d 82% do 89% b a d a n y c h w p o sz c z e g ó ln y c h d ie c e z ja c h w 1970 r. p o d tr z y m y w a ło p rz e k o n a n ie o m o d litw ie ja k o ź ró d le n o w y c h s ił do życia. W d ie c e z ji L in z w s k a ź n ik te n w y n o s ił w 1970 r. 82% , w 1980 r. — 76% (dla c a łe j A u s tr ii — 65% , w o k rę g u B u rg e n la n d — 74%). S k r a j n ie n e g a ty w n e o p in ie o m o d litw ie n a le ż a ły do rz a d k o ś c i (od 8% do 12% ).

Ź ró d ło n o w y c h sił w m o d litw ie czę śc ie j d o s trz e g a ły k o b ie ty , o so b y s t a r sze, z n iż s z y m p o z io m e m w y k s z ta łc e n ia , ro ln ic y i e m e ry c i. Z ró ż n ic o w a n ie w y s tę p o w a ło w p r z e k r o ju s p o łe c z n o -k u ltu ro w y m p o szc z e g ó ln y c h śro d o w isk

(Linz, W eis ii w sie) i w e d łu g s to p n ia in te n s y w n o ś c i u c z e s tn ic tw a w k u lcie. W ra z ze w z ro s te m u d z ia łu w p r a k t y k a c h n ie d z ie ln y c h p o tę g o w a ło s ię p r z e k o n a n ie , że m o d litw a d a je n o w e s iły i rz a d z ie j w y s tę p o w a ły p o g lą d y o m o d li tw ie ja k o czym ś n ie u ż y te c z n y m lu b n io s ą c y m je d y n ie s a m o u s p o k o je n i e 10.

In n y m w s k a ź n ik ie m s to s u n k u k a to lik ó w do m o d litw y j e s t p r a k t y k a w s p ó ln e j m o d litw y w ro d z in ie . Z d o s tę p n y c h d a n y c h w y n ik a , że p r a k t y k i m o d lite w n e w ie c z o rn e z d z ie ć m i b y ły r e s p e k to w a n e ty lk o p rz e z część ro d z i ców . S p o ś ró d ro d z ic ó w k a to lic k ic h z S a lz b u r g a w la ta c h s z e ś ć d z ie sią ty c h 44% b a d a n y c h m o d liło s ię ze sw o im i d zieć m i r e g u la r n ie i 14% — n ie r e g u la r n ie . P o z o s ta li n ie m o d lili się w ogóle ze sw o im i d ziećm i. W ro d z in a c h , w k tó r y c h ro d z ic e m o d lili się p rz e d sn e m z d zieć m i, częściej c z y n iły to k o b ie ty n iż m ężczy źn i. P r z y n a jm n ie j co d ru g i m ę ż c z y z n a i co p ią ta k o b ie ta n ie m o d lili się w ogóle ze sw o im i d ziećm i. U c z e s tn ic tw o w e M szy św . n ie d z ie ln e j s p r z y ja ło n a ogół p o d tr z y m y w a n iu p r a k t y k w s p ó ln y c h m o d litw z dzieć m i

B a d a n ia p o ró w n a w c z e w A u s tr ii, o p a rte o p ró b y r e p r e z e n ta ty w n e d la p o sz c z e g ó ln y c h d ie c e z ji i całe g o k r a j u , w y k a z a ły z n a c z n ą s ta b iln o ś ć w p o s ta w a c h w o b ec m o d litw y i n ie c o m n ie js z ą w z a c h o w a n ia c h m o d lite w n y c h . Z n a c z n ie w ię c e j k a to lik ó w d o c e n ia ło w a r to ś ć m o d litw y n iż p r a k ty k o w a ło ją r e g u la r n ie . P o ró w n a n ie c z ę sto tliw o śc i m o d litw y m ło d z ie ż y i d o ro s ły c h w y k a z y w ało w y ra ź n e z ró ż n ic o w a n ia p o k o le n io w e . M ło d zież a u s t r ia c k a w y ra ź n ie rz a d z ie j r e a liz u je p r a k t y k i m o d lite w n e n iż d o ro śli. W y z w a la się o n a szczeg ó l n ie s z y b k o z r y t m u r e g u l a r n e j m o d litw y c o d z ie n n e j.

3. M od litw a jako przedm iot badań so cjo lo g iczn y ch w R FN

R a p o r ty z b a d a ń so c jo lo g ic z n y c h R F N z a w ie r a ją dość c z ę sto in f o rm a c je n a te m a t p r a k t y k re lig ijn y c h k a to lik ó w i p ro te s ta n tó w . S ą to je d n a k z r e g u ły in f o r m a c je o p r a k t y k a c h n ie d z ie ln y c h , z n a c z n ie rz a d z ie j o p r a k ty k a c h m o d lite w n y c h p r y w a tn y c h . B ra k u je szczeg ó ln ie in f o r m a c ji o c zęsto tliw o ści m o d litw y k a to lik ó w i p r o te s ta n tó w z a c h o d n io n ie m ie c k ic h w s k a li całe g o k r a ju . Z k o n ie c z n o śc i m u s im y o d w o ły w a ć się do b a d a ń m o n o g ra fic z n y c h .

S o n d a ż r e p r e z e n ta ty w n y w R F N z o rg a n iz o w a n y p rz e z ty g o d n ik „ D e r S p ie g e l” w 1967 r. d o ty c z y ł m ię d z y in n y m i z n a c z e n ia m o d litw y w ży c iu c o d z ie n n y m . S p o ś ró d ogółu b a d a n y c h 64% w y p o w ie d z ia ło o p in ię, że p rz e z m o d litw ę o sią g a się B oga. W o c e n ie 27% r e s p o n d e n tó w d z ie ń b e z m o d litw y to ja k b y d z ie ń stra c o n y . W e d łu g o p in ii 40% r e s p o n d e n tó w m o d litw a p o w in n a b y ć r e a liz o w a n a ty lk o w te d y , g d y o d c z u w a się je j p o trz e b ę , a w e d łu g 19% — ty lk o w c h w ila c h p o w a ż n y c h tr u d n o ś c i ż y cio w y ch . W re sz c ie d la 13% b a d a n y c h m o d litw a b y ła b e z z n a c z e n ia lu b w ogóle b e z se n s o w n a . W ięk szo ść b a d a n y c h

B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II ^ 3 7

10 P . M. Z u 1 e h n e r , S ä k u la r is ie r u n g v o n G e s e lls c h a ft, P e r s o n u n d R e

lig io n . R e lig io n u n d K ir c h e in Ö ste r re ic h , W ie n 1973, 137; t e n ż e , R e lig io n u n d K ir c h e im. L e b e n d e r B u r g e n lä n d e r (L in e a re rg e b n isse ), P a s s a u 1980, 28.

11 J . L a n g e , E h e - u n d F a m ilie n p a s to r a l h e u te . S itu a tio n s a n a ly s e — I m p u ls e — K o n z e p te , W ie n 1977, 95.

