Metoda AHP w ocenie zdolności kredytowej jednostki samorządu terytorialnego

Zofia Łękawa

Metoda AHP w ocenie zdolności

kredytowej jednostki samorządu

terytorialnego

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 45/2,

235-245

U N I V E R S I TA T IS M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L . XLV, 2 S E C T IO H 2011

Katedra Bankowości, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

ZOFIA ŁĘKAWA

M etoda AH P w ocenie zdolności kredytowej

jednostki samorządu terytorialnego

The A H P m eth o d to evaluate solvency o f a self-governm ent entity

Wstęp

N a dług sam orządowy w większości składają się z kredyty i pożyczki udzielone przez banki. Również wówczas, gdy jednostka sam orządu terytorialnego (jst) fin an­ suje swoją działalność za pom ocą emisji dłużnych papierów wartościowych, to i tak w zdecydowanej większości są one nabywane przez banki. Oceną zdolności kredytowej jst zajmują się także agencje ratingowe, jednak z wielu przyczyn oceny te są mało popularne w śród jednostek samorządu terytorialnego1. N ależy zauważyć, że kryteria brane przez banki pod uwagę w procesie oceny jednostki samorządu terytorialnego oraz sposób ich interpretacji stanowi know how każdego banku (podobnie postępują agencje ratingowe). Takie postępowanie oraz wysokie koszty uzyskania niezależnej oceny wiarygodności kredytowej powodują, iż rynek długu samorządowego w Polsce nie rozwija się w odpowiednim tempie, tym samym nie zapew nia tańszych źródeł finansow ania dla jst. Jednym z istotnych w arunków odpowiedniego funkcjonow ania rynku długu samorządowego jest dostępność informacji dla uczestników tego rynku, w tym informacji o wiarygodności kredytowej jst2. Na potrzebę zmian systemowych na rynku długu samorządowego wskazuje również raport Banku Światowego, w którym

1 Szerzej w artykule: Z. Ł ękaw a, R a tin g ja k o m etoda o c e n y je d n o s te k sam orządu terytorialnego, [w:] F ir m y i ry n k i fin a n so w e . W ybrane za g a d n ie n ia , pod red. H. K u ziń sk iej, W y d aw n ictw o W yższej S zkoły

Bankow ości i Finansów w Bielsku-B iałej, B ielsko-B iała 2008, s. 110.

2 M . W iśn ie w sk i, O m o żliw o ści za sto so w a n ia s y n te ty c zn e g o m iern ika zd o ln o śc i kre d y to w e j g m in y w p ro c e sie k red yto w a n ia je d n o s te k sam orządu teryto ria ln eg o — p r z y k ła d gm in w ojew ództw dolnośląskiego

postuluje się m iędzy innym i stworzenie w skaźnika ryzyka inwestycyjnego opartego na ocenie zdolności kredytowej jednostki samorządu terytorialnego3.

Do oceny zdolności kredytowej jednostki samorządu terytorialnego banki stosują w swojej praktyce przede wszystkim narzędzia credit-scoringu. Stanowią one sposób na zobiektywizowanie oceny poprzez utworzenie katalogu kryteriów ilościowych i jakościowych oraz nadanie im odpowiednich wag w syntetycznej ocenie.

W niniejszym artykule zaproponowano w ykorzystanie m etody hierarchicznej analizy problemu A H P do określenia w ażności poszczególnych kryteriów oceny wiarygodności kredytowej jednostki samorządu terytorialnego. M etoda ta umożliwia

rozwiązanie zadania polegającego na podejmowaniu decyzji wielokryteriowych wtedy, gdy problem polega m iędzy innym i n a wyborze pom iędzy różnymi wariantam i decy­

zyjnym i lub też na określeniu w pływ u poszczególnych kryteriów na w ynik, którym m oże być np. ocena syntetyczna. W zaproponowanym rozw iązaniu do w yznaczenia

wag kryteriów w ykorzystane zostanie doświadczenie i w iedza ekspertów, którzy określą w pływ poszczególnych kryteriów na w iarygodność kredytow ą jednostki sam orządu terytorialnego. Zastosowana m etoda um ożliwi także przeprowadzenie

analizy wiarygodności ekspertów, przez co uzyskane w yniki będą bardziej obiek­ tyw ne i wiarygodne.

