A rch eo lo g ia Polski Ś ro d k o w o w sch o d n iej,!. III, 1998
W y n i k i b a d a ń w y k o p a l i s k o w y c h n a w i e l o k u l t u r o w e j o s a d z i e w M o g i e l n i c y
S T A N . 1 , W O J . S IE D L E C K IE
Ag n i e s z k a i Ra f a ł Ni e d ź w i a d k o w i e
We w rześniu 1997 r. przeprow adzono ratow nicze ba dania wykopaliskowe na stanow isku nr 1 w Mogielnicy, gm . Korczew, które były drugim sezonem prac na stano wisku. W listopadzie 1996 r. przeprow adzono pierw sze badania wykopaliskowe pod kierownictwem A. Sm oliń skiego. Zadokumentowano w ów czas 36 obiektów, któ rych przekroje widoczne były w skarpie nadbrzeżnej Bugu, a część z nich, najbardziej zagrożonych erozją, wyeks- plorow ano (A. Smoliński 1996). O biekty były zróżnico w ane pod względem wielkości oraz rodzaju wypełnisk. W iększość z nich została uznana za wczesnośredniowiecz ne, część autor datuje na kulturę łużycką epoki brązu. Podczas badań nie natrafiono na m ateriały neolityczne, znane z rozpoznania pow ierzchniowego stanowiska.
Stanow isko w M ogielnicy leży w obrębie W ysoczy zny Siedleckiej wchodzącej w skład N iziny Południo- w opodlaskiej (J. Kondracki 1981, s. 322-323) i oddalo ne je s t około 40 km na północny-w schód od Siedlec. Zlo kalizow ane je st n a klinow atym cyplu w w idłach Bugu i je g o n iew ielk ieg o , bezim ien n eg o d opływ u (ryc. 1: A, C). W skrajnej, północnej części stanow iska m ożna zaobserw ow ać niewielkie w yniesienia będące być może resztkam i w ałów grodziska. Część terenu porasta las, po została to pole orne i nieużytki.
Z e w zględu na stałe podm yw anie w schodniej części stanow iska przez wody B ugu prace skupiono w pasie nadbrzeżnym , najbardziej narażonym na erozję boczną rzeki. L okalizację pięciu w ykopów sondażow ych dosto sow ano do przebiegu skarpy, obserw acji poddając pas o długości 100 i szerokości 2 metrów.
W trakcie badań odkryto 110 obiektów zróżnicow a nych pod w zględem charakteru, w ielkości i kształtu (ryc. 1: B). N ajliczniejszą grupę stanow ią pozostałości jam gospodarczych i dołków posłupow ych. Trzy praw dopo dobnie są obiektam i o charakterze m ieszkalnym , nato m iast jed en je st pozostałością pieca.
Stan zachow ania w iększości z nich m ożna uznać za dobry, m iąższość często przekraczała 50 cm, kilka po sia d a ło głęb o k o ść pow yżej 100 cm. W ystąpiły ró w nież obiekty zachowane jed y n ie w partiach przydennych. Z arejestrow ane w rzucie poziom ym rozm iary w ska zują, że m am y w w iększości do czynienia z jam am i o średnich rozm iarach - około lm średnicy. W ystąpiły rów nież obiekty (np. nr 3 i 5), których pow ierzchnia stro p u rysow ała się na całej szerokości w ykopu, a długość dochodziła do 5-7 m i na obecnym etapie m ożna jedynie dom niem yw ać na temat ich funkcji (dom ostw a) i całko
witej pow ierzchni. Średnica w iększości dołków posłu pow ych w ynosiła około 20 cm.
Zarysy, mniej zróżnicow ane, reprezentują w w ięk szości typ kolisty lub ow alny (jamy, dołki posłupow e). Do w yjątków należą obiekty, które m ają kształt czw oro kątny lub do niego zbliżony (jamy, dom ostw a).
Przekroje poprzeczne ja m w przew adze nieckow a- te, mniej lub bardziej regularne, zróżnicow ane ze w zglę du na uform ow anie dna. D ość liczną grupę tw orzą obiek ty o przekroju prostokątnym lub zbliżonym do prosto kątnego. D w a p osiadają przekrój zbliżony do gruszko- watego. Przekroje dołków posłupow ych były nieckow a- te, stożkow ate lub cylindryczne.
W ypełniska przew ażnie niejednolite i często silnie w arstw ow ane, m iały zw ykle kolor szaro-brunatny, sza- ro-beżowy, czarny, żółty i ich pochodne. Znaczna ich część, szczególnie w spągu, m iała charakter przem yć lub plam uniem ożliw iający często jednoznaczne określenie granic obiektu. B ardzo często zaw artość w ypełnisk sta now iła spoista, ciem noszara lub szaro-brunatna w arstw a kulturow a zalegająca w partii stropow ej obiektów. O b serw acje poczynione podczas badań w skazują, że zale ga ona bardzo nierów nom iernie na badanym obszarze. N ajw yraźniej w ystąpiła w w ykopach nr 3 i 4 gdzie jej m iąższość dochodziła do 40 cm, w pozostałych zaś jej obecność odnotow ano jed y n ie szczątkow o. Dość często w w ypełniskach obserw ow ano w ystępow anie drobnej polepy, drobnych kam ieni, zbutw iałego drew na i węgli drzew nych.
