• Nie Znaleziono Wyników

Streszczenia prac doktorskich

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Streszczenia prac doktorskich"

Copied!
63
0
0

Pełen tekst

(1)

Streszczenia prac doktorskich

Biuletyn Polonistyczny 16/47, 19-80

(2)

STRESZCZENIA PRAC DOKTORSKICH

J ó z e f B a r : FORMY WYPOWIEDZI W PROGRAMIE JEŻYKA POL­ SKIEGO SZKOŁY PODSTAWOWEJ I ŚREDNIEJ. P r o m o t o r : p r o f . W. S t u ­ d e n c k i (WSP O p o l e ) . R e o e n z e n o i : d o o . M . D o b r o w o l s k a ( U Ś l . ) , d o c . H . B o r e k (WSP O p o l e ) . W yższa S z k o ł a P e d a g o g i c z n a w O p o l u , 1 9 7 2 . i e r w s z a o z ę ś ć p r a c y o b e j m u j e t r z y r o z d z i a ł y . P r z e d m i o ­ te m r o z w a ż a ń o b j ą t y o h r o z d z i a ł e m p i e r w s z y m s ą n a s t ę p u ­ j ą c e z a g a d n i e n i a : ó w i o z e n i a w m ó w i e n i u i p i s a n i u j a k o o ś r o d e k p r a c y d y d a k t y c z n e j n a u c z y c i e l a - p o l o n i s t y ; p r z y c z y n y s ł a b e j re ­ a l i z a c j i p r o g r a m u ć w i c z e ń w m ó w ie n iu i p i s a n i u w p r a k t y c e s z k o l n e j ; z a g a d n i e n i e p o w i ą z a n i a w i e d z y p r z e k a z y w a n e j w WSN i WSP z p o t r z e b a m i p o l o n i s t y k i s z k o l n e j ; z a g a d n i e n i e w s p ó ł p r a c y n a u c z y o i e l i i n n y c h p r z e d m i o t ó w z p o l o n i s t a m i w s z k o l n y m p r o - o e s i e d y d a k t y c z n y m . W r o z d z i a l e d r u g i m z o s t a ł s c h a r a k t e r y z o w a n y d z i a ł n a u c z a ­ n i a - " Ć w i c z e n i a w m ó w i e n i u i p i s a n i u " w p r o g r a m i e j ę z y k a n o l - s k i e g o k l a s V - V I I I o r a z w p r o g r a m i e o z t e r o l e t n i e g o l i c e u m o - g ó l n o k s z t a ł c ą o e g o , o b o w i ą z u j ą c y c h od r o k u s z k o l n e g o 1 9 7 1 / 7 2 . D z i a ł ć w i c z e ń w m ó w i e n i u i p i s a n i u s c h a r a k t e r y z o w a n o i k r y t y ­ c z n i e o o e n i o n o n a t l e p rogram ów o b o w i ą z u j ą c y c h w l a t a c h 1 9 4 9 — - 1 9 6 6 . P r o g r a m ć w i c z e ń w m ó w ie n iu i p i s a n i u w l i o e u m o g ó l n o ­ k s z t a ł c ą c y m z o s t a ł r ó w n i e ż omówiony m e to d ą p o r ó w n a n i a z p r o ­ gramem o z t e r o l e t n i e g o g im n a z ju m i d w u l e t n i e g o l i c e u m o g ó l n o ­ k s z t a ł c ą c e g o s p r z e d r . 1 9 3 9 . R o z w a ż a n i a z a w a r t e w ty m r o z d z i a l e k o n c e n t r u j ą się n a p i ę ­ c i u p o d s ta w o w y c h z a g a d n i e n i a c h p r o g r a m u ć w i c z e ń w m ó w ie n iu i p i s a n i u : t e m a t y k a w y p o w i e d z i ; z a s a d a s t o p n i o w a n i a t r u d n o ś c i a d o b ó r fo rm w y p o w i e d z i w p r o g r a m i e ć w i c z e ń n a p o s z c z e g ó l n y c h s z c z e b l a c h n a u c z a n i a ( k l a s y I I V , k l a s y V V I I I , k l a s y l i o e a l

(3)

20 -n e > ; ć w i o z e -n i a p o m o o -n io z e s t a -n o w i ą c e p r z y g o t o w a -n i e do d ł u ż s z y oh f o r m w y p o w ie d z i ( s ł o w n i k o w o - i f r a z e o l o g i o z n e , p r a k t y c z n e ć w io zen ia s y n t a k t y o z n e j a k o podbudow a do ć w i c z e ń k o m p o z y c y j n y o h , ć w io z e ­ n i a k o m p o z y o y jn e , t j . w u k ł a d a n i u p l a n ó w - d e k o m p o z y o y jn e i k o m p o z y c y j n e ^ ; ć w i o z e n i a r e d a k c y j n e - w d r a ż a j ą o e ; ć w i o z e n i a p i ­ semne - k l a s o w e i domowe. W r o z d z i a l e t r z e o i m , p t . "Z z a g a d n i e ń s t y l i s t y k i " , omówio­ n o n a s t ę p u j ą o e k w e s t i e : z a g a d n i e n i e a n t y o z n e j t r a d y c j i r e t o r y - o z n e j ; k s z t a ł t o w a n i e s i ę p o g lą d ó w n a p r z e d m i o t n o w o o z e s n e j s t y ­ l i s t y k i , s t w o r z o n e j p r z e z t r z y g łó w n e n o w o c z e s n e s z k o ły s t y l i s - t y o z n e , j a k i e u k o n s t y t u o w a ł y s i ę w XI w i e k u ( n e o i d e a l l s t y o z n a s z k o ł a n i e m i e c k a , s z k o ł a g e n e w s k o - f r a n o u s k a , r o s y j s k a s z k o ł a f o r m a l n a ) ; p r z e d m i o t i z a k r e s s t y l i s t y k i w u j ę c i u p o l s k i o h j ę ­ zykoznaw ców ; k s z t a ł t o w a n i e s i ę p o g l ą d ó w p o l s k i o h b a d a o z y n a r o ­ l ę , z a d a n i e i c h a r a k t e r s t y l i s t y k i . R o z d z i a ł t e n - a z a r a z e m p i e r w s z ą o z ę ś ć p r a o y - z a m y k a j ą u w a g i d o t y c z ą c e e l e m e n t ó w s t y l i s t y k i w o b o w i ą z u j ą o y o h p r o g r a - maoh s z k o l n y o h j ę z y k a p o l s k i e g o o r a z u w a g i o p r a c y n a d s t y l e m w y p o w ie d z i u o z n l ó w . C z ę ś ć d r u g a omawia t r z y p o d s ta w o w e k r y t e r i a p o d z i a ł u d ł u ż - s z y o h form w y p o w i e d z i : p o s t a ć w y p o w i e d z i , s p o s ó b w y r a ż a n i a t r e ­ ś c i w d a n e j f o r m i e w y p o w i e d z i , s t o p i e ń p r z y d a t n o ś o i f o r m y wy­ p o w i e d z i w ż y o i u s p o ł e o z n y m , w p r a o y zaw odow ej c z ł o w i e k a , o r a z s p e o y f i o z n e o e o h y w s z y s t k i o h d ł u ż s z y o h f o r m w y p o w i e d z i uwzględ­ n i o n y c h w o b o w i ą z u j ą o y m p r o g r a m i e j ę z y k a p o l s k i e g o k l a s V - V I I I 1 s z k o ł y ś r e d n i e j . P r z y k a ż d e j z t y o h f o r m w y p o w i e d z i z o s t a ł y u w z g l ę d n i o n e w s k a z ó w k i b i b l i o g r a f i c z n e , o b e j m u j ą o e w s z y s t k i e p r a o e , k t ó r e t e ­ m a t y c z n i e ł ą o z ą s i ę z d a n ą f o r m ą w y p o w i e d z i . Ta o z ę ś ć r o z p r a w y s t a n o w i w l i t e r a t u r z e m e t o d y c z n e j z z a ­ k r e s u ć w io z e ń w m ó w ie n iu i p i s a n i u : - p r ó b ę s y s t e m a t y k i t e o r e t y c z n e j j f o r m w y p o w i e d z i o b j ę t y o h t s z k o ln y m pro g ram em n a u o z a n i a j ę z y k a p o l s k i e g o , s y s t e m a t y k i p r z e p r o w a d z o n e j w e d ł u g p r z y j ę t y o h t r z e c h p o d s ta w o w y o h a s p e k ­ tó w p o d z i a ł u ; - p r ó b ę k o n f r o n t a c j i s t a n o w i s k w z a k r e s i e t e o r i i p o s z c z e g ó l ­ n y c h fo r m w y p o w i e d z i , s t a n o w i s k r e p r e z e n t o w a n y c h p r z e z z n a ­ n y c h , w y b i t n y o h d y d a k ty k ó w j ę z y k a p o l s k i e g o i l i t e r a t u r y , a t a k ż e w y b i t n y o h p u b l i c y s t ó w i naukowców t e o r e t y k ó w l i t e r a -a t u r y .

(4)

21 -T r z e c i ą , o s t a t n i ą o z ę ś ć p r a c y , s t a n o w i a n e k s b i b l i o g r a f i ­ c z n y . Z a s y g n a l i z o w a n o r ó w n i e ż w p r a o y pewne u w a g i , w s k a z ó w k i c i o s ­ k i b e z p o ś r e d n i o o d n o s z ą c e s i ę a l b o do t y c h , k t ó r z y program n a u ­ c z a n i a t w o r z ą - u k ł a d a j ą , a l b o do p r o o e s u d y d a k t y c z n e g o u o z e l n i p r z y g o t o w u j ą o e j k a n d y d a t ó w n a n a u c z y o i e l i - p o l o n i s t ó w , a l b o w r e ­ s z c i e do c z y n n y c h n a u o z y o i e l i , r e a l i z u j ą c y c h w p r a k t y c e s z k o l ­ n e j p r o g r a m ó w i o z e ń w m ó w ie n iu i p i s a n i u n a p o s z o z e g ó l n y o h s z o z e b l a c h n a u c z a n i a .

