Galicja w systemie podatkowym Austrii na przełomie XIX i XX wieku

Pełen tekst

(1)655. 2004. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Krzysztof Broński Katedra Historii Gospodarczej. Galicja w systemie podatkowym Austrii na przełomie XIX i XX w. Polska historiografia gospodarcza, żywo rozwijająca się po drugiej wojnie światowej, w stosunkowo małym stopniu uwzględniała problemy rozwoju ekonomicznego Galicji1. Przed badaczami dziejów społeczno-gospodarczych Galicji stoi podstawowe pytanie, czy rzeczywiście zapóźnienie gospodarcze Galicji, tego znacznego, bo obejmującego (z różnymi modyfikacjami terytorialnymi) około 80 tys. km2 obszaru państwa polskiego, włączonego w trzeciej ćwierci XVIII wieku do Monarchii Habsburskiej, było w stosunku do pozostałych, w tym szczególnie ziem centralnych i wschodnich włączonych do Rosji, tak znaczne, że stało się symbolem zacofania? Jak zauważa Helena Madurowicz-Urbańska, demagogicznie brzmiąca Nędza Galicji w cyfrach wprowadzona do obiegu czytelniczego przez Stanisława Szczepanowskiego w roku 1888, będąc wezwaniem dla współczesnych mu galicyjskich działaczy gospodarczych i politycznych, jest wciąż jeszcze przyjmowana w polskiej historiografii jako oczywisty i niepodważalny fakt. I to właśnie nakłada na badaczy dziejów społeczno-gospodarczych Galicji konieczność rewizji nie tylko „cyfr”, ale i płynących z niej ocen. Ponadto gospodarka Galicji winna być w sposób rzetelny porównywana nie tylko z innymi ziemiami podzielonego państwa polskiego, ale także z innymi obszarami Europy Środkowej tego okresu, w tym krajów Monarchii Habsburskiej2. 1. Zapóźnienie badań nad przemianami społeczno-gospodarczymi Galicji jest szczególnie rażące w porównaniu z badaniami nad rozwojem ziem zaboru rosyjskiego. W kwestii stanu i problemów badawczych w zakresie historii gospodarczej i społecznej Galicji kilkakrotnie zabierała głos Helena Madurowicz-Urbańska. Por. H. Madurowicz-Urbańska, Przemysł Galicji. Główne problemy i potrzeby badawcze, Studia Historyczne, 1975, r. XVIII; taż: Potrzeby w zakresie historii gospodarczej Galicji, Kwartalnik Historyczny 1980, r. LXXXVII; taż: Stan i potrzeby badań nad historią gospodarczą Galicji w świetle polskiej historiografii [w:] Galicja i jej dziedzictwo, t. 1, Historia i polityka, s. 201–222. 2 Takie opracowanie stanowiłoby wkład do prowadzonych badań nad problematyką integracji gospodarczej monarchii habsburskiej w dobie kapitalizmu, por. m.in.: A. Mosser, Das Habsburgerreich als Wirtschaftsraum unter besonderer Berücksichtigung der ostlichen Karpatengebiete [w:] Kraków –.

(2) 40. Krzysztof Broński. Istotnym zagadnieniem w badaniach procesów rozwoju gospodarczego Galicji jest charakterystyka jej udziału w podatkach Austrii. Problem ten będzie przedmiotem rozważań w niniejszym artykule3. Jest to również otwarcie dyskusji nad zasadnością stawianych przez niektórych ówczesnych polityków i działaczy gospodarczych Galicji zarzutów o ucisk fiskalizmu austriackiego4. Celem analizy tych kwestii niezbędna jest krótka charakterystyka systemu podatkowego obowiązującego w Austrii, a więc także i w Galicji. Zgodzić się trzeba z opinią Konstantego Grzybowskiego, że system podatków i danin publicznych w monarchii habsburskiej był wysoce skomplikowany5. Ustawy austriackie nie zawierały definicji podatku; używały tego określenia na oznaczenie przymusowych, jednostronnych świadczeń pieniężnych nałożonych przez związki publiczno-prawne z wykluczeniem ceł6. Przez długi czas zasadniczym źródłem dochodów państwa były podatki pośrednie. Podstawą ich wymiaru był fakt wytwarzania lub wymiany dóbr i usług. W ówczesnej terminologii były to podatki konsumpcyjne, dochody z monopolu solnego i tytoniowego. Mniejszą rolę odgrywały w dochodach budżetu państwa podatki bezpośrednie. W Austrii obok podatków uchwalanych przez parlament centralny i płaconych do skarbu państwa, sejmy krajowe mogły nakładać dodatki do podatków, które szły na potrzeby danego kraju koronnego. Dodatki do podatków bezpośrednich były uciążliwe dla ludności i tym samym niepopularne. Kraj mógł również uczestniczyć w dochodach z podatków pośrednich poprzez nakładanie dodatków lub opłat. Były to dwa