View of “Philosophy of Cosmology. Around the Michał Heller’s Thought”. VI National Interdisciplinary Student Conference. Krakow, 6-7 December 2013

Pełen tekst

(1)S. P. R. A. W. O. Z. D. A. N. I. A. ROCZNIKI FILOZOFICZNE Tom LXII, numer 2 – 2014. ADAM ZIÓKOWSKI SDS*. „FILOZOFIA KOSMOLOGII. WOKÓ MYLI MICHAA HELLERA” VI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konferencja Studencka Kraków, 6-7 grudnia 2013 roku Koo Naukowe Studentów Filozofii Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawa II w Krakowie zorganizowao VI Ogólnopolsk Interdyscyplinarn Konferencj Studenck zatytuowan „Filozofia kosmologii. Wokó myli Michaa Hellera”. Konferencja odbya si w dniach 6-7 grudnia 2013 r. w Polskiej Akademii Umiejtnoci w Krakowie. Celem organizatorów konferencji byo podjcie zagadnie zawartych w ksi ce ks. prof. Michaa Hellera zatytuowanej Filozofia kosmologii, wydanej w 2013 r. Ksi ka dotyczy fundamentalnych zagadnie wspóczesnej kosmologii, rysu historycznego najwa niejszych idei kosmologicznych, fizycznych aspektów kosmologii oraz pewnych zagadnie filozoficznych obecnych w kosmologii, takich jak metafizyka Wszechwiata, epistemologia i metodologia kosmologii oraz niektórych kwestii wiatopogldowych. Wystpienia prelegentów oscyloway wokó zagadnie poruszanych w ksi ce prof. Hellera. Byo kilka wystpie lu

(2) no zwizanych z tematyk ksi ki, niemniej jednak wpisyway si one w szeroko rozumian problematyk kosmologii. Wród prelegentów byli studenci filozofii, profesorowie filozofii oraz fizycy z ró nych orodków naukowych kraju. W konferencji brao udzia kilkadziesit osób. Program konferencji by do intensywny. Dwa dni byy podzielone na sze sesji. Sesja przedpoudniowa obejmowaa sze prelekcji oraz dwie dyskusje. Nastpnie byy dwa-trzy wystpienia profesorów. Po przerwie obiadowej miaa miejsce sesja popoudniowa z czterema wystpieniami i przerw na kaw. Na koniec drugiego dnia konferencji wykad zamykajcy wygosi ks. prof. Micha Heller. Mgr ADAM ZIÓKOWSKI SDS – doktorant w Instytutucie Filzofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II; adres do korespondencji – e-mail: chemiksds@gmail.com.