1. M etoda hierarchicznej analizy problem u

Metoda hierarchicznej analizy problemu (AHP) zwana również metodą Saaty’ego4 służy do rozw iązyw ania problemów decyzyjnych, w których występuje więcej niż

jedno kryterium . M etoda integruje w jed n ą całość subiektywne przekonania i oceny decydentów oraz obiektywne cele (kryteria). Podstawowe etapy metody to:

- dekompozycja zadania w postaci hierarchicznej struktury decyzyjnej: cel główny, cele pośrednie, charakterystyki (inaczej atrybuty albo kryteria),

- ilościowa i jakościow a porów nyw alność atrybutów z tego samego poziomu w odniesieniu do celu nadrzędnego,

- zapew nienie popraw ności logicznej i relacyjnej n a w szystkich poziom ach struktury hierarchicznej,

- ocena charakterystyk i obiektów w strukturze hierarchicznej.

Poniższy opis jest wersją metody opisaną w literaturze polskojęzycznej5.

i wielkopolskiego., [w:] B a n ko w o ść detaliczna: idee — m odele — p ro c esy, pod red. A. G ospodarow icz, W ydaw ­ nictw o U n iw ersy tetu Ekonom icznego we W rocław iu, W rocław 2010, s. 224.

3 M. Noel, J. W. B rzeski, R y n e k obligacji ko m u n a ln ych w P o lsce — stan, p o d sta w o w e p ro b le m y i na j­ w iększe w yzw ania, [w:] O bligacje ko m u n a ln e w P olsce, „Z eszy ty B R E B a n k - C A SE ” 2006, n r 84, s. 13-14.

4 T. L. Saaty, A x io m a tic F o u n d a tio n o f the A H P, „M anagem ent Science” 1986, vol. 32, No. 7. 5 G. Rogow ski, M e to d y a n a lizy i o cen y d zia ła ln o ści banku na p o trz e b y za rzą d za n ia strategicznego, P oznań, W ydaw nictw o W yższej S zkoły B ankow ej 1998; B ry n d za J., O cen a ry zy k a kred yto w eg o gosp o d a rstw rolnych z za sto so w a n iem m eto d y a n a lizy h iera rch iczn ej p ro b le m , [w:] W pływ norm o stro żn o ścio w yc h na

Procedura metody A H P rozpoczyna się od strukturyzacji problemu. Etap ten m a charakter analityczny. Jakość wykonanej analizy oraz poziom jej dokładności w pły­ wają w sposób znaczący na w yniki końcowe. Wskazane jest, by osoba bądź zespół

dokonujący dekompozycji problemu posiadali gruntow ną znajomość analizowanego zagadnienia. Pominięcie bowiem jakiegoś aspektu problemu na tym etapie rozwiązania zadania m oże spowodować, że rozwiązanie końcowe nie będzie satysfakcjonujące

dla decydenta, który m ógł właśnie pom inięty aspekt traktow ać jako bardzo istotny. Z tego względu w tym etapie zadania wskazane jest ja k najlepsze wykorzystanie w iedzy ekspertów.

W procesie analizy problemu w yróżnia się trzy następujące elementy składowe:

- cel główny określany jako stan, który chcemy osiągnąć dzięki rozwiązaniu problemu;

- cele pomocnicze to inne cele w yróżnione w problemie i przyczyniające się do

realizacji celu głównego. Podporządkowane są one bezpośrednio celowi głównemu, który realizowany jest jako konsekwencja realizacji celów pomocniczych;

- charakterystyka jest to określony aspekt problemu istotny z punktu widzenia realizacji celu. Określenie „charakterystyka” m a znaczenie uniw ersalne i należy je rozumieć jako nazwę tego, co pozw ala identyfikować problem. Charakterystyki m ożna przedstawić jako kryteria, jakim i posługujem y się przy podejmowaniu de­

cyzji. W ybór charakterystyk jest w ażnym punktem całej metody, gdyż od trafności

wybranych charakterystyk zależy jakość decyzji.

W ynikiem tego etapu jest sytuacja, w której problem został zdefiniowany za pom ocą celu głównego oraz określoną liczbę p kryteriów (celów) pomocniczych. Ponadto k ażdy cel pomocniczy jest określony przez n charakterystyk (subkryteriów).