najważniejsze źródła podatku krajowego. Dodatki do podatków mogły być nakładane także przez samorządy lokalne. Dodatki te stanowiły jedno ze źródeł dochodów publiczno-gospodarczych gmin. Ustawodawstwo samorządowe przewidywało bowiem możliwość nałożenia w wypadku deficytu budżetowego dodatków gminnych do państwowych podatków bezpośrednich i pośrednich7. Dodatki do podatków bezpośrednich, a zatem gruntowego, domowo-klasowego, domowo-czynszowego, zarobkowego i dochodowego lub do podatku konsumpcyjnego gminy mogły nakładać we własnym zakresie tylko Małopolska w Europie Środka. Studia ku czci profesora Jana M. Małeckiego w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków 1996. 3 Ze względu na złożoność podjętej problematyki oraz ograniczenie przez Wydawcę objętości tekstu w artykule było możliwe zaledwie zasygnalizowanie niektórych kwestii oraz ograniczono znacznie prezentację materiału statystycznego. Z tego też względu nie przedstawiono m.in. dotacji celowych skarbu państwa, pominięto również charakterystykę rządowej administracji skarbowej. 4 Postawa wobec podatków była dwoista; narzekaniom na ucisk fiskalizmu towarzyszyły wezwania do aktywności gospodarczej państwa i kraju, podwyższenia pensji urzędników i nauczycieli. Tylko czasami dostrzegano tu sprzeczność. Z wystąpienia T. Romanowicza w Radzie Państwa (1901 r.), wynikałoby, że fiskalizm był dokuczliwy nie tyle przez wysokość podatków, ile przez uciążliwie sformalizowane opodatkowanie nawet ekonomicznie nieistotnych czynności, por. Mowa posła Romanowicza, „Nowa Reforma” 1901, nr 120. 5 K. Grzybowski, Historia państwa i prawa Polski, t. IV, Od uwłaszczenia do odrodzenia państwa, uzupełnili i przygotowali do druku, J. Bardach, S. Grodziski, Warszawa 1982, s. 408. 6. A. Krzyżanowski, Austriackie ustawodawstwo skarbowe, Kraków 1913, s. 4.. 7. K. Grzybowski, op. cit., s. 311..

(3) 41. Galicja w systemie podatkowym Austrii.... do 20%. Do nałożenia dodatków od 20–50% potrzebne było zezwolenie rady powiatowej. Dodatki do podatków przekraczające 50% podstawy wymiaru mogły być nakładane do roku 1888 na mocy uchwały sejmowej i za cesarskim pozwoleniem, zaś w myśl ustawy z 18 marca 1888 r. dodatki 50–100% dopuszczane były w drodze administracyjnej przez Wydział Krajowy za zgodą namiestnictwa na okres pięcioletni, zaś na dłuższy wymagana była zgoda sejmu krajowego i cesarskie zezwolenie. Jedynie nakładanie obowiązku w naturze nie podlegało żadnym ograniczeniom8. Gmina nie miała własnego aparatu administracji finansowej. Dodatki do podatków państwowych były wymierzane i ściągane przy pomocy rządowej administracji skarbowej. Udział Galicji w podatkach konsumpcyjnych Austrii w latach 1881–1897 oraz 1900–1911 przedstawiają odpowiednio tabele 1 i 2. W obu okresach udział ten wykazywał tendencje do stabilizacji w granicach 14–15%. Dla porównania należy odnotować, że w 1910 r. ludność Galicji wynosiła nieco ponad 8 mln mieszkańców, co stanowiło 28,09% ogółu ludności Austrii, zaś obszar Galicji stanowił 26,17% terytorium państwa. Tak więc udział Galicji w podatkach konsumpcyjnych był nieproporcjonalny do jej zaludnienia i terytorium. Wśród podatków konsumpcyjnych w latach 1881–1897 największe udziały Galicji przypadały na podatek od spirytusu – średnio 33%, od mięsa – przeciętnie 14%, od piwa – średnio 5,2%. Najmniejszy udział stanowiły podatki od wina i moszczu, przeciętnie 1,55% i od cukru – średnio 0,6%. Tabela 1. Podatki konsumpcyjne w Galicji i Austrii w latach 1881–1897 Rok. Ogół dochodu z podatków konsumpcyjnych (w zł w. a.) w Galicji. w Austrii. Udział Galicji (%). 1881. 4 817 738. 93 006 279. 5,28. 1885. 6 614 410. 91 658 984. 7,32. 1890. 18 109 013. 112 083 589. 16,14. 1891. 18 001 424. 114 459 731. 15,72. 1892. 17 015 044. 115 638 841. 14,71. 1893. 17 777 495. 119 615 336. 14,86. 1894. 17 311 247. 123 115 099. 14,06. 1895. 16 991 513. 128 805 990. 13,19. 1896. 17 306 780. 116 133 100. 14,90. 1897. 17 709 680. 126 292 700. 14,02. Źródło: Rocznik Statystyki Galicji, t. 5.. 8 K. Kucharski, Gospodarstwo 37 gmin miejskich wraz z poglądem na ich stan majątkowy, „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych”, Lwów 1888, t. 11, z. 1, s. 3–7..