A l e k s a n d r a B u d r e o k a : ZAGADNIENIE POWIEŚCI MODERNI­ STYCZNEJ : AUTENTYCZNOŚĆ I FORMY KULTUROWE. P r o m o t o r : p r o f . Z. S k w a r o z y ń s k i (U Ł ). R e o e n z e n o i : d o o . T . C i e ś l l k o w s k a (U L), p r o f . Z . L i b e r a (UW). U n i w e r s y t e t Ł ó d z k i , 1 9 7 2 . T ) o z p r a w a m i e ś o i s i ę w o b r ę b i e b a d a ń n a d h i s t o r i ą p o w l e ś o i . ' - ' - ' J e j z a d a n i e m b y ł o z a r y s o w a n i e - o b e c n e g o w w i e l u p o w i e ś - o l a o h m ł o d o p o l s k i c h - p r o b l e m u a u t e n t y o z n o ś o i z a c h o w a ń p s y c h l - o z n y o h , k t ó r y z o s t a ł w p r a o y w y w i e d z i o n y z s z e r s z e g o , w y p o s a ż o ­ n e g o w d ł u g ą t r a d y o j ę z a g a d n i e n i a k o n f l i k t u m ię d z y n a t u r ą 1 k u l ­ t u r ą . J e g o m o d e r n i s t y c z n e , w ę ż s z e u j ę o i e s p r o w a d z a ł o się do wska­ z a n i a n a a n t a g o n i z m m ię d z y " n a t u r ą " - t z n . z e s p o ł e m r ó ż n y c h d y s ­ p o z y c j i p i e r w o t n y c h je d n o s tk i) » ! a f o r m ą k u l t u r o w ą - o ż y l i z e s ­ p o łe m o b i e k t ó w 1 z ao h o w ań k u l t u r o w y o h z e w n ę t r z n y c h w z g l ę d e m " n a - t u r y " . T a k i e r o z u m i e n i e k w e s t i i d a ł o p o c z ą t e k s z e r o k o p o d e jm o w a n e ­ mu w p o w i e ś c i a o h m ł o d o p o l s k i c h z a g a d n i e n i u n i e a u t e n t y o z n o ś c i p r z e ż y ć , c z y l i t z w . f a ł s z u p s y c h i o z n e g o . W p r a o y r o z w a ż o n o s p r a ­ wę t r a d y c j i t e g o w ą t k u m yślow ego o r a z w s k a z a n o n i e k t ó r e momenty

j e g o r o z w o j u . W b a d a n i a c h w z i ę t o pod uwagę z a ró w n o u t w o r y l i t e - r a o k l e , j a k r ó w n i e ż t e k s t y f i l o z o f i c z n e i s o o j o l o g i c z n e . S z c z e g ó ł o w e a n a l i z y t e k s t ó w p o w i e ś o i o w y o h o b j ę ł y u tw o r y P r z y b y s z e w s k i e g o , B e r e n t a , B r z o z o w s k i e g o , I r z y k o w s k i e g o , N a ł k o w ­ s k i e j , S . A . M u e l l e r a 1 L . M . S t a f f a . A n a l i z y t e m i a ł y n a o e l u o d ­ t w o r z e n i e w ł a ś c i w y c h p o s z c z e g ó l n y m a u t o r o m i n d y w i d u a l n y c h o d ­ m ia n r o z u m i e n i a a u t e n t y o z n o ś o i p s y c h i o z n e j i w y k a z a n i e w zajem ­ n y c h zw iązków t y o h o d m i a n . Z a d a n ie m i c h b y ł o r ó w n i e ż w s k a z a n i e m i e j s c a i r o l i , j a k ą z a g a d n i e n i e a u t e n t y c z n o ś c i p s y c h i c z n e j p e ł­

(5)

22

-n i w o b r ę b i e s z e r s z e j , w ł a ś c i w e j p o s z c z e g ó l -n y m a u t o r o m p r o b ­ l e m a t y k i .

W r o z p r a w i e p o d j ę t o t a k ż e s z k i c o w o s p ra w ę d w u d z i e s t o

-J a n D a t a : TENDENCJE POZYTYWISTYCZNE W CZASOPIŚMIEN­ NICTWIE WIELKOPOLSKIM W LATACH 1 8 4 8 - 1 8 7 0 . P r o m o t o r : p r o f . A. B u k o w s k i (UG). R e o e n z e n c i : p r o f . J . K u l c z y c k a - S a l o n i (U W ),d o c. J . K o n i e c z n y (WSN B y d g o s z c z ) . U n i w e r s y t e t G d a ń s k i , 1 9 7 2 . lelem r o z p r a w y j e s t u k a z a n i e g e n e z y i s p e c y f i k i p o z y t y -wizmu w i e l k o p o l s k i e g o , b o g a t e j - p o p r z e d z a j ą c e j p o z y t y ­ wizm - p r o b l e m a t y k i p r e p o z y t y w i s t y c z n e j , p o d s ta w o w y c h t e n d e n ­ c j i o k r e s u w i c h d i a l e k t y c z n y m r o z w o j u ; o d c z y t a n i e z c z a s o ­ p i ś m i e n n i c t w a l a t 1 8 4 8 - 1 8 7 0 w s z e c h s t r o n n i e r o z b u d o w a n e j i d e o ­ l o g i i p o z y t y w i s t y c z n e j ; z o b r a z o w a n i e l i t e r a t u r y w i e l k o p o l ­ s k i e j z w i ą z a n e j z obozem p o z y t y w i s t y c z n y m . P r a c a , o p r ó o z w s t ę p u i z a k o ń c z e n i a , s k ł a d a s i ę z c z t e r e c h r o z d z i a ł ó w . We w s t ę p i e omówiono r o l ę p r a s y w d o b i e p o z y t y w i z ­ mu i s t a n b a d a ń n a d c z a s o p i ś m i e n n i c t w e m w i e l k o p o l s k i m ; d o k o ­ n a n o p r z e g l ą d u w a ż n i e j s z y c h p r a c d o t y c z ą c y c h p o zy ty w izm u w i e l ­ k o p o l s k i e g o ; u z a s a d n i o n o p r z y j ę t e w p r a c y c e z u r y i t p . R o z d z i a ł p i e r w s z y , z a t y t u ł o w a n y " P r o b l e m y r o z w o j u s p o ł e ­ c z n e g o w p r o g r a m i e o r g a n i o z n i k ó w " , i d r u g i , " K o n o e p c j e o ś w i a ­ to w e z w o le n n ik ó w p r o g r a m u p r a c y o r g a n i c z n e j " , s t a n o w i ą p r ó b ę r e k o n s t r u k o j i i d e o l o g i i p o z y t y w i s t ó w w i e l k o p o l s k i o h . I c h p o ­ g l ą d y s p o ł e o z n e , o ś w i a t o w e i g o s p o d a r c z e s t a ł y s i ę t r z o n e m i ­ d e o l o g i i p o z y t y w i s t y c z n e j - d l a t e g o t e ż z a c e l o w e i n i e z b ę d n e u z n a n o i c h z b a d a n i e i p r z e d s t a w i e n i e . P o n a d t o p r o b l e m a t y k a , n a k t ó r ą zw róoono uwagę w t y c h r o z d z i a ł a c h , j e s t s z c z e g ó l n i e r e ­ p r e z e n t a t y w n a d l a p o z y ty w iz m u w P o z n a ń s k i e m , o d z w i e r c i e d l a b o ­ wiem w s p o s ó b w y r a ź n y , w j a k i m k i e r u n k u i w j a k i m s t o p n i u do­ k o n y w a ł o s i ę p r z e k s z t a ł c a n i e s p o ł e c z e ń s t w a , k t ó r e m u p a t r o n o w a ­ l i p o z y t y w i ś c i . R o z d z i a ł t r z e c i omawia f i l o z o f i c z n e p o d s t a w y p o z y t y w i z m u - w a l k ę z w o l e n n i k ó w " p r a c y i n a u k i " z p o s t a w ą r o m a n t y c z n ą i ro m a n ty c z n y m s t y l e m m y ś l e n i a - t r a d y c j ę m y ś l i f i l o z o f i c z n e j w W i e l k o p o l s c e , s y l w e t k ę K . L i b e l t a w ś r ó d p o z y t y w i s t ó w o r a z p a ­ n u j ą c e w p r a s i e t e n d e n c j e f i l o z o f i c z n e . w i e c z n y c h i m p l i k a c j i p r o b l e m u a u t e n t y c z n o ś c i w l i t e r a t u r z e .

(6)

23 -B o z d z i a ł c z w a r t y p o ś w i ę c o n y z o s t a ł l i t e r a t u r z e , k t ó r ą n a z ­ wano " t e n d e n c y j n ą " , b y ł a o n a bowiem w w i ę k s z o ś c i t r a n s f o r m a ­ c j ą i d e o l o g i i o r g a n i c z n i k o w s k i e J , z k t ó r e j p r z e j ę ł a p o s t u l a t s p o ł e c z n e g o z a a n g a ż o w a n i a - p r e f e r u j ą c J e d n o c z e ś n i e w a r t o ś ć wyohowawczą i p o z n a w c z ą u t w o r u l i t e r a c k i e g o . C eo h ą l i t e r a t u r y t e g o o k r e s u J e s t w y r a ź n e z a a n g a ż o w a n i e p o l i t y c z n e i s p o ł e c z ­ n e , w y r a ź n a s ł u ż b a p o t r z e b o m z b io r o w y m . P i s a r z e r o z u m i e l i swą t w ó r c z o ś ć J a k o a k c j ę u ś w i a d o m i e n i a n a r o d o w e g o , ozemu s ł u ż y ć m i a ł o m . i n . p r z e n i e s i e n i e z j a w i s k a k t u a l n e j r z e c z y w i s t o ś c i do t r e ś o i u tw o ró w l i t e r a c k i o h . W r o z d z i a l e tym p r z e d s t a w i o n o f e - l i e t o n i s t y k ę w i e l k o p o l s k ą , p o w i e ś ć t e n d e n c y j n ą , l i t e r a t u r ę d l a l u d u , p o e z j ę o k o l i c z n o ś c i o w ą , k r y t y k ę l i t e r a c k ą o r a z d z i a ł a l ­ n o ś ć k s i ę g a r z y i wydawoów. N ie w y d a ł a W i e l k o p o l s k a w d o b i e p o z y ty w iz m u p i s a r z y t e j m i a r y , oo P r u s , O r z e s z k o w a o z y Ś w i ę t o c h o w s k i , co n i e o z n a c z a , ż e n i e b y ł o ta m l i t e r a t u r y . W s u m ie J e d n a k s w o i s t o ś ć b a d a n e g o o k r e s u z m u s z a ł a do z a j m o w a n i a s i ę n i e t y l k o l i t e r a t u r ą p i ę k n ą , l e o z r ó w n i e ż J a k n a j s z e r z e j p o j ę t y m p i ś m i e n n i c t w e m . P r a o ę z a m y k a a n e k s ( p r z y k ł a d y f e l i e t o n i s t y k i M .M o tte g o i Lambdy) o r a z b i b l i o g r a f i a . Z b a d a n y m a t e r i a ł p o z w a l a n a s f o r m u ł o w a n i e n a s t ę p u j ą c y c h w n io s k ó w : P o z n a ń s k i e s f o r m u ł o w a ł o 1 p o d j ę ł o s z e r o k i p r o g r a m p r a o y o r g a n i c z n e j w c z e ś n i e j n i ż p o z o s t a ł e c z ę ś c i k r a j u . D eoydująoym w y d a r z e n i e m d l a W i e l k o p o l s k i b y ł r o k 1 8 4 8 , k t ó r y p r z e s ą d z i ł o z w y o i ę s t w i e p r o g r a m u g ł o s z o n e g o p r z e z z i e m i a n , m i e s z o z a n i i n t e l i g e n c j ę , s k u p i o n y c h p r z y K .M a r o i n k o w s k i m . P r o g r a m p r a c y o r g a n i c z n e j , k t ó r y s t a ł s i ę t r z o n e m p o z y t y w i s t y c z n e g o p r o g r a ­ mu d z i a ł a n i a , p r z y b r a ł t u s z e r o k i e r o z m i a r y , a r e a l i z a c j a J e ­ g o p r z y n i o s ł a n a j b a r d z i e j e f e k t y w n e r e z u l t a t y . O r g a n i o z n i c y d ą ż y l i do u p o w s z e c h n i e n i a t r z e ź w e g o i r a c j o n a l i s t y c z n e g o myś­ l e n i a . B y ł a t o , i c h z d a n i e m , J e d y n a d r o g a do p r z e t w o r z e n i a t r a d y c y j n e g o n a r o d u - z n a j d u j ą c e g o s i ę J e s z c z e n a e t a p i e z e ­ s t a r z a ł e j i n e r c j i f e u d a l n e j - w ś w i a t ł e , n o w o c z e s n e , k a p i t a ­ l i s t y c z n e s p o ł e o z e r i s t w o . P r a c a n a d ekonom icznym w z m o c n ie n ie m k r a j u , d ą ż e n i e do w y r o b i e n i a z m y s ł u t r z e ź w o ś c i - d a ł y w r e ­ z u l t a c i e z a d z i w i a j ą c e w y n i k i . P o z y t y w i s t y c z n y p r o g r a m d z i a ł a n i a b y ł r e a k c j ą n a k l ę s k i p o n i e s i o n e w w a l k a c h o r ę ż n y c h o r a z n a g e r m a n i z a o y j n ą p o l i t y k ę