Następne etapy metody mają na celu określenie wag charakterystyk oraz ocenę obiektów. Wagi pozwolą określić w pływ poszczególnych charakterystyk na realizację celu głównego. Określanie w ażności charakterystyk odbywa się przez porównywanie

ich parami pomiędzy sobą, na każdym poziomie struktury hierarchicznej, w stosunku do wspólnego kryterium położonego bezpośrednio pow yżej w hierarchii. Porówna­

nia te m ają na celu oszacowanie oddziaływ ania lokalnych kryteriów na kryterium nadrzędne i dotyczą znaczenia samych charakterystyk, a nie ich wartości. Nie m oż­

na jednak wykluczyć, że o znaczeniu charakterystyki świadczy jej wartość. M a to

miejsce w przypadku, gdy w szystkie charakterystyki mają wspólną jednostkę miary. Przy czym w spólna jednostka m iary wcale nie musi przesądzać o tym , że wartości charakterystyk będą podstaw ą porównań ich wartości. Skalą w ykorzystyw aną do porównań wartości charakterystyk jest skala Saaty’ego, przedstawiona w tabeli 1. Ta 9-stopniowa skala ocen opiera się na tw ierdzeniu psychologii, że człowiek jest w stanie porównać ze sobą jednocześnie nie więcej niż 7+2 obiektów.

og ra n iczen ie ry zy k a w d ziałalności banku spółdzielczego, pod red. A. G ospodarow icz, Prace N aukow e n r 1128, W ydaw nictw o A k ad em ii E konom icznej we W rocław iu, W rocław 2006.

T abela 1. M iary w ażności w yk o rzy stan e przez ekspertów do ocen k ry terió w

M iara D efinicja O bjaśnienie

Jednakow e znaczenie O ba elem enty w rów nym stopniu w p ły w ają n a cel

3 Słaba lub u m iark o w an a przew aga Słaba (um iarkow ana) przew aga je d n eg o elem entu n ad d ru g im

5 D u ż a przew aga D u ż a p rzew ag a je d n eg o elem entu nad drugim

7 B ardzo d u ża przew aga D om inujące znaczenie lub bardzo duża p rzew ag a je d n eg o elem entu n ad drugim

9 A bsolutna przew aga P rzew aga je d n eg o elem entu n ad d ru g im je s t n a najw y ższy m m ożliw ym do ok reślen ia poziom ie

2,4,6,8, W artości pośrednie pom iędzy

sąsied n im i p u n k ta m i skali Stosow ane w p rz y p a d k u po trzeb y kom prom isu

Źródło: opracowanie własne na podstawie J. J. Dahlgaard, K. Kristensen, G. K. Kanji, Podstawy zarządzania jakością, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 143.

Przy porównaniu ustala się ważność kryterium z w iersza względem kryterium z kolumny. W yznaczone przez ekspertów oceny porównań tw orzą kwadratową m a­ cierz porównań param i (n x n) A = [a..]. W m acierzy wykonuje się n (n -1 )/2 odw racal­ nych porównań param i, dla których at = 1/a oraz a =1. M acierze porównań param i konstruow ane są dla elementów znajdujących się n a każdym poziom ie struktury hierarchicznej.

Macierz porównań wyrażona za pomocą liczb przyjętych do określenia miary waż­

/

S

gdzie a przyjmuje wartość znormalizowanej oceny a

Kolejnym krokiem jest wyliczenie średnich w wierszu, które stanowią wagi dla poszczególnych kryteriów.

Zaletą metody A H P wobec arbitralności porównań jest możliwość weryfikacji konsekwencji w w yrażaniu opinii eksperta6. Największa wartość w łasna m acierzy porównań żmax jest m iarą zgodności porównań, która odzw ierciedla proporcjonalność preferencji. Porównania param i są tym bardziej konsekwentne, im bardziej Amax jest zbliżone do n (liczba k ryterió w = liczbie w ierszy = liczbie kolumn). W ykorzy­ stując tę własność, m ożna w yznaczyć w spółczynnik niespójności według wzoru:

IC I = (4max - n ) / ( n - 1 ). D opuszczalna w arto ść w sp ó łczy n n ik a niespójności nie

pow inna przekraczać 0,10. Przekroczenie tej w artości oznacza niedopuszczalnie

6 W. A dam us, P. L asak, Z astosow anie m eto d y A H P do w yboru um iejscow ienia na d zo ru n a d ryn kiem fin a n so w y m , „ B an k i K re d y t” 2010, n r 41 (4), s. 82.

m ałą w iarygodności danego eksperta. Dlatego też eksperci, dla których wartość ICI przekroczy 0,10, zostaną wyelim inowani z dalszej analizy. Niekorzystna jest również stuprocentowa konsekwencja w porównaniach (ICI=0), gdyż cały czas zdobywamy now ą w iedzę, nabyw am y nowe dośw iadczenia, które m ogą w płynąć n a zm ianę opinii.