(4) 42. Krzysztof Broński. Tabela 2. Podatki konsumpcyjne w Galicji i Austrii w latach 1900–1911 Rok. Ogół dochodów z podatków konsumpcyjnych (w koronach) w Galicji. w Austrii. Udział Galicji (%). 1900. 40 490 050. 314 477 402. 12,88. 1905. 52 264 479. 351 853 053. 14,85. 1906. 57 066 895. 379 559 686. 15,04. 1907. 56 216 616. 386 348 606. 14,55. 1908. 55 281 730. 396 331 402. 13,95. 1909. 54 785 151. 391 210 596. 14,00. 1910. 58 456 843. 406 190 618. 14,39. 1911. 70 828 356. 445 712 319. 15,89. Źródło: Podręcznik Statystyki Galicji, t. 9.. Podobnie kształtowała się struktura udziału Galicji w podatkach konsumpcyjnych w pierwszej dekadzie XX w. W dalszym ciągu dominował podatek od spirytusu z udziałem około 32%, a następnie podatek od mięsa i piwa. Natomiast zwielokrotnieniu uległ udział podatku od cukru, który w tym okresie wynosił przeciętnie 4%. Mamy więc do czynienia z ponad 6-krotnym wzrostem w stosunku do poprzedniego okresu. Najniższym udziałem w granicach 2% charakteryzował się natomiast podatek od wina i moszczu. Dochody z monopoli w obu badanych przedziałach czasowych wykazywały tendencję wzrostową zarówno w Austrii, jak i w Galicji. W latach 1881–1897 udział Galicji wynosił przeciętnie 12,5%, a w pierwszej dekadzie XX w. kształtował się na poziomie 13,8%. Brak jest natomiast spójnych danych statystycznych dotyczących ceł w obu badanych przedziałach czasowych. Statystyki wykazują jedynie te zależności w latach 1881–1897, wskazując na 4,8% udział Galicji w dochodach z ceł. Podatki pośrednie różnego typu stanowiły w latach 1881–1896 główne źródło dochodu państwa. Szacuje się, że wynosiły one w tym okresie od 60 do 75% ogółu dochodów zwyczajnych. Począwszy od 1896 r. stopniowo ustępowały one miejsca podatkom bezpośrednim. Do 1896 r. w Austrii funkcjonowały następujące rodzaje podatków bezpośrednich: gruntowy, domowy, dochodowy, zarobkowy powszechny, zarobkowy od przedsiębiorstw obowiązanych do publicznego składania rachunków, od wyższych poborów służbowych i rentowy. Pierwsze dwa nakładane na ziemie i domy stanowiły grupę podatków realnych, reszta zaś grupę podatków osobistych. W 1896 r. przeprowadzono w Austrii reformę podatkową. Ewolucja systemu podatkowego szła w kierunku uwzględnienia sprawności ekonomicznej jednostki.

