SPRAWOZDANIA I RECENZJE
192
ȼɨɥɨɞɢɦɢɪ ȼ ɨ ɡ ɧ ɸ ɤ, Ȼɭɤɨɜɢɧɫɶɤɿ ɚɞɪɟɫɢ Ɉɥɶɝɢ Ʉɨɛɢɥɹɧɫɶɤɨʀ.
Ȼɿɨɝɪɚɮɿɱɧɨ-ɤɪɚɽɡɧɚɜɱɚ ɦɨɧɨɝɪɚɮɿɹ. ɑɟɪɧɿɜɰɿ: ɜɢɞɚɜɧɢɰɬɜɨ
„Ʉɧɢ-ɝɢ–ɏɏȱ”, 2006, ss. 280.
KsiąĪka jest kolejnym dzieđem dopeđniającym dorobek naukowy znanego badacza literatury ukraiĔskiej Wođodymyra WoĨniuka. Monografia przybliĪa czytel-nikowi sylwetkĊ i twórczoĞü wybitnej ukraiĔskiej pisarki okresu modernizmu – Olgi KobylaĔskiej. Stanowi zarys monograficzny Īycia i twórczoĞci ukraiĔskiej pisarki, obejmując swym zasiĊgiem m.in. jej dzieciĔstwo, mđodoĞü oraz dziađalnoĞü lite-racką i publicystyczną.
W ostatnich czasach nazwisko Olgi KobylaĔskiej czĊsto goĞci na kartach histo-rycznoliterackich publikacji na Ukrainie. Nic wiĊc dziwnego, iĪ mimo odlegđej epo-ki, w której pisarka Īyđa, jej postaü nadal staje siĊ obiektem zainteresowaĔ wspóđ-czesnych czytelników i literaturoznawców, zaliczających ją do grona wybitnych twórców ukraiĔskiego modernizmu. KsiąĪka Wođodymyra WoĨniuka odĞwieĪa nam wizerunek Olgi KobylaĔskiej jako czđowieka i wybitnej pisarki epoki modernizmu.
Jak podkreĞla autor w posđowiu „ksiąĪka powstađa z róĪnorodnych ogólnie znanych i zupeđnie nieznanych materiađów” (s. 268). Autor ksiąĪki przedstawia czy-telnikom zđoĪonoĞü Īycia wybitnej ukraiĔskiej pisarki. Z wielką dokđadnoĞcią opi-suje miejsca, w których przyszđo jej Īyü, mieszkaü oraz tworzyü. Monografia autor-stwa Wođodymyra WoĨniuka skđada siĊ z oĞmiu rozdziađów obejmujących cađoĞü Īycia pisarki, począwszy od dzieciĔstwa, czasów mđodoĞci, aĪ po jej Ğmierü.
W pierwszym rozdziale monografii zatytuđowanym „Ⱦɨɪɨɝɚɦɢ ɞɢɬɢɧɫɬɜɚ ɬɚ ɸɧɨɫɬɿ”, WoĨniuk zajmuje siĊ kwestią dzieciĔstwa i mđodoĞci ukraiĔskiej pisarki, urodzonej 27 listopada 1863 roku w miasteczku Hura-Humora, na Bukowinie (obec-nie Rumunia). Olga KobylaĔska przyszđa na Ğwiat w rodzi(obec-nie wielodzietnej, jako czwarte dziecko. Miađa piĊciu braci i jedną siostrĊ, EugeniĊ. Bracia zdobyli wyksztađcenie prawników, nauczyciela oraz wojskowego, natomiast Olga i jej siostra przygotowywane byđy do roli gospodyĔ domowych, Īon i matek, co oczy-wiĞcie znalazđo swoje póĨniejsze, jaskrawe odzwierciedlenie w twórczoĞci lite-rackiej pisarki. Brak ukraiĔskich szkóđ na pođudniowej Bukowinie spowodowađ, Īe przyszđa pisarka uczĊszczađa do szkođy niemieckiej, gdzie ukoĔczyđa tylko 4 klasy szkođy podstawowej, dalszą edukacjĊ zaĞ musiađa uzupeđniaü sama.
