"Ehelosigkeit und Ehe im Herrn. Eine Neuinterpretation von 1 Kor 7", Norbert Baumert, Würzburg 1984 : [recenzja]

Stanisław Mędala

"Ehelosigkeit und Ehe im Herrn. Eine

Neuinterpretation von 1 Kor 7",

Norbert Baumert, Würzburg 1984 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 56/1, 171-173

N o r b e r t B A U M E R T , E h e lo s ig k e it u n d E h e im H e rrn . E in e N e u in te r p r e ta tio n

v o n 1 K o r 7, W ü rz b u r g 1984, E c h te r V e rla g , s. 576 (F o r s c h u n g z u r B ib e l, t. 47).

P o d ty t u ł N o w a in te r p r e ta c ja 1 K o r 7 je s t z a s k a k u ją c y c z y te ln ik a o b e z n a ­ n eg o z eg z e g e z ą te g o ro z d z ia łu , g d y ż ze w z g lę d u n a is to tn e z a g a d n ie n ia d la ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o (m a łż e ń s tw o , d z ie w ic tw o ) z o s ta ł o n w c ią g u w ie k ó w ta k d o k ła d n ie p rz e a n a liz o w a n y z a ró w n o z p u n k tu w id z e n ia filo lo g iczn eg o , ja k ró w n ie ż te o lo g ic z n e g o i a sc e ty c z n e g o , iż w y d a je się, że z teg o te k s tu P a w io ­ w e g o ju ż n ic n o w e g o n ie m o ż n a w y c z y ta ć . N o w a in t e r p r e t a c j a p o le g a n a p r e ­ c y z y jn ie js z y m , n iż to d o ty c h c z a s czyniono, o d c z y ta n iu m y ś li A p o sto ła n ie ty lk o ze słó w i w y p o w ie d z i, a le p rz e d e w s z y s tk im z te k s tu ja k o z a m k n ię te j c a ło śc i n a tle k o n k r e tn y c h p o g lą d ó w i p r a k t y k n a w ró c o n y c h n a c h rz e ś c ija ń s tw o k o - r y n tia n . J e s t to g r u n to w n e s tu d iu m s e m a n ty c z n e ję z y k a św . P a w ła , w k tó r y m a u t o r w y k o r z y s tu je n ie ty lk o d o ty c h c z a so w y d o ro b e k filo lo g ii b ib lijn e j, lecz p o sz e rz a go o b a d a n ia se m io ty c z n e (w sk a z ó w k i d o ty c z ą c e s y tu a c ji do ro z w ią ­ z a n ia , r e a k c j i n a d a w c y , p e r c e p c j i o d b io rc ó w , ic h p o g lą d ó w itp .) o p a r te n a w sp ó łc z e s n e j lin g w is ty c e te k s tu u w y d a tn ia ją c e j i n t e r a k c j ę m ię d z y sło w e m a te k s te m . A u to r s ta w ia k o n k r e t n e p y ta n i a w y n ik a ją c e z a k tu a l n e j i n t e r p r e ta c ji 1 K o r i s z u k a n a n ie o d p o w ie d z i b e z p o ś re d n io w te k ś c ie . G łów m y p ro b le m w i n t e r ­ p r e ta c ji 1 K o r p o le g a n a ty m , że w o p in ii w sp ó łc z e s n y c h eg z e g e tó w A p o sto ł o d p o w ia d a t u n a p y ta n i a r y g o r y s tó w o g o d ziw o ść z w ią z k u m a łż e ń sk ie g o w z g lę d n ie p o ż y c ia m a łż e ń s k ie g o , a p r o b u ją c s t a n m a łż e ń s k i, a le ze wTz g lęd ó w e s c h a to lo g ic z n y c h i a s c e ty c z n o -m is ty c z n y c h u w y d a tn ia j ą c w y ższo ść d z ie w i­ c tw a . tV z w ią z k u z ty m a u to r s ta w ia p y ta n ie , czy P a w e ł n ie t r a k t u j e lu d z i ż o n a ty c h ja k o c h r z e ś c ija n d ru g ie j k a te g o r ii? C zy (m iłość lu d z k a , w m y ś li św . P a w ła , n ie r y w a liz u je z m iło śc ią B oga? C zy ż b y A p o sto ł p r z e ja w ia ł w sw y c h p o g lą d a c h w ro g o ść w o b e c c ia ła ? C zy n ie t r a k t u j e k o b ie ty n iż e j od m ę ż c z y z n y (ja k z d a ją się su g e ro w a ć ta k ie te k s ty , j a k 1 K o r 11,2— 16 i 14,33— 38)? C zy rz e c z y w iś c ie ż a c h ę c a 0 n w 1 K o r 7,21 n ie w o ln ik ó w , żeb y n ie d ą ż y li do w y z w o le n ia ze sw e g o s ta n u ? A je ś li b y ły b y to p o g lą d y św . P a w ła , czy n ie s ta n o w iły b y w N o w y m T e s ta m e n c ie p o z o sta ło śc i e ty k i n ie c h r z e ś c ija ń s k ie j? N ie ­ d o c e n ia n ie m a łż e ń s tw a n a p e w n o n ie je s t d z ie d z ic tw e m s ta r o te s ta m e n ta ln y m . C zy z a te m b y ły b y t u w p ły w y h e lle n iz m u , czy gn o zy ?