(5) Galicja w systemie podatkowym Austrii.... 43. i jej siły podatkowej9. Podatki realne nie uległy zasadniczym zmianom. Przedmiotem podatku gruntowego były grunty rolne (choć nie musiały być uprawiane), a podstawą wymiaru podatku były szacunkowe dochody netto z gruntu10. Podatek domowy wynikający z przepisów z 1820 r., uległ rozszerzeniu bez zmiany jego zasad. Podatek ten obejmował trzy kategorie: domowo-klasowy, domowo-czynszowy i 5% od domów uwolnionych. Podstawą wymiaru podatku był rzeczywisty czynsz. Od czynszu potrącane były koszty utrzymania w wysokości 30%. Domy nowe były zwolnione z podatku czynszowego na określony czas (zazwyczaj na 12 lat), natomiast właściciel płacił 5% podatek od uzyskanego z tych domów dochodu. Domy mieszkalne nie opodatkowane podatkiem czynszowym były obciążone podatkiem domowo-klasowym według taryfy obejmującej 16 klas. Głębszym zmianom uległy podatki osobiste. Podatek zarobkowy (Erwerbsteuer), wprowadzony w 1812 r. był do 1849 r. jedynym podatkiem osobistym w Austrii. Opodatkowana ludność była podzielona na cztery grupy: fabrykanci, kupcy, uprawiający sztuki oraz wykonujący zajęcia pośrednie i usługowe, przy czym dla każdej grupy istniały z góry oznaczone sztywne stawki podatkowe. Kryteria te, ustalone na początku XIX wieku trwały bez zmian do końca tegoż stulecia11. W 1896 r. nastąpiły modyfikacje w zakresie tego podatku. Zmieniony podatek był wówczas dwojakiego rodzaju: zarobkowy powszechny i zarobkowy od przedsiębiorstw obowiązanych do publicznego składania rachunków. Podatkowi zarobkowemu podlegał w Austrii każdy, kto prowadził jakiekolwiek przedsiębiorstwo lub działalność nastawioną na zysk. Wolne od podatku zarobkowego były gospodarstwa rolne i przedsiębiostwa z gospodarstwem rolnym ściśle połączone (wyłączając np. browary, gorzelnie), przedsiębiorstwa prowadzone przez państwo (np. poczta, telegraf, monopol tytoniu, soli itp.), osoby wykonujące samodzielnie tzw. przemysł domowy. Podatek zarobkowy powszechny był skontygentowany, a kontygent wymierzano w czterech klasach według wysokości płaconego podatku zarobkowego. Do pierwszej klasy należeli podatnicy, którym wymierzono podatek ponad 2000 koron, do drugiej ci, którym przypisano podatek od 300 do 2000 koron, do trzeciej natomiast płacący od 60 do 300 koron, a czwarta klasa to osoby płacące mniej niż 60 koron podatku. Podatek ten wymierzały w obrębie każdej klasy komisje podatkowe, w połowie wybierane, a w połowie mianowane. Kwota podatku zależała od średniej dochodowości poszczególnych kategorii przemysłu. Prócz komisji powiatowych funkcjonowała komisja podatkowa krajowa, powoływana przez ministra skarbu, Sejm Krajowy oraz Izby Przemysłowo-Handlowe. Dla przedsiębiorstw obowiązanych do publicznego składania rachunku podatek ten nie był kontygentowy, lecz miał określoną stopę procentową, wynoszącą zazwyczaj 10% od przychodu. Podatek dochodowy był wprowadzony w Austrii w 1850 r. Celem jego było równomierne obciążenie wszystkich rodzajów dochodu i traktowany był od po9 W. Czerkawski, Rezultaty podatku osobisto-dochodowego w Austrii, „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne” 1900, R. I, z. 1–2, s. 169. 10. W Galicji wpływy z tego podatku wynosiły ponad 60% ogółu dochodów z podatków pośrednich.. 11. Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicji, Lwów 1912..

