• Nie Znaleziono Wyników

Die Existenzanalyse - Logotherapie V. E. Frankls und ihre pastorale Anwendung

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Die Existenzanalyse - Logotherapie V. E. Frankls und ihre pastorale Anwendung"

Copied!
20
0
0

Pełen tekst

(1)

Marian Wolicki

Die Existenzanalyse - Logotherapie V.

E. Frankls und ihre pastorale

Anwendung

Collectanea Theologica 57/Fasciculus specialis, 157-175

(2)

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57 (1987) fa sc. sp e c ia lis M A R IA N W OLICKI, PRZEMYŚL

DIE EXISTENZANALYSE — LOGOTHERAPIE V, E. FRANKLS UND IHRE PASTORALE ANW ENDUNG

Die d y n am isch e E ntw icklung d er P sychologie in u n serem J a h r ­ h u n d e rt v e ru rs a c h t d ie E n tsteh u n g im m er n e u e r p sy ch o lo g isch er R ichtungen, die auf a d ä q u a te u n d in te g ra le W eise die N a tu r des M en sch en u n d sein p sy ch isch es Leben zu in te rp re tie re n u nd zu e r ­ k läre n v ersu ch en . A us n e u e re n R ich tu n g en z e itg en ö ssisch e r P s y ­ ch o lo g ie v e rd ie n t b e so n d ere A u fm erk sam k eit d ie h u m an istisch e P sych olo g ie1 u n d die e x iste n tie lle P sy ch o lo g ie2, d ie e in e g ro sse A ffi­ n itä t m it d e r e x iste n tie lle n P h ilo so p h ie aufzeigen. D iese R ich tu n ­ gen erfa sse n tro tz des v e rs tä rk te n h u m an istisch en und d ynam isch en Blicks auf d e n M en sch en u n d sein p sy c h isc h e s Leben u n d tro tz d e r Ü b erw in d u n g v o n F e h lern u n d B esch rän k u n g en des B ehaviorism us und d e r P sy c h o a n aly se n ich t die F ü lle des p sy c h isc h e n Lebens, in s ­ b eso n d ere u n te r seinem spezifisch m en sch lich en A spekt.

Die R ichtung, d ie das g lo b ale u n d w a h re M ensch enbild und b e so n d ers d a s Bild d e s p sy c h isc h e n Lebens in alle n seinen E r­ sc h ein u n g e n am b e ste n w id ersp ieg elt, ist zw eifellos die so g en an n te E x isten zan aly se u n d L o g o th erap ie d es ö ste rre ich isc h en P sy c h ia te rs und P h ilosop h en — V ik to r Emil F ra n k l3, d e r als B egrü n der d e r D ritten W ie n e r R ichtu n g g ilt (nach S. F reu d u nd A. A dler).

1 V g l. J. F. B u g e n t a l (H rsg.), C h a l l e n g e s o i H u m a n i s t i c P s y c h o l o g y , N e w Y ork 1967; W . F r i с k, H u m a n i s t i c P s y c h o l o g y : I n t e r v i e w s w i t h M a s lo w ,

M u r p h y a n d R o g e r s , O h io 1971; A. H. M a s l o w , T o w a r d a P s y c h o l o g y o i Be ing,

P rin c eto n 1962; d e r s., R e lig io n s , V a l u e s a n d P e a k - E x p e r i e n c e s . N e w Y ork 1964; d e r s. (H rsg.), N e w K n o w l e d g e in H u m a n V a l u e s , N e w Y ork 1959; F. M a t s o n ,

H u m a n is tic T h e o r y : t h e T h ir d R e v o l u t i o n in P s y c h o l o g y , in: T. G r e e n i n g ,

E x i s t e n ti a l H u m a n i s t i c P s y c h o l o g y , C a lifo rn ia 1971; C. K. R o g e r s , O n B e c o m ­ in g a P er s o n , B o sto n 1961; d e r s., P e r s o n to Per son , T h e P r o b l e m o i B e in g H u ­ man, N e w Y ork 1967; T. S e v e r i n (H rsg.), H u m a n i s t i c V i e w p o i n t s in P s y c h o ­ lo g y , N e w Y ork 1965.

2 V g l. T. G r e e n i n g , E x i s t e n ti a l H u m a n i s t i c P s y c h o l o g y , C a lifo rn ia 1971; R. M a y (H rsg.), E x i s t e n ti a l P s y c h o l o g y , N e w Y ork 1961; d e r s., L o v e a n d

W ill, N e w Y ork 1969; d e r s., T h e E x i s t e n ti a l A p p r o a c h , in: S. A r i e t t i ,

A m e r i c a n H a n d b o o k o i P s y c h i a t r y , Bd. II, N e w Y ork 1959; J: P. S a r t r e ,

E x is ten tia l P s y c h o l o g y , C h ica g o 1953.

3 V ik to r Em il F r a n k l , g e b o r e n in W ie n (1905), Dr. m ed ., Dr. ph il., P ro­ fe sso r für N e u r o lo g ie un d P sy c h ia tr ie an der U n iv e r sitä t W ie n , z u g le ic h P ro ­ fe sso r für L o g o th era p ie an der US In ter n a tio n a l U n iv e r s ity in S an D ie g o (K ali­ fornien ) u n d an v ie le n an d eren a m e rik a n isch en U n iv e r sitä ten . Prof. V. E. Frankl ist b ek an n t in der g a n z e n W e lt a ls B egrü n der der E x iste n z a n a ly se u n d L o g o th e ­ rapie, d ie v o n e in z e ln e n A u to ren a u ch „D ritte W ie n e r R ich tu n g der P sy c h o th e

(3)

-Die E x isten zan aly se n ach F ran k l ist ein e a n th ro p o lo g isc h -p sy ­ chologische F o rsch u n g srich tu n g , d ie n ach d e r g lo balen A uffassung und E rk läru n g d e r m en sch lichen Existenz d u rc h A ufzeigen ih res o b jek tiv e n Sinnes u n d W e rte s streb t. Die L o g o therap ie stellt die p rak tisc h e A n w en d u n g d e r A n g aben d er E xisten zan aly se im p s y ­ c h o th e rap e u tisc h e n V erfah ren , b e so n d ers in d e r H eilun g so g e n an n ­ ter n o o g e n e r N e u ro sen dar, d e re n Q u elle das e x iste n tie lle V akuum ist, d a s w eg en d e s V e rlu ste s v o n L ebenssinn e n tste h t. A ls th e r a ­ p e u tisch e M ethode, d ie g rosses G ew icht auf d a s G eistige im M en­ schen sow ie auf d a s B edürfnis n a c h Sinn und W e rte n legt, k a n n sie ein e g ro sse B edeutung u n d A n w end u n g in d e r p a sto ra le n Praxis haben.

Ziel dieses A rtik e ls ist die D arstellu n g in g ro b en U m rissen d e r B esonderheit der E x isten zan aly se ·— L ogotherapie, v o n ih re r G en e­ se bis zur p ra k tisc h e n A n w en d u n g in der S eelso rge (P astoralpsycho- logie). D ieser letz te A sp ek t h a t n o ch k e in e um fan g reich e u n d volle B earbeitung gefunden, u nd d a h e r sch ein t es, dass e r e in e g e n a u e re B esprechung v erd ien t.

1. Die G enese d e r E x isten zan aly se — L ogotherap ie

Die E x isten zan aly se als philoso p hische A n th ro p o lo g ie 1 (philo­ sophische T h eo rie d e s M enschen), d ie e in e G ru n dlag e fü r a d ä q u ate P e rsö n lich k e itsth eo rie u n d p sy c h o th e ra p e u tisc h e P rax is d a rste llt, h at e in e d reifach e G enese, ist aus d re i g eistig e n S trö m u n g en h e r ­ v o rg egan gen .

A) Die e r s t e Q uelle, w o rau s die E x isten zan aly se e rw a c h se n ist, ist die P hilo so ph ieg esch ich te, d ie G eschichte d e s m ensch lichen G edank eng u tes, d e r Ü b erleg u n g en ü b e r die tie fste N a tu r des Seins. Die G esch ich te d e s m en sch lich en ph ilo so p h isch en G ed an k en g u tes hat zw ei Ström ungen: ein e m ate ria listisch e u n d e in e sp iritu alisti- sche Ström ung. D iese letz te S trö m u n g te ilt sich in zw ei p a ra lle l v e rla u fe n d e R ichtungen: a) die P hilosophie d e r aristotelisch-thom i- stischen R ichtung und b) die P hilosophie d er plato n isch -au g u stin i- schen Richtung. Beide R ichtungen, die m it ih re n A nfäng en bis in die griech isch e P hilosophie d es A ltertu m s z u rü ck reich en , h a b e n ih re A n häng er u n d V e rtre te r a u ch im z eitg en ö ssisch en philo so p h isch en G edankengut. Die F o rtse tzu n g d e r p lato n isc h -au g u stin isc h en R ich­ tung in d e r z eitg en ö ssisch en P hilosophie ist die E x isten tialp h ilo so ­ phie, die v iele A rte n u n d V a ria n te n hat. Die E x istentialphilo so phie rapie" g e n a n n t w ird. Prof. V . E. F ran kl hat ü b er 20 B ücher g e sc h r ie b e n , d ie in m eh rere S p ra ch en ü b er setzt w u rden.

4 D ie E x iste n z a n a ly se — L o g o th e ra p ie k a n n in d r e ie rle ie r G esta lt a uftreten , n ä m lich als: 1) p h ilo s o p h is c h e A n th r o p o lo g ie , 2) P e r sö n lic h k e itsth e o r ie , 3) e in e Form d er P sy c h o th e r a p ie. W e n n w ir ü b er E x iste n z a n a ly se sp rech en , da m e in en w ir am ö fte s te n ih re e rs te o d e r d ritte Form.