(7)

z a c ie ś n ia ła i re z e r w o w a ła z n a c z e n ie m o d litw y do o k re ś lo n y c h p rz y p a d k ó w , o d n o siła je j p o tr z e b ę do k ra ń c o w y c h s y tu a c ji. N ie b r a k i ty c h , d la k tó r y c h m o d litw a b y ła ty lk o p o z o sta ło śc ią d a w n y c h czasó w , u tr z y m u ją c ą s ię je d y n ie ze w z g lę d u n a n ie d o s ta tk i r a c jo n a ln e g o w y ja ś n ia n ia ś w ia ta . Z d e k la r a ty w n y c h w y p o w ie d z i r e s p o n d e n tó w w y n ik a ło , że 27% sp o ś ró d n ic h m o d liło się je s z c z e c o d z ie n n ie 12.

D ość p o z y ty w n e o c e n y m o d litw y o d n o to w a n o w m ie śc ie p rz e m y sło w y m L u d w ig s h a fe n : 16% b a d a n y c h k a to lik ó w te g o m ia s ta o cen iło m o d litw ę ja k o b a rd z o w a ż n ą c z y n n o ść, 47% — ja k o w a ż n ą , 18% — ja k o n ie z b y t w a ż n ą i 6% — ja k o n ie w a ż n ą (b r a k m o d litw y — 8% , b r a k d a n y c h — 4%). O d p o w ie d n ie d a n e d la p r o te s ta n tó w k s z ta łto w a ły się n a p o z io m ie : 26% , 24% , 23% , 8% (14% ; 4% ). S p o śró d b a d a n y c h c h r z e ś c ija n 44% m ia ło św ia d o m o ść , że ic h m o d litw a je s t w y s łu c h iw a n a p rz e B oga. F. B o r g g r e f e p o ró w n u ją c czę sto tliw o ś ć , w a ż n o ść i s k u te c z n o ść m o d litw y u k a to lik ó w i p ro te s ta n tó w z L u d w ig s h a fe n o ra z k a to lik ó w i p r o te s ta n tó w a m e r y k a ń s k ic h s z a c u je o d p o w ie d n ie p ro p o r c je j a k 2:3. C h rz e ś c ija n ie zach o d n io n d em ieccy z p rz e ło m u la t sz e ś ć d z ie s ią ty c h i s ie d e m d z ie s ią ty c h b y li o je d n ą tr z e c ią m n ie j „ k o ś c ie ln i” n iż c h rz e ś c ija n ie a m e r y k a ń s c y ls.

W la ta c h sz e ś ć d z ie s ią ty c h w r e jo n ie sła b o z a a w a n s o w a n y m p o d w z g lę d e m u r b a n iz a c y jn o - d n d u s tr ia liz a c y jn y m w p o łu d n io w e j części R F N p r a k t y k a m o d litw y je szcze c ie sz y ła się d u ż ą a p r o b a tą w ś ró d k a to lik ó w . S e n s m o d litw y d o s trz e g a ło 89% b a d a n y c h m ie s z k a ń c ó w A u g s b u rg a i 93% m ie s z k a ń c ó w okolic w ie js k ic h . M o d litw a b y ła je d n ą z w a ż n y c h d ró g d o św ia d c z e n ia B oga. P o z y ty w n e o c e n y m o d litw y p rz e w a ż a ły n a d r e s p e k to w a n ie m te j p r a k t y k i w życiu c o d z ie n n y m . R e g u la rn ie m o d liło się 45% w m ie śc ie i 54% k a to lik ó w n a w si. R ó ż n ic e m ię d z y lu d n o ś c ią m ie js k ą i w ie js k ą o k a z a ły się b a rd z ie j w y ra ź n e w s f e rz e z a c h o w a ń (p r a k ty k i m o d lite w n e ) n iż w s fe rz e p o g lą d ó w (o cen a s e n so w n o śc i m o d le n ia s i ę ) 14.

W in n y m r e jo n ie w ie js k im o c h a r a k te r z e tr a d y c y jn y m w la t a c h sześć d z ie s ią ty c h 55% r e s p o n d e n tó w m o d liło się c o d z ie n n ie , 39% — c z a se m i 6% — w ogóle n ie p r a k ty k o w a ło m o d litw p r y w a tn y c h . K o b ie t m o d lą c y c h się co d z ie n n ie b y ło w ię c e j n iż m ężc zy zn (ró ż n ic a 12% ), osób b ę d ą c y c h w w ie k u 21— 35 l a t m n ie j n iż osób p o p ię ć d z ie s ią tc e (ró ż n ic a 22%). N a w e t w ś ró d u c z ę s z c z a ją c y c h r e g u la r n ie do k o śc io ła s p o ty k a n o o so b y , k tó r e z e rw a ły z p r a k ty k ą m o d litw y c o d z ie n n e j15.

P r a c a U. B o o s - N ü n n i n g i E. G o l o m b a d o ty c z ą c a ś r o d o w is k a m ie js k ie g o w z a g łę b iu R u h ry z a w ie r a in f o r m a c je o s to s u n k u c h rz e ś c ija n z l a t sz e ś ć d z ie s ią ty c h do m o d litw y . N a s k o n s tr u o w a n e j s k a li „ p r y w a tn e p r a k t y k i r e lig ijn e ” , z a w ie ra ją c e j d a n e o c z ę s to tliw o ś c i m o d litw y o ra z in f o r m a c je o o ce n a c h m o d litw y i p rz e k o n a n ia c h o je j s k u te c z n o śc i, 59% k a to lik ó w i 45% p r o te s ta n tó w z a jm o w a ło w y so k ie p o z y c je . N is k ie w a rto ś c i u z y s k a ło 12% k a to li k ó w i 24% p r o te s ta n tó w (w a rto ś c i p o ś r e d n ie o d p o w ie d n io : 29% i 31% . W śró d k a to lik ó w z n a jd o w a ło się w ię c e j osób z s iln ą w ię z ią r e l ig i jn ą w e d łu g d y - m e n s ji „ p r y w a tn e p r a k t y k i r e lig i jn e ” n iż w in n y c h w s p ó ln o ta c h c h r z e ś c ija ń

12 W a s g la u b e n d ie D e u tsc h e n ? D ie E M N ID -U m fr a g e : E rg e b n is se — K o m m e n ta r e , w y d . W . H a r e n b e r g , M ü n c h e n -M a in z 1968, 61—93. W r e  p r e z e n ta ty w n y c h b a d a n ia c h h o le n d e r s k ic h z p o ło w y la t s z e ś ć d z ie s ią ty c h 69% z a p y ta n y c h a k c e p to w a ło se n s m o d litw y , w ś ró d r e s p o n d e n tó w n a le ż ą c y c h do ja k ie g o ś K o śc io ła — p o n a d 80% . C. P . G . T i 1 a n u s , d z. c y t., 109. 13 F. B o r g g r e f e , K ir c h e f ü r d ie C r o s s s ta d t. S o zia lth e o lo g isc h e M a te r ia lie n f ü r e in e u r b a n e T h e o lo g ie , H e id e lb e rg 1973, 110. 14 S e e ls o r g e h e u te . K o n k r e te A s p e k te k ir c h lic h e n L e b e n s im U r te il v o n P r ie s te r n u n d L a ie n , w y d . O. S e l g , A u g s b u rg -S te p p a c h 1971, 28. 13 O. S e I g, K ir c h e d e r U n g lä u b ig e n ? F ra g e n u n d M e in u n g e n in e in e m T r a d itio n s g e b ie t, A d e ls r ie d b e i A u g s b u rg 1969, 52—54.