(7)

2 k -z a b o r o y . P i l a r a r a i j e g o b y l i l u d -z i e , k t ó r -z y b e -z p o ś r e d n i o lub p o ­ ś r e d n i o u c z e s t n i c z y l i w p o w s t a n i a c h . A k c e n to w a n o w p r o g r a m i e z a ró w n o c z y n n i k e k o n o m i c z n y , j a k r ó w n i e ż k o n i e c z n o ś ć w s p ó ln e g o d z i a ł a n i a . T a k i e p o s t ę p o w a n i e z a d e c y d o w a ł o o z w y c i ę s t w i e k i e ­ r u n k u a n t y r e w o l u o y j n e g o . S o l i d a r y e m n aro d o w y i s p o ł e o z n y n i e o z n a c z a ł r e z y g n a c j i z o d z y s k a n i a n i e p o d l e g ł o ś c i - b y ł n ic z y m in­ nym, j a k d r o g ą do j e j u z y s k a n i a . Z a p r z a ń s t w o n a r o d o w e w P o z - n a ń s k i e m b y ł o j e d n o z n a c z n i e p o t ę p i a n e . N i e s ł u s z n y w ię o w y d a je s i ę z a r z u t pod a d r e s e m o r g a n i c z n i k ó w , że z a p o m i n a l i o w a l c e n a ­ r o d o w e j . O b ro n a p o l s k o ś c i p r z e p r o w a d z a n a b y ł a o z ę s t o w s o j u s z u z K o ś o io łe m . U p o w s z e c h n i e n i e k u l t u r y , j e j d e m o k r a t y z a c j a - t o n i e w ą t p l i ­ w ie o s i ą g n i ę c i e i z a r a z e m s p e c y f i c z n a c e c h a p o z y t y w i z m u w i e l ­ k o p o l s k i e g o . P o s t ę p k u l t u r a l n y w W i e l k o p o l s o e o b j ą ł swym z a ­ s i ę g i e m s z e r o k i e k r ę g i s p o ł e o z e ń s t w a ; wyrównywał on z a n i e d b a ­ n i a p o p r z e d n i c h w ieków i o d p o w i a d a ł b i e ż ą c y m p o t r z e b o m s p o ł e c z ­ nym. R odzim a t w ó r o z o ś ć l i t e r a o k a n i e b y ł a t w ó r c z o ś o i ą w y s o k i e j r a n g i a r t y s t y o z n e j - l i t e r a t u r ę r o d z i ł a p r z e d e w s z y s t k i m po­ t r z e b a c h w i l i , t z n . a k t u a l n a s y t u a c j a s p o ł e c z n a i p o l i t y c z n a . D o m i n a n t a p r o b l e m a t y k i l o k a l n e j , w y r a ź n a t e z a p o w i e ś c i o w a , do­ r a ź n a f u n k c j a l i t e r a t u r y , u t y l i t a r y s t y o z n e z a ł o ż e n i a s p r a w i ł y , że t w ó r o z o ś ć t a p o z b a w i o n a j e s t t r w a ł y c h w a r t o ś c i , c z e g o dowo­ dem s ą z a p o m n ia n e d z i ś , w owym c z a s i e b a r d z o p o p u l a r n e i d y s ­ k u t o w a n e , u t w o r y , n p . B . M o r a c z e w s k i e j c z y P . W i l k o ń s k i e j . Na uwagę i w y r ó ż n i e n i e z a s ł u g u j e j e d y n i e f e l i e t o n i s t y k a p o z n a ń s k a (M .M otty 1 L a m b d a ). B o g a t a i l o ś o i o w o j e s t l i t e r a t u r a d l a l u d u ( j . M o l i ó s k a - W o y k o w s k a , E . E s t k o w s k i , M . L e i t g e b e r ) , a w i e l k o p o l s k a p o w i e ś ć t e n d e n c y j n a w p e ł n i m i e ś c i s i ę w ty m , oo d z i s i a j nazywamy modelem k r a j o w e j p o w i e ś c i z t e z ą .

J a n i n a P o r m a n o w i c z : HISTORIA TEATRU MIEJSKIEGO W BYDGOSZCZY W LATACH 1 9 2 0 - 1 9 3 9 . P r o m o t o r : d o o . J . M a o i e j e w s k i

(UAJi). R e c e n z e n c i : p r o f . Z . R a s z e w s k i ( I S PAN), p r o f . J . Ziomek (UAlO. U n i w e r s y t e t im . Adama M i c k i e w i c z a w P o z n a n i u , 1 9 7 2 .

O o z p ra w a p o d e j m u j e p r ó b ę m o n o g r a f i i T e a t r u M i e j s k i e g o w -‘- ' ' B y d g o s z c z y , p i e r w s z e j s t a ł e j s o e n y p o l s k i e j w tym m i e ś ­ c i e , k t ó r a p o w s t a ł a w r . 1 9 2 0 , by p r z e r w a ć d z i a ł a l n o ś ć z c h w i ­ l ą wybuchu d r u g i e j w ojny ś w i a t o w e j .

(8)

25 -P r a o a d z i e l i s i ą n a dwie c z ę ś c i . -P i e r w s z a - p o d s ta w o w a - z a w i e r a : o p i s .gmaohu T e a t r u M i e j s k i e g o , r o z d z i a ł o p o c z ą t k a c h zawodowego t e a t r u w B y d g o s z o z y ( T e a t r P o l s k i po d d y r e k c j ą Lud­ w i k a D y b i z b a ń s k i e g o w l a t a o h 1919 do 1 9 2 0 ) o r a z r o z d z i a ł y o k o - l e j n y o h d y r e k o j a o b : Wandy S i e m a s z k o w e j ( s e z o n y 1 9 2 0 /2 1 - 1 9 2 1 / / 2 2 ) , J ó z e f a K a r b o w s k i e g o ( s e z o n y 1 9 2 2 / 2 3 - 1 9 2 4 / 2 5 ) , K a r o l a B en d y w r a m a c h Z j e d n o c z o n y o h T e a t r ó w B y d g o s z o z y , T o r u n i a i G ru ­ d z i ą d z a ( s e z o n 1 9 2 5 / 2 6 ) , p o n o w n e j d y r e k c j i D y b i z b a ń s k i e g o ( s e ­ z o n 1 9 2 6 / 2 7 ) , 1 1 - l e t n i e j d y r e k c j i W ł a d y s ł a w a Stomy ( s e z o n y 1927 / 2 8 — 1 9 3 7 / 3 8 ) i A l e k s a n d r a B o d z l e w i o z a ( s e z o n 1 9 3 8 / 3 9 ) . D r u g a - u z u p e ł n i a j ą o a - c z ę ś ć p r a o y z a w i e r a p r z y p i s y , i k o ­ n o g r a f i ę o r a z a n e k s , w k t ó r y m z o s t a ł y u m i e s z c z o n e i n e z t e n s o b a r d z i e j z n a m i e n n e d o k u m e n ty t e a t r a l n e o u n i k a l n y m o h a r a k t e r z e . W t a k i m u k ł a d z i e m a t e r i a ł u d z i e j e T e a t r u M i e j s k i e g o o t w i e ­ r a o p i s - d z i ś j u ż n i e i s t n i e j ą c e g o - gmaohu T e a t r u . Wybudowa­ l i go Niemcy w r . 1 8 9 6 , s p ł o n ą ł w c z a s i e d z i a ł a ń w o j e n n y c h w r . 1 9 4 5 . Z o r g a n i z o w a n y p r z e z M i n i s t e r s t w o b y ł e j D z i e l n i c y ftru s- k i e j w r . 1919 j a k o t e a t r o b j a z d o w y d l a p ó ł n o o n y o h o b sz a ró w P o z­ n a ń s k i e g o 1 P o m o r z a , w B y d g o s z o z y z a g o ś o i ł n a k r ó t k o w gmaohu p ó ź n i e j s z e g o T e a t r u M i e j s k i e g o - po o p u s z o z e n l u g o p r z e z z e s ­ p ó ł n i e m i e c k i . W a r u n k i , w j a k i c h d z i a ł a ł , z w ł a s z o z a s p i ę o i a z N i e m c a m i , n i e s p r z y j a ł y su k o e so m a r t y s t y c z n y m . S c e n a z a s ł u ż y ł a s i ę j e d n a k , w p r z e j ś o i o w y m o k r e s i e p o w o j e n n y m , j a k o o d n o w i o i e l - k a p o l s k i o h t r a d y o j i t e a t r a l n y c h w B y d g o s z o z y . B o z d z l a ł y p o ś w i ę o o n e d z l a ł a l n o ś o i p o s z c z e g ó l n y o h d y r e k c j i T e a t r u o m a w i a j ą s p r a w y o r g a n i z a o y j n e , f i n a n s o w e , s t o s u n k i z w ł a d z a m i m i e j s k i m i , z a m i e r z e n i a d y r e k o j l l l o h r e a l l z a o j ę ; s y g ­ n a l i z u j ą w a ż n i e j s z e w y d a r z e n i a a r t y s t y o z n e ; p r z e d s t a w i a j ą o p i ­ n i ę o t e a t r z e s p o ł e c z e ń s t w a i p r a s y . D z i a ł a l n o ś ć a r t y s t y c z n ą p o s z c z e g ó l n y c h s e z o n ó w u k a z u j e n a d t o z e s t a w i e n i e r e p e r t u a r u w c h r o n o l o g i c z n y m u k ł a d z i e p r e m i e r . Ten z e s p ó ł d a n y c h j e s t każdo­ r a z o w o z a m k n i ę t y l i s t ą c z ł o n k ó w z e s p o ł u a r t y s t y c z n e g o - a k t o r ­ s k i e g o i w o k a l n e g o . Tym s p o so b e m z o b r a z o w a n e d z i e j e T e a t r u d a j ą h i s t o r i ę w i e l u s z l a o h e t n y c h a m b i c j i , a l e t e ż i n i e p o w o d z e ń j e g o k i e r o w n i k ó w . P l a c ó w k a t a p o w s t a ł a w m l e ś o i e o m i e s z a n y m s k ł a d z i e n a r o d o w o ś ­ c io w y m , p o zb aw io n y m t r w a l s z y c h t r a d y o j i t e a t r a l n y c h , w ś r o d o ­ w i s k u wobeo t e a t r u o b o j ę t n y m l u b w r ę c z n i e ż y o z l i w y r a : B y d g o s z c z