Podczas badań wykopaliskowych na stanowisku w M o gielnicy pozyskano bogaty inwentarz zabytków ruchomych, licznie zalegający w warstwie kulturowej, z przeważającym udziałem fragmentów naczyń glinianych.
Specyfikacja chronologiczna w skazuje, że najlicz niej w ystępuje na stanow isku m ateriał kultury łużyckiej z epoki brązu. N ajciekaw sze egzem plarze to fragm enty pochodzące z dużych, zasobow ych naczyń o cylindrycz nych szyjach oraz niew ielkich, delikatnych kubków i m i sek (ryc. 2).
D rugą pod w zględem liczebności grupą je s t m ate riał wczesnośredniowieczny, reprezentujący szeroki prze dział chronologiczny od VIII do XIII w., z niew ielką prze w ag ą fragm entów datow anych na okres przed X w. L icz nie reprezentow ane są w ylew y i górne części brzuśców typow ych w czesnośredniow iecznych garnków, o śred nio profilow anych brzegach i ornam encie poziom ych żłobków oraz ukośnych nacięć (ryc. 3: 1-2, 5-7).
1 8 4 Ag n ie s z k ai Ra f a ł Ni e d ź w ia d k o w i e
Ryc. 1. Mogielnica, stan. 1/1 : A - lokalizacja stanowiska; В - zbiorczy plan odkrytych obiektów; С - plan sytuacyjny stanowiska (1 - rozpoznany zasięg osady, 2 - domniemane grodzisko, 3 - wykopy sezonu 1997, 4 - obszar zbadany w sezonie 1996).
Wy n ik ib a d a ńw y k o p a l is k o w y c hn aw ie l o k u l t u r o w e jo s a d z i ew Mo g ie l n ic y 185
Ryc. 2. Mogielnica, stan. 1/1. Wybrane pradziejowe zabytki ruchome (1, 2, 7, 8, 9 - kultura łużycka, 3-6 - zabytki krzemienne); 1 , 2 - wykop nr 3, głębokość 20-40 cm; 3 - wykop nr 4, głębokość 30-50 cm; 4, 5, 6 - wykop nr 4, głębokość 50-60 cm; 7, 8 - wykop nr 4, obiekt nr 3, głębokość 80-100 cm; 9 - wykop nr 5, głębokość 20-40 cm.
186 Ag n ie s z k ai Ra f a ł Nie d ź w ia d k o w i e
Ryc. 3. Mogielnica, stan. 1/1. Wybrane wczesnośredniowieczne zabytki ruchome (1,2, 5 -X-XII w.; 6, 7 - VIII-X w.); 1 - wykop nr 1, obiekt nr 37, głębokość 40-60 cm; 2 - wykop nr 1, obiekt nr 37, głębokość 60-70 cm, 3 - wykop nr 1, obiekt nr 37, głębokość 40-60 cm; 4 - wykop nr 3, obiekt nr 49, głębokość 50-70 cm; 5 - wykop nr 4, głębokość 30-50 cm; 6 - wykop nr 4, obiekt nr 3, głębokość 60-80 cm; 7 - wykop nr 5, obiekt nr 5, głębokość 65-85 cm.
Wy n i k ib a d a ńw y k o p a l is k o w y c hn aw ie l o k u l t u r o w e jo s a d z i e w Mo g ie l n ic y 187
Odkryto dość liczny zbiór zabytków krzemiennych. Przede wszystkim są to niewielkie wióry, odłupki oraz inne fragmenty związane z produkcją krzemieniarską (ryc. 4: 3-6).
Zabytki m etalowe to grupa najm niej liczna, w głów nej m ierze reprezentow ana przez kute gw oździe żelazne i taśm y o bliżej nieokreślonej funkcji. N a uw agę zasłu guje haczyk do wędki i fragm ent krzesiw a żelaznego (ryc. 3: 3-4 - por. A. Żaki 1974, s. 297).
W yniki badań w sezonie 1997 na stanow isku nr 1 w M ogielnicy potwierdziły jeg o w ielokulturow y charak ter. A naliza materiałów ceram icznych w skazuje na prze w agę różnorodnych jam gospodarczych kultury łużyc kiej (ryc. 1: В - obiekty nr 39, 41, 42, 43, 46, 48, 61, 63, 64, 69, 73, 74, 78, , 82, 83, 86, 105, 106, 116 i 130). R ów nie liczną grupę stanow ią obiekty w czesnośrednio w ieczne, jednakże bardziej zróżnicow ane pod w zględem funkcjonalnym (ryc. 1: B). W iększość z nich to ja m y go spodarcze (obiekty nr 37, 49, 51, 55, 57, 60, 68, 91, 92, 103, 110, 124, 126, 132 i 134), trzy są praw dopodobnie reliktam i dom ostw zagłębionych w ziem i (nr 3, 5 i 88), je d e n pozostałością pieca (nr 125). Pozostałe obiekty nie zaw ierały w swych w ypełniskach m ateriału zabytkow e go lub stan zachowania ceram iki nie pozw olił na ustale nie ich przynależności chronologiczno-kulturow ej.