(3) 184. SPRAWOZDANIA. W przygotowanym programie wystpie prelegentów byy dwie istotne zmiany. Pierwsza dotyczya wykadu ks. prof. Konrada Rudnickiego, który zmar 12 listopada 2013 r., a wic niecay miesic przed konferencj. Ks. prof. Rudnicki wyra a ch. wzicia udziau w konferencji i prezentacji swojego wystpienia zatytuowanego Istota kosmologii w zaskakujcym ujciu ksiki Michaa Hellera „Filozofia kosmologii”. Zamiast tego referatu, przygotowanego ju wczeniej przez prof. Rudnickiego, dr hab. Piotr Flin (UJK Kielce) przedstawi sylwetk zmarego profesora, jego yciorys, osignicia naukowe, jak równie zainteresowania teologiczne. Druga zmiana w programie dotyczya wystpienia dr. hab. Teresy G r a b i s k i e j (UP Kraków) pt. Zaoenia ontologiczne w fizyce – na przykadzie koncepcji ruchu Arystotelesa i Newtona. Z powodu choroby nie moga uczestniczy w konferencji. W jej miejsce ks. dr Wojciech G r y g i e l (UPJPII Kraków) wygosi referat zatytuowany Ontologia liczb zespolonych w filozofii R. Penrose’a. Pierwszy dzie konferencji rozpocz si od wystpie studentów i doktorantów. Ju pierwszy referat mgr Teresy o o b o w s k i e j (Studium Teologii w Biaymstoku o/Wilno) pt. Fizyczne podstawy kosmologii wywoa pewne kontrowersje. W swoim referacie, dotyczcym fizycznego rozumienia czasu i przestrzeni oraz ich wkadu do ogólnej energii Wszechwiata, prelegentka powoywaa si na wyniki bada radzieckiego astrofizyka Nikolaja Kozyreva (1908-1983). Prowadzi on badania oraz obserwacje astronomiczne, które skoniy go do przyjcia tezy, e czas, jako pewna fizyczna realno , oddziauje z procesami fizycznymi i wpywa na stan substancji (np. gwiazdy czerpi energi z substancji czasu). Uczony stwierdzi, e czas przeciwdziaa wzrostowi entropii i jako szczególny rodzaj energii mo e by zarówno pochaniany, jak i emitowany. Wedug Kozyreva takie wnioski wynikaj z eksperymentów i obserwacji. W dyskusji po tej czci wystpie prof. Marek D e m i a s k i (IFT UW) podwa y wiarygodno eksperymentów Kozyreva i wnioski rzekomo z nich wypywajce. Zwróci te uwag, e nie ma szerszego dostpu do jego publikacji w jzyku angielskim, trudno zatem zweryfikowa wyniki jego bada . Pewne kontrowersje, gównie wród fizyków, wzbudzio równie stwierdzenie prelegentki z trzeciego wystpienia. Anna T o m a s z e w s k a (UPJPII) w referacie zatytuowanym Strukturalna jedno kosmologii i filozofii w astronomii Jana Keplera i jej naukowe konsekwencje stwierdzia, i „fizycy czstek mówi, e Wszechwiat jest chaotyczny. Na poziomie czstek elementarnych nie ma adnego porzdku. Zapominaj, e Wszechwiat jest wielowymiarowy, na co uwag zwrócili ju Filolaos i Pitagoras”. Druga cz wystpie studentów nie wzbudzia ju kontrowersji. Referaty tej czci dotyczyy metodologii kosmologii. Do interesujce spostrze enie poczyni ks. ukasz S a d o c h a (KUL) w referacie pt. Aktualno metody Hubble’a, zwracajc uwag na fakt, e obecnie mamy ogromne iloci danych obserwacyjnych z ró nych teleskopów i satelitów, jednak ograniczona moc obliczeniowa komputerów, jakie naukowcy maj do dyspozycji, nie pozwala na wystarczajc analiz tych danych i wycignicie odpowiednich wniosków. Dyskusja po tej czci dotyczya dopowiedze i pewnych wyjanie kwestii poruszanych przez prelegentów..