N a t e i d a ls z e p y ta n i a a u to r s z u k a o d p o w ie d z i w a n a liz ie te k s tu . P r a c a d z ie li się z a s a d n ic z o n a d w ie części: część p ie r w s z a p rz e d s ta w ia te z ę i je j u z a s a d n ie n ie (s. 21— 349), a część d ru g a o b e jm u je c z te rn a ś c ie e k s k u r s ó w w y ­ ja ś n ia ją c y c h k lu c z o w e sło w a i w y r a ż e n ia (s. 351— 542). P r a c ę o tw ie r a k r ó t k i w s tę p z a ry s o w u ją c y p r o b le m y z w ią z a n e z in te r p r e t a c j ą 1 K o r 7 i o g ó ln e s p o j­ rz e n ie n a tr e ś ć te g o ro z d z ia łu (s. 13—20), a z a m y k a w y k a z w y n ik ó w k r y ty k i te k s tu a ln e j do w y d a ń te k s tu (s. 558— 559) o ra z sk o ro w id z m ie js c c y to w a n y c h (s. 560— 573) i s k o r o w id z rz e c z o w y (s. 573— 576). A u to r w y d z ie la w 1 K o r 7 tr z y części. C zęść p ie r w s z a z a w ie r a p o u c z e n ie o m a łż e ń s tw ie i b e z ż e n n o ś c i (7,1— 16) p rz e z n a c z o n e d la lu d z i s ta rs z y c h (ż o n a ­ ty c h , s a m o tn y c h i o w d o w ia ły c h ). C zęść d r u g ą p o d a je u z a s a d n ie n ie p o u c z e n ia (7,17— 24) p rz e z p rz y to c z e n ie d w ó c h p rz y k ła d ó w 7: o b rz e z a n ie (7,18—20) i s t a n n ie w o ln ic tw a (7,21.23). C zęść tr z e c ią s ta n o w i p o u c z e n ie o m a łż e ń s tw ie i d z ie ­ w ic tw ie p rz e z n a c z o n e d la lu d z i m ło d y c h , n a rz e c z o n y c h (7, 25—40). B a u m e r t dow7odzi, że P a w e ł o tr z y m a ł od k o r y n t ia n d w a p y ta n i a w s p r a ­ w ie m a łż e ń s tw a i b e z ż e n n o śc i: od lu d z i s ta rs z y c h i od n a rz e c z o n y c h . P y ta n ie o d lu d z i s ta rs z y c h , m o że p rz e ło ż o n y c h k o ś c ie ln y c h , n ie d o ty c z y ło g o d ziw o ści m a łż e ń s tw a a n i g o d z iw o śc i p o ż y c ia m a łż e ń sk ie g o , le c z p r a k t y k i w s tr z e m ię ź li­ w o ści p łc io w e j, do k tó r e j w ie lu K o r y n tia n czu ło się w e z w a n y c h z m o ty w u m i­ ło ści C h r y s tu s a . D z ia ła n ie D u c h a w io d ło ic h do n o w y c h fo r m o d d a n ia się C h ry s tu s o w i. C h ęć c o ra z d o s k o n a ls z e j o d p o w ie d z i n a m iło ść B oga ro d z iła p y ­ ta n ie r.a te m a t s to s u n k ó w płciow 7y c h i p r a k t y k i w s trz e m ię ź liw o ś c i p łc io w e j n a w z ó r św . P a w ła . A p o sto ł w 1 K o r 7 W y ch o d zi n a p rz e c iw p ra g n ie n io m a d r e ­ sa tó w . C h c ą c p o m ó c k o r y n tia n o m w ic h r o z te rc e ż y c io w e j p o u c z a , że tr z e b a

