T. 32. Lublin 2011
TERESA FOLGA-NAIDOO
DZIA$ALNOS´C´ CHARYTATYWNA
LONDYN´ SKIEJ FUNDACJI FRIENDS OF POLAND 1982-2009
Pocz =atki organizacji sie=gaj =a roku 1981, czasu, kiedy w Polsce wprowadzo-no stan wojenny. Samo powoNanie fundacji byNo wyrazem protestu przeciwko polityce PRL-u i ogNoszeniu w kraju stanu wojennego.
Kilka miesie=cy wczes´niej grupa znajomych Polaków mieszkaj =acych na staNe w Londynie spotykaNa sie=, aby omawiac´ i podejmowac´ dziaNania na rzecz wspóNpracy z „Solidarnos´ci =a”, dziaNaj =ac gNównie przeciwko PRL-owskiej propagandzie w mediach brytyjskich. Na znak protestu przeciwko postanowie-niom generaNa Jaruzelskiego 17 grudnia pod ambasad =a PRL na Portland Place w Londynie rozpocze=Ny sie= warty, trwaj =ace bez przerwy do 31 grudnia 1981 roku. Akcja ta byNa spontaniczn =a inicjatyw =a ludzi mNodych, Polaków urodzo-nych w Anglii, a takzWe tych przybyNych z kraju. Jednym z jej organizatorów byN Krzysztof Jaraczewski, wnuk marszaNka Józefa PiNsudskiego1. Kiedy do-wiedziaN sie= o wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, sam zmontowaN 3 krzyzWe (na wzór gdan´skich krzyzWy sprzed stoczni), które stane=Ny pod rezWi-mow =a ambasad =a, i wraz z Krystyn =a Kos´cia-Zbirohowsk =a wN =aczyN sie= w organi-zacje= tej olbrzymiej manifestacji2. Do inicjatywy tych mNodych Polaków do-N =aczali sie= inni indywidualnie, a takzWe liczne organizacje3. Manifestacja
Mgr TERESAFOLGA-NAIDOO– historyk, z-ca kierownika ZakNadu Badan´ nad Emigracj =a w Instytucie Kultury Europejskiej Polskiego Uniwersytetu na Obczyz´nie w Londynie; e-mail: holateresita12@yahoo.com
1 Zob. M"ódz´ na warcie przed ambasad 1a PRL, „Dziennik Polski i Dziennik ZW oNnierza”
2 I 1982 r.
2 P. H e= c i a k, Ws´ród kwiatów i p"on 1
acych s´wiec 3 krzyz<e gdan´skie w Londynie, „Tydzien´ Polski” 9 I 1982, s. 8.
3 TamzWe; Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego [dalej cyt.:
zakon´czyNa sie= 31 grudnia przed póNnoc =a. Akcja okazaNa sie= wielkim sukce-sem i odbiNa sie= szerokim echem w spoNeczen´stwie brytyjskim. KrzyzW spod ambasady zostaN przeniesiony do kos´cioNa polskiego w londyn´skiej dzielnicy Putney4. W naste=pnych dniach nast =apiNy duzWe protesty ludnos´ci na terenie caNej Wielkiej Brytanii. Krzysztof i Krystyna postanowili bNyskawicznie zorganizowac´ bardziej systematyczn =a pomoc dla Polaków bezpos´rednio dot-knie=tych wprowadzeniem stanu wojennego. JuzW kilka dni póz´niej, 8 stycznia 1982 roku powoNali do zWycia fundacje= charytatywn =a pod nazw =a Friends of Poland (Przyjaciele Polski), której gNównym celem byNo udzielanie pomocy wie=z´niom politycznym w kraju5. ChodziNo zwNaszcza o poparcie niepodlegNos´-ciowej opozycji w kraju, oraz pomoc internowanym i ich rodzinom. ZaNozWy-ciele fundacji i Krzysztof Jaraczewski i Krystyna Kos´cia-Zbirohowska przy-st =apili do akcji szukania sponsorów, którzy pomogliby materialnie, tak aby transporty z darami mogNy docierac´ do potrzebuj =acych6. Prawnik Eugene Burns, z którym skontaktowaNa sie= Krystyna, bardzo szybko pomógN za darmo zarejestrowac´ organizacje= w angielskiej firmie prawniczej. Tym spo-sobem staN sie= poniek =ad formalnym zaNozWycielem7. Friends of Poland zostaNa zarejestrowana jako organizacja charytatywna pod numerem 284228 na Anglie= i Walie= dnia 2 kwietnia 1982 roku8. Otwarto równiezW konto w banku, i wkrótce zacze=Ny napNywac´ pierwsze dary finansowe oraz rzeczowe.