(4) SPRAWOZDANIA. 185. Nastpna cz rozpocza si wspomnieniem sylwetki p. ks. prof. Konrada Rudnickiego, zaprezentowanym przez dr hab. Piotra F l i n a. Ciekawym wystpieniem by referat dr. hab. Dariusza u k a s i e w i c z a (UKW Bydgoszcz) zatytuowany Metafizyka czasu a kosmologia i Boe dziaanie we Wszechwiecie w myli M. Hellera, w którym przedstawi gówne zao enia hellerowskiej filozofii kosmologii. Prelegent wyró ni i omówi pi istotnych elementów obecnych w twórczoci prof. Hellera. Nale do nich nauka, teologia, religia, filozofia i kosmologia. W sposób systematyczny przedstawi stanowisko Hellera w odniesieniu do ka dej ze wspomnianych dziedzin. W dyskusji po tej czci gos zabra ks. prof. Heller, który podzikowa dr. hab. ukasiewiczowi za syntez jego myli i tak systematyczne przedstawienie jego osigni . Ponadto prof. Heller stwierdzi, e pracujc nad poszczególnymi zagadnieniami filozoficznymi, nigdy nie zastanawia si nad ogólnym systemem filozoficznym, który mo na by byo nazwa hellerowskim. By zaskoczony, e jego prace na ró nych polach wiedzy i nauki tworz co, co mo na nazwa pewnym systemem filozoficznym. W nastpnej czci fizycy, prof. Marek D e m i a s k i (UW) i prof. Marek B i e s i a d a (U Katowice) przedstawili aktualny stan wiedzy kosmologicznej, cznie z najnowszymi danymi (np. z satelity Planck) i symulacjami superkomputerów. Przedstawili równie gówne metody obserwacyjne oraz aparat matematyczny stosowany we wspóczesnej kosmologii. Prof. Biesiada zwróci uwag, e obecne dane kosmologiczne dezaktualizuj teorie alternatywne do teorii Wielkiego Wybuchu. Oba wystpienia zostay zako czone optymistyczn uwag, e w kosmologii jest jeszcze wiele do zrobienia. W przedostatnim wystpieniu pierwszego dnia konferencji prof. Jerzy K o w a l s k i G l i k m a n (IFT UWr) zaprezentowa referat pt. Kres fizyki? Wystpienie byo o tyle ciekawe, e prelegent podj w nim do istotn kwesti. Zapyta na pocztku o to, czy dzisiaj nie stoimy u granic fizyki (mia na myli fizyk czstek elementarnych oraz kosmologi przyrodnicz). Porówna obecn sytuacj fizyki do jej stanu u ko ca XIX wieku, kiedy to fizycy byli przekonani, i poza niewielkimi szczegóami fizyka ju ostatecznie wyjania otaczajcy nas wiat. Jak si wówczas okazao, takie podejcie byo bdne i powstay dwie wielkie gazie fizyki: fizyka czstek elementarnych i ogólna teoria wzgldnoci. Prof. Kowalski-Glikman stwierdzi, e obecnie fizyka mo e sta. u realnych granic swojego rozwoju. Zwróci uwag, e wspóczenie nie mamy adnych danych obserwacyjnych ani eksperymentalnych, które byyby niezgodne lub podwa ayby Model Standardowy czstek elementarnych i Kosmologiczny Model Standardowy. Pewnym problemem jest równie mo liwo samej obserwacji obiektów, zarówno astronomicznych (ze wzgldu na sko czon prdko wiata), jak i kwantowych (nieoznaczono Heisenberga, bardzo mae dugoci fal de Broglie’a). Ponadto profesor podkreli, e od okoo 30 lat nie mamy nowych przewidywa w ramach teorii standardowych, co powoduje, i obecnie fizyka jest w stanie stagnacji. Swoje rozwa ania podsumowa stwierdzeniem: „Mo liwe, e wspóczeni fizycy nie umiej postawi prawidowych pyta . Nowa fizyka bdzie wymagaa kompletnej zmiany paradygmatu”..

(5) 186. SPRAWOZDANIA. Po tym wystpieniu nastpia o ywiona dyskusja. W dyskusji gos zabra prof. Wojciech S a d y (UP Kraków), który – podkrelajc, e mówi to jako filozof – stwierdzi, i faktycznie musimy nauczy si stawia odpowiednie pytania, na które by mo e ju znamy odpowied