1 7 2 R E C E N Z J E

o d ró ż n ia ć d ą ż e n ia w ła ś c iw e od n ie w ła ś c iw y c h , k o r y g u je n ie k tó re p o d e jś .ia p rz e s a d n e , a le p o p ie r a p r a g n ie n ia sz c z e re i a u te n ty c z n e . J e ś li są żo n aci, m o g ą p r a k ty k o w a ć w strz e m ię ź liw o ś ć ty lk o czasow o, za o b o p ó ln ą z g o d ą i d la ce ló w r e lig ijn y c h (7,1— 5). J e ś li są s a m o tn i lu b o w d o w ia li, m o g ą p o z o sta ć w ty m s t a ­ n ie , o ile n ie p r z e w id u ją s p e c ja ln y c h tr u d n o ś c i (7, 6— 9). J e ż e li w m a łż e ń s tw ie z a w a r ty m m ię d z y c h r z e ś c ija n a m i je d n a s t r o n a s z u k a p o w o d ó w , a b y d r u g ą s tr o n ę o d esłać, w ó w c z a s m a m ieć n a u w a d z e sło w a C h r y s tu s a o n ie r o z e r w a l­ n o ś c i m a łż e ń s tw a (7,10 n.). T e sło w a P a w e ł ro z s z e rz a s w o im a u to r y te t e m n a m a łż e ń s tw a m ie s z a n e (7,12— 16); co in n e g o , g d y s tr o n a n ie w ie r z ą c a s a m a o d ­ ch o d z i ( 7 ,15a).

W części tr z e c ie j (7,25— 40) A p o sto ł o d p o w ia d a n a p y ta n i a n a rz e c z o n y c h , a w ię c lu d z i m ło d y c h , k tó r z y p r a g n ą p r a k ty k o w a ć b e z ż e ń stw o . P a w e ł "radzi n a rz e c z o n y m , że b y n ie z ry w a li z a rę c z y n , a je ś li k to ś je z e rw a ł lu b się n ie z a ­ rę c z y ł, n ie p o w in ie n s z u k a ć p a r t n e r a , a c z k o lw ie k p ó ź n ie js z a d e c y z ja p o d ję c ia m a łż e ń s tw a n ie b ę d z ie k ro k ie m fa łs z y w y m (7,25—28). T u A p o sto ł z a c h ę c a a d r e s a tó w do t r w a n i a p rz y d e c y z ji b e z ż e ń s tw a , m o ty w u ją c ją m o ż liw o śc ią p e łn ie js z e g o p o ś w ię c e n ia się P a n u (7, 25 n. 35. 37 n.). R ó w n o c z e ś n ie u k a z u je o n p y ta ją c y m , k tó r z y n ie w e s z li w z w ią z k i m a łż e ń s k ie , że w b e z ż e ń s tw ie z a c h o ­ w a ją d y s ta n s w o b e c ś w ia ta i z n a jd ą o c h ro n ę p rz e d c ię ż a re m m a łż e ń s tw a i ś w ia ta ( 7 ,32b—34). I n n e p y ta n ie d o ty czy ło p a r t n e r a w n a rz e c z e ń s tw ie . Z e w z g lę d u n a z o b o w ią z a n ie w o b e c p a r t n e r a P a w e ł d o ra d z a się żenić. J e ś li je d ­ n a k k to ś je s t w o ln y od ta k ie g o z o b o w ią z a n ia , to z n a jd u je się w szc z ę śliw sz y m p o ło ż e n iu (7, 35— 38).