(4)

(Existentialism us) n a c h A u ffassung v o n J. P. S a rtre o der A. Cam us ist vom G ed an k en ü b e r die S in n losig k eit und A b su rd ität des m en sch ­ lich en Lebens sow ie ü b e r die v ö llig e V erein sam u n g des M en ­ schen d u rch d ru n g en , w ä h re n d a n d e re R ichtungen, w ie die von M. H eid egg er, K. Ja sp e rs, G. M arcel, E. H u sserl, M. S cheler, d en Sinn des m en sch lichen Lebens suchen, H offnung u n d O ptim ism us w ecken. Die le tz tg e n a n n te n R ich tu n g en des E xisten tialism u s stellen e b e n die p h ilo so ph isch e Q u elle d e r E xisten zan aly se dar. B esonders die Ü b e rle g u n g e n v on M. H eidegger, K, J a sp e rs u n d v o r allem M. Scheler h a b en d en G rü n d er d e r L o g o th erap ie b e e in flu sst5. D ieser A spekt b e d a rf jed o ch n o ch ein e w e ite re B earbeitung.

B) Die z w e i t e Q uelle, aus d e r d ie E x isten zan aly se e n tsp ran g , ist die G eschich te d er M edizin, in sb e so n d e re des m o d ern en m edizi­ n isch en G ed an k en gu tes. W e n n die P hilosophie, b e so n d ers die Exi­ sten tialp h ilo so p h ie, die G eistig keit u n d S u b je k tiv itä t d er m en sch li­ chen P erso n u n te rstre ic h t, so w eist die M edizin auf die p s y c h o p h y ­ sischen B ed in gth eiten d e s M en sch en hin.

Die M edizin k an n sich jed o ch auf v e rsc h ie d e n e A rt m it dem M enschen befassen. Sie k a n n an d e n M en sch en n u r v o n d e r b io lo ­ gischen Seite h e ra n g e h e n , o hne sein e p sy c h isc h e und g eistig e Seite zu b e rü c k sich tig e n , sie k a n n ab e r auch ih re A ufgabe b re ite r v e rs te ­ hen, indem sie d e n g a n zen M ensch en sieh t u nd nich t n u r seinen K örper, so n d e rn auch seine P sy ch e und d e n G eist heilt. Eine solche g anzh eitlich e B e trach tu n g d es M ensch en k a n n sow ohl d ie allg em ein e M edizin w ie a u ch die v e rsc h ie d e n e n m edizinischen F ach rich tu n g en , z.B. die P sy c h ia trie k e n n z eic h n en 8.

Die E xisten zan aly se k n ü p ft an d ieje n ig e n R ich tun gen in d e r m o dern en M edizin an, d ie d e n leid e n d en M enschen in te g ral, holi- stisch b eh an deln . O h n e die b io log isch en u n d p sy c h isc h e n G ru n d la ­ gen des M enschseins aus d e n A u g en zu v e rlie re n (das p sy c h o so ­ m atisch e Gebiet), b e re ic h e rt sie d a s th e ra p e u tisc h e V o rg e h e n um e in e neue, und zw ar „n oologische" (noetische) Dim ension, ste llt also das b e so n d ere Z u sam m engehen v o n ,,B iologie”, „P sy ch o lo g ie” und „N o o lo g ie” dar.

Die E x isten zan aly se u nd L o g o th erap ie k an n als e in G ebiet d er M edizin, in sb e so n d e re d er P sy c h o th e ra p ie gelten, d ie b e so n d e rs die „ n o e tisc h e ” D im ension im M en schen b etont.

C) Die d r i t t e Q uelle, w o rau s d ie E xisten zan aly se F ran k ls stam m t, ist d ie G esch ichte d e r P sych o lo g ie u n d P sy ch o th erap ie. Die

5 V g l. V. E. F r a n k l , D ie S i n n ir a g e in d e r P s y c h o th e r a p ie , M ü n ch en -Z ü rich 1985, S. 152: „Um d ie se Zeit w u rd e ich e n d g ü ltig aus dem e ig e n e n P s y c h o lo g is ­ m us w a c h g e r ü tte lt. D o ch v o lle n d s w u rd e m ir der Star v o n M a x S c h e ler g e s to ­ ch en , d e s s e n «F orm alism u s in der Ethik» ich w ie e in e B ibel m it m ir h erum tru g.'’

6 D ies g ilt v o r a llem für s o g e n a n n te a n th r o p o lo g is c h e R ich tu n g en in der M ed izin , P sy c h ia trie u n d P sy c h o th e r a p ie.

(5)

T re n n u n g d e r P sy ch o lo gie v o n d er P hilosophie u n d die V e rs e lb s tä n ­ d igung der P sy cho lo gie g eg en Ende des 19. J a h rh u n d e rts, fü h rte n nich t n u r zur sch n ellen E ntw icklung d e r th e o re tisc h e n K onzeptio­ nen, so n d e rn auch zu ih re r b re ite re n A n w en d u n g in d e r P rax is (die a n g e w a n d te Psychologie), u n te r an d eren , um dem leid e n d en und k ra n k e n M en sch en zu helfen. Auf d iese W eise fü h rte die E ntw ick­ lu n g d e r P sy ch olo g ie zusam m en m it d e r E ntw icklung d e r M edizin, b e so n d ers d e r P sy ch iatrie, zur E n tsteh un g v e rsc h ie d e n e r p sy c h o ­ th e ra p e u tisc h e r R ichtungen. Die U n tersch ied lich k eit d e r V e rfa h re n und M eth o den d er v e rsc h ie d e n e n S chulen d er P sy c h o th e ra p ie e n t ­ stan d aus d e r A nnahm e d e r v ielfältig en K onzeptio nen und M e n ­ sch enbilder, aus d e r O rie n tie ru n g n ach a n d e rsa rtig e n „a n th ro p o lo ­ gischen In ten tio n en ".

Die w ich tig sten p s y c h o th e ra p e u tisc h e n S chu len h a b en sich auf d er Basis d er T iefen p sy ch o lo g ie en tw ickelt: d e r P sy c h o a n aly se S. Freuds, d er In d iv id u alp sy ch o lo g ie A. A d lers und d e r a n a ly tisc h e n P sychologie C. G. Jun gs. Das sind d ie so g e n an n te n k lassisc h e n S chulen d e r P sy ch o th erap ie.

V. E. F ra n k l h ä lt sein e L o g oth erapie für d ie E rgänzung und F o rten tw ick lu n g d iese r k lassisch en p s y c h o th e ra p e u tisc h e n Schulen. Diese E rgänzung b e ru h t auf d e r E rw eiteru n g des biologistisch-psy- cho log istischen M enschenbildes, w ie e s in d e n b ish e rig e n P sy c h o ­ th e ra p ie n a n g e w a n d t w urde, um die g eistig e D im ension u nd die d ie se r D im ension e n tsp re c h e n d e n th e ra p e u tisc h e n M ethoden.

Diese d re i G ed an k en g än g e: p hilo so p hisch er, m edizinisch er und p sy c h o lo g isch -p sy c h o th e ra p e u tisc h e r h a b e n also zur E n tstehu ng d iese r n e u e n a n th ro p o lo g isc h -p sy c h o th e ra p eu tisc h e n R ichtung b e i­ getrag en , d ie die E x isten zan aly se u nd L o g o therap ie V. E. F ra n k ls ist7. A n d ieser S telle soll n u n d as V e rh ä ltn is zw ischen d ieser n e u e n R ichtung u n d d en k lassisc h e n und m o d ern en S chu len d e r P sy c h o ­ th e ra p ie skizziert w erden.

2. B as V e rh ä ltn is d e r E x isten zan aly se — L ogoth erapie zu k lassisc h e n u n d m o d ern en S chulen d e r P sy c h o th e ra p ie A) D a s V e r h ä l t n i s d e r E x i s t e n z a n a l y s e z u k l a s s i s c h e n S c h u l e n d e r P s y c h o t h e r a p i e

Zu den k la ssisc h e n p sy c h o th e rap e u tisc h e n R ich tungen zählen w ir — w ie schon e rw ä h n t w u rd e — die P sy c h o a n aly se F reud s, die Indiv id u alp sy ch o lo g ie A d lers u n d d ie a n a ly tisc h e P sychologie Jungs.

7 V g l. M. К о r g e r u n d P. P o l a k , D er g e i s t e s g e s c h i c h t l i c h e O r t d e r

E x i s t e n z a n a l y s e , in: H a n d b u c h d e r N e u r o s e n l e h r e u n d P s y c h o t h e r a p i e , hrsg. v o n

V. E. F r a n k l , V. E. v. G e b s a 11 e 1 u n d J. H. S c h u l t z , Bd. III, M ü n ch en - -B erlin 1959— 1961, S. 632— 662.

(6)

Die P sy c h o a n a ly se F reu d s b e to n te im M en sch en die v e rd rä n g ­ ten, u n b e w u sste n T rieb k räfte, u n d die T h e rap ie sollte zur B efreiung und Ä u sse ru n g d ieser K räfte führen. S. F re u d h a t ein m al zu Bins- w anger gesagt, d ie M en sch h eit w ü sste im m er, d a ss sie G eist habe, aber n u n so llte m an ih r auch zeigen, d a ss sie T rieb e h a b e 8. G em äss d ieser A b sich t a k z e n tu ie rt F reu d seh r s ta rk die Rolle d e r T rieb e im p sy c h isc h e n Leben im allg em ein en u n d in der E n tsteh u n g d e r n e u ro tisc h e n u n d p sy c h o tisch e n S tö ru n g e n im b eso n deren. Das v e r ­ lieh sein er P sy c h o th e ra p ie ein en n a tu ra listisch -b io lo g istisch e n C h a­ ra k te r u n d fü h rte zum v ö llig en Ü b e rseh e n des g eistig en A sp ek ts d e r m enschlichen Existenz. Eine R eak tion auf die Ü b e rb e to n u n g d e r T rieb h aftig k eit d u rch die P sy c h o a n aly se ist eb en d ie E x isten zan a­ lyse, die d ie G eistig k eit d er m en sch lich en Existenz h e rv o rh e b t. ,,Im G egen satz zur P sy c h o a n aly se als e in e r A n a ly se auf T rieb h aftig k eit hin stellt d ie E x isten zan aly se ein e A n aly se auf S in n h aftig k eit hin dar. Ist e s doch d ie S in n h aftig k eit des D aseins, die für d ie E xistenz­ an aly se zu r D eb atte s te h t''9.