W kolejnych rozdziađach swej ksiąĪki, zatytuđowanych „ɍ Ⱦɢɦɰɿ”, „Ɍɭɬ ɹ ɭɜɿɣɲɥɚ ɜ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɭ ɝɪɨɦɚɞy”, WoĨniuk skupia uwagĊ na miejscach, w których mijađy kolejne lata Īycia Olgi KobylaĔskiej, m.in.: w latach 1889-1891 przebywađa we wsi Dumka, po czym wiosną 1891 roku przeprowadziđa siĊ do miasta Czerniow-ce, gdzie mieszkađa przez okođo kolejnych 50 lat, zmieniając jedynie adresy zamieszkania. Na kartach tych rozdziađów odnajdujemy równieĪ informacje na te-mat początków jej pisarskiej dziađalnoĞci, zainteresowania literaturą niemiecką, w duchu której powstađy pierwsze utwory. I choü jĊzyk niemiecki oraz kultura niemiecka odegrađy istotne znaczenie w póĨniejszej twórczoĞci Olgi KobylaĔskiej,
SPRAWOZDANIA I RECENZJE
193
to juĪ pod koniec lat 80. pisarka zaczĊđa przejawiaü gđĊbsze zainteresowanie literaturą oraz kulturą ukraiĔską. Na ksztađtowanie siĊ Ğwiatopoglądu KobylaĔskiej wpđyw miađ równieĪ aktywny udziađ w „Towarzystwie Ruskich Kobiet na Buko-winie”, walczącym o równe prawa dla kobiet. Gđówny cel dziađalnoĞci ruchu Ko-bylaĔska zawarđa w broszurze Ⱦɟɳɨ ɩɪɨ ɿɞɟɸ ɠɿɧɨɱɨɝɨ ɪɭɯɭ, opisując ciĊĪkie pođoĪenie kobiet klasy Ğredniej i opowiadając siĊ za ich równouprawnieniem. Moralno-etyczne problemy wyksztađconych kobiet, przedstawicielek ukraiĔskiej inteligencji przedstawiđa KobylaĔska w utworach: Valse melancholique (1894),
Czđowiek, Impromptu phantasie, Królewna, Przyroda (1894), pogđĊbiając w ten sposób psychologiczny wizerunek swych bohaterek.
Kolejne rozdziađy ksiąĪki zatytuđowane: „ɋɚɧɚɬɨɪɿɣ ɧɚ ɇɨɜɨɦɭ ɫɜɿɬɿ”, „ɇɚ ɜɭɥɢɰɿ Ɂɨɪɹɧɿɣ”, „ɉɨɜɟɪɧɟɧɧɹ ɧɚ ɇɨɜɢɣ ɫɜɿɬ” są poĞwiĊcone gruntownej analizie Īycia pisarki w miejscach, w których kolejno przebywađa. Odnajdujemy tu szczegó-đowe opisy budynków, w których mieszkađa pisarka, miejsc, w których wychodziđy spod jej pióra kolejne utwory wzbogacające jej dorobek literacki. Na temat samej pisarki wiele dowiadujemy siĊ ze wspomnieĔ róĪnych osób, m.in. wybitnej ukraiĔ-skiej pisarki tego okresu, Đesi Ukrainki czy Jewhenii Korduby z Cegielskich. TreĞü rozdziađów dodatkowo wzbogacają listy KobylaĔskiej do znanych osób: tj. Wasyla Stefanyka, Đesi Ukrainki, niespeđnionej miđoĞci pisarki – Osypa Makoweja, My-chajđa Kociubinskiego czy MyMy-chajđa Pawđyka. Wszystko to pozwala nam poznaü wewnĊtrzny Ğwiat pisarki, jej charakter, marzenia, rozterki i obawy….