W d ru g ie j, ś r o d k o w e j części (7,17—28) P a w e ł p o d a je z a s a d y o d n o szące się do w s z y s tk ic h a d r e s a tó w (7,17.24). T e z a s a d y i l u s t r u j e d w o m a p rz y k ła d a m i: o b rz e z a n ie m (7,18— 20) i s ta n e m n ie w o ln ic tw a (7,21.23). Z a ró w n o b e z ż e ń stw o , ja k i s ta n m a łż e ń s k i m u s z ą b y ć o c e n ia n e w o d n ie s ie n iu do p o w o ła n ia c h r z e ­ śc ija ń s k ie g o . M a ją c n a u w a d z e z a s a d ę .p o d a n ą w 7 ,1 7 .1 4 , do s ta rs z y c h m ó w i 0 b e z ż e n n o śc i, że b y p o u c z y ć o g ra n ic a c h ic h g o to w o śc i o d w y rz e c z e ń i z a c h ę ­ cić do tr w a n i a w m a łż e ń s tw ie (7,6— 8), a do m ło d sz y c h m ó w i o m a łż e ń s tw ie (7,28), żeb y z a c h ę c ić ic h do p o św ię c e n ia się P a n u w b e z ż e ń stw ie .

W e d łu g B a u m e r ta w 1 K o r 7 A p o sto ł p isz e n ie w o g ó ln o ści o m a łż e ń s tw ie 1 b e z ż e ń stw ie , lecz o w s trz e m ię ź liw o śc i, do ty c h lu d z i, k tó r z y o d c z u w a ją w e ­ w n ę tr z n ą sk ło n n o ś ć do je j p r a k ty k o w a n ia i m u s z ą p o d ją ć k o n k r e tn ą d ecy zję. T e n m o ty w z n a jd u j e się ta k ż e ja k o tło p y ta n i a o m o ż liw o ść r o z w ią z a n ia m a ł­ ż e ń s tw a (7,1 On.). W s z y s tk ie o d p o w ie d z i P a w ła k o n c e n tr u ją się w s tw ie r d z e ­ n iu : „ K a ż d y , ja k go B óg p o w o łu je ” . P rz e w o d n ią z a s a d ą , n a k tó r e j o p ie r a ją się w y w o d y P a w ła n ie je s t z a te m , ja k z a z w y c z a j się ro z u m ie , „ p o z o sta w a n ie w d o ty c h c z a s o w y m s ta n ie ” , lecz „ p o d e jm o w a n ie d e c y z ji z a le ż n ie od m ia r y ” , j a k ą k a ż d y m a s z u k a ć w o p a r c iu o ja k o ś c i d u c h o w e „ p o w o ła n ia ”, n a tu r a ln i e p re d y s p o z y c je i sz c zeg ó ln e o k o liczn o ści. N ie k tó r e s y t u a c je z n a tu r y rz e c z y d o ­ m a g a ją się „ p o z o s ta w a n ia ” w d o ty c h c z a s o w y m s ta n ie : m a łż e ń s tw o m ięd zy o c h rz c z o n y m i (n a p o d s ta w ie słó w P a n a ), m a łż e ń s tw o m ie s z a n e (n a p o d s ta w ie d e c y z ji P a w ła ), n a rz e c z e ń s tw o ja k o w z a je m n y u k ła d m ię d z y n a rz e c z o n y m i Cna p o d s ta w ie ic h w ła s n e j d ecy zji). D la w s z y s tk ic h is tn ie ją je d n a k m o ż liw o śc i do p ó jś c ia za a u te n ty c z n y m w e z w a n ie m B ożym . N a w e t d la p a r y m a łż o n k ó w , m i­ m o słó w P a n a , s e p a r a c ja n ie je s t w y k lu c z o n a , a w in n y c h w y p a d k a c h z a le ż y od o ce n y w s z y s tk ic h o k o liczn o ści.