(9)

26 -w r . 1920 b y ł a m i a s t e m s i l n i e zn ie m c z o n y m i c h o c i a ż p r o c e s r e - p o l o n i z a o j i p o s t ę p o w a ł s t o s u n k o w o s z y b k o , a s y m i l a o j a l u d n o ś o i m i e j s o o w e j , o n i e w i e l k i o h wymogaoh i n t e l e k t u a l n y c h , i n a p ł y w a ­ j ą c e j z i n n y c h d z i e l n i o , p r z e w a ż n i e i n t e l i g e n o j i - p r z e b i e g a ł a w ś r ó d o s t r y c h s t a r ć i k o n f l i k t ó w . S y t u a c j i t e j n i e m ógł n ie od ­ c z u w a ć nowo p o w s t a j ą o y t e a t r , b o r y k a j ą c y s i ę p r z e z w i e l e s e z o ­ nów z problem em p o z y s k a n i a g r u p y w i e r n y c h s o b i e w idzów o r a z z n a l e z i e n i a n a j k o r z y s t n i e j s z y c h r o z w i ą z a ń w z a k r e s i e r e p e r t u a ­ r u . Władze m i a s t a , n a k t ó r y c h s p o c z y w a ł m o r a l n y o b o w i ą z e k p r z e ­ j ę c i a m e o e n a tu n a d t e a t r e m , t r a k t o w a ł y go J a k k ł o p o t l i w y b a ­ l a s t i s k ą p i ł y d o t a c j i z b u d ż e t u m i e j s k i e g o . Wobec b r a k u p u b - l i c z n o ś o i i f i n a n s o w e g o p o p a r o i a p r z e z m a g i s t r a t z a ł a m y w a ł y s i ę k o l e j n o d y r e k o j e : S i e m a s z k o w e J , K a r b o w s k i e g o , B e n d y . T ak ą s y t u a c j ę z a s t a ł Stoma o b e j m u j ą c d y r e k o j ę w s e z o n i e 1 9 2 7 / 2 8 i , d z i ę k i swym w yjątkow ym z d o l n o ś c i o m o r g a n i z a c y j n y m i k i e r o w n i c z y m , w c i ą g u 1 1 - l e t n i e J k a d e n c j i z m i e n i ł J ą r a d y k a l ­ n i e . P r z y s t o s o w a ł p r z e d e w s z y s t k i m r e p e r t u a r do a k t u a l n y c h moż­ l i w o ś c i o d b i o r c z y c h w i d z a i w r e z u l t a c i e o s i ą g n ą ł s t o p n i o w y w z r o s t f r e k w e n o j i . Z a j ą ł s i ę r ó w n i e ż s p r a w ą o r g a n i z a c j i widow­ n i , n a w i ą z a ł k o n t a k t z m ie js o o w y m i z w ią z k a m i 1 o r g a n i z a c j a m i , u r z ą d z a ł p r z e d s t a w i e n i a p o p u l a r n e p o o e n a c h z n i ż o n y c h , m. i n . d l a d z i e c i i m ł o d z i e ż y . P r z y k ł a d a ł t a k ż e w i e l k ą wagę do a r t y s ­ t y c z n e g o p o z io m u s p e k t a k l i . N i e z a l e ż n i e od w a lo r ó w l i t e r a c k i c h w y s t a w i a n e j s z t u k i , k a ż d e J e g o p r z e d s t a w i e n i e o d z n a c z a ł o s i ę - J a k mówią s p r a w o z d a n i a - dobrym w y k o n a n ie m i s o l i d n ą r o b o t ą s c e n i c z n ą . Dochody ze s z t u k k a s o w y o h i o p e r e t k i p r z e z n a c z a ł n a i n s c e n i z a c j e k l a s y k ó w , z w ł a s z c z a p o l s k i c h , n i e s z o z ę d z i ł w t e d y z a b i e g ó w a n i k o s z t ó w , aby w i d o w i s k u n a d a ć o r y g i n a l n y k s z t a ł t s c e n i c z n y . W d o b o r z e s i ł a k t o r s k i c h w y k a z y w a ł n ie z a w o d n ą o r i e n ­ t a c j ę . ffyohował s i ę t e ż pod o k ie m Stomy n i e j e d e n z d o l n y a k t o r . O p i n i a w s p ó ł c z e s n y c h o b s e r w a t o r ó w ż y o i a t e a t r a l n e g o Bydgoszczy p o ś w i a d o z a w a r t o ś ć wyohowawczą p l a o ó w k i p o d J e g o k i e r o w n i c ­ tw em. O d e g r a ł a ^ e ż r o l ę s t a b l l i z a o j a warunków b y to w y c h a k t o r ó w : s u m i e n n o ś ć w w y p ł a o a n i u g a ż o h a r a k t e r y z o w a ł a d o d a t n i o d y r e k o j ę t e a t r u w B y d g o s z c z y i w y r ó ż n i a ł a J ą w ś r ó d z m ie n n y o h warunków i s t n i e J ą c y o h w i n n y c h t e a t r a c h . P r z e ś l e d z e n i e c a ł y c h d w u d z i e s t o l e t n i c h d z i e j ó w t e a t r u p o l ­ s k i e g o w B y d g o s z c z y p o z w o l i ł o s t w i e r d z i ć , że z d o ł a ł on r o z w i

(10)

27

-ń ą ć s i ę i u s t a l i ć j a k o i n s t y t u c j a o dużym z n a c z e n i u ' a r t y s t y c z ­ nym i wychowawczym w m i e ś c i e d ł u g o okupowanym p r z e z n i e m i e c k ą k u l t u r ę .

G r z e g o r z G a z d a : FUTURYZM W POLSCE NA TLE ÓWCZESNYCH TENDENCJI LITERACKICH. P r o m o t o r : p r o f . S . S k w a r o z y ń s k a ( U Ł ) . R e - c e n z e n o i : p r o f . A . H u t n i k i e w i c z (UMK), d o o . T . C i e ś l i k o w s k a ( U Ł ) , d o o . K . G ł o w i ń s k i ( I B L ) . I n s t y t u t B a d a ń L i t e r a c k i c h , 1 9 7 2 . r a c a p o d e j m u j e p r ó b ę o d p o w i e d z i n a p y t a n i a : j a k i e f u n k ­ c j e s p e ł n i a ł f u t u r y z m w a w a n g a rd o w y o h p r o c e s a c h l i t e r a ­ t u r y p o l s k i e j po r . 1918? c o w a r u n k o w a ł o j e g o p o w s t a n i e i r o z ­ w ó j ? j a k n a l e ż y o k r e ś l i ć s t o s u n e k j e g o p rogram ów do wzorów o b - c y o h ? j a k i e o e o h y w ł a ś o i w e w y r ó ż n i a j ą , a j a k i e ł ą c z ą j e g o p o e ­ t y k ę z p o l s k i m k o n t e k s t e m l i t e r a o k i m ? N a j b a r d z i e j p r z y d a t n e w r o z s t r z y g a n i u t y o h p ro b le m ó w o k a z a ł y s i ę k a t e g o r i e p r o c e s u h i ­ s t o r y c z n o l i t e r a c k i e g o . . W o z ę ś c i p i e r w s z e j , z a t y t u ł o w a n e j " S p o ł e c z n e u w a r u n k o w a n i a g r u p l i t e r a o k i o h w P o l s c e m i ę d z y w o j e n n e j " , p o s ł u ż o n o s i ę k a t e ­ g o r i ą g r u p y , p r o b l e m a t y k a bow iem , k t ó r ą o n a i m p l i k u j e p o z w o l i ­ ł a u j a w n i a ć t a k ż e z e w n ę t r z n e , p o z a l i t e r a c k i e d e t e r m i n a n t y ów­ c z e s n y c h p r o c e s ó w . Z a s t o s o w a n i e t e j k a t e g o r i i u m o ż l i w i ł o w s t ę p ­ n e u p o r z ą d k o w a n i e i s y s t e m a t y z a c j ę r o z m a i t y c h z j a w i s k l i t e r a c ­ k i c h d w u d z i e s t o l e c i a . Na i c h t l e u w y d a t n i ł y s i ę w y r a ź n i e u w i­ k ł a n i a f u t u r y s t ó w w k o n t e k s t y a w a n g a r d y p o e t y o k i e j po r . 1 9 1 8 w p o w i ą z a n i u z i n n y m i u g r u p o w a n i a m i - b ą d ź r ó w n o l e g ł y m i w o ia - s i e , b ą d ź p ó ź n i e j s z y m i . U j a w n i o n e z o s t a ł y t a k ż e r ó ż n o r a k i e m e- o h a n i z m y r z ą d z ą o e e g z y s t e n c j ą g r u p l i t e r a c k j o h : r o l a p r a s y i w y d a w n i c t w , o e n z u r y , p o l i t y k i k u l t u r a l n e j , i d e o l o g i i i i n n y c h i n s t y t u c j i ż y o i a l i t e r a c k i e g o . W d r u g i e j c z ę ś c i p r a c y , z a t y t u ł o w a n e j " F u t u r y z m . C h r o n o l o ­ g i a i p r o g r a m y p r ą d u " , o g r a n i c z o n o p o l e w i d z e n i a do z j a w i s k s t r i c t e l i t e r a c k i c h , p o s z e r z a j ą o j e r ó w n o o z e ś n i e o m i ę d z y n a r o ­ dowe k o n t e k s t y p r ą d u . D o k o n u ją c o p i s u t e j k a t e g o r i i , n a p l a n p i e r w s z y w y s u n i ę t o p r z e d e w s z y s t k i m p r o g r a m s f o r m u ł o w a n y f u t u ­ r y zmu. 7/ t r z e c i e j c z ę ś c i o p r a c o w a n i a , p t . " E l e m e n t y p o e t y k i imma- n e n t n e j t w ó r c z o ś c i p o l s k i c h f u t u r y s t ó w " , p r z y j ę t o p e r s p e k t y w ę b a r d z i e j w p o r ó w n a n i u z p o p r z e d n i m i r o z d z i a ł a m i s z c z e g ó ł o

(11)

? e -wą. W s y s t e m a t y c e e l e m e n t ó w p o e t y k i z a k r y t e r i u m p o d z i a ł u n a o z t e r y z a k r e s y t w ó r c z o ś c i l i t e r a c k i e j p o s ł u ż y ł a c z ę ś c i o w o chro­ n o l o g i a a n a l i z o w a n y c h u tw o ró w , po t o , ab y u j a w n i ć w e w n ę t r z n ą p r z e m i e n n o ś ć d o k t r y n y p o e t y o k i e j . D la u j a w n i e n i a w sp ó ln y c h p o d ­ s t a w , z k t ó r y c h w y r a s t a ł a t w ó r o z o ś ć f u t u r y s t ó w , p o s ł u ż o n o s i ę in n y m , a l e w g r u n c i e r z e o z y z b i e ż n y m z ozasowym r o z k ł a d e m , k r y ­ t e r i u m s y s t e m a t y z u j ą c y m : b y ł a n i m , n a j o g ó l n i e j o k r e ś l a j ą c , t e ­ m a t y k a w i e r s z y , j e j u j ę c i e w r a z z k o n s e k w e n c j a m i , z a r ó w n o w p l a n i e ideowym, j a k j ę z y k a p o e t y c k i e g o . A n a l i z a e le m e n tó w p o e t y k i r o d z i m e g o f u t u r y z m u w y r a ź n i e w s k a z u j e , że p o l s k i e p r z e j a w y o p i s y w a n e g o p r ą d u , i n s p i r o w a n e c z ę ś c i o w o h a s ł a m i K a r i n e t t i e g o , d a d a i s t ó w i p r o g r a m u R o s j a n , sw ó j t o k e w o l u c y j n y z a w d z i ę c z a j ą g ł ó w n i e k o n t e k s t o m r o d z i m e j l i t e r a t u r y .