(8)

B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II

sk ic h , je d n a k ró ż n ic e n ie b y ły ta k z n aczn e, j a k w p rz y p a d k u p r a k t y k r e l i g ijn y c h o c h a r a k te r z e p u b lic z n y m . W ia r a r e lig ijn a c h rz e ś c ija n m a n if e s tu je s ię w w y ższy m s to p n iu p rz e z m o d litw ę p r y w a tn ą n iż k u lt w s p ó ln o to w y ls.

B a d a n ia z re a liz o w a n e w 1970 r. w B o c h u m w ś ró d k a to lik ó w b ę d ą c y c h w w ie k u 18—70 la t w y k a z a ły , że 14% s p o ś ró d osób fo r m a ln ie p rz y n a le ż n y c h do K o śc io ła (och rzczen i) o ra z p ła c ą c y c h p o d a te k k o ś c ie ln y n ie m o d liło się w c a le , a 10% — p r a w ie w cale, 39% m o d liło siię c o d z ie n n ie , 16% — często, 2 1% — p rz y o k a z ja c h . Z ró ż n ic o w a n e b y ły ró w n ie ż p o s ta w y w o b e c m o d litw y . T w ie rd z e n ie , że m o d litw a j e s t ty lk o p rz y z w y c z a je n ie m , z a a k c e p to w a ło 29% b a d a n y c h (17% — częścio w o , 54% — n ie), 22% — że m o d litw a m a n ie w ie lk ie z n a c z e n ie (16% — częścio w o , 62% — nie) i 48% — że b ez m o d litw y n ie m o ż n a w y o b ra z ić sobie ży cia (21% — częściow o, 31% — nie). W ielu k a to lik ó w p rz y p is y w a ło m o d litw ie p r y w a tn e j szczeg ó ln ie w a ż n e m ie js c e ja k o d ro d z e k o m u n ik a c ji z B ogiem , w a ż n ie js z e n iż p r a k ty k o m re lig ijn y m o c h a r a k te r z e o bo w ią z k o w y m 17.

W śró d k a to lik ó w b a d a n y c h w 1970 r. w s k a li c a łe g o k r a j u 77% m o d liło s ię p rz e d p o siłk ie m w d o m u ro d z in n y m i ty lk o 37% p o d tr z y m y w a ło w e w ła s n y m d o m u tę p r a k ty k ę (21% — c z asem , 42% — n ie p o d tr z y m y w a ło te j p r a k ty k i lu b n ie w y k o n y w a ło je j n i g d y ) 18. P r a k t y k a m o d litw y p rz e d p o siłk ie m b y ła je s z c z e m n ie j ro z p o w sz e c h n io n a w ś ro d o w is k a c h p r o te s ta n c k ic h . W 1972 r. 15% b a d a n y c h m ęż c z y z n i 20% k o b ie t p o tw ie r d z iło k o n ty n u o w a n ie te j p r a k ty k i w sw o ic h r o d z i n a c h 19. W e d łu g b a d a ń z a c h o d n io n ie m ie c k ic h o c h a r a k t e rz e o g ó ln o k ra jo w y m w 1965 r. 62% r e s p o n d e n tó w w s k a z y w a ło n a p r a k ty k o w a n ie m o d litw y p rz e d je d z e n ie m w ro d z in a c h p o c h o d z e n ia i 29% — w ro d z i n a c h w ła s n y c h (o d p o w ie d n ie d a n e d la 1982 r. — 47% i 1 1 % )20. Z p o ró w n a n ia p rz y to c z o n y c h d a n y c h w y n ik a , iż w ie le osób p rz y z w y c z a jo n y c h w d z ie c iń stw ie do m o d litw p rz e d p o s iłk a m i n ie k o n ty n u o w a ło ty c h p r a k t y k w w ie k u d o jrz a ły m . Z a u w a ż a się ró w n ie ż w la ta c h s ie d e m d z ie s ią ty c h z n a c z n y s p a d e k re s p e k to w a n ia o m a w ia n y c h p r a k t y k m o d lite w n y c h w ro d z i n a c h k a to lic k ic h i p ro te s ta n c k ic h . K u lty w o w a n ie teg o r o d z a ju p r a k t y k m o d li te w n y c h k o re lo w a ło p o z y ty w n ie ze w z r a s ta ją c y m w ie k ie m i in te n s y w n o ś c ią u c z ę sz c z a n ia do k o ścio ła. W o cen ie d y n a m ik i p r a k t y k m o d lite w n y c h n a le ż y u w z g lę d n ić z n ie k s z ta łc e n ia sp o w o d o w a n e o c e n a m i re tro s p e k ty w n y m i.

B a d a n ia so cjo lo g iczn e z a c h o d n io n ie m ie c k d e n a d p r a k t y k a m i m o d lite w n y m i s ą b a rd z ie j f r a g m e n ta r y c z n e n iż a n a lo g ic z n e b a d a n ia a u s tria c k ie . W s k a z u ją o n e n a m n ie js z y z asięg lu d z i w ie rz ą c y c h r e a liz u ją c y c h p r a k t y k i m o d litw y p r y w a tn e j w R F N n iż w A u s tr ii. W o b y d w u je d n a k k r a j a c h je s t m n ie j lu dzi, k tó r z y n ig d y n ie m o d lą się, n iż ty c h , k tó r z y n ie u c z ę sz c z a ją do k o ścio ła i n ie p r z y s tę p u ją do s a k r a m e n tó w św . W la ta c h s ie d e m d z ie s ią ty c h n a s tą p ił s p a d e k c z ę sto tliw o śc i m o d litw in d y w id u a ln y c h w r o d z in a c h z a c h o d n io n ie m ie c k ic h . W s k a z u ją n a to m ię d z y in n y m i o b s e r w a c je i d o ś w ia d c z e n ia d u sz p a s te r z y i k a te c h e tó w , k tó r z y s p o ty k a ją co ra z częściej w ś r ó d dzieci z g ła s z a ją c y c h się po ra z p ie r w s z y n a k a te c h iz a c ję lu b n a sz k o ln ą m sz ę św . n ie d z ie l n ą ta k ie d zieci, k tó r e n ig d y n ie m o d liły się lu b n ic n ie w ie d z ą o m o d litw ie .

18 U. B o o s - N ü n n i n g , E. G o l o m b, R e lig iö se s V e r h a lte n im W a n

d e l. U n te r s u c h u n g e n in e in e r In d u s tr ie g e s e lls c h a ft, E s s e n 1974, 34— 35, 198.

17 U. B o o s - N ü n n i n g , D im e n s io n e n d e r R e lig io s itä t. Z u r O p e ra tio

n a lis ie r u n g u n d M e s su n g r e lig iö se r E in s te llu n g e n , M ü n c h e n 1972, 84— 85.