Die In d iv id u a lp sy c h o lo g ie A d lers b e d e u te t zw eifellos ein en F o rtsc h ritt im V e rg le ich zur F re u d sc h e n K onzeption. Im G egensatz zum b io lo g istisch -in stin k tiv en Bild d es M enschen d e r P sy c h o a n a ly ­ se b e h a n d elt sie d en M en sch en au ch in sein en R elatio n en zur G e­ sellschaft. D er M angel d e r In d iv id u alp sy ch o lo g ie jed o c h w ar, d ass sie die tra n sz e n d e n te N a tu r des R elatio n ssy stem s M ensch -G esell­ schaft ü b ersah , also das F aktum , dass d e r M ensch n ich t zu r G esell­ schaft g ezw u n g en ist, so n d e rn ihr g e g e n ü b er frei ist, obw ohl e r auch in v iele n v o n ih r ab hän g ig ist. Die E x isten zan aly se F ra n k ls erg ä n z t eben d iesen M angel und zeigt d ie F re ih e it des M enschen, die zw ei A spek te h at: „die F re ih e it v o n " u n d „die F re ih e it zu". „F reih eit ist eben w e se n tlich F re ih e it g e g e n ü b er etw as: F re ih e it v on e tw a s und F reih eit zu e tw a s " 10. A u sserd em u n te rs tre ic h t die E x isten zan aly se die O ffenheit der m en sch lichen P e rso n nich t n u r g e g e n ü b er a n d e ­ ren P ersonen, g e g e n ü b er d er G esellschaft, so n d e rn v o r allem g e ­ gen ü b er dem A bsoluten, das F ra n k l au ch „Ü bersinn" nennt.

Den d iale k tisch e n G egen satz zu so ziologischen T en d en zen d e r In d iv id u alp sy ch o lo g ie b ild e t d ie a n a ly tisc h e P sy cholo gie Jun gs. Sie sieh t den M en sch en „individuell", d.h. als Iso lierten v on d e r G e­ sellschaft, e rlie g t a b e r d en b io lo g istisch en und sozio lo g istischen T endenzen, indem sie alle p sy c h isc h e n A k te d e s M enschen, auch die in te n tio n a le n u n d freien A k te auf F u n k tio n en d e r A rc h e ty p e

8 V. E. F r a n k l , T h e D o c t o r a n d t h e Soul. F ro m P s y c h o t h e r a p y to Log o-

t h e r a p y , N e w Y ork 1973, S. XV III: „It is tru e th at F reud o n c e d e c la r ed in c o n ­

v ersa tio n : « H u m an ity has a lw a y s k n o w n that it p o s s e s s e s a sp irit; it w a s m y ta sk to sh o w th a t it h a s in stin c ts as w ell»" .

9 V. E. F r a n k l , A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o t h e r a p i e , Bern- -S tu ttg a rt-W ien 1.975, S. 278.

10 E b e n d a , S. 208.

(7)

zu rü ck fü h rt, w e lc h en sie m y stische E igenex istenz u nd K raft zu ­ schreibt.

Der g ru n d sä tz lich e F e h ler der K onzeption J u n g s b e ru h t darauf, dass sie restlo s das O b je k tiv e s u b je k tiv ie rte u n d das, w as dem g e ­ sellsch aftlich en Pol des D aseins zugehört, v öllig dem Pol des „Ichs" zuschrieb. A n d e re rse its w a r e s d as g ro sse V e rd ie n st C. G. Jung s, dass e r auf die W e lt d e r S ym bole u n d ih re B edeutung aufm erksam gem acht hat.

Die E xisten zan aly se b e to n t d ie Rolle d e r S u b je k tiv itä t d e r m enschlich en P e rso n u n d v e rb in d e t g leichzeitig die E xistenz des M en schen m it d e r o b je k tiv e n W e lt v o n „Logos” und „Ethos", vom Sinn· und W e rt u nd v e rm e id e t dam it die v o n d e r P sy cholo gie Ju n g s gem ach ten F ehler. Es sei jed o ch festg estellt, d a ss F ra n k l seh r v iel von J u n g ü b ern o m m en hat, u.a. die K onzeption d e r u n b ew u ssten G eistig k eit und R eligiosität, d e r e r alle rd in g s e ig e n e In te rp re ta tio n g eg e b en hat. M än k a n n allgem ein sagen, d as v o n d e n drei k la s s i­ schen R ichtu n gen der P sy ch o th erap ie, die a n a ly tisc h e P sy ch o lo g ie Ju n g s d e r E xisten zan aly se V. E. F ra n k ls am n ä c h ste n ist.

F ra n k l sch reib t ü b e r d a s V e rh ä ltn is d e r L ogo therapie zu den k lassisch en p sy c h o th e ra p e u tisc h e n S chulen u nd b e h a u p te t, d ass w ir die Pflicht haben, d iese S ch u len zu b erü ck sich tig en , u n d das w ir z u ­ gleich d as R echt haben, un s v o n d iese n S ch ulen zu e n tfe rn e n . Die E x isten zan aly se nim m t d ie se n S chulen g e g e n ü b er e in e in te g rie re n ­ de P ositio n ein. Ih r w e se n tlich e s „N ov u m ” b e ste h t d arin , d ass sie ein e A n th ro p o lo g ie b ew u sst b etreib t, w ie sie d ie d y n am isch e P s y ­ c h o th e rap ie zu v or u n b e w u sst b e trie b e n hat. In d er L ogo therapie w ird die S e in sstru k tu r des P a tie n te n e n td e c k t, d.h. das, w as d iese r M ensch ist, sow ohl k o n k ret, in se in e r B eziehung zur W e lt u nd zu d en W e rten , w ie au ch in sein er g eistig e n Tiefe, im „G eistig-U n­ b ew ussten".

B) D i e E x i s t e n z a n a l y s e u n d d i e m o d e r n e n R i c h t u n g e n d e r

P s y c h o t h e r a p i e

U n ter d e n m o d ern en R ich tu ng en der P sy c h o th e ra p ie v e rs te h e n w ir je n e th e ra p e u tisc h e n Schulen, die auf dem Boden v o r allem d e r h u m an istisch en u n d ex iste n tiellen P sych olo gie sich en tw ic k e lt h a ­ ben. Die b e d e u te n d ste R ichtung d e r so g e n an n te n „an th ro p o lo g isch en P s y c h o th e ra p ie ”, d ie zugleich d er E x isten zan aly se am n ä c h ste n steht, ist die „D asein san aly se" od er d ie A n a ly se d e r Existenz, e in e R ichtung, die v on L. B in sw an g er11 b e g rü n d e t w urde, und d ie

ähn-11 V g l. L. B i n s w a n g e r , A u s g e w ä h l t e V o r t r ä g e u n d A u f s ä t z e , Bd. I,

B ern 1947; Bd. II., B ern 1955; d e r s., D e r M e n s c h in d e r P s y c h ia t r i e , P fu llin g e n 1957; d e r s., G r u n d fo r m e n u n d E r k e n n t n i s s e m e n s c h l ic h e n D a s ein s , Z ürich 1962.

(8)

lich w ie die E x isten zan aly se an d ie se lb e p h ilo so p h isch en Q u ellen knüpft.

Die „D asein san aly se" L. B in sw an g ers e b en so w ie die E xistenz­ an a ly se u nd L o g o therap ie F ra n k ls sind aus an alo g e n B edürfnissen e n tsta n d en . D iese R ich tu ngen w o llte n d e r P sy c h o th e ra p ie e in e A n ­ th ro p o lo g ie zur V erfü g u n g stellen, d ie d ie S u b je k tiv itä t und F re ih e it d e r m en sch lich en P erso n zeig en w ürde. D em nach v e rsu c h te m an, d ie S tru k tu r des m enschlich en Seins zu e n td e c k e n und die p sy c h i­ sche K ra n k h e it — die P sy ch o se als, zw ar v o n d e r N orm a b w e ich e n ­ den, jed o c h m en sch lich en Seinsm odus zu b eg reifen. In d e r „D aseins- a n a ly s e ” g eh t e s um d ie E n td eck u n g des k o n k rete n , g eistig e n „Seins in der W e lt" m it H ilfe d e r p h än o m en o lo g isch en M ethode, b ezie­ h u n g sw eise um die E n tdeck u ng d e r su b je k tiv e n W e lt d e s M enschen. Zum u n m itte lb ar und k o n k re t b eg riffen en D asein d e s M enschen-Pa- tie n te n b em ü h t sich die „D asein san aly se" ein e o b je k tiv e D istanz zu w ahren.

Im G eg en satz zur „D asein san aly se" w a h rt die E xisten zan aly se nich t solche D istanz u n d ric h te t d ie A u fm erk sam k eit n ich t so sta rk und n ic h t au ssch liesslich auf k o n k re te E rsch ein u n g en des m en sch li­ chen Seins, so n d ern auf die v e rb o rg e n e n M ö g lich k eiten d e s M en­ schen, auf das, w as in sein em D asein n o c h zu re a lis ie re n ist.

„ D a se in sa n a ly se ” le n k t d ie A u fm erk sam k eit auf die E inheit des „Seins in d e r W e lt" d e s M enschen, die E x isten zan aly se dag eg en b e rü c k sic h tig t in d ie se r E inheit auch die M an n ig faltig k eit un d u n ­ te rte ilt d iese E inheit des Seins in die Existenz und F ak tizität, in P e r­ son u nd O rganism us, in geistig e u n d p sy ch o p h y sisch e Sphäre.

T ro tz d ieser e v id e n te n U n te rsc h ie d e sin d d iese R ich tu n g en in sich nich t g eg en sätzlich , sie erfü llen n u r v e rsc h ie d e n e A ufg aben in d e r A n th ro p o lo g ie u n d e rg ä n z e n sich g egenseitig. Die „D aseinsa n a ­ ly s e ” fin d et in d e r E x isten zan aly se e in e E rgänzung d arin , d a ss die „D asein san aly se" sich v o rw ieg e n d m it d e r H eilun g v o n P sy ch o sen und die E x isten zan aly se m it d er H eilu n g v o n N e u ro sen b eschäftigt. G em einsam e E igenschaft d ie se r b eid e n R ich tu n g en ist das S tre b e n n ach Ü b erw in d u n g des P sychologism us in d e r P sy c h o th e ra p ie 12.