(6) , cho jeszcze o tym nie wiemy. Kolejne pytanie do prof. KowalskiegoGlikmana dotyczyo ciemnej materii i energii. Odpowiadajc, profesor stwierdzi, i wyjanienie ciemnej materii mo e by bardzo proste w ramach Modelu Standardowego (aksjony, staa kosmologiczna). Podobnie z ciemn energi. Drugi dzie konferencji rozpocz si od wystpie studentów i doktorantów. Dotyczyy one gównie zagadnie poruszanych we wspomnianej ksi ce ks. prof. M. Hellera Filozofia kosmologii, jak równie w innych jego popularnych publikacjach. Gówne wtki dotyczyy osobliwoci pocztkowej, ewolucji Wszechwiata, natury umysu czy kosmoteologii hellerowskiej. Dalsze wystpienia poruszay kwestie obecnoci kosmologii i zagadnie kosmologicznych w kulturze masowej (np. z filmach science-fiction) i literaturze (m.in. twórczo Stanisawa Lema, poezja). Na sesj poudniow skaday si wystpienia dra hab. Piotra F l i n a pt. Szukanie arché oraz prof. dra hab. Wojciecha S a d e g o pt. Z czego zbudowany jest wiat? W pierwszym wystpieniu prof. Flin przedstawi ró ne historyczne koncepcje arché, zarówno filozoficzne, jak i fizyczne (eter, kwintesencja). Zwróci uwag, i obecnie pytanie o arché jest nadal aktualne, cho nie nale y ju do filozofii, ale raczej do fizyki (i kosmologii). Z kolei prof. Sady przedstawi historyczne rozumienie budulca Wszechwiata w fizyce. Zwróci uwag na fakt, e w XIX wieku praktycznie aden z fizyków nie wtpi w istnienie eteru. Jak si jednak okazao, koncepcja ta bya nieprawdziwa. Podsumowujc swoje wystpienie, prof. Sady stwierdzi, e przypadek fizycznej koncepcji eteru jest przestrog przed tym, eby bezkrytycznie przyjmowa stwierdzenia nawet fizyków na temat podstawowego budulca Wszechwiata. W dyskusji na koniec tej czci prof. Sady postawi pytanie: „Czy filozof mo e si czego nauczy od fizyka?” Przez wieki filozofia bya zwizana z szeroko rozumian nauk, wczajc w to fizyk, wic mo e istnieje szansa, e filozofowie i naukowcy mog si od siebie czego nauczy . Odpowiadajc jednak na postawione przez siebie pytanie, prof. Sady stwierdzi, e nie do ko ca wiemy, co by to mogo by , cho warto szuka. takich elementów. Kolejna sesja skadaa si z wystpie dra hab. Krzysztofa Malanki (PAN Warszawa) oraz ks. dra hab. Janusza Mczki (UPJPII Kraków). Dr hab. Krzysztof M a l a n k a w referacie pt. Czy komputer moe by przydatny dla matematyka? pokazywa, e komputery odgrywaj obecnie coraz wiksz rol, inspirujc i weryfikujc matematyk czyst. Matematyk nie traktuje komputera jako maszyny liczcej, ale jako narzdzie do formuowania bd

(7) obalania hipotez matematycznych. Przykadem takiego zastosowania jest obalenie hipotezy Martensa, dotyczcej teorii liczb, lub dowód twierdzenia o czterech barwach, co byo mo liwe dopiero dziki zastosowaniu komputerów. Ks. dr hab. Janusz M c z k a w referacie pt. Filozoficzne uwarunkowania zwizane ze struktur materii na podstawie historycznego rozwoju fizycznego rozumienia materii zwraca uwag na poja-.