18 G. S c h m i d t c h e n , K ir c h e u n d G e s e llsc h a ft. F o r s c h u n g s b e r ic h t ü b e r d ie U m fr a g e n z u r G e m e in s a m e n S y n o d e d e r B is tü m e r in d e r B u n d e s r e p u  b li k D e u tsc h la n d , F r e ib u r g im B re is g a u 1972, 117. 19 W ie s ta b il is t d ie K irc h e ? B e s ta n d u n d E r n e u e ru n g . E rg e b n is se e in e r M e in u n g s b e fr a g u n g , w y d . H. H i l d , G e ln h a u s e n - B e r lin 1974, 181. 20 A lle n s b a c h e r J a h r b u c h d e r D e m o s k o p ie 197S— 1983, w y d . E. N o e 11 e - - N e u m a n n , E. P i e l , t. 8, M ü n c h e n 1983, 121.

(9)

W y c h o w a n ie m o d lite w n e z a k ła d a , że s a m i ro d z ic e — w y c h o w a w c y m o d lą się 21. J e ż e li n a w e t w ię k sz o ść lu d n o ś c i R F N d o c e n ia w a ż n o ść p ro b le m ó w r e lig ijn y c h w d u c h o w y m r o z w o ju d z ie c k a 22, to je d n a k n ie zaw sze o z n acza to p r a k ty c z n ą re a liz a c ję a k c e p to w a n y c h p o s tu la tó w w y c h o w a w c z y c h .

4. In terp retacja w y n ik ó w badań

M o d litw a in d y w id u a ln a ja k o p r a k t y k a r e lig ijn a o c h a r a k te r z e p r y w a tn y m n ie p o d d a je się śc isłe j k o n tr o li z e w n ę trz n e j. D o ch o d zą w n ie j do g ło su m o ty w y o so b iste , n a w e t je ż e li d e c y z ja o s o b is ta je s t u w a r u n k o w a n a w y c h o w a n ie m w g r u p a c h p ie r w o tn y c h (np. w ro d z in ie ). W m o d litw a c h p r y w a tn y c h u ja w n ia ją s ię te w ię z i r e lig ijn e i w ia r a o so b o w a, k tó r e z tr u d e m d o ch o d zą do g ło s u w w e w n ę trz n y c h i p u b lic z n y c h r y t a c h re lig ijn y c h . P r a k t y k i p r y w a t n e w y k r a c z a ją p o z a m in im a ln e w y m o g i ż y c ia re lig ijn o -k o ś c d e ln e g o s ta w ia n e p rz e z K o śció ł. S a m a m o d litw a — in d y w id u a l n a lu b z b io ro w a — b ę d ą c a z n a k ie m ż y w e j w ię z i z B o g iem , o d g ry w a d o n io słe z n a c z e n ie w ży ciu re lig ijn y m c z ło w ie k a .

B a d a n ia so cjo lo g iczn e w d w ó c h k r a ja c h z a c h o d n io e u ro p e js k ic h u ja w n iły , że p r a k t y k i r e lig ijn e p r y w a tn e , k tó r y c h n ie re s p e k to w a n d e j e s t m n ie j o stro s a n k c jo n o w a n e p rz e z K o śció ł n iż n ie w y p e łn ia n ie p r a k t y k re lig ijn y c h o b o w ią z k o w y c h , s ą p rz e z k a to lik ó w p r z e s trz e g a n e w w ię k s z y m z a k re s ie n iż p r a k t y k i r e lig ijn e p u b lic z n e . T a k i s t a n rz e c z y m oże b y ć je d n y m z p rz e 'ja w ô w i n d y w id u a liz a c ji p o s ta w re lig ijn y c h , cz y li p rz e c h o d z e n ia od r e lig ijn o ś c i z in s ty tu c jo n a liz o w a n e j do re lig ijn o ś c i o s o b iste j, o d re lig ijn o ś c i z o rie n to w a n e j n a tr a d y c ję do re lig ijn o ś c i z o rie n to w a n e j n a d o ś w ia d c z e n ie re lig ijn e .

R e lig ijn o ś ć tr a d y c y jn a , tk w ią c a k o rz e n ia m i w p rz e sz ło śc i, u jm o w a n a w k o n te k ś c ie h is to ry c z n y m i s p o łe c z n o -k u ltu ro w y m , je s t s iln ie z w ią z a n a z i n s ty tu c ja m i r e lig ijn y m i i fo r m a ln y m i w y m o g a m i K o ścio ła. R e lig ijn o ś ć z o rie n to w a n a n a d o ś w ia d c z e n ie p r z e ja w ia się b a rd z ie j w k a te g o r ia c h o so b o w eg o i w sp ó ln o to w e g o p rz e ż y c ia o ra z o p ie r a się b a rd z ie j n a in t e r n a l iz a c j i w a r to ś c i n iż n o rm . P ro c e s s e k u la ry z a c ji, k tó r y w s tr z ą s n ą ł o d w ie c z n y m i w z o rc a m i i f o r m a m i ży cia re lig ijn e g o , d o tk n ą ł w m n ie js z y m s to p n iu s f e r y m o d litw y p r y w a tn e j n iż s f e r y p u b lic z n e g o ż y c ia re lig ijn e g o . N ie m o ż n a je d n a k z a p o m in a ć , że w o b y d w u s f e r a c h ż y c ia — o b o k te n d e n c ji n e g a ty w n y c h — u ja w n ia j ą się p ro c e s y n a w s k ro ś p o z y ty w n e . T w o rz ą s ię n o w e lu b o d n o w io n e f o r m y ż y c ia m o d lite w n e g o , s z u k a się n o w y c h d ró g d o św ia d c z e n ia re lig ijn e g o w e w s p ó ln o ta c h . R e lig ia n ie p e łn i w ó w c z a s ro li in s ty tu c ji w tó r n e j w k s z ta łto w a n iu s e n s u ży cia i i n t e r p r e ta c ji św ia ta .

O m ó w io n e r e z u l ta t y b a d a ń so c jo lo g ic z n y c h w s k a z u ją , że k o n c e p c ja h o m o

o ra n s n ie n a le ż y do p rz e sz ło śc i, ta k ż e w sp o łe c z e ń s tw a c h o w y s o k im z a a w a n 

s o w a n iu u r b a n iz a c y jn o - in d u s tr ia liz a c y jn y m . N ie w y ła n ia się z n ic h o b ra z czło w ie k a b e z re lig ijn e g o . D ość p o z y ty w n e o ce n y m o d litw y n ie o z n a c z a ją , że ta fo r m a k o n ta k t u z B o g iem je s t r e a liz o w a n a n a co dzień . R e g u la r n ą m o d litw ę in d y w id u a ln ą p r a k t y k u j ą częściej k o b ie ty n iż m ężc zy źn i, lu d z ie s t a r s i czę śc ie j n iż m ło d si, m ie s z k a ń c y w s i czę śc ie j n iż m ie s z k a ń c y m ia s t. Z w ie lu b a d a ń w y n ik a , że ty lk o n ie lic z n i k a to lic y a u s tr ia c c y i z a c h o d n io n ie m ie c c y o d r z u c a ją c a łk o w ic ie p r a k t y k i m o d lite w n e (od k ilk u do k ilk u n a s tu p ro c e n t), a le b a rd z o w ie lu m o d li się ty lk o d o ry w c z o i o k a z jo n a ln ie lu b w s y tu a c ja c h z a g ro ż e n ia i k ry z y s u .