G a b r i e l a G r a d o w s k a : IGNACY CHRZANOWSKI, BADACZ LITERATURY STAROPOLSKIEJ I LITERATURY OŚWIECENIA. P r o m o t o r : p r o f . Z . L i b e r a (urnO. R e c e n z e n c i : p r o f . J . N o w a k - D ł u ż e w s k i (UW), d o c . J . S t a r n a w s k i ( U L '. U n i w e r s y t e t W a r s z a w s k i , 1 9 7 1 .

R

o z p ra w a j e s t p o ś w i ę o o n a I g n a c e m u C h r z a n o w s k ie m u j a k o b a - u a c z o w i l i t e r a t u r y s t a r o p o l s k i e j i o ś w i e c e n i o w e j , w y ł ą ­ c z a z a te m ze swego z a k r e s u l i c z ą c e s i ę w n a u c e s t u d i a n a d r o - 3 mantyzmera i w i e l e i n n y c h p r a c o t e m a t y o e a k t u a l n e j d l a j e g o c z a s ó w . To o g r a n i c z e n i e z o s t a ł o p o d y k to w a n e w z g l ę d a m i m e r y t o ­ r y c z n y m i : " H i s t o r i a l i t e r a t u r y n i e p o d l e g ł e j P o l s k i " s t a n o w i b o ­ wiem z w i e ó o z e n i e s y s t e m a t y c z n y c h s t u d i ó w u o z o n e g o n a d s t a r o -p o l s z o z y z n ą i X V III w i e k i e m , i t a z w a r t o ś ć k o m p o z y c y j n a p o a -<? p o r z ą d k o w u j e s o b i e l o g i k ę c a ł e j t r e ś o i . W r o z d z i a l e I , " C z ł o w i e k , n a u c z y c i e l , u c z o n y " , n a p o d s t a ­ w ie z e b r a n y c h m a t e r i a ł ó w - ż y o i o r y s u w ł & s n o r ę o z n i e n a p i s a n e g o p r z e z C h r z a n o w s k i e g o , w spom nień j e g o p r z y j a c i ó ł , k o l e g ó w i u c z ­ n i ó w - z o s t a ł p r z e d s t a w i o n y p o r t r e t u o z o n e g o . R o z d z i a ł t e n s t a ­ n o w i r ó w n i e ż p r ó b ę r e k o n s t r u k c j i ż y c i a naukow ego w c z a s a c h j e ­ go s t u d i ó w u n i w e r s y t e c k i c h o r a z z a w i e r a r e f l e k s j e o r o l i f i l o ­ l o g i i j a k o n a u c e w s y s t e m i e n a u k h u m a n i s t y c z n y c h . W z a k r e s t y c h r o z w a ż a ń w c h o d z i t a k ż e p o j ę c i e h i s t o r y z m u , d y s k u t o w a n e n a z j a z ­ d a c h h i s t o r y k ó w o r a z n a z j a z d a c h h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h : C h r z a ­ n o ws k i w tyrr w ł a ś n i e c z a s i e w c h o d z i ł w ż y c i e n a u k o we , d l a t e g o

(12)

2.9

-p r a o e j e g o c h a r a k t e r y z u j ą s i ą c o r a z g ł ę b s z ą r e f l e k s j ą h i s t e r y ­ c z n a , a n a w e t h i s t o r i o z o f i c z n ą .

E o z d z i a ł I I , n3 a d a n i a n a d l i t e r a t u r ą z y g m u n t o w s k ą " , p r z e d ­ s t a w i a p i e r w s z e o s i ą g n i ę c i a naukow e m ło d e g o b a d a c z a . D o t y c z ą one l i t e r a t u r y XVI w i e k u . Na tym t l e z a r y s o w u j ą się w p ł y w y , k t ó ­ rym C h r z a n o w s k i u l e g a ł . O k r e ś l a j ą one t a k ż e s t o s u n e k m łodego a d e p t a n a u k i do a u t o r y t e t ó w p a t r o n u j ą c y c h j e g o p ie r w s z y m p r a ­ com, j a k : A n t o n i G a ł e c k i , .Y ładysław N e h r i n g , A l e k s a n d e r BrtLck- n e r , S t a n i s ł a w T a r n o w s k i . Za s w o i c h b e z p o ś r e d n i c h n a u c z y c i e l i u w a ż a ł C h r z a n o w s k i N e h r i n g a i B r t t c k n e r a , im z a w d z i ę c z a ł , w swoim p r z e k o n a n i u , s t o s o w a n ą p r z e z n i e g o m e to d ę a n a l i z y i k i e r u n e k b a d a ń ; z n i m i t e ż , z w ł a s z c z a z B r f tc k n e r e m , z w i ą z a ł się w a r s z t a ­ towo p r z e z p o d j ę c i e b a d a ń n a d l i t e r a t u r ą XVI w i e k u . .7 ty m że r o z d z i a l e z a w a r t a j e s t p r ó b a o k r e ś l e n i a m eto d y a ­ n a l i z y i k r y t e r i ó w b a d a w c z y c h I g n a c e g o C h r z a n o w s k i e g o . J y r a ż a s i ę t o w p o r ó w n a n i a o h z p r a c a m i i n n y c h h i s t o r y k ó w l i t e r a t u r y , n p . K a l l e n b a o h a , k t ó r y w tym samym* c z a s i e , c o C h r z a n o w s k i , z a j ­ mował s i ę t w ó r c z o ś c i ą He j a . W o m a w ia n y c h kole j n o p r a c a c h C h r z a ­ n o w s k i e g o o B e j u autcÄ ’k a w y k a z u j e r ó ż n i c e , j a k i e w o i ą g u s z e s ­ n a s t u l a t d a j ą s i ę z a u w a ż y ć w m e t o d z i e b a d a w c z e j u c z o n e g o . 77 o d s ł a n i a j ą o e j s i ę w tym p r z e g l ą d z i e l i n i i p o s t ę p o w a n i a m e to d y ­ c z n e g o w s k a z a n o , że od p r a c t y p u f i l o l o g i c z n e g o z m i e r z a ł u c z o ­ ny do u j ę ć h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h . Za z n a m ie n n e d l a t e g o o k r e ­ s u uw a ż a a u t o r k a dwa s t u d i a : o r e c e p o j i d z i e ł S k a r g i i - R b j a - " K u l t S k a r g i w P o l s c e " (1912^ o r a z " "P Z w i e r o i a d ł o ^ R e j a p r z e d sąd em p o t o m n o ś c i " ( 1 9 1 4 \ O b ecn a we w s z y s t k i c h p r a c a c h C h r z a ­ n o w s k i e g o m e to d a p o ró w n a w c z a n i e o g r a n i c z a s i ę t u do u k a z a n i a ź r ó d e ł i a n a l i z y d z i e ł , a l e z m i e r z a do z r o z u m i e n i a p r z e m i a n , j a k i e n a s t ę p o w a ł y w r e c e p c j i s p o ł e c z n e j d z i e ł a l i t e r a c k i e g o w c i ą g u w ie k ó w . ’.V I I I r o z d z i a l e , " I g n a c y C h r z a n o w s k i - c z ł o w i e k O ś w i e c e ­ n i a " , p o ś w ię o o n y m b a d a n i o m C h r z a n o w s k i e g o n a d O ś w i e o e n i e m , p o d ­ k r e ś l o n o s a m o d z i e l n o ś ć u c z o n e g o w r e w i z j i sądów h i s t o r y c z n o l i ­ t e r a c k i c h o l i t e r a t u r z e XV III w i e k u . J e g o n o w a t o r s t w o b a d a w c z e w y w o d zi s i ę z p r z y j ę c i a k r y t e r i ó w e s t e t y o z n y c h , k t ó r e u k s z t a ł ­ t o w a ł y w C h r z a n o w s k im t e o r i e J o h a n n e s a V o l k e l t a i T e o d o r a L i p - p s a . S t u d i a u c z o n e g o n a d k la s y c y z m e m f r a n c u s k i m p r z e j a w i a j ą s i ę n b a d a n i a c h wpływu B o i l e a u n a N a r u s z e w i c z a o r a z 3 e r n a r d a G u i l

(13)

30 -" l e m i n a n a s a t y r y G r a c j a n a P i o t r o w s k i e g o i i n i c j u j ą z a i n t e r e ­ s o w a n i a p o l s k ą s a t y r ą j a k o g a t u n k i e m l i t e r a o k i m . Z d an iem a u ­ t o r k i , C h r z a n o w s k i , p r a g n ą o o k r e ś l i ć wpływy k l a s y c y z m u f r a n ­ c u s k i e g o n a l i t e r a t u r ę p o l s k ą , m u s i a ł p o d d a ć r e w i z j i z a s t a n e s ą d y , s f o r m u ło w a n e p r z e z ro m a n ty k ó w . U w ażał j e z a k r z y w d z ą c e z a r ó w n o d l a l i t e r a t u r y p o l s k i e g o O ś w i e o e n i a , j a k d l a f r a n c u s ­ k i e j m y ś l i i n s p i r u j ą c e j , a u c h y l e n i e t y c h o p i n i i n i e b y ł o t y l ­ k o s p r a w ą w y s i ł k ó w w a r s z t a t o w y c h , a l e b y ł o r ó w n i e ż z w i ą z a n e z r e w i z j ą w ł a s n y o h p r z e k o n a ń , z a k t ó r y m i s t a ł y u z n a n e a u t o r y t e ­ t y . D l a t e g o p r o o e s w y d o b y w a n ia w a r t o ś c i t k w i ą o y c h w p o l s k i e j p o e z j i i p u b l i c y s t y o e o ś w i e c e n i o w e j b y ł j e d n o c z e ś n i e wyrazem r o z w o j u o s o b o w o ś c i u o z o n e g o - p o d w zg lęd em ś w i a t o p o g l ą d o w y m i h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i m . W u k a z a n i u w i ę z i i d e o w y c h C h r z a i o w s k i e - go z r a c j o n a l i z m e m , k la s y c y z m e m i m y ś l ą f i l o z o f i c z n ą X V III w. z a w i e r a s i ę j e g o c h a r a k t e r y s t y k a j a k o " c z ł o w i e k a O ś w i e o e n i a " .