O becny stan badań nie upow ażnia do w ysuw ania szczegółow ych wniosków na tem at charakteru, rozplano w ania i wielkości osady w Mogielnicy. Pozw ala jednak stwierdzić, że stanowisko to jest bez w ątpienia obszarem o dużej wartości poznawczej, zarówno dla badań nad kul tu rą łużycką ja k i okresem w czesnego średniow iecza. W yraźny udział w eksploatacji tego obszaru ludności kul tury łużyckiej z epoki brązu odzw ierciedlają liczne jam y gospodarcze i niemal m asow y, szczególnie w obrębie w arstw y kulturowej, materiał ceramiczny.
A n a liz a m a te ria łó w w c z e s n o ś re d n io w ie c z n y c h w skazuje na kilkufazow y okres funkcjonow ania osady, przy jednoczesnym spadku zagęszczenia obiektów. Nie w ykluczone rów nież, zw ażyw szy na obecność w obrę bie stanow iska dom niem anego grodziska, że w dobie w czesnego średniow iecza osada stanow iła część w ięk szego kom pleksu osadniczego.
Dalszego rozpatrzenia w ym aga rów nież relacja ca łego zespołu do położonego kilka kilom etrów w górę rzeki Drohiczyna. W jeg o rejonie w e w czesnym średnio w ieczu w ystępuje duża koncentracja osadnictw a. Poza sam ym grodziskiem „G órą Z am kow ą” i rozległym i pod- grodowymi osadam i, w zdłuż Bugu po obu jeg o brzegach, znane są osady na stanow iskach „D rohiczyn R uski”, „Sow a” , „K ozarów ka”, B użyska i Starczew ice. W szyst kie odpow iadają czasow i najw iększego rozkw itu D rohi czyna w X II-X III w. (K. M usianow icz 1969, s. 219). L okalizacja osady w M ogielnicy w ykazuje ścisły teryto rialny zw iązek z pow yższym kom pleksem osadniczym , a w kontekście pozyskanych m ateriałów rów nież zw ią zek chronologiczny. Sam a ceram ika, choć bliska styli stycznie m ateriałom drohiczyńskim , w w iększości w y kazuje tendencje archaiczne i brak egzem plarzy typo wej tzw. ceram iki drohiczyńkiej z naczyniam i o krótkiej, silnie wydzielonej szyi i w ysoko um ieszczonej najw ięk szej w ydętości brzuśca. Ponadto obecność m ateriałów z w czesnych faz w czesnego średniow iecza świadczy, że pow stanie osady nie w iąże się bezpośrednio z napływ em ludności w rejon oddziaływ ania rozw iniętego ju ż cen trum drohiczyńskiego ale ze znacznie w cześniejszym okresem . Z kolei regresyw ność stylistyczna i technolo giczna, późnej X II-X III-w iecznej ceram iki w M ogielni cy w skazuje na istnienie w łasnego, w iejskiego zaplecza garncarskiego.
Lit e r a t u r a
K o n d r a c k i J.
1981 Geografia fizyczna Polski, Warszawa.
M u s i a n o w i c z К
1969 Drohiczyn we wczesnym średniowieczu, „Ma
teriały wczesnośredniowieczne”, t. 6, s. 7-236.
Ag n i e s z k a Nie d ź w ia d e k, a n d Ra f a ł Ni e d ź w i a d e k
S m o 1 i ń s к i A.
1996 Dokumentacja z badań wykopaliskowych na
st. 1 w Mogielnicy, mps PSOZ Siedlce. Ż a k i A.
1974 Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecz
nej, Wrocław.
Re s u l t so f Ar c h a e o l o g i c a l Ex c a v a t io n sa ta M u l t ic u l t u r a l Se t t l e m e n t in Mo g i e l n i c a, Sit e 1 , Sie d l c e Vo iv o d s h ip
In September 1997 rescue excavations were carried out at site 1 in Mogielnica, Korczew commune. It was a second se ason at this site.
In the process of the excavations 110 features of varied cha racter, size and shape were discovered. The most numerous are domestic pits and postholes. Three features should probably be treated as remnants of a building construction and one as a stove.
The results of the excavation proved the multicultural cha racter of the site. The analysis of ceramic materials points to a domination o f various domestic pits from the Lusatian culture. The remaining features are early Medieval and are more diver se in terms of their function, and suggest that the site was used for a long period of time ranging between the 8th and the 13th centuries.