W in t e r p r e t a c j i 1 K o r 7,21 a u to r z d e c y d o w a n ie o d rz u c a p o g lą d y eg zeg e­ tó w , k tó r z y u w a ż a ją , że P a w e ł z a le c a t u n ie w o ln ik o m p o z o s ta w a n ie w s t a ­ n ie n ie w o ln ic z y m . W y ja ś n ia on, że p r z y k ła d z o b rz e z a n ia i l u s t r u je s y tu a c ję , k tó r e j n ie p o w in n o się z m ie n ia ć . N a to m ia s t p r z y k ła d ze s t a n u n ie w o ln ic z e g o i l u s t r u je s y tu a c ję , k tó r e j z m ia n a je s t o d p o w ie d n ie js z a d la r e a liz a c ji p o w o ła n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o . W m y ś li św . P a w ła p o w o ła n ie c h rz e ś c ija ń s k ie n ie je s t czy m ś g o to w y m , lecz p ro c e s e m p r z y b ie r a ją c y m c o ra z k o n k r e tn ie js z e w y m ia r y w m ia r ę z a is tn ie n ia o d p o w ie d n ic h o k o liczn o ści. K a ż d y m a w ty m p o z o sta ć u B oga, do czego go B óg p o w o łu je . A p o sto ło w i n ie c h o d z i t u o u m o c n ie n ie

R E C E N Z J E

₁₇₃

s t a n u z e w n ę trz n e g o , le c z o u w y d a tn ie n ie d u c h o w e g o p o w o ła n ia Bożego. T a k w ię c m a łż e ń s tw o n ie s ta n o w i p rz e s z k o d y do r e a liz a c ji p o w o ła n ia B ożego a n i te ż b e z ż e ń stw o sa m o w so b ie n ie p r z e d s ta w ia w a rto ś c i z b a w c z e j (ja k o b rz e z a ­ n ie i n ie o b rz e z a n ie ). J e d n a k b e z ż e ń stw o , k tó r e z o s ta je d o b ro w o ln ie w y b r a n e , po ro z w a ż n e j o c e n ie w a r u n k ó w z e w n ę trz n y c h i w e w n ę trz n y c h , s ta n o w i s z a n s ę w r e a l iz a c j i p o w o ła n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o ( ja k d la n ie w o ln ik a s z a n s ę s ta n o w i w y zw o len ie). B a u m e r t z w ra c a u w a g ę , j e d la p ó ź n ie jsz e g o c z y te ln ik a 1 K o r 7 s y tu a c ja le ż ą c a u p o d ło ż a te g o te k s tu je s t ob ca, d la te g o is tn ie ją tr u d n o ś c i w o d c z y ty ­ w a n iu z a ró w n o g łó w n e g o w ą tk u , ja k i w ą tk ó w u b o c z n y c h . J a k o u b o c z n e t e n ­ d e n c je w 1 K o r 7 a u t o r w s k a z u je : w y ro z u m ia ło ś ć P a w ła , jeg o p e d a g o g ic z n e p o d e jś c ie do a d r e s a tó w (w ro z m o w ie ze s ta r s z y m i lic z y n a ic h re a liz m ż y c io ­ w y , w ro z m o w ie z m ło d y m i je d n o z n a c z n ie i z d e c y d o w a n ie s u g e r u je ro z w ią z a ­ nie). tr o s k a o w z a je m n e z ro z u m ie n ie .

K s ią ż k a .B a u m e r ta s ta n o w i k o p a ln ię w ia d o m o ś c i o ję z y k u śro d o w is k a P a ­ w io w eg o . W s w y c h b a d a n ia c h s e m a n ty c z n y c h te k s t u 1 K o r 7 a u to r d o ch o d zi do w n io s k u , że P a w e ł tr z y m a się r e a lió w ż y c ia co d z ie n n e g o i n a ś w ie tla je w d u c h u w ia r y c h r z e ś c ija ń s k ie j, k tó r e j is to tą je s t ś w ia d o m o ść p o w o ła n ia do ży cia w łą c z n o śc i z C h ry s tu s e m . D ru g a część ro z p r a w y , z a w ie r a ją c a c z te rn a ś c ie e k s k u r s ó w filo lo g ic z n y c h , s ta n o w i p o d s ta w ę do n o w e g o o d c z y ta n ia te k s t u P a w io w e g o . Z n a jd u j ą się t u n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : k a lo n z c e lo w n ik ie m (s. 351— 354), g u n a ik a e h e in — k ta s th a i (s. 355— 358), s u g g n ô m ê (s. 359— 363), th e ló (s. 364— 409), m e n e tö e n 'δ e k lê th ê (s. 410— 419), d e o — lu ó (s. 420— 425), th l ip s in te s a r k i e h e in (s. 426— 430). k a ir o s s u n e s ta lm e n o s (s . 431—444), h r a s th a i z b ie r n ik ie m (s. 445—452, p a - ra g ei (s. 453— 478), m e r im n a n — m e m e r is ta i (s. 479— 504), a p e risp a stb s (s. 505— 518); 'u p e r a k m o s (s. 519—523), 'o u to s — to u to (s. 524— 542). To p o b ie ż n e p r z e d s ta w ie n ie u ję c ia to k u m y ś li P a w ła w 1 K o r 7 p rz e z B a u m e r ta n ie w y c z e r p u je b y n a jm n ie j tr e ś c i r o z p r a w y i n o w y c h e le m e n tó w w i n t e r p r e ta c ji z a w iły c h w y p o w ie d z i A p o sto ła . M oże je d n a k n ie w s z y s tk ie w y ­ n ik i b a d a ń są ta k ą n o w o śc ią , j a k s u g e r u ją w y w o d y a u to r a , g d y ż n ie k o n s u lto ­ w a ł o n w ie lu w a rto ś c io w y c h o p ra c o w a ń z w ią z a n y c h z 1 K o r 7 (n p . n ie u w z g lę ­ d n ił a n a liz y s e m a n ty c z n e j 1 K o r 7,31, k tó r ą p o d a ł A . V i n c e n t C e r n u d a ,