Die E x isten zan aly se sch ein t a u c h seh r n ä h d e r h u m an istisch en P sychologie u n d auf ih r au fb a u e n d e n P sy c h o th e ra p ie zu sein. Die h um an istisch e P sy ch olog ie ist als ein e R eak tio n auf B ehaviorism us und bio lo g isch en D eterm inism us e n tsta n d e n . Sie e rh o b sich g eg en die V e rsac h lic h u n g des M en sch en u n d d aru m a k z e n tu ie rte sie d ie S u b je k tiv itä t d es M en sch en (die K onzeption des „Selfs”), die S p o n ­ ta n e itä t und d ie T endenz zur S elb strealisatio n . Der G eg en stan d ih re s 12 U b er d e n V e r g le ic h der „ D a s e in s a n a ly se '' u n d „ E x iste n z a n a ly se " v g l. P. P o l a k . E x i s t e n z u n d L ie be. Ein k r i t i s c h e r B e itr a g z u r o n t o l o g i s c h e n G r u n d ­

l e g u n g d e r m e d i z i n i s c h e n A n t h r o p o l o g i e d u r c h d i e „ D a s e i n s a n a l y s e " B i n s w a n g e r s u n d d i e „ E x i s t e n z a n a l y se" F ran kls, Jahrbu ch für P s y c h o lo g ie u n d P sy c h o th e r a p ie

(9)

In te resse s sind n ich t d ie p ath o lo g isc h e n Einzelw esen, so n d e rn d er g esu nd e u nd n o rm al fu n k tio n ie ren d e M ensch. T rotz d ie se r e v id e n ­ ten P o sitiva d e r h u m an istisch e n P sy ch olo g ie sind e in g ew isser N a ­ tu ralism u s u n d M echanizism us, d e r M ang el an tele o lo g isch e r D eu­ tu n g m en sch lich er E ntw icklung, das A b h än g igm achen d e r S elb st­ v e rw irk lic h u n g v o n d em g ü n stig e n M ilieu u nd d e n sozialen B edin­ gu ngen ih re n e g a tiv e n Seiten. A us d iesen G rü n d en k ritis ie rt F ra n k l ziem lich scharf d iese R ich tu ng d e r P sy ch o lo gie u n d P sy c h o th e ra ­ p ie13, u n d d ie V o ra u sse tz u n g en se in e r L o g o th erap ie sind v iel n ä h e r der e x iste n tie lle n P sychologie.

B esonders n a h e Z u sam m en h än g e b e ste h e n zw ischen d e r Exi­ ste n z a n a ly se u n d d e r e x iste n tie lle n P sy ch o log ie R. M a y s14. Die e x iste n tie lle P sy cho lo g ie le n k t die A u fm erksam k eit auf d a s M om ent des E xistieren s u n d W e rd e n s des M enschen. In d ie se r P sy cho log ie spielt d a s Ich b e w u sstsein e in e ziem lich g ro sse Rolle; das B ew usst­ sein e in e s dy n am isch en , schöpferisch en , W a n d lu n g e n u n d U m w and­ lungen, tro tz Schm erz u n d A ngst v o llb rin g e n d e n Ichs.

W ir e rfa h re n u n se r Ich als S u b jek t u n d als O bjek t, ist also die S e lb stb ew u ssth eit an die R elation ,,F igur — H in te rg ru n d " gebunden. Die m en sch lich e E xistenz ist e in e A ntinom ie, eine P o la risatio n d e r zw ei Pole des E rfah rens d es ,,Ichs". Das e ig e n tlic h e F u n k tio n ie re n des M en sch en ist n a c h R. M ay d a n n gegeben, w e n n d e r M ensch zum E rfah ren seines S elb st als S u b jek t u n d O b je k t fähig ist. Die E x isten zan aly se b e sch re ib t a u ch den M en sch en in se in e r R elatio n zur W elt, zum M ilieu. Die G eistig k eit des M enschen, ü b e r d ie F ran kl so v iel schreibt, h at au ch e in e n p o larisie rte n , in te n tio n a le n C h a ra k te r. D er M en sch — h a c h F ra n k l ■— tra n sz en d ie rt, ü b e rste ig t sich selbst in d e r R ich tu n g v o n „Logos" — d e r W e lt d e r W e rte, die d e n Sinn se in e r E xistenz d arstellt.

W e n n w ir in dem S y stem „Figur — H in terg ru n d " als Figur „Logos" — die W e lt d e r W e rte annehm en, d a n n b ild en „Ich" und „A u ssen w elt" den H in terg ru n d . Ein solches S ystem m it „Logos" im Z entrum ist d ie A u sg an g sb asis d e r L ogotherapie. Das u m g ek e h rte System , in dem „Ich" F igur u n d „Logos” H in te rg ru n d ist, ste llt die G ru n d lag e der E x isten zan aly se dar.

M it R ücksicht auf d e n b e sc h rä n k te n R ahm en d ieses A rtik els w ird h ier auf d a s A n a ly sie re n d er B eziehung d e r E xisten zan aly se zu a n d e re n R ichtu n g en d e r P sy ch o log ie u n d d e r m o d ern en P sy c h o ­ th era p ie , z.B. zur k u ltu re lle n P sy c h o a n a ly se (K. H o rney , E. From m , H. S. Sullivan), d e r P aw lo w sch en P sy ch o th erap ie, d e r b e h a v io re lle n 13 V g l. V. E. F r a n k l , K r i t i k d e r r e i n e n B e g e g n u n g . W i e h u m a n i s t is c h i s t

d i e h u m a n i s t is c h e P s y c h o lo g i e ? , in: D e r W i l l e z u m Sin n, B ern -S tu ttg a r t-W ien J

1972, S. 215— 233.

14 R. M a y , P s y c h o l o g y a n d t h e H u m a n D ile m m a , N e w Y ork 1967; d e r s. (H rsg.), E x i s t e n ti a l P s y c h o l o g y , N e w Y ork 1961.

(10)

P sy c h o th e ra p ie v erz ich te t, d a d iese R ich tu ngen w e ite r w eg v on d e r L o g o th erap ie liegen.

3. Die G ru n d v o ra u sse tz u n g e n d e r E x isten zan aly se A) D a s M e n s c h e n b i l d in d e r E x i s t e n z a n a l y s e

In d e r E x isten zan aly se als der p h ilo so p h isch en A n th rop ologie g e h t e s v o r allem um die G ew inn u ng d es v o lle n M enschenb ildes, das d a s e ig e n tlic h e F u n d am en t fü r alle B edürfnisse d e r p sy c h o th e ­ ra p e u tisc h e n P rax is d a rste lle n w ird. Im Bild des M en schen w ill F ran kl die d e te rm in istisc h e n A u ffassu n g en d e s Biologism us, P sy c h o ­ logism us o d er Soziologism us v erm eiden .

D iese ,,-ism en" u n te rw irft F ra n k l e in e r sch arfen K ritik, e r sc h re ib t ih n en d ie Schuld an d e r D eform ation des M enschen b ild es und a lle r d a ra u s h e rv o rg e h e n d e n fa ta le n K onsequenzen in d e r th e ­ ra p e u tisc h e n P ra x is zu15.

F ra n k l g e h t v o n d e n d re i D im ensionen im M enschen aus: 1) d er b io lo gisch-p h ysiolo g isch en D im ension, 2) d er p sy ch o lo g isch -so zio lo ­ gischen D im ension u nd 3) d e r g eistig en oder n o e tisc h en D im ension. M it d er b io lo g isch -p h y sio lo g isch en D im ension v e rb in d e n sich die v e g e ta tiv e n Prozesse, die d e r W e lt d er Pflanzen, d e r T ie re und d e r M en schen gem einsam sind. M it d e r p sy ch o logisch -sozio log ischen D im ension v e rb in d e t sich d ie W e lt so lch er p sy c h isc h e n Erlebnisse, wie Eindrücke, W a h rn eh m u n g en , In stin k te, R eflexbew egu ngen usw . Die n o e tisc h e o d er geistig e D im ension ist n u r dem M en sch en eigen. Sie ist ein e Q u e lle p sy c h isc h e r A kte, w ie z.B. d es D enkens, b e ­ w u ssten W ollens, d e r freien E n tsch eid u n g en u nd d e r E instellungen. D iese d re i D im ensionen sind h ie ra rc h isc h stru k tu rie rt, d.h. d a ss die h ö h e re D im ension das E x istieren d e r n ie d rig e re n D im ension v o r­ aussetzt. ,,Der Bios setzt ein e P hysis v o rau s, die P sy ch e e in Som a u nd das G eistig e e in S e e lisc h e s"18. „Die S ein ssch ich ten se lb st sind se lb stv e rstä n d lic h w e se n sv e rsc h ie d e n u nd h a b en d a h e r g ru n d sä tz ­ lich g e tre n n t zu w erd en ; w o hl a b er sind sie im W e se n M ensch u n ­ tre n n b a r m itein a n d e r v e rk n ü p ft u n d la sse n sich in n erh a lb d e s M e n ­ schen, n u r h e u ristisc h u n d k ü n s tlic h v o n e in a n d e r lö se n " 17. T rotz der d reid im e n sio n a len (dreischichtigen) S tru k tu r d es M en sc h e n u n te r ­ stre ic h t F ra n k l sehr s ta rk d ie E inheit u n d In te g ritä t d es m en sch li­ chen Seins. „Stellt d e r M ensch d och ein e leib lich -seelisch -g eistig e E inheit u nd G an zh eit dar, w obei e s fre ilich w ied eru m d a s G eistige im M enschen, d ie g eistig e P e rso n ist, d ie all d iese E in h eitlich k eit

15 V . E. F r a n k l , A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o t h e r a p i e ,

S. 243— 293; d e r s., H om o p a t ie n s , W ie n 1950, S. 1— 44.

16 V. E. F r a n k l , A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o t h e r a p i e , S. 204.

(11)

u nd G a n zh eitlich k eit ü b e rh a u p t e rs t stiftet, g rü n d et u n d g e w ä h r­ le is te t" 18.

Die g ru n d sä tz lich e K o rre k tu r also, d ie F ra n k l am M en sch en b ild d e r b ish e rig e n Psychologie, in sb e so n d e re der P s y c h o a n a ly se v o r­ nim m t, ist d ie B erü ck sich tig u n g d e r geistigen, n o e tisc h en Dim ension, d e n n ,,der M en sch ist m eh r als p sy c h o p h y sisc h er O rganism us; e r ist geistige P e rso n " 19. Eben d iese g eistig e D im ension ist d e r G eg en ­ sta n d d e r v o n F ra n k l d u rc h g e fü h rte n A nalyse.