R o z d z i a ł IV, "Opus magnum, > H i s t o r i a l i t e r a t u r y n i e p o d ­ l e g ł e j P o l s k i ^ " , p o ś w i ę c o n y j e s t "k o ro n n e m u d z i e ł u " b a d a c z a n i e t y l k o j a k o d z i e ł u w ią ż ą o e m u j e g o d o r o b e k n a u k o w y , a l e r ó w ­ n i e ż j a k o s y n t e z i e , w k t ó r e j u z e w n ę t r z n i ł a s i ę e w o l u c j a j e g o p o g l ą d ó w id e o w y c h i h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h . Wziąwszy z a p o d s t a w ę o p i s u i a n a l i z y p i e r w s z e w y d a n i e " H i - s t o r i i " , z r . 1 9 0 6 , a u t o r k a w y k a z u j e w p ro w ad zan e w n a s t ę p n y c h w y d a n i a o h z m i a n y , wywodzące s i ę z e z d o b y t e j w i e d z y o g ó l n e j i w ł a s n e j , p r z y czym u w y d a t n i a p o g ł ę b i a j ą c ą s i ę r e f l e k s j ę f i l o ­ z o f i c z n ą j a k o w y k ł a d n i ę i d e o w e j p o s t a w y C h r z a n o w s k i e g o . U w id o o z n io n a e w o l u c j a u o z o n e g o : od r a c j o n a l i z m u do i n t u i - o j o n i z r a u - u k a z a n a j e s t w p o w i ą z a n i u z j e g o w a r s z t a t e m i f a k ­ t a m i b i o g r a f i c z n y m i . Za c e z u r y z n a c z ą c e w r o z w o j u p o g lą d ó w C h r z a n o w s k i e g o a u t o r k a u w aża r o k 1910 - gdy o b j ą ł on k a t e d r ę h i s t o r i i l i t e r a t u r y w U n i w e r s y t e c i e J a g i e l l o ń s k i m , o r a z r o k 1 9 1 8 - gdy w w y z w o l o n e j P o l s c e p r z y s t ą p i ł do w y k ład ó w z l i t e ­ r a t u r y r o m a n t y o z n e j i p r a c y n a d " H i s t o r i ą l i t e r a t u r y P o l s k i p o r o z b i o r o w e j " . O k r e s p r a c y n a d l i t e r a t u r ą XIX w i e k u r z u t u j e n a m etody i s ą d y o d n o s z ą c e s i ę do z j a w i s k e p o k i ś r e d n i o w i e c z ­ n e j , w i e k u XVI i X V I I I . N ie z m i e n i a j ą c z a s a d n i c z e j p o s t a w y o­ b i e k t y w n e g o b a d a c z a , p o d p o r z ą d k o w a ł w s z a k ż e C h r z a n o w s k i w tym o k r e s i e t r e ś ć w y k ła d ó w i p u b l i k a o j i s p r a w i e n a r o d o w e j . C h a r a k t e r y z u j ą c p o g l ą d y i d o r o b e k naukowy C h r z a n o w s k i e g o , a u t o r k a r o z w a ż a r ó w n i e ż i c h s t o s u n e k do j e g o d z i a ł a l n o ś c i p o —

(14)

31 -p u l a r y Z a t o r s k i e j . S t w i e r d z a , że w s w e j m e r y t o r y c z n e j t r e ś o i b y ł a o n a z g o d n a z naukowym p o z n a n i e m , n a t o m i a s t w f o r m i e p r z e ­ z n a c z o n a b y ł a d l a s z e r s z e g o n i ż s p e c j a l i ś c i k r ę g u o d b i o r o ó w . W d z i e ł a c h I g n a c e g o C h r z a n o w s k i e g o k o j a r z ą s i ę c e c h y n a u k o w e j p r e c y z j i a n a l i z y f i l o l o g i c z n e j z o e o h a m i p o p u l a r y z a t o r s k i m i o d u ż y c h w a l o r a c h p i s a r s k i o h . Ł ą c z ą one p r o c e s h i s t o r y c z n y z a ­ n a l i z ą e s t e t y c z n ą , a l e i c h c e o h ą g łó w n ą j e s t d u c h m o r a l n y - w i a r a w t r ó j j e d n i ę p r a w d y , d o b r a i p i ę k n a . Z d z i s ł a w G r z e g o r s k i : POCZĄTKI DRAMAT0PI3AR3T'.YA KAROLA HUBERTA ROSTWOROWSKIEGO. P r o m o t o r : d o o . J . M a c i e j e w s k i (UAIin. R e c e n z e n c i : p r o f . J . Z i o m e k (UAM', p r o f . I . S ł a w i ń s k a (KUL). U n i w e r s y t e t Adama M i c k i e w i c z a , 1 9 7 2 . m i e r z a j ą c do ponownego p r z e m y ś l e n i a d r a m a t o p i s a r s t w a K.H. . R o s t w o r o w s k i e g o , a u t o r p r a c y z a t r z y m u j e s i ę n a d p o c z ą t ­ k a m i t e g o d r a m a t o p i s a r s t w a , d o c i e r . a do nowych m a t e r i a ł ó w , p r e - o y z u j e b i o g r a m l a t 1 8 7 7 - 1 9 1 2 , k t ó r y m i s i ę z a j m u j e s z c z e g ó ł o ­ wo, r o z p a t r u j e j u w e n i l i a n a t l e id e o w y o h i a r t y s t y c z n y c h d o - ś w i a d o z e ń p i s a r z a , z n a j d u j ą c d l a n i c h m i e j s c e w m ł o d o p o l s k i m f e r m e n c i e i o s c y l a o j i k u l t u r . Po o b s z e r n y m w s t ę p i e , p o d a j ą c y m d z i e j e p o s z u k i w a ń i u z a ­ s a d n i a j ą c y m c e z u r ę c z a s o w ą , n a s t ę p u j e r o z d z i a ł p i e r w s z y , "W k r ę g u d o ś w i a d o z e ń " , w k t ó r y m o b o k b i o g r a m u z a p r e z e n t o w a n o k o ­ l e j n o : ś r o d o w i s k o r o d z i n n e p i s a r z a i p i e r w s z e p r ó b y e d u k a c j i ; L i p s k i C z a r k o w y , o d g r y w a j ą o e s z o z e g ó l n ą r o l ę w ż y c i u p r z y ­ s z ł e g o d r a m a t o p i s a r z a ; a t a k ż e p r z y j a ź n i e , p i e r w s z e d o ś w i a d ­ c z e n i a t e a t r a l n e o r a z " s z k o ł ę " G rz y m a ły i S o l s k i e g o . R o z d z i a ł n a s t ę p n y , "W k r ę g u i d e o l o g i i " , w s k a z u j e n a p a t r o n a t id eow y i a r t y s t y c z n y , m . i n . I b s e n a , W a g n e r a , a p r z e d e w s z y s t k i m P r z y ­ b y s z e w s k i e g o . W i e l e u w a g i p o ś w i ę c o n o t u p a t r o n a t o w i f i l o z o f i ­ c z n e m u , n u r t o w i p e s y m i s t y c z n e m u , k t ó r y o d d z i a ł y w a ł n a R o s tw o ­ r o w s k i e g o . W p r a c y omówiono r ó w n i e ż p i e r w s z e p r ó b y p o e t y c k i e p i s a r z a c e l e m z o b r a z o w a n i a p r z e ż y ć i k i e r u n k ó w poszu k iw ań przy­ s z ł e g o d r a m a t u r g a .

W t r z e o i m r o z d z i a l e , " P i e r w s z e e k s p e r y m e n t y " » p o d d a n e z o s ­ t a ł y a n a l i z i e t r z y p i e r w s z e d r a m a t y R o s t w o r o w s k i e g o . Z n a l a z ł s z y " k l u c z " i n t e r p r e t a c y j n y - w czym w a l n ą pomocą o k a z a ł y s i ę ma­ n i f e s t y P r z y b y s z e w s k i e g o - a u t o r u k a z u j e w " Ż e g l a r z a c h " s y n

(15)

32 -k r e t y z m g a t u n -k o w y : s c h e m a t -k o m e d i i , -k s z t a ł t y d r a m a t u i p r ó b ą t r a g e d i i } w "E o h u " p o d o b n i e : " h o r y z o n t p r z e s z ł o ś c i " , f a t a l i s - t y o z n e e o h a p r z e s z ł o ś c i , d r a m a t r e h a b i l i t a o j i , " h o r y z o n t p r z y ­ s z ł e j t r a g e d i i ” . H a j w i ę o e j u w a g i p o ś w i ą o o n o j e d n a k d r a m a t o w i "Pod g ó r ą " , s t a n o w i ą o e m u s y n t e z ą d o ś w i a d c z e ń i p r z e m y ś l e ń R o s­ t w o r o w s k i e g o : z w ró o o n o uwagą n a t r z y o b r a z y ż y o i a s p o ł e c z n e ­ g o , p r z e ś l e d z o n o s u g e s t i e i d e o w e , u j a w n i o n o t a k ż e i n s p i r a t o ­ r ó w f i l o z o f i o z n y o h , z r e k o n s t r u o w a n o " m e t a f i z y k ą l o s u l u d z k i e ­ g o ” K a r o l a H u b e r t a , j e g o f a s o y n a o j ą n a u k a m i E k l e z j a s t e s a , R e - n a n a i i n n y o h , u p a t r u j ą o w "P o d g ó r ą " g ł o s w d y s k u s j i po "We­ s e l u " W y s p i a ń s k i e g o . W ie l e m i e j s o a w p r a o y z a j m u j ą r o z w a ż a n i a n a d k o n o e p o j ą t e j "B u o h d ra m y " , j e j n u r t e m komediowym, z w i ą z ­ k ie m z B a ł u o k i m . O d rę b n y d z i a ł , z a j m u j e i n i o j a c j a t e a t r a l n a - i n s o e n i z a o j a "P o d g ó r ą ” i " E o h a " , g d z i e d o k ła d n e m u o g l ą d o w i z o s t a ł y p o d d a n e t e k s t y t e a t r a l n e o r a z r e f l e k s y p r a s o w e . Podsumowaniem b a d a ń - j e s t r o z d z i a ł ko ń o o w y , " T e a t r K .H .R o s ­ t w o r o w s k i e g o ” . Mimetyzm i a u t o b i o g r a f i z m " d r a m a t y o z n e g o a u t o ­ r a " , j e d n o l i t o ś ć 1 o i ą g ł o ś ó w ątków - t o s t w i e r d z e n i a ^ w s t ę p n e , u z u p e ł n i o n e p r ó b ą n o w e j o h r o n o l o g i i p o w s t a w a n i a p i e r w s z y c h u ­ tw orów d r a m a t y o z n y o h . D a l s z e w n i o s k i z n a j d u j ą s i ę w d z i a l e "W p o s z u k i w a n i u p o e t y k i ” : d r a m a t o p l s a r s t w o R o s t w o r o w s k i e g o j e s t t u t a j r o z p a t r z o n e n a t l e n a t u r a l i z m u n i e m i e o k i e g o , s y m b o l i z m u , p s y o h o l o g i z m u , a j e g o p i e r w s z e " e k s p e r y m e n t y " z o s t a j ą z a k w a ­ l i f i k o w a n e j a k o p r z e j a w s y n k r e t y z m u n a t u r a l i s t y o z n o - m o d e m l s - t y o z n e g o . D a lbze z a g a d n i e n i a - t o z w i ą z e k z t r a g e d i ą m ło d o ­ p o l s k ą , d y s k u s j a m i t e o r e t y o z n o l l t e r a o k i m i , o p o z y o j ą : t r a g e ­ d i a - k o m e d i a . R o z d z i a ł k o ń o z y s i ę p r ó b ą p o d s u m o w a n ia : R o s ­ t w o r o w s k i z o s t a j e w n im n azw an y " tw ó r o z y m k o n t y n u a t o r e m ” , a j e g o dw ie p i e r w s z e p r ó b y - t r a g e d i a m i e k s p r e s j o n i s t y c z n y m i , t r z e o i a z a ś - m o r a l i t e t e m s ta n o w y m , f f t ó r n o ś ć i e k l e k t y z m p o ­ g lą d ó w d r a m a t o p i s a r z a m a ją sumować t a k i e n a d r z ę d n e p o j ę c i a , j a k p e sy m iz m , d e t e r m l n l z m , s u b i e k t y w i z m , p s y o h o l o g i z m , m o r a - l i z m . P r a c a z o s t a ł a u z u p e ł n i o n a o b f i t y m m a t e r i a ł e m d o k u m e n t a ­ c y jn y m . T rz y k o l e j n e a n e k s y z a w i e r a j ą w y p i s y z a k t g i m n a z j a l ­ n y c h i " G e n e a l o g i i r o d u R o s t w o r o w s k i c h " , z d j ą o i a r o d z i c ó w p i ­ s a r z a , w r e s z c i e r e p r o d u k c j e w y b r a n y o h s t r o n z e g z e m p l a r z y s u f - l e r s k i c h i a f i s z e t e a t r a l n e . C z w a r t y a n e k s , " A u t o p o r t r e t p u