J e s t to p r z e ja w e m sz erszeg o p ro c e s u z m n ie js z a n ia s ię ro li re lig ii i t r a k 21 F. X . K a u f m a n n , G. S t a c h e l , R e lig iö se S o z ia lis a tio n , w : C h r is t

lic h e r G la u b e in m o d e r n e n G e s e lls c h a ft, w y d . F. В ö с к 1 e, F. X . K a u f 

m a n n , K. R a h n e r , B. W e l t e , T e ilb a n d 25, F r e ib u r g im B re is g a u 1980, 141.

22 J . M a r i a ń s k i , K o śc ió ł w s p o łe c z e ń s tw ie p r z e m y s ł o w y m , W a rs z a w a 1983, 98— 99.

(10)

to w a n ia je j ja k o m n ie j w a ż n e j s f e r y ż y c ia w p o r ó w n a n iu z ro d z in ą , zaw o d em , c z a se m w o ln y m , k sz ta łc e n ie m , n a u k ą itp.23 W s p o łe c z e ń s tw a c h w sp ó łc z e sn y c h s ła b n ie w a ż n o ść ty c h s f e r życia, k tó r e w ią ż ą się z sz e ro k o r o z u m ia n ą tr a d y c ją . W d z ie d z in ie ży cia re lig ijn e g o d o ty czy to b a rd z ie j u c z e s tn ic tw a w p r a k ty k a c h n ie d z ie ln y c h i w ie lk a n o c n y c h n iż w p r a k t y k a c h p r y w a tn y c h (m o d li tw a in d y w id u a ln a ). N ie w ą tp liw ie d la w ie lu lu d z i w s p ó łc z e s n y c h m o d litw a p o ja w ia się ja k o w a ż n a d o p ie ro w c h w ila c h w ła s n e j n ie w y s ta rc z a ln o ś c i i s ł a b o ści („ p o trz e b a u c z y m o d litw y ”), co m o że su g e ro w a ć je j częścio w e p o w ią z a n ia z m a g ic z n y m i p o s ta w a m i.

J e ż e li p rz e z w a rto ś ć b ę d z ie m y ro z u m ie ć „ tr e ś c i ży cio w e, c e le d z ia ła ń i i n te r p r e t a c je , k tó r e ja k a ś g ru p a , w a r s t w a sp o łe c z n a lu b c a łe sp o łe c z e ń s tw o u w a ża za g o d n e p o ż ą d a n ia i z d o b y c ia ”, p rz e z n o r m y zaś „ re g u ły , k tó r e s ą n a k ła d a n e p rz e z ja k ą ś s t r u k t u r ę sp o łe c z n ą (np. g ru p ę ) n a s w o ic h c z ło n k ó w ce le m k ie r o w a n ia ic h z a c h o w a n ia m i, z o b o w ią z u ją c e w s z y s tk ic h lu b w ię k sz o ś ć sp o ś r ó d n ic h ” 24, to o g ó ln ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , że m o d litw a sz y b c ie j z m ie n ia się w k a te g o r ia c h n o r m n iż w a rto ś c i. K a to lic y częściej d o s trz e g a ją zn a c z e n ie i s e n s m o d litw y n iż j ą p r a k t y k u ją . T a w z r a s t a ją c a ro z b ie ż n o ść m ię d z y „ te o r i ą ” i „ p r a k t y k ą ” m a sw o je p o w ią z a n ia m ię d z y in n y m i z o rg a n iz a c ją czasu w o ln e g o i k u l t u r ą m a s o w ą .

C z ło w ie k w sp ó łc z e s n y o p a n o w a n y p rz e z ra c jo n a liz a c ję , o sią g n ię c ia n a u k i i te c h n ik i, s k r ę p o w a n y b iu r o k r a ty c z n y m i s t r u k tu r a m i sp o łe c z n y m i, z k tó r y c h się w y ry w a , u c ie k a ją c y ze s f e r y p u b lic z n e j w s f e r ę p r y w a tn ą życia, n ie tr a c i z d o ln o śc i d o ś w ia d c z a n ia „teg o , co t a j e m n e ” i „ ś w ię te ” . S p a d e k u c z e s tn ic tw a w p u b lic z n y c h p r a k t y k a c h re lig ijn o -k o ś c d e ln y c h n ie je s t z b ie ż n y ze s p a d k ie m p o c z u c ia s a c r u m i z z a n ik a n ie m w a ż n y c h e le m e n tó w d o ś w ia d c z e n ia r e l ig i j nego. S p o łe c z e ń stw o p lu r a lis ty c z n e s p r z y ja o s ła b ie n iu id e n ty f ik a c ji z in s ty tu c ja m i re lig ijn y m i, co je d n a k n ie o zn acza, że lu d z ie p r z e s ta li w ie rz y ć i m o d lić się, a p r z y n a jm n ie j d o c e n ia ć m o d litw ę w w ie lu s y tu a c ja c h ży cio w y ch .

P rz e ż y w a n y g łę b o k i k ry z y s sp o łe c z n y , id e o lo g ic z n y , p o lity c z n y , k ry z y s w a rto ś c i w y tw a r z a ją c y „ o b sz a ry p u s t k i”, te i in n e z ja w is k a sp o łe c z n e h a m u ją p ro c e s y s e k u la r y z a c ji ś w ia d o m o śc i lu d z k ie j. D la w ie lu re lig ia s t a je się s a n k tu a r iu m , w k tó r y m c z ło w ie k m o że b y ć s o b ą i w k tó r y m c z u je się b e z p ie c z n ie , z a b e z p ie c z o n y z w ła sz c z a p rz e d tr u d n y m do o p a n o w a n ia ś w ia te m z e w n ę trz n y m . R e lig ia w y c h o d z i n a p rz e c iw tr w a ły m p o tr z e b o m c z ło w ie k a w p o s z u k iw a n iu p e łn e g o s e n s u życia.

I s tn ie j ą — j a k się w y d a je — s z a n s e o d n o w y d o św ia d c z e n ia re lig ijn e g o w c a łe j jeg o p e łn i, w r a z z w y m ia r e m s a k r a m e n t a ln y m i k o śc ie ln y m , p o w ro tu do a f ir m a c ji i d o m in a c ji s a c r u m w je g o n o w e j fo r m ie ( „ r e s a k r a liz a c ja” ) 23 P ro g n o z y z a p o w ia d a ją c e s ta ły w z ro s t g r u p y lu d z i, k tó r z y n ie b ę d ą p o tr z e b o w a ć d la k s z ta łto w a n ia sw o je g o ż y d a a n i K o śc io ła a n i re lig ii, o p ie r a ją się n ie ty l e n a p r z e s ła n k a c h e m p iry c z n y c h , ile ra c z e j n a z a ło ż e n ia c h id e o lo g icz n y c h .