Rozdziađ siódmy zatytuđowany: „Ɋɨɤɢ ɫɤɪɭɬɢ ɜɿɣɧɢ ɣ ɧɟɩɟɜɧoɫɬɿ”, to okres który równieĪ nie oszczĊdziđ ukraiĔskiej pisarki. Trudna sytuacja polityczna w kra-ju, przeĞladowania, monotonna i bezproduktywna praca w domu, trudna sytuacja materialna, brak czasu na pisanie, Ğmierü najbliĪszych osób, przykroĞci ze strony rodaków, czĊste zawody wobec ludzi i wđasna nieuleczalna choroba: ostry reuma-tyzm, ciĊĪka choroba serca, czĊĞciowy paraliĪ lewostronny, powodowađy dđugo-trwađe depresje i zađamania, lecz mimo to KobylaĔska nie zaniechađa swej dzia-đalnoĞci pisarskiej. Prowadziđa oĪywioną korespondencjĊ z UkraiĔcami mieszkają-cymi w Ameryce. Na wzór europejski pragnĊđa stworzyü organizacjĊ, która swym zasiĊgiem objĊđaby rozproszonych z róĪnych powodów po Ğwiecie UkraiĔców: „Ɇɢ ɳɟ ɧɟ ɡɪɿɥɿ ɧɚ ɫɜɿɬɨɜɿɣ ɲɚɯɿɜɧɢɰɿ ɝɪɚɬɢ. Ɇɢ ɜɢɞɢɦɨ ɥɢɲ ɫɚɦɢɯ ɫɟɛɟ. Ɇɢ ɧɟ ɜɦɿɽɦɨ ɛɭɬɢ ɡ’ɽɞɧɚɧɨɸ ɫɢɥɨɸ, ɛɭɬɢ ɨɞɧɨɸ ɮɨɪɬɟɰɟɸ. ɇɟ ɜɦɿɽɦɨ ɧɚ ɩɪɨɬɢɜ-ɧɢɤɿɜ ɧɚɲɨɝɨ ɿɫɧɭɜɚɧɧɹ ɧɚɰɿɨɧɚɥɶɧɨɝɨ ɿ ɪɨɡɜɨɸ ɤɭɥɶɬɭɪɧɨɝɨ, ɩɿɞɤɪɟɫɥɸɸ ɤɭɥɶɬɭɪɧɨɝɨ – ɫɩɨɤɿɣɧɨ, ɡɨɪɝɚɧɿɡɨɜɚɧɨ ɧɚɫɬɭɩɚɬɢ” (s. 175). Liczne jubileusze i akademie wystawiane na jej czeĞü podkreĞlađy, jak wielką popularnoĞcią cieszyđa siĊ jej twórczoĞü w cađym Związku Radzieckim (Bukowina naleĪađa wówczas do ZSSR), a w szczególnoĞci na Ukrainie. Rząd radzieckiej Ukrainy przyznađ Koby-laĔskiej stađe stypendium, natomiast radzieckie wydawnictwa przekazywađy pisarce honoraria za liczne wydania i wznowienia jej utworów.
W ostatnim rozdziale ksiąĪki zatytuđowanym „ȼɥɚɫɧɚ ɨɫɟɥɹ ɜ ɑɟɪɧɿɜɰɹɯ”, autor ze wszelkimi najdrobniejszymi detalami opisuje budynek na Ɉdobesku 3, który w 1929 roku stađ siĊ wđasnoĞcią Olgi KobylaĔskiej. WoĨniuk przykuwa uwagĊ czytelnika ciekawym i precyzyjnym opisem pomieszczeĔ i przedmiotów
znajdu-SPRAWOZDANIA I RECENZJE
194
jących siĊ we wnĊtrzach budynku. DziĊki tak szczegóđowym opisom czytelnik jakby przenosi siĊ w czasie i staje siĊ naocznym Ğwiadkiem codziennego Īycia Olgi Ko-bylaĔskiej. Tekst monografii zostađ wzbogacony licznymi ilustracjami z osobistego archiwum pisarki.