(16)

-b l i c y s t y c z n y " , s t a n o w i m a t e r i a ł u z u p e ł n i a j ą c y : n a p o d s t a w i e m i ę d z y w o j e n n y c h w y p o w i e d z i p i s a r z a , k t ó r y w te d y o b f i o i e c z e r ­ p a ł ze swyoh p i e r w s z y c h d o ś w i a d c z e ń i sam Je k o m e n t o w a ł , z o s - s t a ł y z r e k o n s t r u o w a n e Je g o p o g l ą d y .

W ła d y s ła w H e n d z e 1 : JÓZEF JEDLICZ KAPUŚCIElłSKI. ŻY­ CIE I TWÓRCZOŚĆ. P r o m o t o r : p r o f . W . S t u d e n c k i (WSP O p o l e ) . R e - o e n z e n o i : p r o f . J . T r z y n a d l o w s k i ( U W r .) , d o o . D . S i m o n i d e s (WSP O p o l e) , W yższa S z k o ł a P e d a g o g i o z n a w O p o l u , 1 9 7 2 .

R

o z p r a w a p o m y ś l a n a z o s t a ł a J a k o z a r y s m o n o g r a f i c z n y , k t ó ­ r e g o z a d a n i e m J e s t w y d o b y c i e z z a p o m n i e n i a J e d n e g o z p o e t ó w M ło d e j P o l s k i : J e g o ż y o i a , d z i a ł a l n o ś o i i t w ó r c z o ś c i l i t e r a o k i e j ( 1 8 7 8 - 1 9 5 5 P r a c a s k ł a d a s i ę z s i e d m i u r o z d z i a ł ó w , w y z n a c z o n y c h - prócz dwu p i e r w s z y o h - p r z e z g a t u n e k l i t e r a o k i . Zarówno t w ó r o z o ś ć a r t y s t y c z n a , J a k k r y t y c z n o l i t e r a c k a J e d l i o z a omówiona z o s t a ł a z a s a d n i c z o w p o r z ą d k u c h r o n o l o g i o z n o - t e m a t y o z n y m . R o z d z i a ł I , " J ó z e f J e d l i c z w o p i n i i k r y t y k ó w i r e c e n z e n ­ t ó w " , s t a n o w i p r ó b ę k r y t y c z n e g o s p o j r z e n i a n a d o t y c h c z a s o w y s t a n b a d a ń n a d s p u ś c i z n ą l i t e r a c k ą p o e t y . S i ę g a j ą c do l i c z - n y o h c z a s o p i s m l w o w s k i o h , k r a k o w s k i o h i w a r s z a w s k i c h , a u t o r d o - o h o d z i do s t w i e r d z e n i a , i ż d o r o b e k p o e t y c k i , n o w e l i s t y c z n y i p r z e k ł a d o w y J e d l i o z a p rz y jm o w a n y b y ł z a w s z e p r z e z k r y t y k ę 1 1 - t e r a o k ą p o z y t y w n i e , a n i e k i e d y e n t u z j a s t y o z n l e . K o l e j n y r o z d z i a ł I I , " Ż y c i e " , u k a z u j e - w o p a r o i u o ź r ó d ­ ł a a r c h i w a l n e , k o r e s p o n d e n o J ę p i s a r z a , r e l a o j ę J e g o o ó r k i i p r z y j a o i ó ł - ż y c i e i d z i a ł a l n o ś ć a u t o r a " S ł o n e o z n e J p i e ś n i " , z p o c h o d z e n i a a u t e n t y o z n e g o g ó r a l a , p r z e z c a ł e ż y o i e duchowo z w i ą z a n e g o z r e g i o n e m p o d h a l a ń s k i m , o h o o i a ż n a u k a g i m n a z j a l n a i s t u d i a w y ż s z e w K r a k o w i e , a n a s t ę p n i e o z t e r o l e t n i a p r a o a p u b - l i o y s t y o z n a i k r y t y o z n o l i t e r a o k a we Lwowie o d e r w a ł y go od t e ­ g o r e g i o n u . J e d l i o z o w i - n o w e l l ś o i e p o ś w i ę o o n y z o s t a ł r o z d z i a ł I I I . No­ w e l e i o p o w i a d a n i a ( " P r y m i e J a n t " , " K o r a l e " , " N ę d z a " , " P r z y g o ­ dy J ę d r z k o w e " , " M a t k a " ) p o w s t a w a ł y w l a t a c h 1 8 9 8 - 1 9 0 7 (wydane d r u k i e m z b i o r o w o w r . 1 9 0 9 ) . P odejm ow ane w n i c h t e m a t y , może n i e o b c e l i t e r a t u r z e p o l s k i e j , ujm ow ane s ą w s p o s ó b o r y g i n a l ­ n y : p r o s t e w ą t k i f a b u l a r n e t y c h u tw o ró w s ł u ż ą n a j c z ę ś c i e j

(17)

34 -p r z e d s t a w i e n i u r ó ż n y c h -p o s t a w m o r a l n y c h i r ó ż n y c h c h a r a k t e r ó w l u d z k i c h . P i s a r z n a s y c i ł sw o je u t w o r y e l e m e n t a m i o b y o z a j o w y - m i , s i ę g a j ą c o z ę s t o do f o l k l o r u g ó r a l s k i e g o . I s t o t n ą o e o h ą w i e l u z t y c h n o w e l j e s t w n i k l i w a i c i e k a w a a n a l i z a p s y c h o l o ­ g i c z n a b o h a t e r ó w . R e g i o n a l i z m n o w e l i o p o w ia d a ń u w i d o o z n i ł s i ę r ó w n i e ż w n ie d o k o ń c z o n y m d r a m a c i e " Z ł e r o k i " ( r o z d z i a ł IV : " P r ó b y t w ó r ­ c z o ś c i d r a m a t y c z n e j " >: p i s a r z o h o i a ł w p o s t a c i d r a m a t u u t r z y ­ m anego w k o n w e n c j i n a t u r a l i s t y c z n o - s y m b o l i c z n e j u k a z a ć p e w i e n e p i z o d z h i s t o r i i P o d h a l a . P r ó b a t a j e d n a k , j a k w s k a z u j e a n a ­ l i z a k o m p o z y c y j n o - s t y l i s t y c z n a i t e m a t y c z n a , o k a z a ł a s i ę r a ­ c z e j n i e u d a n a . P i ą t y r o z d z i a ł p r a c y , " T w ó r c z o ś ć p o e t y o k a " , p r z y n o s i p r ó ­ b ę s p o j r z e n i a n a d o r o b e k p o e t y c k i J e d l i c z a , z a w a r t y p r z e d e w s z y s t k i m w dwóch to m a c h : " S ł o n e o z n a p i e ś ń " ( 1 9 0 4 ) i " N i e z n a ­ nemu Bogu" ( 1 9 1 2 o r a z w n i e l i c z n y o h w i e r s z a c h r o z r z u c o n y c h po c z a s o p i s m a c h . L i r y k a t a o d z w i e r c i e d l a g łó w n e t e n d e n c j e r o z w o j o w e d r u ­ g i e g o p o k o l e n i a M ł o d e j P o l s k i , w n o s z ą c do n i e j r ó w n i e ż t o n y w ł a s n e , o r y g i n a l n e . W yraźne z b i e ż n o ś c i z t w ó r c z o ś c i ą p o e t y o k ą M ło d e j P o l s k i u j a w n i a j ą s i ę w z a k r e s i e w ą tk ó w t e m a t y c z n y c h , s y m b o l i k i i sp o so b ó w o b r a z o w a n i a . Żywe z a i n t e r e s o w a n i e d l a f i ­ l o z o f i i N i e t z s c h e g o p r o w a d z i w l i r y o e J e d l i c z a do p r z e z w y c i ę ­ ż e n i a p o s ta w y r e l a t y w i s t y c z n e j , w s p i e r a n e j w d u ż e j m i e r z e i ­ d e a m i S c h o p e n h a u e r a . W idoczne t o j e s t w n a j c i e k a w s z y m n u r c i e p o e z j i J e d l i o z a : h e r o i z a c j i k l a s y c y s t y c z n e j wobeo t e m a t u chłop­ s k i e g o , g ó r a l s k i e g o ( c y k l e : " M i t y " , " L e g e n d a p ó l " ) . W l i r y ­ k a c h d r u g i e g o to m u j a w i s i ę nowy t y p p o d m i o t u l i r y a z n e g o , wy­ r a ż a j ą c y p o s t a w ę p a n t e i s t y o z n ą , w i a r ę w d uchow ą j e d n o ś ć ś w i a ­ t a . Dosyć w y r a ź n e s ą t u t e ż p o g ł o s y l e k t u r y W h itm a n a i E m e r - s o n a . Nowy i o r y g i n a l n y t o n t w o r z ą w i e r s z e z g ru p o w a n e w c y k l u " O j c o w i e " . U tw o ry t e , o c h a r a k t e r z e o p i s o w o —n a r r a c y j n y m , g ł o ­ s z ą m i t o d o b r y c h , o p i e k u ń c z y c h d u o h a c h p r z o d k ó w , c z u w a j ą c y c h n a d s p o k o je m i s z c z ę ś c i e m w i e ś n i a k ó w —g ó r a l i . W w i e r s z a c h t y c h , j e d n o l i t y c h pod w zg lęd em s t y l u i k o m p o z y c j i , j e s t w i e l e u d a ­ n y c h p e j z a ż y z i e m i r o d z i n n e j , r e a l i ó w w i e j s k i c h , o b r a z ó w z b o ż ­ n e j p r a c y n a w s i . L i r y k i z c y k l u " M a r z e n i a o k r a j u r o d z i n n y m "