W sp ó łc z e sn a s y tu a c ja r e lig ijn a je s t c zęsto o p is y w a n a i in te r p r e to w a n a w k a te g o r ia c h s e k u la r y z a c ji i p lu r a liz m u . P o g łę b ia ją c y się w w ie lu k r a j a c h z a c h o d n io e u ro p e js k ic h p ro c e s s u b ie k ty w iz a c ji i p r y w a ty z a c ji re lig ijn o ś c i n ie o zn acza, b y z a n ik a ł „ p o te n c ja ł r e l ig i jn y ” w ż y riu p o je d y n c z e g o c z ło w ie k a i w k o n s e k w e n c ji całe g o s p o e łc z e ń s tw a23 A n a liz a s t a n u p r a k t y k m o d lite w

B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II ^4 ^

23 T. B a r g e l , Ü b e r le g u n g e n u n d M a te r ia lie n z u W e r td is p a r itä te n u n d

W e r tw a n d e l in d e r B R D , w : W e r tw a n d e l u n d g e s e lls c h a ftlic h e r W a n d e l, w y d .

H . К l ä g e s, P. K m i e c i a k , F r a n k f u r t- N e w Y o rk 1979, 152— 154. 24 R. M a y e r , M o ra l u n d c h r is tlic h e E th ik , S t u t tg a r t 1976, 11— 12. 25 A. G r u m e l l i , S e k u la r y z a c ja p o m ię d z y re lig ią a a te iz m e m , w : S o c jo

lo g ia re lig ii, w y b o ru d o k o n a ł i o p ra c o w a ł F . A d a m s k i , K ra k ó w 1983, 412.

23 Р . M . Z u 1 e h n e r, P e rsö n lic h e R e lig io s itä t u n d G ro ss k ir c h e n ,

w : N e u e R e lig io s itä t, n e u e s B e w u s s ts e in , n e u e r L e b e n s s til, w y d . P . M. Z u - i e h n e r , M ü n c h e n - Z ü r ic h 1984, 53—66.

(11)

n y c h , a zw ła sz c z a p o s ta w w o b e c m o d litw y , w y d a je się te n f a k t p o tw ie rd z a ć . I s tn ie je n a to m ia s t p ro b le m w ła ś c iw e j a r t y k u la c j i ow ego „ p o te n c ja łu ” co d z ie n n e j re lig ijn o ś c i i z a g w a r a n to w a n ie m u k o ś c ie ln y c h k s z ta łtó w . D la K o śc io ła o z n acza to sz a n sę , że sp o łe c z e ń s tw a w sp ó łc z e s n e n ie b ę d ą n ie o d w r a c a ln ie e w o lu o w a ć w k ie r u n k u b e z re lig ijn o ś c i, lecz u tr z y m a j ą w o k re ś lo n y c h g ra n ic a c h sw ó j c h a r a k t e r re lig ijn y , n a w e t je ż e li a k ty w n i c h rz e ś c ija n ie s t a n o w ić b ę d ą w y r a ź n ą m n ie js z o ść . N ie m a ta k ż e d o s ta te c z n y c h p o d s ta w d la ty c h p o s tu la tó w p a s to ra ln y c h , w k tó r y c h z a le c a się re z y g n a c ję z K o ścio ła lu d o w e g o n a rz e c z „ ż y w o tn y c h o az” w m a ły c h w s p ó ln o ta c h re lig ijn y c h .

D o ty c h c z a so w e b a d a n ia so c jo lo g ic z n e n a d p ro b le m a ty k ą m o d litw y p r y w a tn e j d o ty k a ły n a jc z ę ś c ie j je j czy sto z e w n ę trz n y c h p rz e ja w ó w . W y jś c ie m p o z a ta k ie u ję c ia b y ły p r ó b y u s ta le n ia p o s ta w w o b e c m o d litw y i u c h w y c e n ie z a sa d n ic z y c h te n d e n c ji w p o jm o w a n iu m o d litw y . P o z a k rę g ie m z a in te r e s o w a ń z n a la z ły się j a k d o tą d z a g a d n ie n ia p rz y c z y n p e w n e g o k r y z y s u m o d li tw y p r y w a tn e j, m ię d z y in n y m i ty c h p rz y c z y n , k tó r e p o ja w ia ją się n a s ty k u w sp ó łc z e s n e j te c h n ik i i tr a d y c y jn e j re lig ijn o ś c i. D o ty czy to sz c zeg ó ln ie m o d li tw y b ła g a ln e j lu b sz e rz e j — f u n k c ji te r a p e u ty c z n e j m o d litw y (po czu cie b e z p ie c z e ń s tw a ).

N a le ż a ło b y u w z g lę d n ić w w ię k s z y m z a k re s ie z a w a rto ś ć tr e ś c io w ą p r a k ty k m o d lite w n y c h , fo r m y m o d litw y i sp o so b y m o d le n ia się, w re s z c ie p rz e ż y w a n e tr u d n o ś c i, m o ty w a c je i z n a c z e n ie sy m b o lic z n e m o d litw y ja k o e le m e n tu d ia lo g u i o so b o w eg o s p o tk a n ia z B o g iem . W k a ż d y m b ą d ź ra z ie n a le ż y b a d a ć m o d litw ę , je j ro z u m ie n ie i m o ty w a c ję ró w n ie ż w k o n te k ś c ie sp o łe c z n y m , n a w e t je ż e li to, co is to tn e w m o d litw ie u k r y w a się p rz e d s k a lp e le m so cjo lo g a i ty lk o częścio w o o d z w ie rc ie d la a u te n ty c z n e d o ś w ia d c z e n ie m o d lite w n e czło w ie k a w ie rz ą c e g o .