(6) 44. Krzysztof Broński. czątku jako wstępny krok do generalnej reformy podatkowej. Dzielił on opodatkowanych na trzy klasy: w pierwszej mieścili się dotychczasowi podatnicy podatku zarobkowego, opłacający podatek w wysokości 5% od dochodu; w drugiej utrzymujący się z płacy najemnej, płacący podatek progresywny w skali od 1% do 10%; w trzeciej klasie opodatkowane były dochody z odsetek od kapitałów i rent stawką 5%. Dochód miał być ustalany według zeznania podatnika, w praktyce ustalały go władze podatkowe według „swobodnie przyjętych oznak zewnętrznych”12. Reforma podatkowa z 1896 r. w miejsce podatku dochodowego wprowadziła podatek osobisto-dochodowy, któremu podlegały osoby fizyczne zamieszkałe w krajach reprezentowanych w Radzie Państwa. Od tego podatku byli zwolnieni oficerowie, i żołnierze w czynnej służbie oraz osoby, których roczny dochód nie przekraczał 1200 koron13. Podstawę opodatkowania stanowił czysty dochód14. Osoby, których płaca osiągnęła poziom 6400 koron (w skali roku) opłacały obok podatku osobisto-dochodowego jeszcze podatek pensyjny. Stopa tego podatku była progresywna i wynosiła 0,4% przy płacy 6400 koron i wzrastała do 6% przy poborach ponad 30 000 koron. Podatek rentowy był uzupełniającym podatkiem dochodowym. Podlegał mu każdy, kto z przedmiotów lub praw majątkowych pobierał dochody, które nie były bezpośrednio obciążone podatkiem gruntowym, domowym, zarobkowym i pensyjnym. Na dochody takie składały się m.in. odsetki od obligacji publicznych, odsetki od publicznych i prywatnych pożyczek i innych wierzytelności, różnego rodzaju renty, dywidendy od zagranicznych papierów wartościowych. Od podatku rentowego były zwolnione osoby, których roczny dochód nie przekraczał 1200 koron. Stopa podatku rentowego wynosiła przeciętnie 2%15. Dostępność materiałów empirycznych rzutowała na wybór okresów analizy w zakresie płaconych podatków bezpośrednich. Podobnie jak w przypadku podatków pośrednich, uwzględniono dwa okresy: 1881–1897 oraz 1900–1913. W pierwszym z nich podatki bezpośrednie w Galicji wykazują tendencję stagnacyjną (tabela 3), a jej procentowy udział w całkowitych podatkach bezpośrednich monarchii maleje z 11,55% do 10,06%. Jednocześnie w tym okresie następuje czterokrotny wzrost dochodów egzekucyjnych i odsetek z tytułu niepłaconych podatków bezpośrednich. W 1897 r. procentowy udział dochodów egzekucyjnych i odsetek Galicji w dochodach tego typu w Austrii wynosi już blisko 47%. Fakty te mogły świadczyć o słabej kondycji ekonomicznej ludności Galicji. Tego typu trendy stagnacyjno-regresyjne 12. K. Grzybowski, op. cit., s. 408.. 13. W 1892 r. w Austrii wprowadzono nową walutę – koronę w miejsce dotychczasowego złotego, 1 złr = 2 korony, por. Z. Żabiński, Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Ossolineum, Wrocław 1981, s. 205. Dlatego też kwota wolna od podatku przed reformą walutową wynosiła 600 złr. W praktyce wprowadzenie nowej waluty trwało kilka lat, dlatego też dopiero pod koniec lat dziewięćdziesiątych XIX wieku w zestawieniach finansowych pojawia się korona. 14 15. Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicji, Lwów 1912, s. 271–279.. M. Nadobnik, Podatki bezpośrednie w Galicji, przypisane na rok 1910, „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych”, t. XXIII, s. 5..