2. H ierarch ia kryteriów oceny jednostek sam orządu terytorialnego

W ielokryterialne podejm ow anie decyzji w ym aga zestaw u kryteriów , zacho­ wujących cechy przejrzystości, wystarczalności, akceptowalności, które um ożliwią stworzenie i uzasadnienie preferencji w procesie decyzyjnym. K ryteria te powinny spełniać następujące w arunki formalne7:

- zestaw kryteriów powinien reprezentować wszystkie atrybuty obiektu będącego przedm iotem analiz decyzyjnych,

- w doborze kryteriów należy się kierować możliwościami ich wykorzystania w analizach decyzyjnych,

- należy unikać nadmiernej liczby kryteriów cząstkowych (subkryteriów); jeśli to możliwe należy je agregować, ale w taki sposób, by była m ożliwa ich dekompozycja w celu analizy złożonych sytuacji decyzyjnych,

- należy unikać pow tarzania kryteriów, aby nie powtarzać oceny.

W celu prezentacji zastosowania metody AHP do określenia w ażności poszcze­ gólnych kryteriów oceny zdolności kredytowej jednostki samorządu terytorialnego ustalono zestaw kryteriów i subkryteriów oceny. N a podstawie analizy literatury przedm iotu8, badania m ateriałów opisujących m etodyki oceny jednostek sam orzą­ du terytorialnego wyodrębniono cztery główne k ryteria oceny jst: czynniki oceny budżetu, czynniki zw iązane z zadłużeniem , działalnością inwestycyjną i uw arunko­ w ania społeczno-gospodarcze funkcjonow ania jednostki samorządu terytorialnego. Hierarchię kryteriów oceny jednostki samorządu terytorialnego przedstaw ia rys. 1.

Wśród kryteriów dominują cechy ilościowe, wyrażające relacje finansowe w y­ stępujące w jst. Relacje oceniające w ynik budżetu inform ują odpowiednio o:

- stopniu zrównoważenia /niezrównoważenia budżetu jst;

- w jak im stopniu jed n o stk a sam orządu terytorialnego m oże zaciągać nowe zobow iązania w stosunku do osiąganych dochodów;

7 T. K asp rza k , S y ste m y w spom agania d ecyzji w ielokryterialnych, W ydaw nictw o U n iw ersy tetu W ar­ szaw skiego, W arszaw a 1992, s. 31.

8 A n a liz a zd o ln o ści kred yto w ej g m in w w ojew ó d ztw ie lubelskim , red. J. W ęcław ski, M. K icia, W ydaw ­ nictw o U n iw ersy tetu M arii C urie-S kłodow skiej, L ublin 2007; W. G onet, K redyty, p o ży czki, obligacje w g o ­ spodarce fin a n so w e j sam orządu terytorialnego, S zk o ła G łó w n a H a n d lo w a w W arszawie, W arszaw a 2006; M. Jastrzębska, Z arzą d za n ie długiem je d n o s te k sam orządu terytorialnego, O ficy n a a W olters K luw er business, W arszaw a 2009; M. Poniatow icz, D łu g p u b lic zn y w system ie fin a n so w y m je d n o s te k sam orządu terytorialnego (na p rz y k ła d z ie m ia st na p ra w a c h pow iatu), W ydaw nictw o U n iw ersy tetu w B iałym stoku, B iały sto k 2005.

- stopniu pokrycia wydatków ogółem dochodami własnymi, a im w yższy jest poziom tej relacji, tym w yższy jest stopień samodzielności finansowej jst;

- dochodach na 1 m ieszkańca jst.

Do oceny zadłużenia jednostki sam orządu terytorialnego w ykorzystano relacje, które informują:

- o poziomie zadłużenia jst;

- obciążeniu dochodów bieżących obsługą zadłużenia, a im w yższy jest poziom tego w skaźnika, tym większe jest ryzyko wystąpienia niewypłacalności jst;

- o tym , jak a część wolnych środków przeznaczana jest na obsługę długu; - o skali zjawiska, będącego następstwem nieterminowego regulow ania zobo­ wiązań;

- czy dochody bieżące w ystarczają na pokrycie wydatków bieżących, w tym wydatków na obsługę długu.