KsiąĪka Wođodymyra WoĨniuka pt.: Ȼɭɤɨɜɢɧɫɶɤɿ ɚɞɪɟɫɢ Ɉɥɶɝɢ Ʉɨɛɢɥɹɧɫɶɤɨʀ.
Ȼɿɨɝɪɚɮɿɱɧɨ-ɤɪɚɽɡɧɚɜɱɚ ɦɨɧɨɝɪɚɮɿɹ niewątpliwie zasđuguje na uwagĊ. Autor
w sposób wnikliwy i kompetentny dokonađ analizy zarówno Īycia, jak i twórczoĞci, przez pryzmat Īycia codziennego, jednej z wybitniejszych przedstawicielek ukraiĔ-skiego modernizmu. Monografia jest warta polecenia równieĪ z uwagi na fakt, iĪ stanowi jedno z niewielu tak wnikliwych opracowaĔ dotyczących Īycia i twórczoĞci KobylaĔskiej.
Anna Waga Instytut Filologii SđowiaĔskiej KUL
ȼɚɥɟɪɿɹ ȼ ɪ ɭ ɛ ɥ ɟ ɜ ɫ ɶ ɤ ɚ, ɒɚɪɿɬɤɚ ɡ Ɋɭɧɝɭ: Ȼɿɨɝɪɚɮɿɱɧɢɣ ɪɨɦɚɧ
ɩɪɨ Ɉɥɶɝɭ Ʉɨɛɢɥɹɧɫɶɤɭ, Ʉɢʀɜ: ȼɢɞɚɜɧɢɱɢɣ ɰɟɧɬɪ „Ⱥɤɚɞɟɦɿɹ” 2007,
ss. 512.
Tradycja form biograficznych siĊga antyku, jednak wielki rozkwit biografii przyniósđ koniec XIX i wiek XX. W szczególnoĞci rozwinĊđy siĊ liczne odmiany ga-tunkowe, poĞrednie pomiĊdzy historiograficznymi formami, pamiĊtnikami, dzien-nikami, listami, a powieĞcią autobiograficzną, której fabuđa swobodnie posđuguje siĊ prawdziwymi wydarzeniami mającymi miejsce w Īyciu pisarza, đącząc je z sy-tuacjami wymyĞlonymi przez autora.
Pojawia siĊ równieĪ powieĞü biograficzna, która ma na celu wyraziste zaprezen-towanie osobowoĞci i psychiki gđównego bohatera, osoby rzeczywistej. Utwór opie-ra siĊ na materiađach biogopie-raficznych, ale operuje fikcją i wprowadza nieudokumen-towane wypowiedzi, wydarzenia, sytuacje wykreowane przez autora powieĞci bio-graficznej. NajczĊĞciej dzieje takiej postaci tworzą spójną fabularnie cađoĞü. Utwór biograficzny siĊga po typowo literackie elementy kompozycyjne i stylistyczne. Zdarzenia rozwijają siĊ w przebiegu chronologicznym, a pomiĊdzy nimi zachodzą związki przyczynowo-skutkowe. W powieĞci narrator nie ingeruje w Ğwiat bohatera, nie bierze udziađu w wydarzeniach, prowadzi anonimową opowieĞü o tym, co siĊ zdarzyđo. PowieĞü taka charakteryzuje siĊ zazwyczaj narracją prowadzoną w trze-ciej osobie, którą cechuje pozorny obiektywizm i dystans do czytelnika.
PowieĞü biograficzna stanowi jeden z najchĊtniej uprawianych gatunków literackich. Ten rodzaj powieĞci moĪna zakwalifikowaü jako jedną z rozlicznych odmian powieĞci historycznej. Liczba gđównych bohaterów takiego utworu jest