(7) 45. Galicja w systemie podatkowym Austrii... Tabela 3. Podatki bezpośrednie w Galicji i Austrii w latach 1881–1897 Suma podatków bezpośrednich (w zł w. a.) Rok. Dochody egzekucyjne i odsetki (w zł w. a.). udział udział na 1 procentowy mieszkańca Galicji. w Galicji. w Austrii. udział procentowy Galicji. 11,55. 98 020. 464 660. 21,09. 10,71. 204 105. 602 995. 33,85. 1,74. 10,63. 295 659. 767 852. 38,50. 11 811 702 111 918 345. 1,76. 10,55. 287 104. 763 419. 37,61. 1892. 12 365 833 113 014 930. 1,82. 10,94. 334 989. 780 680. 42,91. 1893. 12 006 287 112 100 852. 1,74. 10,71. 367 201. 798 880. 45,96. 1894. 10 013 766 108 161 797. 1,44. 9,26. 353 362. 789 433. 44,76. 1895. 13 025 326 119 500 528. 1,87. 10,90. 414 916. 934 615. 44,39. 1896. 11 575 000 113 266 400. 1,66. 10,22. 339 000. 801 100. 42,32. 1897. 11 500 000 114 325 000. 1,65. 10,06. 423 000. 901 800. 46,91. w Galicji. w Austrii. 1881. 10 754 303. 93 132 464. 1,79. 1885. 10 737 260 100 294 971. 1,72. 1890. 11 534 721 108 503 571. 1891. Źródło: Rocznik Statystyki Galicji, R. 5.. widoczne są w poszczególnych kategoriach podatków bezpośrednich: podatku dochodowym (tabela 4) i zarobkowym (tabela 5). W kolejnym okresie obejmującym lata 1900–1913 udział procentowy Galicji w podatkach bezpośrednich Austrii wykazuje tendencję spadkową, osiągając w 1913 r. wskaźnik 8,85% (tabela 6). Dochody egzekucyjne Galicji charakteryzują się malejącymi przyrostami, a ich udział w dochodach egzekucyjnych Austrii spada do 40%. Fakt ten z kolei może świadczyć o pewnej poprawie sytuacji ekonomicznej ludności Galicji. W tym okresie podatek osobisto-dochodowy w Galicji wzrasta dwukrotnie, podobnie jak to się dzieje w Austrii, natomiast udział procentowy Galicji pozostaje na prawie nie zmienionym poziomie w stosunku do okresu poprzedniego (tabela 7). Ta tendencja dotyczy również podatku zarobkowego (tabela 8). Również informacje dotyczące odsetka osób płacących podatek osobisto-dochodowy w Galicji i innych krajach koronnych (tabela 9) pokazują, że Galicja zajmowała ostatnie miejsce po Bukowinie i Dalmacji. Niewiele było również osób osiągających w Galicji wysokie dochody. Galicja plasowała się tu na przedostatnim miejscu przed Dalmacją. Zaprezentowane w artykule dane pokazują pośrednio, że Galicja do końca XIX wieku nie wykazywała wyraźnego postępu ekonomicznego. Udział Galicji w podatkach pośrednich i bezpośrednich Austrii był niski w stosunku do jej liczby ludności. Szybko wzrastały natomiast dochody egzekucyjne z tytułu niepłaconych podatków. Jak pisał Stanisław Szczepanowski, prasa galicyjska jednogłośnie narzeka na wyzysk Galicji przez Wiedeń, lecz niesłusznie. Proporcjonalnie bowiem do swego zaludnienia i dochodu, a także do wydatków z budżetu centralnego kraj daje do skarbu centralnego najmniej ze wszystkich krajów koronnych. Prośby.

(8) 46. Krzysztof Broński. Tabela 4. Podatek dochodowy w Galicji i Austrii w latach 1881–1897 Podatek dochodowy (w zł w. a.) Rok. Dochody egzekucyjne i odsetki (w zł w. a.). w Galicji. w Austrii. udział procentowy Galicji. w Galicji. 1881. 2 351 930. 22 959 926. 10,24. 1885. 2 244 834. 25 821 811. 8,69. 1890. 2 097 048. 28 389 245. 1891. 1 984 138. 1892 1893. w Austrii. udział procentowy Galicji. 142 076. 908 188. 15,64. 443 716. 1 185 161. 37,44. 7,39. 443 604. 1 242 119. 35,71. 30 374 952. 6,53. 489 036. 1 316 910. 37,14. 1 883 249. 30 211 212. 6,23. 548 041. 1 300 039. 42,16. 1 961 400. 29 524 126. 6,64. 547 753. 1 242 515. 44,08. 1894. 1 879 941. 29 040 131. 6,47. 455 921. 1 083 042. 42,10. 1895. 2 191 149. 33 492 023. 6,54. 662 236. 1 400 443. 47,29. 1896. 1 955 000. 30 427 000. 6,43. 460 000. 1 099 400. 41,84. 1897. 2 030 000. 32 303 000. 6,28. 505 000. 1 170 000. 43,16. Źródło: Rocznik Statystyki Galicji, R. 5.. Tabela 5. Podatek zarobkowy w Galicji i Austrii w latach 1881–1897 Podatek zarobkowy (w zł w. a.). Rok w Galicji. w Austrii. udział procentowy Galicji. 1881. 755 484. 9 886 349. 7,64. 1885. 762 137. 10 687 373. 7,13. 1890. 791 115. 11 477 388. 6,89. 1891. 822 254. 11 716 132. 7,02. 1892. 892 764. 11 810 378. 7,56. 1893. 871 917. 12 067 604. 7,23. 1894. 766 216. 11 838 943. 6,47. 1895. 981 150. 12 881 078. 7,62. 1896. 880 000. 12 251 000. 7,18. 1897. 900 000. 12 476 000. 7,21. Źródło: Rocznik Statystyki Galicji, R. 5..