Rys. 1. H ierarchia k ry terió w oceny je d n o stk i sam o rząd u tery to rialn eg o

Relacje oceniające zdolność jednostki sam orządu terytorialnego do pokrycia wydatków inwestycyjnych informują:

- jak a część dochodów bieżących pozostanie po realizacji wydatków bieżących i będzie m ogła być przeznaczona na w ydatki inw estycyjne oraz obsługę długu, a zatem , w jak im stopniu jst m oże zaciągać nowe zobow iązania w stosunku do osiąganych dochodów;

- czy zobow iązania zaciągane w celu finansow ania wydatków inwestycyjnych są przeznaczane na finansow anie wydatków bieżących;

- jak a jest zdolność jst do sam ofinansow ania wydatków inwestycyjnych, zacią­ gania długu i jego obsługi;

- jak i jest udział w ypłat na obsługę długu w wydatkach inwestycyjnych, fin an­ sowanych długiem.

Oprócz kryteriów ilościowych uwzględniono także kryteria jakościowe. Na szeroko rozumiane uw arunkow ania społeczno-gospodarcze składają się zarówno dane dem o­ graficzne, dane o sytuacji gospodarczej jst ( np. liczba firm działaj ących na terenie j st, zatrudnienie), jak również szczególne walory jst ( np. położenie, walory turystyczne) oraz jakość zarządzania jednostką samorządu terytorialnego. N ależy podkreślić, że spośród wszystkich wybranych kryteriów jest to ta grupa kryteriów oceny, które zgodnie z ideą metody AHP można poddawać dekompozycji. Na potrzeby niniejszego artykułu przeprowadzono obliczenia przy założeniu dwupoziomowej struktury kryteriów oceny.

3. Wyliczenie wag kryteriów i ocena konsekwencji opinii ekspertów

Z założenia, m etoda A H P bazuje na ocenach jednego decydenta, ewentualnie ocenach grupy pracującej na zasadzie tzw. burzy mózgów. W niniejszym artykule przyjęto, że dla prawidłowego dokonania porównań istotne jest posiadanie wiedzy teoretycznej lub praktycznej w zakresie analizowanych zagadnień i do w yznaczenia wag kryteriów w ykorzystano oceny ekspertów. W tym celu przygotowano ankietę, w której eksperci oceniali k ry teria, porównując je param i na każdym poziom ie hierarchii (rys.1), nadając ważność jednem u z nich według zadanej skali (tabela 1). Fragment ankiety i sposób udzielania odpowiedzi przedstawia tabela 2.

T abela 2. P rz y k ład oceny k ry terió w

O cena K ry teriu m K ry teriu m O cena In terp retacja oceny

O cen a bu d żetu O cen a za d łu ż e n ia 3 S ła b a p rze w a g a k ryteriu m za d łu żen ie n a d budżetem

5 O cen a bu d żetu O cen a w ydatków inw estycyjnych

D u ża p rzew a g a kryteriu m o cen a budżetu n a d w yd a tka m i in w estycyjn ym i

Zgodnie z opisaną wcześniej procedurą metody Saaty’ego, zostały wyznaczone wagi kryteriów dla każdego eksperta w każdej grupie kryteriów, czyli wagi dla:

- kryteriów głównych,

- subkryteriów do kryterium : ocena budżetu, - subkryteriów do kryterium : ocena zadłużenia,

- subkryteriów do kryterium : ocena wydatków inwestycyjnych, - subkryteriów do kryterium : uwarunkow ania społeczno-gospodarcze.

W tabeli 3 przedstawiono wyliczone wagi ekspertów dla kryteriów głównych, natom iast w tabeli 4 wagi subktyteriów dla jednego z czterech kryteriów z poziomu głównego. Sporządzono również tabele z wagam i ekspertów dla trzech pozostałych kategorii kryteriów.

Tabela 3. W agi ekspertów dla k ry te rió w głów nych

K ry te ria

E ksperci

1 2 3 4 5 6 7

O cen a bu d żetu 0,44 0,48 0,61 0,04 0,44 0,08 0,38 O cen a za d łu ż e n ia 0,29 0,31 0,23 0,55 0,34 0,53 0,41 O cen a w ydatków inw estycyjnych 0,16 0,13 0,05 0,23 0,14 0,22 0,15 U w aru n k o w an ia społeczno-gospodarcze 0,12 0,09 0,11 0,18 0,07 0,17 0,06 W sp ó łczy n n ik niespójności ek sp erta 0,048 0,100 0,217 0,144 0,082 0,255 0,011

Źródło: opracowanie własne.