(18)

35 -p r z y n o s z ą z w r o t k u -p o e t y c e c o d z i e n n o ś c i , co -p o c i ą g a z a so b ą nową k o n c e p c j ą b o h a t e r a , p o s z e r z e n i e t e m a t y k i o p r o b l e m y sp o ­ ł e c z n e . Można t o r ó w n i e ż p o w i e d z i e ć o u t w o r a c h p o w s t a ł y c h po r . 1 9 1 2 , k t ó r e m i a ł y - w z a m y ś l e a u t o r a - z ł o ż y ć s i ą n a o b ­ s z e r n y o y k l "Z k r a j o b r a z ó w d z i e c i ń s t w a " . D o sy ć b o g a t a i r ó ż n o r o d n a j e s t t w ó r c z o ś ć k r y t y c z n o l i t e ­ r a c k a J ó z e f a J e d l i c z a ( r o z d z i a ł V I , "W k r ę g u l i t e r a t u r y , t e a t ­ r u i k i n a . K r y t y k i p u b l i c y s t a " ) . J a k o k r y t y k l i t e r a c k i J e d ­ l i c z b y ł r a c z e j p o p u l a r y z a t o r e m , o h o c i a ż l i c z n e j e g o w ypow ie­ d z i s t a n o w i ą w n i k l i w e i r z e t e l n e s t u d i a ( Z a p o l s k a , G r a b i ń s k i , C o n r a d , W h i t m a n ) . Z n a j w i ę k s z ą s w o b o d ą 1 znawstw em p o r u s z a ł s i ę n a t e r e n i e t w ó r o z o ś c i d r a m a t y c z n e j , o g ł a s z a j ą c p r z e z w i e ­ l e l a t r z e c z o w e , w y c z e r p u j ą o e r e c e n z j e z p r z e d s t a w i e ń t e a t r a l ­ n y c h . N ie p o p r z e s t a w a ł w n i c h n a zdawkowych s p r a w o z d a n i a c h , l e o z s y s t e m a t y c z n i e i p r z e k o n y w a j ą o o a n a l i z o w a ł p r o b l e m a t y k ę , k o m p o z y c j ę , w ł a ś o i w o ś c i j ę z y k o w o - s t y l i s t y o z n e . Na u t w ó r d r a ­ m a ty c z n y p a t r z y ł j a k n a w i d o w is k o ,* s t ą d w i e l e c i e k a w y c h zdań n a t e m a t r e ż y s e r i i , s t y l u , g r y a k t o r s k i e j i t d . W r . 1924 J e d l i c z o p u b l i k o w a ł p r a c ę p o ś w i ę c o n ą z a g a d n i e ­ n iom f i l m u , p t . " T e a t r a k i n o " . R z e o z t a , m a j ą c a d z i s i a j w a r ­ t o ś ć r a c z e j h i s t o r y o z n ą , w o h w i l i u k a z a n i a s i ę s t a n o w i ł a p r e ­ k u r s o r s k i e i p o w s z e c h n i e o e n i o n e s t u d i u m . Z a s a d n i c z y m b łę d e m J e d l i c z a b y ł o t r a k t o w a n i e f i l m u n i e j a k o n o w e j , s a m o d z i e l n e j s z t u k i , l e c z j a k o " o d r o ś l i " t e a t r u . O s t a t n i , s i ó d m y , r o z d z i a ł om aw ia p r a c e p r z e k ł a d o w e J e d l i ­ c z a . P r z e k ł a d a ł on f r a g m e n t a r y c z n i e u t w o r y t a k i o h t w ó r c ó w , j a k I b s e n , W h itm a n , E u r y p i d e s , G o e t h e . N a jw ię k s z y m o s i ą g n i ę o i e m b y ł p r z e k ł a d " P t a k ó w " A r y s t o f a n e s a ( 1 9 2 2 ) .

M a r y l a H o p f i n g e r : STUDIA NAD ADAPTACJA FILMOWA* P r o m o t o r : p r o f . S . Ż ó ł k i e w s k i ( I B L ^ . R e c e n z e n c i : d r h a b .A .B r o d z - k a ( I B L ) , p r o f . A . J a c k i e w i c z ( I S PAN). I n s t y t u t Badań L i t e r a c ­ k i c h , 1 9 7 2 . d a p t a o j e f i l m o w e u tw o ró w l i t e r a c k i c h s ą c z ę s t o p r a k t y ­ kowane - od momentu p o j a w i e n i a s i ę k i n e m a t o g r a f u . S ku l­ t u r z e p o l s k i e j p e ł n i ą one j e d n a k r o l ę s z c z e g ó l n ą , co w dużym s t o p n i u u z a s a d n i a i t ł u m a c z y w y s o k i w n i e j s t a t u s l i t e r a t u r y . P o d o b n i e j u ż sama p r o b l e m a t y k a z w ią z k ó w f i l m u z l i t e r a t u r ą

(19)

36 -j e s t s w o i s t a d l a k u l t u r y p o l s k i e -j , c h o o i a ż p r z y w o ł u -j e b l o k z a ­ g a d n i e ń t e o r e t y c z n y c h a k t u a l n y c h w s z ę d z i e i c h o ć o c z y w i ś c i e a - d a p t a o j e b y ł y i s ą s t a ł ą p r a k t y k ą r ó ż n y c h k i n e m a t o g r a f i i . Z j a w i s k o f i l m o w y c h a d a p t a c j i j e s t n a s t ę p s t w e m p o j a w i e n i a s i ę w k u l t u r z e n o w e j d z i e d z i n y l u d z k i e j a k t y w n o ś c i - f i l m u . P o w ­ s t a j e p y t a n i e : w j a k ą k o n f i g u r a o j ę k u l t u r o w ą f i l m w k r o c z y ł , j a k s i ę w n i e j r o z w i j a ł i j a k j e d n o c z e ś n i e w s p ó ł k s z t a ł t o w a ł p r z e ­ o b r a ż e n i a s a m e j k u l t u r y ? S t ą d p r ó b a p r z e d s t a w i e n i a dwóch mode­ l i k u l t u r y : o p a r t e g o n a d o m i n a c j i sy s te m ó w w e r b a l n y c h o r a z n a s y s t e m a c h o c h a r a k t e r z e a u d i o w i z u a l n y m . K u l t u r a r o z u m i a n a t u j e s t j a k o k o n f i g u r a o j a r ó ż n y o h s y s te m ó w znak o w y o h p o w i ą z a n y o h z r ó ż n y m i a s p e k t a m i s y t u a o j i a n t r o p o l o g i c z n e j ; { j a k o t w o r z o n a p r z e z t e s y s t e m y w s p ó l n o t a , k t ó r a , z d r u g i e j s t r o n y , o k r e ś l a za­ r a z e m i o h i n t e r s e m i o t y o z n e k o n t a k t y . A u t o r k a s t a w i a s o b i e z k o l e i p y t a n i e o c h a r a k t e r i r o d z a j e w z a je n m y o h s t o s u n k ó w m ięd zy r o z m a i t y m i s y s t e m a m i s e m l o t y o z n y m l i o i o h m o ż liw e n a s t ę p s t w a , a n a s t ę p n i e z m ię d z y s y s te m o w y m i r e ­ l a c j a m i t o w a r z y s z e n i a w i ą ż e p o w s t a w a n i e w y p o w i e d z i w i e l o t w o r z y - wowyoh i now ych s y t u a c j i zn ak o w y o h o c h a r a k t e r z e k o m p l e m e n t a r ­ nym, i t w i e r d z i , że t ą w ł a ś n i e d r o g ą k s z t a ł t o w a ł y s i ę z n a k i w s p ó ł c z e s n e g o f i l m u . Z m i ę d z y s y s te m o w y m i r e l a o j a m i w y m ie n n o ś o i i o d r ę b n o ś o i w i ą ż e z j a w i s k o p r z e k ł a d u i n t e r s e m i o t y c z n e g o , w któ­ r e g o p e r s p e k t y w i e s y t u u j e a d a p t a c j e f i l m o w e . J e d n o o z e ś n l e , u w a ż a j ą o same f i l m o w e a d a p t a c j e za j e d n ą t y l ­ k o z m o ż liw y o h k o n s e k w e n c j i w s p ó ł w y s t ę p o w a n i a w k u l t u r z e l i t e ­ r a t u r y i f i l m u , w d a l s z y m o l ą g u - j u ż n a m a t e r i a l e h i s t o r y c z ­ nym - o b s e r w u j e r ó w n o l e g l e p r z e m i a n y s y t u a c j i l i t e r a t u r y i f i l ­ mu w z m i e n i a j ą c y c h s i ę w a r u n k a c h s p o ł e o z n y o h i k u l t u r o w y c h . S z c z e g ó l n ą uwagę z w r a c a p r z y tym n a r o z w ó j f i l m u i j e g o p o w ią ­ z a ń z l i t e r a t u r ą . P r o b l e m t e n I n t e r e s u j e a u t o r k ę p r z e d e w szyst­ kim w k u l t u r z e p o l s k i e j , by j e d n a k o d d a ć j e g o s w o i s t ą w t e j k u l t u r z e p o s t a ć , o d w o ł u j e s i ę o n a t a k ż e do k o n t e k s t u s z e r s z e ­ g o . R o z w a ż a n i a t e p o z w a l a j ą j e j n a k o n f r o n t a o j ę s f o r m u ł o w a n y o h u p r z e d n i o z a ł o ż e ń t e o r e t y c z n y c h z m a t e r i ą e m p i r y c z n ą , a z a r a z e m b u d u j ą p e r s p e k t y w ę h i s t o r y c z n ą d l a o b s e r w a o j i a d a p t a c j i f i l m o ­ wy oh po r o k u 1 9 4 5 . P r z e d s t a w i a j ą c d o t ą d n i e z b ę d n y , w j e j p r z e k o n a n i u , d l a a - a a p t a c j i f i l m o w e j k o n t e k s t k u l t u r o w y , a u t o r k a z a t r z y m u j e z i ę

Cytaty

Powiązane dokumenty

Charakterystyka myśli estetycznej opartej na przesłan­ kach filozofii egzystencjalnej, dokonana na podstawie ___ - lizy pism Sartre'a, Camusa, Malrauz, Jaspersa,

na myśl Stanisława

Opi­ suje swoiste tendencje dwuwierszy epigramatowych Brodzińskie­ go, sprowadzające s ię do dużego udziału krótkich miar w ier­ szowych, dążenia do dyskursywnego

Nad rękopisem &#34;Niepożegnanych&#34; Adama Grzymały-Siedleckiego, Jerzy Konieczny, [w:] &#34;Z problematyki. gatunków i prądów literackich XIX i XX

Utworzenie Zespołu przyczyni się niewątpliwie do ożywienia obustronnych kontaktów i badań,

[r]

&#34;Stanisław Jachowicz- poeta nieznany&#34;, Franciszek Ziejka,. &#34;Zeszyty

[r]