E n g a n a n la o sc u r id a d y el m u n d o , E s tu d io s B ib lico s 27, 1968, 153— 175, 215—232,

zw ł. s. 226— 231; n ie z n a ta k ż e a r t . J . M u r p h y - O ' C o n n o r , W o r k s W ith o u t

F o ith in I C or., V I I , 14, R e v u e B ib liq u e 84, 1977, 349— 361). J e d n a k s a m a m e ­

to d a b a d a ń je s t ze w sz e c h m ia r g o d n a u w a g i. D a je o n a o b ie k ty w n ie js z e i d o ­ k ła d n ie js z e w n ik n ię c ie w to k ro z u m o w a n ia A p o sto ła , n iż to b y ło m o żliw e p rz y s to s o w a n iu d o ty c h c z a s o w y c h m e to d .

N a le ż y n a d m ie n ić , że n ie je s t to p ie r w s z a p u b lik a c ja B a u m e r ta n a p is a n a t a k ą ynetodą, b o z a s to s o w a ł ją ju ż w s w e j ro z p r a w ie d o k to r s k ie j p t. T ä g lic h

s te r b e n u n d a u fe r s te h e n (M ü n c h e n 1973), w k tó r e j w y k a z u je , że 2 K o r 4,1 2 — 5,

10 n ie z a w ie r a n a u k i o rz e c z a c h o s ta te c z n y c h w ś c is ły m z n a c z e n iu , j a k p o ­ w s z e c h n ie s ię in t e r p r e tu je , le c z „ o b ra z o w e p o u c z e n ie A p o sto ła o ty m , co d z ie ­ je się j u ż «teraz»·: c o d z ie n n e u c z e s tn ic z e n ie w ś m ie rc i C h r y s tu s a P a n a p r o w a ­ dzi s to p n io w o do u d z ia łu w J e g o n ie z n is z c z a ln y m ż y c iu , k tó r e g o n ie p o tr a f i zn iw e c z y ć n a w e t n a s z a ś m ie rć b io lo g ic z n a ” (ks. B i e d a , re c . w C oli T h e o l 45, 1975, fa sc . 4, s. 231). k s . S ta n is ła w M ę d a la C M , W a r s z a w a R osel B A U M -B O D E N B E N D E R , H o h e it in N ie d r ig k e it. J o h a n n e is c h e C h r is to lo ­

gie im P ro ze s s J e s u v o r P ila tu s (Jo h 18,28— 19,16a), W ü rz b u r g 1984, E c h te r

V e rla g , s. X I + 394 (F o r s c h u n g z u r B ib e l, t. 49).

C e le m n in ie js z e j m o n o g ra fii, p r z e d s ta w io n e j ja k o r o z p r a w a d o k to r s k a n a W y d z ia le T e o lo g ic z n y m U n iw e r s y te tu J a n a G u te n b e r g a w M o g u n c ji, je s t u k a ­ z a n ie d ro g i w y jś c ia z im p a s u w tr w a ją c y c h od l a t d y s k u s ja c h n a te m a t is to ­