M it d e r g e istig e n D im ension v e rb in d e n sich d rei spezifisch m enschliche P h äno m en e: d ie F reih eit, d ie V e ra n tw o rtlic h k e it u nd d e r W ille zum Sinn u n d zu d e n W e rten . Der M ensch als g eistig e P erson ist „frei u n d v e ra n tw o rtlic h ·— frei «vom» P sy chop hysicu m u nd frei «zur» W e rtv e rw irk lic h u n g u n d S in n erfü llu n g sein es D a­ seins. Er ist e in um solche W e rtv e rw irk lic h u n g u n d S in n erfü llu n g rin g e n d e s W e se n ”20.

Zum W e se n d er m en sch lich en Existenz g e h ö rt a u c h das M om ent d e r O ffenheit u n d d e r S elb sttran szen d en z, d a s m it d e r G eistig k eit un d F re ih e it e n g v e rb u n d e n ist. „M ensch sein h e isst a u ch schon ü b e r sich selb st h in au s sein. ,Das W e se n d e r m en sch lich en E xistenz lieg t in d e re n S elb sttran szen d en z, m öchte ich sagen. M ensch sein h e isst im m er sc h o n a u sg e ric h te t u n d h in g eo rd n e t sein au f e tw a s od er auf jem an d en , h in g eg e b e n sein an e in W erk , d e m sich d e r M ensch w idm et, a n e in e n M enschen, d e n e r liebt, o d er an Gott, dem e r d ie n t" 21. Die S elb sttran szen d en z in d e r m en sch lich en Exi­ stenz offen b art sich in d e r g ru n d sä tz lich e n A u sric h tu n g des M en ­ schen auf Sinn u nd W erte. In d e r R ealisieru n g des S inn es u nd d e r W e rte fin d et d e r M en sch d ie tie fste Q u elle d e r B efriedigung w ie d e r22.

B) D e r W i l l e z u m S i n n

Die ä u sse rst b a h n b re c h e n d e F ra n k ls F e stste llu n g ist d ie Be­ hauptun g, d a ss das g ru n d sä tz lich e S tre b e n des M en sch en n ich t d e r W ille zur ,Lust ist, w ie d a s S. F reu d e rk lä rte , oder d e r W ille zur M acht, w ie d a s A. A d ler leh rte, so n d e rn d e r W ille zum Sinn23. Der W ille zum Sinn ist d e r v o lle A u sd ru ck d e r G eistigkeit d es M en ­ schen. „Das rü h rt d ah er, d ass es g ar n ich t w a h r ist, d ass dem M en ­ schen d a ra n liegt, leib lich zu v e g e tie re n ; w o ru m es ihm led ig lich zu

18 E b e n d a , S. 343, A n m . 2. 19 E b e n d a , S. 235. 20 E b e n d a , S. 235. 21 V . E. F r a n k l , D e r M e n s c h v o r d e r F rage n a c h d e m Sin n, M ü n ch en - -Z ü rich 1985, S. 26. 92 E b e n d a , S. 100— 102. 23 V . E. F r a n k l , D e r W i l l e z u m Sinn. A u s g e w ä h l t e V o r t r ä g e ü b e r L o g o ­ t h e r a p i e . M it e in em B eitra g v o n E. L. L u k a s , B ern8 1982; d e r s., T h e W i l l to M e a n in g . F o u n d a t io n s a n d A p p l i c a t i o n s o i L o g o t h e r a p y , N e w Y ork 1976.

(12)

tu n ist, d a s ist letztlich: g eistig zu e x istie ren . Er w ill n ich t d a sein, da s e in um jed e n Preis; so n d e rn das, w as e r w irk lich will, ist sin n ­ voll sein. N ich t d ie D auer d e r E xistenz ist m assg eb en d u n d a u s ­ schlaggebend, so n d e rn die (S innfülle d er E x isten z"24.

Der W ille zum Sinn ist im M en sch en so stark, d a ss sein e W a h r­ n ehm ung zur v o lle n S e lb stre a lisa tio n d e r m en sch lich en P erso n b e iträg t u n d d a ss w ied eru m d e r M an gel an R ealisatio n vom Sinn eine e x iste n tie lle F ru s tra tio n h e rv o rru ft und in d er F o lge zur nooge- n en N e u ro se fü h re n kan n . V. E. F ra n k l b eh au p tet, d a ss d e r Le­ b en ssin n vo m M en sch en in je d e r k o n k re te n L eb en ssitu atio n g efu n ­ d en w e rd e n k a n n und soll. Die H ilfe beim F inden d e s L ebenssinns ist d a s G ew issen, d as F ra n k l als ,,S in n o rg a n '' bezeichn et. „M it einem W o rt, d a s G ew issen ist e in S inn-O rgan. Es liesse sich d efi­ n iere n als die F äh igk eit, den e in m alig en und e in z ig artig e n Sinn, d e r in jed e r S itu a tio n v e rb o rg e n ist, a u fz u sp ü ren ''25.

Der B egrü n d er d e r L o g o th erap ie u n te rs tre ic h t m it N ach d ru ck , dass der M en sch n u r d e n L ebenssinn su ch en und fin d en k ann , d e n Sinn in d e r je w e lig en S ituation, e r k a n n d e n Sinn n ic h t selbst schaffen. N ich t so sehr d e r M en sch ste llt sich d ie F ra g e n a c h dem S inn d e s Lebens so n d e rn d a s Leben selbst, d ie jew e ilig e k o n k re te L eb en ssitu atio n stellt dem M en sch en d ie s e F rag e, auf d ie e r m it V e ra n tw o rtu n g für sein e Existenz zu e rw id e rn hat.

„L ebenssinn" d er L o g o th erap ie n a c h ist jed o c h nich t id en tisc h m it Erfolg u n d W o hlstan d . F ra n k l m eint, d a ss sich „Erfolg" und „Sinn" n ich t d eck en , sie sind ganz h e te ro g e n e K o m p on enten d e r P ersö nlichk eit. M an k a n n also n ich t d a s S inngefühl auf d as E r­ folgsgefühl red u z iere n , d e n n zw isch en d ie se n K om po nen ten b e s te h t k ein P arallelism us. Die S innfülle d es Lebens k a n n sow ohl m it g rossem Erfolg als auch m it M isserfolg v e rb u n d e n sein; od er a n d e rs a u sg ed rü ck t: d er M angel an S in n k a n n e b e n so m it gro ssem Erfolg und M isserfolg e in h e rg eh e n . A uf d e r G ru n d lage e m p irisc h er F o r­ schung en w u rd e festg estellt, dass für d a s ric h tig e F u n k tio n ie re n d e r P e rsö n lich k e it in d er p sy c h isc h e n u n d in d e r n o e tisc h en S p h ä re es n ö tig ist, d ass d er M en sch sein Leben zu 2/3 als e rfo lg re ic h u n d zu 3/4 als sin nv o ll b e u rte ilt26.

Da das L eben ssin n g efü h l n ich t v o n Erfolg und W o h le rg eh e n ab h än g t, ste llt sich die F rag e: w o v o n ist e s abhängig? A n d iese r S telle gibt F ra n k l d ie fo lg en d e ,Antwort: Das L ebenssinngefühl ist vo r allem ab h än g ig v o n d e r H altun g , d ie d e r M en sch g e g e n ü b er je d e r L eben ssituatio n , sow ohl d er e rfo lg re ic h e n w ie auch d e r m iss­

24 V. E. F r a n k l , A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o t h e r a p i e , S. 325.

25 E b e n d a , S. 20.

28 E. L. L u k a s , Zur V a l i d i e r u n g d e r L o g o th e r a p ie , in: V. E. F r a n k l , D e r

(13)

g lü ck te n einnim m t. N och d eu tlich er, d a s E rleben d es Sinnes v e r ­ b in d et sich, n ach F ran kl, m it d e r R ea lisie ru n g d e r W erte, w elch e in e in e r k o n k rete n , e in z ig artig e n u n d u n w ie d e rh o lb are n L ebenssi­ tu a tio n zur V erw irk lich u n g m öglich sind. „Den Sinn des D aseins e rfü lle n w ir ■— u n ser D asein e rfü lle n w ir m it Sinn — allem al d a ­ durch, d ass w ir W e rte v e rw irk lic h e n " 27.

C) D a s , S t r e b e n d e s M e n s c h e n n a c h R e a l i s i e r u n g d e r W e r t e

Das S treb en d e s M en sch en d en S inn seines Leibens zu finden u n d zu erfü llen , v e rb in d e t sich u n tre n n b a r m it dem S tre b e n n ach R ealisieru n g d e r W erte. Das S treb en n a c h W e rte n ist die G ru n d ­ lage d e r g eistig e n D ynam ik des M en sch en (der N oodynam ik). „In W irk lich k eit ist der M en sch ab e r n ich t e in v o n T riebhaftem g e trie ­ b ener, so n d e rn e r w ird v o n W e rth aftem — gezogen (...). Die W e rte ziehen m ich an, a b e r sie tre ib e n m ich n ich t an. F ü r d ie V e rw irk ­ lichung v o n W e rte n e n tsc h e id e ich m ich in F re ih e it u n d V e ra n t­ w ortlich k eit, zur V e rw irk lich u n g v o n W e rte n e n tsc h lie sse ich mich, der W e lt d e r W e rte e rsc h lie sse ich m ich; a b er bei alledem k a n n nich t v o n T rie b h a ftig k eit d ie R ede s e in ''28.