ks. J a n u s z M a r ia ń s k i, P ło c k - L u b lin

II. W IĘ Ż Z P A R A F IĄ A Ś R O D O W IS K O S P O Ł E C Z N E W Ś W IE T L E B A D A Ń S O C JO L O G IC Z N Y C H

G w a łto w n e z m ia n y c y w iliz a c y jn e z m ie n iły śro d o w is k o sp o łe c z n e i u k a z a ły p a r a f ię i d u s z p a s te rs tw o p a r a f ia l n e w c a łk ie m n o w y c h w y m ia r a c h . P a r a f i a n a w e t n a jb a r d z ie j tr a d y c y jn a p rz e c h o d z i p o d w p ły w e m ty c h p r z e m ia n d o s tr z e g a ln ą e w o lu c ję . Z teg o p o w o d u s t a ła się o n a w o s ta tn ic h d z ie s ią tk a c h l a t p rz e d m io te m ż y w y c h z a in te r e s o w a ń te o r e ty k ó w d u s z p a s te rs tw a . P o s z u k u je się a d e k w a tn o ś c i d u s z p a s te rs k ie j p a r a f ii w n o w y m k o n te k ś c ie sp o łe c z n o - -r e lig ijn y m . P ro b le m e m w c ią ż o tw a r ty m j e s t p a r a f ia j u t r a . N a Z a c h o d z ie E u ro p y w ie lu p o d k re ś la n ie p o r a d n o ś ć o rg a n iz m u p a r a f ia ln e g o w w y p e łn ia n iu f u n k c ji i z a d a ń s p o c z y w a ją c y c h n a n im , zw ła sz c z a w o b e c d y s ta n s u ją c y c h się od K o ścio ła. S tą d z a in te re s o w a n ie z a c h o d n ic h p a s to r a lis tó w s k u p ia się n a p o s z u k iw a n iu n o w y c h s t r u k tu r i f o r m d u s z p a s te rs tw a , k tó r e b y ły b y a d e k w a tn y m do d z is ie jsz y c h p o tr z e b ś r o d k ie m p rz y c ią g a n ia w ie r n y c h do C h r y s tu s a i K o ścio ła. R o z w ią z a n ie n a b rz m ia ły c h p ro b le m ó w w id z i siię ta m c z ę sto n ie w p a r a f ii tr a d y c y jn e j , a le w p a r a f ii m is y jn e j w e w sp ó ln o c ie w s p ó ln o t — s k ła d a ją c e j s ię z m a ły c h w s p ó ln o t re lig ijn y c h , w k tó r y c h w ie r n i p o z o s ta ją ś w ia d o m y m i c z ło n k a m i n a d ro d z e s w o b o d n e g o w y b o ru . P o s tu lu je się p rz e jś c ie od o b słu ż o n e j p a r a f ii do w sp ó łtro s z c z ą c e j się w sp ó ln o ty p a r a f ia ln e j L

W re f le k s ji n a d ty m i s a m y m i p ro b le m a m i, a le w p o ls k im , ja k ż e o d m ie n n y m o d z a c h o d n ie g o k o n te k ś c ie , w ie lk ą p o m o c s ta n o w ią w y n ik i b a d a ń so cjo -1 P o r. P. M. Z u -1 e h n e r, P r ie s te r m a n g e l p r a k tis c h . V o n d e r v e r s o r g te n

z u r s o r g e n d e n P fa r r g e m e in d e , M ü n c h e n 1983; E. L e u n i n g e r , D ie m is s io  n a risc h e P fa rr e i. T h e o lo g isc h e F o rd e ru n g u n d p a sto ra le N o tw e n d ig k e it, L im 

(12)

lo g iczn y ch , z w ła sz c z a d o ty c z ą c e re lig ijn o ś c i i p a r a f ii. W p u n k c ie w y jś c ia do te j r e f le k s ji z n a jd u je się s to s u n e k w ie rn y c h do p a r a f ii cz y li z a g a d n ie n ie w ię zi z p a r a f i ą 2.

W p a r a f ii d o k o n u ją się p o d s ta w o w e k o n ta k ty k a to lik a z K o ścio łem . K o ściół d la p o szczeg ó ln eg o k a to lik a u r z e c z y w is tn ia się w p a r a f ii. Ż y w o tn o ść w ię zi p a r a f ia ln y c h m oże by ć p r z y ję ta za p r z e ja w in s ty tu c jo n a ln y c h p o w ią z a ń z re lig ią . W ięź z p a r a f ią w p ły w a ta k ż e s ta b iliz u ją c o n a re lig ijn o ś ć je d n o s tk i.

W n in ie js z y m o p ra c o w a n iu b ę d z ie c h o d ziło n ie ty le o p o d s u m o w a n ie d o ty c h c z a s o w y c h b a d a ń n a o d c in k u w ię z i z p a r a f ią , a le p rz e d e w s z y s tk im 0 u k a z a n ie z a le żn o ści m ię d z y ś ro d o w is k ie m sp o łe c z n y m , a w ię z ią z p a r a f i ą3

1. Ś w iad om ość p arafialn a

T e r m in „św ia d o m o ść p a r a f ia l n a ” o d n o si się do p e w n y c h z ja w is k sp o łeczn o - - r e lig ijn y c h p a ra f ii, ja k o p o d s ta w o w e j g ru p y re lig ijn e j, k tó r e p o w in n y być p rz e d m io te m w ie d z y p a r a f ia n . Ś w ia d o m o ś ć to ż s a m o śc i p a r a f ia ln e j o b e jm u je m ię d z y in n y m i: św ia d o m o ść k a to lik ó w do w ła s n e j p a r a f ii, św ia d o m o ść k r y te r ió w p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii, z n a jo m o ść n a z w y p a r a f ii i n a z w is k a p r o b o szcza, z a in te re s o w a n ie s p r a w a m i s w o je j p a r a f ii, u c z e s tn ic z e n ie w e M szy św . w k o śc ie le p a r a f ia ln y m . Ś w ia d o m o ś ć p a r a f ia ln a o b e jm u je ta k ż e sa m o - id e n ty f ik a c ję je d n o s tk i z p a r a f ią .

Ś ro d o w is k o je s t c z y n n ik ie m w d u ż y m s to p n iu ró ż n ic u ją c y m w s k a ź n ik i w ie d z y o p rz y n a le ż n o ś c i do k o n k r e tn e j p a r a f ii. W p a r a f ia c h w ie js k ic h w sz y sc y p a r a f ia n i e w ie d z ą , do k tó r e j p a r a f ii n a le ż ą . P rz y n a le ż n o ś ć do p a r a f ii w ś r o d o w is k u w ie js k im j e s t c zy m ś k u ltu r o w o o c z y w isty m , a o k re ś le n ie się je d n o s tk i ja k o p a r a f ia n in a j e s t czy m ś z u p e łn ie n a tu r a ln y m . P o c z u c ie p r z y n a le ż n o śc i do p a r a f ii w ś r o d o w is k a c h w ie js k ic h o s ła b io n e j e s t ty lk o u ty ch , k tó r z y p rz e z d łu ż s z y czas p r z e b y w a ją p o z a te r y to r i u m p a r a f ii n p . p o b y t w w o js k u , n a s tu d ia c h , w y ja z d y słu ż b o w e , p o b y t w w ię z ie n iu czy n a d e le g a c ja c h . T rz e b a tu ta k ż e w sp o m n ie ć o ty c h , k tó r z y n ie ro z lu ź n ili k o n ta k tu z m ie js c e m z a m ie s z k a n ia , u tr z y m u j ą je d n a k s ła b y k o n ta k t z p a r a f ią ze w z g lę d u n a ja w n y k o n f lik t z d u c h o w ie ń s tw e m m ie js c o w y m lu b n a w y łą c z e n ie ic h z g ro n a ro d z in w iz y to w a n y c h w c z a sie w iz y ty d u s z p a s te rs k ie j z w a n e j k o lę d ą . Z u p e łn ie in a c z e j s p r a w a św ia d o m o śc i p r z y n a le ż e n ia do k o n k r e tn e j p a r a f ii p r z e d s ta w ia się w ś r o d o w is k u m ie js k im , z w ła sz c z a w s y tu a c ji w ie lk ic h m ia st. N ieśw iad o m o ść· p rz y n a le ż e n ia do k o n k r e tn e j p a r a f ii n ie je s t ta m r z a d k o ścią. T y lk o n ie k tó r e z a n a liz o w a n y c h t u b a d a ń u w z g lę d n ia ły św ia d o m o ść k r y te r ió w p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii. P o c h o d z ą o n e ty lk o ze ś ro d o w is k a w ie lk o -1 ś r e d n io - m ie js k ie g o . P r z e d s ta w ia je p o n iż e j ta b e la -1. B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II 1 4 3 2 W p o w o je n n y c h u w a r u n k o w a n ia c h p a r a f i a s ta n o w i g łó w n ą o sn o w ę o rg a n iz a c y jn ą w P o lsc e . Z e w z g lę d u n a b r a k o rg a n iz a c ji re lig ijn y c h , k tó r e m o g ły b y w s p ie r a ć p a r a f ię w re a liz a c ji z a d a ń e w a n g e liz a c y jn y c h , n a p a r a f ii sp o c z y w a c a ły c ię ż a r o d p o w ie d z ia ln o śc i za r e a liz a c ję w s z y s tk ic h z a d a ń i f u n k c j i d u s z p a s te rs k ic h . T y m sa m y m r a n g a d u s z p a s te r s k a i o rg a n iz a c y jn a p a r a f ii w P o ls c e je s t w y so k a , a b u d o w a n ie w ię z i ze s w o ją p a r a f ią w a ż n y m e le m e n te m s t r a te g ii d u s z p a s te rs k ie j.