T abela 4. W agi ekspertów dla su b k ry terió w do k ry teriu m : o cen a bu d żetu

K ry te ria

E ksperci

1 2 3 4 5 6 7

N ad w y żk a /d eficy t do dochodów ogółem 0,16 0,44 0,41 0,47 0,18 0,50 0,19 N ad w y żk a op eracy jn a do doch. ogółem 0,31 0,22 0,30 0,30 0,24 0,27 0,25 D ochody w łasne do w ydatków ogółem 0,46 0,27 0,22 0,18 0,49 0,17 0,49 D ochody ogółem n a 1 m ieszkańca 0,07 0,06 0,07 0,05 0,09 0,06 0,07 W sp ó łczy n n ik niespójności ek sp erta 0,171 0,078 0,056 0,128 0,203 0,080 0,338

Źródło: opracowanie własne.

A nkiety były w ypełniane indywidualnie, nie na zasadzie tzw. burzy mózgów, stąd oceny ekspertów są różne. Sprawia to, że wyznaczenie jednego zestawu wag w ym aga uw zględnienia w yników uzyskanych na podstaw ie wielu ekspertów. Za pom ocą w spółczynnika niespójności wyznaczono poziom wiarygodności ekspertów. W artości współczynników niespójności posłużą jako podstawa obliczenia ważności (wag) poszczególnych ekspertów w każdym obszarze porównań z osobna. Do nadania ekspertom wag zastosowano również m etodę Saaty’ego, porównując w spółczynniki niespójności, korzystając ze skali ocen przedstawionej w tabeli 5.

T abela 5. Skala po ró w n y w an ia w iarygodności ekspertów

P u n k ty Opis

1 je d n a k o w a w iarygodność (różnica: r<0,02) 2 0,02<=r<0,03

3 słabe znaczenie w zględem innych (0,03<=r<0,04) 4 0,04<=r<0,05

5 zasad n icze lub silne znaczenie (0,05<=r<0,06 ) 6 0,06< = r<0,07

7 b ard zo silne lub n arzucające się znaczenie (0,07<=r<0,08)

8 0,08<=r<0,09

9 absolutne znaczenie (różnica r>=0,09)

Źródło: opracowanie na podst. J. Bryndza, Metody oceny ryzyka kredytowego gospodarstw rolnych, rozprawa doktorska, Akademia Ekonomiczna im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 2005, s. 135.

Eksperci, dla których w spółczynnik niespójności jest większy od 0,10, zostali w yelim inowani z oceny, co oznacza, ze waga eksperta, dla którego współczynnik niespójności przekroczył 0,10, w yniosła 0. Wyliczone wagi ekspertów przedstawia tabela 6.

Tabela 6. W agi ekspertów

G ru p a k ry terió w E ksperci 1 2 3 4 5 6 7 K ry te ria głów ne 0,269 0,404 0 0 0,271 0 0,057 O cen a bu d żetu 0 0,411 0,261 0 0 0,328 0 O cen a za d łu ż e n ia 0 0 0,306 0 0 0,389 0,306 O cen a w ydatków inw estycyjnych 0,306 0 0 0,389 0 0,306 0 U w aru n k o w an ia społeczno-gospodarcze 0,185 0,242 0 0,154 0,273 0,146 0

Źródło: opracowanie własne.

Do w yznaczenia wag kryteriów zaproponowano następujący wzór: W = У w * w ._{1 Ł u j ee}

gdzie: W - waga łączna i-tego kryterium ,

wv - waga i-tego kryterium według j-teg o eksperta, wej - waga j-tego eksperta.

Korzystając z wag ekspertów (tabela 6), wyliczono wagi kryteriów głównych oceny w iarygodności kredytow ej jst. Wagi poszczególnych kryteriów głównych przedstaw ia rys. 2. Ich wartości sumują się do 1, co pozw ala też określić, jak i jest udział każdego kryterium w ocenie syntetycznej wiarygodności jst.

Rys. 2. W agi k ry terió w głów nych Źródło: opracowanie własne.

Na podstawie przedstawionych wartości liczbowych można powiedzieć, że w ocenie wiarygodności kredytowej jst najistotniejsze jest kryterium uwzględniające czynniki zw iązane z oceną budżetu jst (waga 0,4539) i oceną zadłużenia (waga 0,3182).