V. E. F ra n k l sieh t die M öglichkeit der E ntd ecku n g d u rch d en M ensch en d es L ebenssin nes in d e r R ealisieru n g d er d re i K ateg o ­ rie n v on W e rten : 1) d e r sch ö p ferisch en W e rte (A ktivität, P ro d u k ti­ v ität, Schaffen auf v e rsc h ie d e n e n L ebensgebieten), 2) d e r Erlebnis- w e rte (K ontem plation, d a s e m o tio n ale Erleben) u n d 3) d er E in stel­ lu n g sw e rte (der H ero ism us im E rtra g en d e r G eg en sätze des S ch ick ­ sals u n d des Leidens, „T rotzm acht d es G e iste s'')29. U nter d ie se n d rei K ateg orien d e r W e rte stellt F ra n k l d ie E in stellu n g sw erte am h ö c h ­ sten u n d sc h re ib t ih n en a u ch d ie g rö sste B edeutung im Leben des M en schen zu. D iesen W e rte n w id m et au ch F ra n k l b e so n d ers v iel Platz in sein er w issen sch aftlich en A rb e it30. Die E in stellu n g sw erte ä u sse rn sich b eso n d ers in d rei G ren zerleb n issen, in e in e r s o g e n a n n ­ ten „ tra g isc h e n T ria d e ": Leiden, Schuld u n d Tod31.

27 V . E. F r a n k l , A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o t h e r a p i e , S. 310. 28 E b e n d a , S. 270. 29 U b er d ie s e drei W e r tk a te g o r ie n sch r eib t F r a n k l in v ie le n se in e n A r­ b e iten , z.B.: D ie S i n n ir a g e in d e r P s y c h o t h e r a p i e , S. 65; A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d ­ l a g e n d e r P s y c h o t h e r a p i e , S. 310— 313; D a s L e i d e n a m s i n n l o s e n L e b e n (Freiburg- -B a se l-W ie n 1985), S. 80 ff; D e r M e n s c h v o r d e r P r ä g e n a c h d e m S in n, S. 240 u n d and ere.

80 B eso n d ers ist das im F ran kls B uch H o m o p a t i e n s sichtbar.

31 V. E. F r a n k l , D e r M e n s c h v o r d e r F r a g e n a c h d e m Sinn, S. 12, 159, 240, 250; d e r s., Da s L e i d e n a m s i n n l o s e n L eb e n , S. 32.

(14)

4. Die M öglichkeiten d e r A n w en d u n g d e r Existenzanaiyse — Logotherapie in d e r Seelsorge

A) L o g o t h e r a p i e u n d S e e l s o r g e

Die L o g o th erap ie w ird oft (auch v o n ihrem B egründer) die „ärztlich e S e e lso rg e '' g en an n t. D iese S eelso rg e u n te rsc h e id e t sich w esen tlich v o n d er p rie ste rlic h e n S eelso rg e und die ein e k a n n die a n d e re n ich t ersetzen . „A uch das, w as w ir als «ärztliche Seelsorge» b ezeich n et haben, w u rd e v on u n s e re r S eite n ich t als Ersatz für die eig en tlich e, die p rie ste rlic h e S eelso rg e a u sg e g e b e n ''32. Das Ziel d es S eelso rg ers ist d ie H eilu n g d e r S eelen, das Ziel des A rztes-T h era- p eu te n ist d ie W ie d e rh e rste llu n g d er G esundheit.

Die B rau ch b ark eit d e r L o g o th erapie für d ie R eligion und S e e l­ sorge ist ein e B rau ch b ark eit p e r e ite ctu m u nd nich t p e r in ten tio n em . O bw ohl d ie von F ra n k l g e g rü n d e te R ichtung nich t v o n N a tu r aus mit dem R eligiösen v e rb u n d e n ist, so sto ssen sow ohl d ie E xistenz­ an a ly se w ie au ch d ie L o g o th erap ie im m er auf relig iö se Problem e des M enschen. Die E x isten zan aly se w e ist n äm lich auf die u n b e ­ w u sste R elig io sität33, und die L o go th erapie b e seitig t die W id e r­ stän d e g eg en die b ew u sste R eligiosität.

N ach F ra n k l ste h t je d e r M en sch in e in e r u n b e w u sste n B ezie­ hung zu Gott. Diese U n b ew u ssth eit ist g e istig e r N atu r, und nicht, wie es J u n g w ollte, trie b h a fte r N atu r. F ra n k l w eist auf d ie R eligion als die v e re in ig e n d e L ebensphilosophie, d ie die P e rsö n lich k eit in ­ te g rie rt und dem Leben d e n Sinn g ib t34. H ier lieg t also d e r g ru n d ­ sätzlich e B erü h ru n g sp u n k t zw ischen d er L ogotherapie, d e r „ ä rz t­ lichen S e e lso rg e ’' und d e r relig iö se n Seelsorge.

Der a n d e re B erü h ru n g sp u n k t ist die g ru n d sätzlich e B ehauptung F ran k ls ü b e r das w e se n tlich e S treb en des M enschen n ach dem Sinn und ü b e r die M öglichkeit, in je d e r L eb en ssitu atio n den Sinn zu fin ­ den. Die L o g o th erap ie k a n n also in allen k o n k re te n S ituatio nen, die d e r S e e lso rg e r in sein er p a sto ra le n P rax is antrifft, a n g e w a n d t w e r­ den, da in je d e r e x iste n tie lle n S itu atio n d e r einzige u n d u n w ie d e rh o l­ b a re Sinn zu fin den u nd auf d iese W e ise das g eistig e G ru ndb edürfnis des der p a s to ra le n O b h u t U n tertanen M en schen zu b efried ig en ist. „Es gibt k e in e L eb en ssitu atio n, die w irk lich sinnlos w äre. Dies ist d arau f zu rü ck zufüh ren , d ass die sc h ein b ar n e g a tiv e n S eiten der m en sch lich en Existenz, in sb e so n d e re je n e tra g isc h e T rias, zu d er

32 V. E. F r a n к 1, A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o th e r a p ie , S.

259.

33 V g l. v o r a llem F ran kls A rb eit D e r u n b e w u s s t e G o tt (M ü n chen 1974), b e ­ so n d ers d ie S e ite n 54— 55.

34 V. E. F r a n k l , A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o t h e r a p i e , S. 339— 340, 363— 365; d e r s., D e r u n b e w u s s t e G o t t , S. 73— 79; d e r s., D e r M e n s c h

v o r d e r F ra ge n a c h d e m Sinn, S. 271— 279; d e r s., D ie S i n n lr a g e in d er P s y ­ c h o t h e r a p i e , S .71— 72, 76, 101.

(15)

sich Leid, Schuld u n d Tod zusam m enfügen, a u ch in etw as Positives, in ein e L eistung g e s ta lte t w e rd e n k ön n en , w e n n ih n en n u r m it d er re c h te n H altu n g u n d E instellung b eg e g n et w ird " 35.

A n d ieser S telle sollen d ie M ö g lich k eiten d er E x isten zan aly se •— L og oth erap ie in v e rsc h ie d e n e n se elso rg e risc h e n S itu atio n en n ä h e r b e tra c h te t w e rd e n u n d zw ar u n te r d en H a u p tk a te g o rie n d e r M enschen, d ie d e r se elso rg e risc h e n O b h u t a n v e rtra u t sind.

B) D i e L o g o t h e r a p i e i n d e r J u g e n d s e e l s o r g e V or allem k a n n die L o g o th erap ie in d er ch ristlic h e n Erziehung d e r K inder u n d Ju g e n d lic h e n e in e b re ite A n w en d u n g haben. D ieser A spekt d e r p ra k tisc h e n A n w en du n g d e r E x isten zan aly se h a t e in e um fassende W id e rsp ie g e lu n g in d e r die L o g o therapie b etre ffe n d en W e ltlite ra tu r g e fu n d en 36.

Die sich in d e r stü rm isch en P e rio d e d e r E ntw icklung u nd d e r psych isch en , b e so n d ers d er w elta n sc h au lich e n U m w andlung b e fin ­ den de Ju g e n d su ch t fie b e rh a ft d e n Sinn ih re s Lebens. Sie h ä lt d as für e in e e n tsc h e id e n d e A ufgabe, v o n w e lc h er die R ealisation d e r a n d e re n Ziele und L eben sp län e abh än g ig ist.

D er m it d e n V o ra u sse tz u n g en d er L o g o th erap ie v e rtra u te oder mit d em L o g o th e ra p e u te n z u sam m en arb eiten d e S e e lso rg e r k a n n d e n ju n g en M ensch en beim S uchen des L ebenssinnes, des Sinnes d e r ko n k reten , in d iv id u ellen u n d u n w ie d e rh o lb are n , e x iste n tie lle n Si­ tu atio n helfen. D iesen Sinn m uss die Ju g e n d im L eben selb st fin ­ den, u n te r k o n k re te n u n d spezifischen B edingungen, d ie für d en M enschen p ro b le m atisc h sind, die von ihm e in e p e rsö n lic h e A n tw o rt erfo rd ern . In d ie se n S itu atio n en u n d e x iste n tie lle n B edingungen m üssen die ju n g e n M en sch en ein e an sie v o n G ott g e ric h te te F ra g e erblicken.

W e n n die ju n g en M en sch en m an chm al sagen, d a ss sie k e in e n L ebenssinn sehen, oder, d a ss sie sich in a u sw eg lo ser S itu atio n b e ­ finden, b e d e u te t das, d er L o g o th erap ie nach, d a ss d ie se r Sinn no ch n ich t v o n ih n en e n td e c k t w urde, u n d nicht, dass e r o b je k tiv n ich t ex istiert. Es ist d ie A ufgabe d esjen ig en , d e r d em ju n g e n M en sch en e in e se elso rg e risc h e H ilfe le iste t oder e in e n p sy ch o lo g isch en Rat gibt, ihm beim F in d en dieses Sinnes zu helfen. M eistens ist d er d ie S innlosig k eit sein er Existenz fü h len d e M ensch n ich t selb st im stan ­ de, ohne H ilfe d e r a n d eren , d ie se n Sinn w ah rzu n ehm en, obw ohl für e in e n A u sse rste h e n d e n d e r Sinn e v id e n t ist.

35 V . E. F r a n k l , D e r M e n s c h v o r d e r F rage n a c h d e m Sinn, S. 159. 36 V g l. K. D i e n e 1 1, D ie E x i s t e n z a n a l y s e V. E. F r a n k ls u n d ih r e B e d e u tu n g für d ie E rz ie h u n g , W ie n 1955; F. S c h l e d e r e r , E r z ie h u n g zu p e r s o n a le r E x i­ s t e n z , V i k t o r E. F r a n k ls E x i s t e n z a n a l y s e u n d L o g o th e r a p ie al s B e itr a g zu e in e r a n t h r o p o l o g is c h l u n d i e r t e n P ä d a g o g ik , M ü n ch en 1964; J. W . Y e a t e s, T h e E du­ c a ti o n a l I m p l ic a t io n o i t h e L o g o t h e r a p y o l V i k t o r E. F ra n kl, U n iv e r s ity of M i­ c h ig a n 1968.