(9) 47. Galicja w systemie podatkowym Austrii... Tabela 6. Podatki bezpośrednie w Galicji i Austrii w latach 1900–1913 Suma podatków bezpośrednich (w koronach) Rok. Dochody egzekucyjne i odsetki (w koronach). w Galicji. w Austrii. udział procentowy Galicji. w Galicji. w Austrii. udział procentowy Galicji. 1900. 29 095 411. 278 186 858. 10,46. 1 370 710. 3 103 070. 41,17. 1905. 29 735 527. 306 381 651. 9,71. 1 354 816. 3 467 598. 39,07. 1906. 29 840 038. 317 535 656. 9,40. 1 310 021. 3 513 157. 37,29. 1907. 30 034 211. 334 765 521. 8,97. 1 384 741. 3 774 126. 36,69. 1908. 31 295 800. 348 883 364. 8,97. 1 420 428. 3 637 769. 39,05. 1909. 33 744 801. 365 858 702. 9,22. 1 570 122. 3 830 519. 40,99. 1910. 33 197 380. 370 141 095. 8,97. 1 527 957. 3 823 266. 39,96. 1911. 33 626 100. 368 575 000. 9,12. 1 558 000. 3 821 000. 40,77. 1912. 34 202 000. 379 790 000. 9,01. 1 545 500. 3 821 000. 40,45. 1913. 35 200 800. 397 892 000. 8,85. 1 560 000. 3 850 000. 40,52. Źródło: Podręcznik Statystyki Galicji, R. 9, Lwów 1913.. Tabela 7. Podatek osobisto-dochodowy w Galicji i Austrii w latach 1900–1913 Podatek osobisto-dochodowy (w koronach) Rok w Galicji. w Austrii. udział procentowy Galicji. 1900. 3 062 287. 46 252 846. 6,62. 1905. 4 288 865. 58 106 122. 7,38. 1906. 4 429 737. 60 801 100. 7,29. 1907. 4 765 088. 65 295 838. 7,30. 1908. 5 157 154. 69 326 504. 7,44. 1909. 5 552 078. 79 063 045. 7,02. 1910. 6 073 634. 85 556 915. 7,10. 1911. 5 500 000. 81 000 000. 6,79. 1912. 6 000 000. 86 840 000. 6,91. 1913. 6 200 000. 93 270 000. 6,65. Źródło: Podręcznik Statystyki Galicji, R. 9, Lwów 1913..

(10) 48. Krzysztof Broński. Tabela 8. Podatek zarobkowy w Galicji i Austrii w latach 1900–1913 Podatek zarobkowy (w koronach) Rok w Galicji. w Austrii. udział procentowy Galicji. 1900. 2 068 819. 31 801 319. 6,51. 1905. 2 489 318. 35 636 130. 6,99. 1906. 2 297 917. 35 346 053. 6,50. 1907. 2 389 937. 35 996 778. 6,64. 1908. 2 366 589. 35 855 466. 6,60. 1909. 2 673 645. 36 891 216. 7,25. 1910. 2 507 009. 36 790 798. 6,81. 1911. 2 590 000. 36 500 000. 7,10. 1912. 2 600 000. 36 740 000. 7,08. 1913. 2 680 000. 36 900 000. 7,26. Źródło: Podręcznik Statystyki Galicji, R. 9, Lwów 1913.. Tabela 9. Liczba osób opłacających podatek osobisto-dochodowy w krajach koronnych w 1910 r.. Liczba ludności cywilnej. Liczba osób płacących podatek. Galicja Austria Dolna. 7 962 426 3 493 233. Austria Górna Salzburg. Kraj. Styrja Karyntja Kraina Trjest Istrja Gorycja i Gradyska Tyrol Vorarlberg Czechy Morawy Śląsk Bukowina Dalmacja. Osoby płacące podatek wraz z członkami rodzin w liczbach bezwzględnych. w procentach. 107 331 451 378. 344 358 1 253 140. 4,33 35,87. 845 292 212 716. 44 001 12 618. 129 906 35 546. 15,37 16,71. 1 433 696 389 740 522 773 226 458 385 997 256 471 928 787 144 776 6 730 129 2 607 601 752 041 796 104 636 700. 70 825 13 451 13 207 30 903 12 646 7 754 38 911 9 833 321 654 109 122 37 572 17 444 10 714. 209 267 39 824 43 154 81 276 34 925 20 869 95 134 25 925 1 041 363 367 680 113 286 60 222 33 211. 14,60 10,22 8,26 35,89 9,05 8,14 10,24 17,91 15,47 14,10 15,06 7,57 5,22. Źródło: Podręcznik Statystyki Galicji, R. 9..