3 U w z g lę d n im y tu w y n ik i b a d a ń z 61 p a r a f ii, p ro w a d z o n y c h w la ta c h 1970— 1984 w K U L . A n a liz o w a n e b a d a n ia p o d z ie lim y w e d łu g ty p u śro d o w is k a p a r a f ia ln e g o n a s ie d e m g ru p : p a r a f ie w ie lk ic h m ia s t o zn a c z o n e sy m b o le m A, p a r a f ie ś r e d n ic h m ia s t — B, p a r a f ie m a ły c h m ia s t — C, p a r a f ie m a ło m ia - s te c z k o w o - w ie js k ie — D, p a r a f ie p o d m ie js k ie — E, p a r a f ie w ie js k ie — F, p a r a f ie P G R - o w s k ie — sy m b o le m G.

(13)

T a b . 1. K r y te r ia p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii w św ia d o m o śc i p a r a f ia n a ty p ś r o d o w is k a p a ra f ia ln e g o w ®/o4. N a z w y b a d a n y c h p a r a f ii K r y te r ia p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii _{św . J a k u b a}P a r a f ia w S zczecin ie P a r a f ia św . B a rtło m ie ja w P ło c k u p rz y ję c ie c h r z tu 74,3 69,6 z a m ie s z k a n ie n a te r e n ie p a r a f ii u d z ia ł w e M szy św . w k o śc ie le 37,9 39,8 p a r a f ia ln y m 67,9 51,5 u z n a w a n ie w s z y s tk ic h p r a w d w ia r y p r z e s trz e g a n ie p rz y k a z a ń b o s k ic h 41,4 48,1 i k o ś c ie ln y c h 57,0 50,8 p r z y jm o w a n ie k s ię d z a p o k o lę d z ie 55,0 53,1 s k ła d a n ie o fia r n a cele k o śc ie ln e

w ie d z ie ć do k tó r e j p a r a f ii się 50,0 42,3 n a le ż y 39,5 43,4 z n a ć sw e g o p ro b o s z c z a 34,8 35,3 n ie w ie m 1.4 0,9 b r a k o d p o w ie d z i 0,7 3,7 Z p o w y ż sz e g o z e s ta w ie n ia w y n ik a , że p rz y n a le ż n o ś ć do p a r a f ii j e s t o ce n ia n a w k a te g o r ia c h n ie z b y t p re c y z y jn y c h p rz e z k a to lik ó w b a d a n y c h p a ra f ii. Z e s ta w k r y t e r ió w z a w ie r a z a ró w n o e le m e n ty in s ty tu c jo n a ln o - p r a w n e , j a k i r y tu a ln o -o b r z ę d o w e , m o r a ln e , w ie rz e n io w e i p o z n a w c z e . K r y te r ia is to tn e są s ta w ia n e p rz e z w ie lu r e s p o n d e n tó w n a ró w n i z k r y te r ia m i n ie is to tn y m i. M oż n a s tw ie rd z ić , że s p o r y o d s e te k n ie d o s trz e g a w ła ś c iw e j h ie r a r c h i i k r y te r ió w . Z a p e w n e p e w ie n o d s e te k r e s p o n d e n tó w z a a k c e p to w a ł w s z y s tk ie k r y t e r ia . O z n a c z a ło b y to b r a k w ła śc iw e g o ro z e z n a n ia w ś r ó d k a to lik ó w m ie js k ic h o w a r u n k a c h k o n ie c z n y c h , k tó r e d e c y d u ją o ty m , że k to ś j e s t p a r a f ia n in e m . M oż n a p o w ie d z ie ć , że k a to lic y b a d a n y c h ś r o d o w is k o d z n a c z a ją się s p o r y m s to p n ie m d e z o r ie n ta c ji w s p r a w ie k r y t e r ió w p rz y n a le ż n o ś c i do p a ra f ii.

K a ż d a w s p ó ln o ta r e lig ijn a p o s ia d a sw o ic h p rz y w ó d c ó w re lig ijn y c h . S ą oni g łó w n y m i o r g a n iz a to r a m i ty c h w sp ó ln o t. O n i to s p e łn ia ją w ty c h w s p ó ln o ta c h f u n k c j e w y n ik a ją c e z p r z y ję c ia te g o u rz ę d u . C h o d zi t u p rz e d e w s z y s tk im 0 b is k u p a i p ro b o sz c z a . T e n o s ta tn i p rz y s ła n y je s t do p a r a f ii p rz e z b is k u p a 1 r e p r e z e n tu j e go w p a r a f ii. Z n a jo m o ś ć n a z w is k a p ro b o s z c z a i b is k u p a o ra z n a z w y p a r a f ii j e s t w p e w n y m s to p n iu w y ra z e m łą c z n o śc i z p a r a f ią i K o ścio łe m o ra z z n a k ie m u c z e s tn ic tw a w d a n e j w sp ó ln o c ie . O trz y m a n e w b a d a n ia c h w y n ik i p r z e d s ta w ia j ą p o n iż e j ta b e le 2 i 3. T a b . 2. Z n a jo m o ś ć n a z w y p a r a f ii w ·/·*. Z n a ją n a z w ę p a r a f ii P a r a f ia św . J a k u b a w S z c z e c in ie P a r a f ia św . B a rtło m ie ja w P ło c k u 89,3 89,1 4 W b a d a n ia c h o d s e tk i o b liczo n o w s to s u n k u do g lo b a ln e j lic z b y r e s p o n d e n tó w d la k a ż d e g o k r y t e r iu m o so b n o . 5 W a n a liz o w a n y c h p r a c a c h p r o c e n ty o b lic z a n o w s to s u n k u do o g ó ln ej lic z b y re s p o n d e n tó w .