(16)

Das F in d en oder N ic h tfin d en des L ebenssinnes d u rch d ie ju n ­ gen M en sch en k a n n e n tsc h e id e n d fü r ih r w e ite re s Leben u nd für ih re E ntw icklung, für ih r V e rh ä ltn is zu A rbeit, Beruf, Ehe, Fam ilie usw. sein. In den F ällen, w o s ta rk e S in n losig keit em p fu n d en w ird, k a n n d a s bis zum S elbstm o rd fü hren . D agegen w ird e in v o lle s L e­ b en ssin n g e fü h l d en ju n g en M en sch en e in e v ielse itig e V e rw irk ­ lich un g d e r e ig e n e n M ö g lich k eiten o d er ein e g u te S e lb strea lisa tio n e rm ö g lic h e n 37. Die L o g o th erapie k a n n a u ch e in e n g ro sse n D ienst in d e r E rziehung d e r Ju g e n d zur V e ra n tw o rtlic h k e it leisten , 'auf G rund d e r T atsach e, d a ss sie b e so n d e rs d a s P h än o m en d e r m en schlichen G eistigk eit u n te rstre ic h t.

C) D i e L o g o t h e r a p i e i n d e r S e e l s o r g e d e r k r a n k e n , e i n s a m e n u n d a l t e n M e n s c h e n

B eso nd ers w ic h tig e A n w en d u n g fin d et die L o g o th erapie in d e r se elso rg e risc h e n A rb eit m it d e n k ra n k e n , leidend en, e in sa m en u n d ä lte re n M enschen. D iese M en sch en s te lle n sich u nd ih re r U m gebung am h ä u fig ste n d ie F ra g e n a c h d em L ebenssinn, d a ih re K ra n k h e it (besonders w en n sie p lö tzlich und u n h e ilb a r ist), sta rk e m p fin d en ­ des p h y sisch es bzw. p sy ch isch es L eiden d e n b ish e rig e n S inn ihres Lebens in Zw eifel gezogen haben.

Die F ra g e n a c h dem S inn des L eidens bei u n h e ilb a re m Leiden, ist e in e d e r sc h w ierig ste n F ra g e n d e r M enschen. Eben h ie r k a n n die L o g o th erap ie ein e se h r h ilfreich e Rolle erfüllen, d a sie den Sinn d e r m it dem L eiden v e rb u n d e n e n p o sitiv e n E instellung b eto n t. Die L ogoth erap ie le h rt uns, d e n Sinn d e s L eidens zu a k z ep tie re n u nd es m it B edeutung zu füllen. „A llein, u m d as L eiden in te n d ie re n zu können, m uss ich e s tra n sz e n d ie re n . M it a n d e re n W o rte n , ich k a n n das L eiden n u r in te n d ie re n , ich k a n n n u r sinn v oll leiden, w enn ich um e in e s Etw as, e in e s Je m a n d w illen leide. So d a ss d a s Leiden, w enn e s sin n v o ll sein soll, n ich t S elbstzw eck sein d a rf (...). Indem w ir es ak zep tieren , in te n d ie re n w ir e s nich t nur, so n d ern in te n d ie ­ ren w ir d u rc h das L eiden h in d u rc h etw a s, das m it ihm n ic h t id e n ­ tisch ist: w ir tra n sz e n d ie re n d a s Leiden. S inn vo lles L eiden v e rw e ist auf e in u m w illen d e sse n w ir leiden. M it ein e m W o rt, sin n v o lles Leiden k a t'e x o c h e n ist das O p fe r"38.

In ä h n lic h er S ituation, w ie d ie m it dem u n h e ilb a re n Leiden b etro ffen en M enschen, b efin d en sich die a lte n und dem T ode n a h e n M enschen. Der auf d e n Tod w a rte n d e M ensch k a n n m anchm al Ein­ d ru c k h ab en , dass sein e Existenz k e in e n S inn m ehr hat. H ier v e r ­ 37 V g l. J. C. С r u m b a u g h, E v e r y t h i n g t o Gain. A G u id e to S e lif u lf ilm e n t

T h r o u g h L o g o a n a l y s is , C h ica g o 1973,- A. v. F o r s t e m e i e r , T h e W i l l t o M e a n ­ in g as a P r e r e q u i s i te l o r S e l f - A c t u a l i z a t io n , C a lifo rn ia W e s te r n U n iv e r s ity 1968.

38 V. E. F r a n k l , A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o th e r a p ie ,

(17)

m ag d ie L o g o th erap ie dem M en sch en in sein er k o n k re te n L ebens­ situ a tio n e in e n S inn zu zeig en 39.

Die L o g o th erap ie v e rw e n d e t in so lch en S itu a tio n e n d e n g e n e ­ re lle n G rundsatz, d a ss e n tw e d e r das Leben im allg em ein en Sinn h a t und d a d ie se n Sinn in je d e r S itu a tio n au snah m slos hat, oder es h a t ihn ü b e rh a u p t nicht. Der L ebenssinn ist n ich t ab so lu t v o n d e r L änge o der K ürze d es L ebens 'abhängig. Es ist e in e m erk w ü rd ig e Sache, dass d er im A n g esich t d es T odes ste h e n d e M en sch m it b e so n d e re r In te n sitä t n ach d em Sinn d es Lebens fra g t40. N u r d u rc h e in O pfer k a n n das zu Ende g e h en d e Leben u n d d a s S te rb e n e in e n S inn b e ­ kom m en. „Das O pfer v e rm a g auch n o c h dem S terb en Sinn zu geben — w ä h re n d e tw a d e r S e lb ste rh a ltu n g strie b an sich, als so lcher, nich t einm al im stan d e ist, dem Leben Sinn zu g e b e n ''41. „Dass das O pfer selbst noch dem S terb en Sinn zu g eb en v e rm a g — d a ru m w u ssten im m er bzw. um d iese s W isse n rä n g e n d ie M enschen, d ie dem T ode n ah e sind; die d em T ode G ew eih ten käm pfen in n e rlic h im m er auch darum , ihr L eiden u n d S te rb e n zum O pfer zu w e ih e n '42. Der Begriff des O pfers ist eng v e rb u n d e n m it d e r W e lt d e r tra n sz en d e n ten , ab so lu ten W erte.

D) D i e L o g o t h e r a p i e i n d e r S e e l s o r g e d e r b e h i n d e r t e n M e n s c h e n

B esonders n a c h d rü c k lic h w ird die F ra g e n a c h dem L ebenssinn im F alle der M en sch en m it ch ro n isch en, p h y sisc h e n oder p sy c h i­ schen D efekten, bei d e n g e istig und k ö rp e rb e h in d e rte n M enschen. Sehr oft h a b en d iese M ensch en d as G efühl d e r M in d e rw e rtig k eit und e rlitte n e n U n rech ts von S eiten des Schicksals. D iese M enschen en tw ic k e ln seh r leich t ein e D istanz oder F ein d se lig k e it g e g e n ü b er ih re r U m gebung, w as ih re ohn ehin sch w ere L eb en ssitu atio n v e r ­ schlechtet.

So sch ein t ein e v o rra n g ig e A ufgabe d e r se e lso rg e risc h e n A rbeit zu sein, d iese n M en schen ein en L ebenssinn zu zeigen ■— h ier e r ­ öffnet die L o g o th erap ie b re ite M ö g lich k eiten 43.

Die E rfah ru n g b ew eist, dass w e n n d ie b e h in d e rte n M enschen den Sinn ih res in d iv id u ellen Lebens find en (m eistens m it H ilfe a n ­ derer), w e rd e n sie u n g ew ö h n lich d y n am isch (trotz ih re r K rankheit), 39 V g l. V. E. F r a n k l , Eia P s y c h o l o g e e r l e b t d a s K o n z e n t r a t io n s l a g e r , W ie n 1946/47; d e r s . , F ro m D e a t h - C a m p t о E x is te n tia lis m , B o sto n 4 1961; d e i s . , Man 's

S e a r c h l o r M e a n in g . A n I n tr o d u c t io n t o L o g o t h e r a p y , N e w Y ork 1959; d e r s . , ... t r o t z d e m Ja z u m L e b e n s a g e n . D r ei V o r t r ä g e , W ie n 2 1947. 40 V. E. F r a n k 1, A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o th e r a p ie , S. 263— 264; d e r s . , D ie S i n n lr a g e in d e r P s y c h o t h e r a p i e , S. 101. 41 V . E. F r a n k 1, A n t h r o p o l o g i s c h e G r u n d la g e n d e r P s y c h o t h e r a p i e , S. 325. 42 E b e n d a , S. 326. 43 V g l. F. D. D u n c a n , L o g o t h e r a p y a n d t h e P a s t o r a l C a r e o i P h y s i c a l l y D i s a b l e d P e r s o n s , K e n tu c k y 1968.

(18)

a k tiv u n d sch ö pferisch und k ö n n e n seh r v iel zum sozialen Leben b eitrag en . Es k a n n h ie r im gewissem U m fang d e r M echanism us der K om pensation w irk sam w erd en , d e r die A n stre n g u n g e n u n d die E nergie d ie s e r M en sch en v erv ielfach t. Solche P e rso n e n k ö n n e n g leich zeitig ein h o hes m o ralisch es und relig iö ses N iv e a u besitzen.

In d e r se elso rg e risc h -lo g o th era p e u tisch e n A rb eit m it d e n b e ­ h in d e rte n M en sch en gilt d er G rundsatz, dass d ie In v alid ität, das G e­ b rec h e n sow ie a n d e re k ö rp e rlic h e und g eistig e D efekte e in b e so n ­ d e re r A n sp o rn zur A rb eit an sich selb st sein kö n n en , um die bis d a h in b e ste h e n d e n B esch rän k u n g en im Leben des b e h in d e rte n M en ­ schen zu ü b e rw in d e n oder d a rü b e r h in au s noch a n d e re n leid en d en M e n sc h e n h ilfre ich zu sein. A us e in e r so lchen E instellung e rw a ch se n oft g ro sse und e rsta u n lic h e T a ten und v o r allem e n tw ic k e ln sich gro sse P ersö n lich k eiten .