(11) Galicja w systemie podatkowym Austrii.... 49. o specjalne ulgi dla Galicji wnoszone przez polskich polityków w Wiedniu są więc tylko żebraniną; mogą być jednie środkiem doraźnym (np. w razie klęsk żywiołowych), nie wpłyną zaś na zmianę sytuacji gospodarczej kraju16. Faktyczny postęp gospodarczy, uwydatniający się m.in. w kwotach płaconych podatków oraz tendencji spadkowej udziału Galicji w dochodach egzekucyjnych miał miejsce w pierwszej dekadzie XX wieku. Niemniej Galicja pozostawała jednym ze słabszych ekonomicznie krajów koronnych. Chcę podkreślić, że podjęta w artykule problematyka wymaga dalszych badań źródłowych, między innymi nad kwestią uciążliwości fiskalizmu austriackiego dla społeczeństwa i gospodarki galicyjskiej, a także nad dotacjami skarbu państwa dla Galicji. Literatura Czerkawski W., Rezultaty podatku osobisto-dochodowego w Austrii w 1898 r., „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne” 1900, r. I, z. 1–2. Grzybowski K., Historia państwa i prawa Polski, t. IV: Od uwłaszczenia do odrodzenia państwa, uzupełnili i przygotowali do druku: J. Bardach, S. Grodziski, Warszawa 1982. Krzyżanowski A., Austriackie ustawodawstwo skarbowe, Kraków 1913. Kucharski K., Gospodarstwo 37 gmin miejskich wraz z poglądem na ich stan majątkowy, „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych”, t. 11, z. 1, Lwów 1888. Madurowicz-Urbańska H., Przemysł Galicji. Główne problemy i potrzeby badawcze, „Studia Historyczne” 1975, r. XVIII. Madurowicz-Urbańska H., Potrzeby w zakresie historii gospodarczej Galicji, „Kwartalnik Historyczny” 1980, r. LXXXVII. Madurowicz-Urbańska H., Stan i potrzeby badań nad historią gospodarczą Galicji w świetle polskiej historiografii [w:] Galicja i jej dziedzictwo, t. 1, Historia i polityka. Nadobnik M., Podatki bezpośrednie w Galicji przypisane na rok 1910, „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych”, t. XXIII, Lwów 1912. Narodowe Stronnictwo Demokratyczne w Galicji wobec zadań chwili obecnej (1891), przedruk w: O samodzielność kraju. Sprawy poselskie. Pism i przemówień t. III, opr. H. Szczepanowska, W. Szczepanowski, Lwów 1912. Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicji, wyd. II, Lwów 1912.. Galicia in the Austrian Tax System in the Late 19th and Early 20th Centuries The tax system and public support under the Habsburg Monarchy was a complicated one. Throughout nearly the entire 19th century the basic source of state income was from indirect taxation (consumption taxes, tariffs and income from state-owned monopolies). Direct taxation played a smaller role. In the years 1881–1896, indirect taxes alternated between 13 and 15%. Starting from 1896, indirect taxes were gradually replaced by direct taxes, which was one of the. 16 Narodowe Stronnictwo Demokratyczne w Galicji wobec zadań chwili obecnej (1891), przedruk w: O samodzielność kraju. Sprawy poselskie. Pism i przemówień t. III, opr. H. Szczepanowska, W. Szczepanowski, Lwów 1912, s. 429–438. W swojej najważniejszej i najgłośniejszej książce Nędza G a l i c j i w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego S. Szczepanowski krytykuje nato-.

(12) I 50. Krzysztof Broński. goals espoused during the tax reform. The evolution of the tax system at that time was moving towards the transformation of real taxes into personal taxes. In the 1880’s and 1890’s Galicia’s share of direct taxation was just above 10%. At the same time it was quickly raising income from collecting unpaid taxes, which shows the people were living in poor economic conditions. In the first decade of the twentieth century, there were 8,000,000 people living in Galicia, which accounted for 25% of the Austrian population. Galician participation in the state’s direct system of taxation decreased, finally stabilizing at 8.8%. Decreasing unpaid-tax collection in Galicia could have indicated that the economic situation was improving. Between 1900 and 1913, the amount of individual income taxes paid in Galicia doubled, which mirrored the situation in Austria. In Galicia, the percent of people paying personal income taxes was the lowest among all the lands under Hapsburg control..

(13)