(8) SPRAWOZDANIA. 187. wiajce si przy tym problemy filozoficzne. Gównym problemem jest interpretacja wyników mechaniki kwantowej oraz teorii pola – teorii skutecznie opisujcych zachowanie si czstek elementarnych i oddziaywa fundamentalnych. Ks. Mczka poruszy równie kwesti statusu struktur matematycznych w nauce i rzeczywistoci. Zako czeniem konferencji byo wystpienie ks. prof. Michaa H e l l e r a zatytuowane (Niektóre) fundamentalne problemy kosmologii kwantowej. W pótoragodzinnym wykadzie ks. prof. Heller przedstawi wspóczesne próby stworzenia kwantowej teorii grawitacji, czyli kosmologii kwantowej. Na wstpie zwróci uwag na potrzeb istnienia takiej teorii do penego opisu Wszechwiata. Poczenie Modelu Standardowego czstek elementarnych z Ogóln Teori Wzgldnoci daoby istotny wkad w rozumienie otaczajcego nas wiata. Czeka nas jednak przy tym nowa rewolucja pojciowa, mo e nawet wiksza ni rewolucja kwantowa z pierwszej poowy XX wieku. Dalej Heller poruszy problem nielokalnoci (paradoks EPR, problem horyzontu). Ksidz profesor postawi zasadnicze pytanie: „Czy czas i przestrze s fenomenami wy szych poziomów fizycznej organizacji i czy na poziomie fundamentalnym istnieje przestrze -to?” Stwierdzi, e nale y szuka takiej teorii, w której takiego ta by nie byo. Nastpnie przedstawi mo liwe propozycje takiej teorii, jakie si wspóczenie rozwa a: teori strun i superstrun, kwantow teori ptli (Loop Quantum Gravity), dynamiczn teori triangulacji (Causal Dynamical Triangulation) oraz model geometrii nieprzemiennych. Szczególn uwag skupi na tym ostatnim elemencie, nad którym sam pracuje. Model geometrii nieprzemiennych jest jednak modelem czysto matematycznym, w którym wystpuje przestrze bezpunktowa. Problemem jest odniesienie tego modelu do wiata rzeczywistego: „co tak naprawd miaby opisywa ?” W dalszej czci zaj si problemem czasu, zarówno w ramach Ogólnej Teorii Wzgldnoci, jak i rozumieniem czasu na poziomie fundamentalnym (czy w ogóle istnieje, czy jest skwantowany). Zwróci równie uwag na problem prawdopodobie stwa, który mówi, e poziom fundamentalny powinien by probabilistyczny. Kolejn wa n kwesti jest to, czy w ogóle da si stworzy model nielokalnego i probabilistycznego poziomu fundamentalnego. I czy w takiej sytuacji mo na zbudowa. dynamik bez czasu i przestrzeni? W dalszej czci ks. prof. Heller przedstawi warunki eksperymentu konieczne do zweryfikowania kwantowych teorii grawitacji. Potrzebna jest energia rzdu 1016 TeV, która obecnie jest dla nas nieosigalna (obecnie w CERN-ie osigamy energi 14 TeV). Na razie zatem wszystkie kwantowe teorie grawitacji s hipotezami. Na koniec swojego wykadu ks. prof. Heller zachci zarówno studentów, jak i pracowników naukowych do podjcia tych zagadnie , poniewa jest to dziedzina, w której jest wiele do zrobienia. Na wykadzie prof. Hellera byo okoo kilkuset osób, najczciej ludzi niezwizanych z adnym orodkiem naukowym, a raczej zainteresowanych problematyk poruszan w popularnych publikacjach ksidza profesora. Std dyskusja po wykadzie prof. Hellera dotyczya raczej kwestii mao zwizanych z tematyk samej konferencji. Podsumowujc cao konferencji nale y stwierdzi , e pod wzgldem organizacyjnym bya przygotowana dobrze, cho sesje poranne byy zbyt intensywne. Zaproszeni.

(9) 188. SPRAWOZDANIA. gocie, filozofowie i fizycy z ró nych orodków naukowych kraju, mogli wymieni ze sob myli i wyniki swoich bada , co najczciej miao miejsce w kuluarach. Wykady profesorów byy na wysokim poziomie merytorycznym. Nieco inaczej sytuacja wygldaa w przypadku niektórych wystpie studentów. Wielu z nich studiuje filozofi, jednak filozofi przyrody zajmuje si hobbystycznie, co byo wida zwaszcza w wypowiedziach dotyczcych kosmologii przyrodniczej i fizyki. Celem konferencji byo nie tylko przedstawienie gównych idei zawartych w ksi ce ks. prof. Michaa Hellera Filozofia kosmologii, ale równie spopularyzowanie samej kosmologii zarówno wród studentów filozofii, jak i pozostaych uczestników. Ten cel, wydaje si, zosta osiagnity..

(10)