Der S eelso rg er (besonders d e r K ra n k e n h au sp fa rre r), d e r jed e n Tag solche M en schen trifft, h a t e in e w ich tig e Rolle bei d e r H e ra u s ­ bildung d er ric h tig e n L eb en sein stellu n g bei d iesen M enschen, d e ­ re n relig iö se H a ltu n g e x tre m s ta rk m it ih re r L eb enssituation v e r ­ flo c h ten ist. Dem S e e lso rg e r w ird d a h e r d ie K enn tnis d e r L ogothe­ ra p ie u n d ih re p ra k tisc h e A n w en d u n g in seinem D ienst v o n grossem N utzen sein.

E ) D i e L o g o t h e r a p i e

i n d e r S e e l s o r g e d e r M e n s c h e n a u s d e n s o z i a l e n R a n d g r u p p e n

Die se elso rg e risc h e A rb e it m it den M en sch en aus d e n sozialen R an d g ru p p en ist u n g em ein sch w er w eg en der seh r gerin gen , u n te r U m stän d en so g ar v öllig m an g eln d en m o ralisch en S en sib ilität d ie se r P ersonen . Die L ogotherapie, die sich im m er auf d as Sinngefühl b e ru ft und d am it auch auf G ew issen (das G ew issen ist n a c h F ran k l e in ..Sinnorgän"), w ird h ie r ein e e x tre m sch w ere A ufgabe haben, tro tz allem k ö n n e n in d iesem B ereich d e r se elso rg e risc h e n A rb eit po sitiv e E rgeb n isse e rw a rte t w erden.

Bei M en schen m it v e rb re c h e risc h e n N eig u n g en oder bei A lk o ­ hol- od er D ro g en ab h än g ig en ist oft das G ru n d prob lem n ich t die P a ­ th o lo g ie des V e rh a lte n s oder d e r E instellung (ang ebo ren oder e r ­ w orben), so n d e rn das G efühl d e r Sinnlosigkeit; die P ath o lo g ie ist n u r seku nd är. W e n n es gelingt, d iese M en sch en zur W a h rn e h m u n g des fü r sie w e se n tlich e n L eben ssin n es hinzuführen, k ö n n e n die p a ­ th o lo g isch e n N eig u n g e n oder aso zialen V e rh a lte n sw e ise n v e rm in ­ d e rt od er v ö llig b e seitig t w erden.

Die S ch w ierig k eit lieg t m eisten s darin, dass d iese M enschen im allg em ein en n ich t an die M ö g lich k eit zum F in den e in e s tie fere n L ebenssin n es g lau b e n u n d d e sh alb a u ch n ich t A n stre n g u n g e n in d ie se r R ichtung u n te rn e h m e n w ollen. W e n n e s gelingt, solche

(19)

B a rrie re n zu ü b erw in d en , w ird d e r w e ite re P rozess d e r Resoziali- sation d ie se r M en sch en e rh e b lic h e rle ic h te rt sein. Die b ish e r in d e r W elt e rs c h ie n e n e L ite ra tu r zu L o g o th erapie b e w e ist d ie M öglich­ k eit d er A n w en d u n g d e r E x isten zan aly se in d e r se elso rg e risc h e n A rb eit m it den M en schen d ie s e r G ruppe.

M an k ö n n te n o c h d e n K reis d e r P e rso n e n e rw e ite rn , für d ie L ogoth erap ie im B ereich d e r S eelso rg e v o n N u tzen ist. Das w ü rd e erh e b lic h d e n R ahm en dieses A rtik els sp ren g en, d esh alb v e rz ic h ­ ten w ir auf die D arstellu n g w e ite re r A n w en d u n g sg eb iete d e r Logo­ th era p ie in d e r S eelso rg e. A b sch liessen d w o llen w ir in a lle r K ürze noch e rö rte rn , w ie die L o g o th erap ie für d e n S eelso rg er selbst bei se in e n p e rsö n lic h e n u n d p a sto rh le n P ro b lem en n ü tzlich sein kann.

F) D i e L o g o t h e r a p i e a l s H i l f e b e i d e n e i g e n e n P r o b l e m e n d e s S e e l s o r g e r s

Es k a n n e tw a s m erk w ü rd ig e rsc h e in e n , d a ss e s g e ra d e die S eelso rg er selb st sind, d ie ziem lich oft lo g o th e ra p e u tisc h e H ilfe b rauchen . Sie e rle b e n n ich t selten e in G efühl d er E nttäu sch un g, d e r E rfolglosigkeit in d er p a s to ra le n A rb e it oder e in G efühl d es M an ­ gels an A n e rk e n n u n g in ih re r U m gebung und zum al sind sie p e r ­ m anen t p sy c h isc h e r B elastun g ausgesetzt.

Eben solche E rleb n isse u n d p sy c h isc h e B edürfnisse d e s S e e l­ so rg ers h a b e n w e ltw e it zur E n tsteh u n g d e r p a sto ra l-p sy ch o lo g isc h e n B ew egung u nd d e r In stitu tio n d er so g e n an n te n „S up erv ision " b e i­ getrag en . Die „ S u p erv iso rs" erfü llen die Rolle ein es p sy c h o lo g i­ schen K o n su lta n te n für die Seelso rg er. Sie e rö rte rn aus p sy c h o lo ­ gischer und th e ra p e u tisc h e r Sicht die v e rsc h ie d e n e n P ro blem e in d e r se elso rg e risc h e n A rbeit, indem sie b e so n d ers die sc h w e re n u nd m isslu n g en en F ä lle b erü ck sich tig en , die d e n S eelso rg er am m eisten b elasten . Die „S u p erv isio n " soll die E ffektivität d e r S eelsorge v e r ­ b e sse rn d u rc h d ie V e rä n d e ru n g d e r E in stellu n g en des S eelso rg ers selbst, d u rch d ie Lösung sein er e ig e n e n K onflikte oder K om plexe und d u rc h die V e rfe in e ru n g d e r a n g e w a n d te n se e lso rg e risc h e n M e­ thoden.

Die S eelso rg er e rle b e n in ih re r A rb eit eine R eihe v o n M isse r­ folgen u n d S ch w ie rig k e ite n u n d ste lle n sich au ch m anch m al die F ra g e n ach d em Sinn. N ic h t im m er v e rm ö g e n sie e in e n Sinn zu e r ­ blicken und aus ih re r e x iste n tie lle n S itu atio n bestim m te. S ch lu ss­ fo lg eru n g en für d ie Z ukunft zu ziehen. In so lch en F ä lle n k a n n die H ilfe d e s e rfa h re n e n K o n fraters o der des a u sg eb ild ete n L ogothera- p e u te n e in e fu n d am en tale th e ra p e u tisc h e B edeutung haben, die w e ite re e rfo lg re ic h e se e lso rg e rlic h e A rb e it erm öglicht.

Es scheint, d a ss d ie e n g e re K o o p eratio n d e r S e e lso rg e r u n te r ­ e in a n d e r sow ie a u ch d er S e e lso rg e r m it d e n S pezialisten, b e so n d ers der Psychologie, P sy c h ia trie u n d Soziologie p o sitiv e R e su lta te

(20)

brin-gen kö n n te. A u ch die b e sse re K en n tn is d e r L o g oth erap ie u n te r d en S e e lso rg e rn selb st k ö n n te e in e g ro sse a u to p sy c h o th e ra p e u tisc h e Rolle erfüllen.

Die E x isten zan aly se —· L o g o th e ra p ie ist e in e p sy c h o lo g isch -p sy ­ c h o th e rap e u tisc h e R ichtung in sta tu nascendi, im H inblick darauf, dass ihr B egrü nd er n o c h lebt. D aher b e fin d e t sich d ie se R ich tun g in ein er d y n am isch en E ntw icklung und b esitzt g ro sse P e rsp e k tiv e n fü r die Zukunft. Die L o g o th erap ie e n tw ic k e lt e in e rs e its im m er p räz iser ihre th e o re tisc h e K onzeption und v e rfe in e rt ih re D efinitionen. A n ­ d e re rse its w ird an e in e r b e sse re n em p irisch en V a lid ie ru n g d er g ru n d sä tz lich e n lo g o th e ra p e u tisc h e n K onzep tion en un d an ih re r A n w e n d b ark e it in v e rsc h ie d e n e n B ereich en des p ra k tisc h e n L ebens g earbeitet.

Der v o rlie g e n d e A rtik el ist in sg esam t ein V ersuch, die M ög­ lich k eiten d er A nw en d u n g d e r L o g o th erap ie in v e rsc h ie d e n e n Be­ reic h en aufzuzeigen.

Cytaty

Powiązane dokumenty

W części pierwszej rozprawy autor precyzuje pole zaintere­ sowań, umie8zczajęc w jego centrum nie manifestacje teoretyczne psychologizmu, lecz poetykę psychologicznę

Autor podkreśla, oprócz wartości poznawczych rękopisu, również jego walory lite­ rackie: sposób prowadzenia narracji, zastosowanie w relacji pa­ miętnikarskiej

utworu Albertiego), jednak podobna konstrukcja bohatera, wspól­ ny obu dziełom schsmat idealnego żywota, e nade wszystko docho­ wanie przez obydwu twórców wiary

utworu Albertiego), jednak podobna konstrukcja bohatera, wspól­ ny obu dziełom schsmat idealnego żywota, e nade wszystko docho­ wanie przez obydwu twórców wiary

Na podstawie analizy tekstów najdawniejszych zabytków piś­ miennictwa polskiego: "Listu Biskupa Mateusza do Bernarda z Clairvaux", XVI-wiecznej przeróbki

Na podstawie analizy tekstów najdawniejszych zabytków piś­ miennictwa polskiego: "Listu Biskupa Mateusza do Bernarda z Clairvaux", XVI-wiecznej przeróbki

Badaczka podkreśla fakt znacznego zaangażowania ideowe­ go malarzy, grafików, a także wydawców w sprawę estetycznego i artystycznego kształtu ksiąg Mickiewicza;

"Warszawę romantyczną" - mias­ to o skromnym życiu kulturalnym, postrzega autorka jako "osobli­ wie fascynującą" - głównie dzięki ludziom