Według przedstawionej procedury wykonano obliczenia dla ustalenia wag sub- kryteriów w każdym z kryteriów głównych. Wagi w szystkich subkryteriów przed­ stawia rys. 3.

Szczególne walory js t Dochody ogółem na 1 mieszkańca Wydatki bieżące i obsługa zadłużenia do dochodów bieżących Zobowiązania wymagalne do zobowiązań ogółem Nadwyżka operacyjna i dochody majątkowe do wydatków majątkowych Baza ekonomiczna (potencjał rozwoju) Obsługa zadłużenia do wolnych środków Nadwyżka operacyjna do dochodów ogółem Dochody własne do wydatków ogółem Zobowiązania ogółem do wydatków inwestycyjnych Nadwyżka operacyjna do dochodów ogółem Obsługa zadłużenia do dochodów bieżących Czynnik demograficzny Zobowiązania ogółem do dochodów ogółem Obsługa zadłużenia do wydatków inwestycjjnych Nadwyżka/deficyt do dochodów ogółem

Jak □ 0,0619 □ 0,0637 ! □ 0,0757 □ 0,1050 10,1313 10,1777 ~l 0,1980 I 0,2085 □ 0,2245 □ 0,2479 0,2596 0,2953 0,3003 0,3260 □ 0,4123 0,4522 0,4656

Źródło: opracowanie własne.

Spośród przyjętych w przykładzie 17 kryteriów wpływających na ocenę w ia­ rygodności jst, najistotniejszymi okazały się: jakość zarządzania jst (waga 0,4646), stopień zrównoważenia/niezrównoważeni budżetu (waga 0,4522) oraz finansowanie długiem obsługi zadłużenia (waga 0,4123). Wiele kryteriów, uważanych za podsta­ wowe, zdaniem ekspertów jest mniej ważnych.

Podsumowanie

W w yniku zastosowania metody hierarchicznej analizy problemu można przypisać wartości liczbowe poszczególnym kryteriom oceny zdolności kredytowej jednostki sa­ morządu terytorialnego, określając tym samym wagę kryterium w ocenie syntetycznej. M etoda A H P pozw ala wykorzystać w iedzę i doświadczenie ekspertów do oceny jst poprzez określone procedury obliczania wag, a dodatkowo daje możliwość w ery­ fikacji odpowiedzi. A naliza ważności jednocześnie tylko dwóch cech w połączeniu ze sprawdzeniem poprawności odpowiedzi ekspertów za pom ocą w spółczynnika niespójności sprawia, że ta m etoda w yznaczania ważności poszczególnych kryteriów oceny wiarygodności kredytowej jednostki sam orządu terytorialnego jest bardzo wiarygodna.

The A H P m ethod to evaluate solvency o f a self-governm ent entity

T h e p a p e r illu s tra te s an a p p lic a tio n o f th e A n a ly tic H ie ra rc h y P ro c e ss (A H P ) to e s ta b lis h p rio ritie s o r w e ig h ts o f c rite ria th a t re fe r to th e e v a lu a tio n o f so lv e n c y o f a s e lf-g o v e rn m e n t en tity . T h e m e th o d a l­ lo w s th e so lu tio n o f a m u lti-o b je c tiv e o p tim iz a tio n pro b lem w h ile d e te rm in in g th e in flu e n c e o f in d iv id u al c r ite ria u p o n th e so lu tio n . T h e A H P a p p lie s th e e x p e rie n c e a n d k n o w le d g e o f e x p e rts to e s ta b lis h th e w e ig h ts o f c rite ria . I n o rd e r to e x a m in e th e c o n s iste n c y o f ju d g m e n ts b a s e d o n p a irw ise c o m p a riso n s , a n a n a ly sis o f th e ir re lia b ility is c o n d u c te d so a s to g e t u n b ia s e d a n d c o n s iste n t re su lts. A m o n g re v ie w e d s u b c rite ria , th e m o st sig n ific a n t w ere: th e q u a lity o f m a n a g in g a se lf-g o v e rn m e n t en tity , th e d e g re e o f b u d g e ta ry b a la n c e /im b a la n c e a n d d e b t fin a n c in g o f in d e b te d n e s s se rv ic e . S o m e c rite ria c o n s id e re d so f a r a s b a sic h av e b e e n e v a lu a te d m u c h low er.