Zadania, jakie wyznaczyNa sobie organizacja na pocz =atku, to przede wszystkim wysyNka transportów z pomoc =a dla przetrzymywanych w obozach dla internowanych i wie=zieniach dziaNaczy opozycji, czNonków „Solidarnos´ci”. Dary napNywaj =ace w szeregi fundacji, to gNównie witaminy, lekarstwa, odziezW, obuwie i konserwy. Zbiórki przeprowadzano w parafiach i szkoNach, a takzWe prywatnie. WazWne okazaNo sie= tezW pozyskanie sponsorów. ZaNozWyciele sNali listy do wielu, zwNaszcza znanych osób z pros´b =a o patronat i opieke= nad fundacj =a. Bardzo wiele listów doczekaNo sie= pozytywnej odpowiedzi. Zaintere-sowani nowo powstaN =a organizacj =a, przede wszystkim Brytyjczycy, wyrazWali zgode= na obje=cie patronatu nad fundacj =a. Byli to m.in.: Tom Stoppard, Jeremy Irons, Neal Ascherson, Norman Davies, który z entuzjazmem przyj =aN
4M"ódz´ na warcie przed ambasad 1a. 5
Materia"y do dziejów polskiego uchodz´stwa niepodleg"os´ciowego 1939-1990. Uzupe"-nienia do tomów I, II, V, VI, t. VIII, praca zbiorowa pod red. Z. BNazWyn´skiego, Londyn 1996, s. 181-183.
6AIPMS, kol. 680, Ulotka skierowana do darczyn´ców i ofiarodawców. 7AIPMS, kol. 680, Jak to sie1 zacze1"o.
8 AIPMS, kol. 680, Ulotka z lat dziewie=c´dziesi =atych charakteryzuj =aca dziaNalnos´c´
zaproszenie, „[...] I shall be happy to lend my name as a patron of your excellent organisation”9, a takzWe Joan Plowright, Susan Hampshire, Bernard Williams, Malcolm Muggeridge, Dorothy Tutin, biskup WNadysNaw Rubin i inni10. Charakter, cele i zadania fundacji okres´laN statut, w którym za-pisano m.in., izW zostaNa ona ustanowiona na czas nieokres´lony jedynie dla celów charytatywnych, dopóki be=dzie ku temu potrzeba i s´rodki na jej rea-lizacje=. Celem fundacji byNo niesienie pomocy obywatelom polskim i ich po-tomkom poprzez dostarczanie zWywnos´ci, odziezWy, leków, funduszy lub innych form pomocy11. Z czasem, w 1990 roku statut ulegN zmianie, gdyzW organi-zacja rozszerzyNa swoj =a dziaNalnos´c´ charytatywn =a poza granice Polski, staraj =ac sie= docierac´ do Polaków zamieszkaNych na Kresach Wschodnich12. Odbior-cami wówczas staNy sie= szpitale, hospicja, domy pomocy, zakony, sierocin´ce, oraz inne grupy prowadz =ace dziaNalnos´c´ zgodn =a z celami fundacji.
Dary rzeczowe, które w ogromnej ilos´ci napNywaNy do fundacji, pakowano w kilkutonowe tiry i wysyNano do Polski. Pierwszy transport wyjechaN z Lon-dynu jeszcze w styczniu 1982 roku z przeznaczeniem do Komitetu Prymasow-skiego w Warszawie13. Kolejne dwa transporty zorganizowano trzy miesi =ace póz´niej, pod koniec kwietnia, docelowo do WrocNawia, Krakowa, Warszawy, modzi i Siedlec. „Pakowalis´my cie=zWarówke= przed domem Cyty Poray na Wimbledonie, wyci =agaj =ac worki przez okno z piwnicy. Jako pierwszy kurier pojechaNam ja, Hanna Kos´cia [...] Po wypróbowaniu drogi pojechaN Krzysztof, naste=pnie Krystyna”14. Dary dla WrocNawia przekazali m.in. Rodzina Sains-bury i Organizacja Universe15. Punktem centralnym, do którego w wie=k-szos´ci kierowano transporty z darami, byN Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolnos´ci i Ich Rodzinom16, mieszcz =acy sie= w
War-9„[...] Be=de= zaszczycony firmuj =ac swym nazwiskiem patronat nad tak zacn =a organizacj =a”,
AIPMS, kol. 680, Listy od osób, które obje=Ny patronat nad fundacj =a, datowane na pierwsz =a poNowe= 1982 roku.
10TamzWe.
11AIPMS, kol. 680, Statuty. 12TamzWe.
13AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Dary dla wie=z´niów politycznych, s. 1. 14AIPMS, kol. 680, Jak to sie1 zacze1"o.
15AIPMS, kol. 680, Korespondencja. List od Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski
OddziaN Diecezjalny WrocNaw.
16 http://histmag.org/?id=525 [doste=p 9 paz´dziernika 2010]; http:// ekai.pl/wydarze
nia/x11715/dokumenty-komitetu-prymasowskiego-przekazane-do-archiwum/ [doste=p 9 paz´dzier-nika 2010]; por.: A. F r i s z k e, Porozumienie mimo wszystko, Prymasowska Rada Spo"eczna w stanie wojennym, „Wie=z´” 2004, nr 11 (553), s. 83-98.
szawie przy ulicy Piwnej 9, sk =ad rozdzielano przesyNki do kos´cioNów, be=d =acych pod jego patronatem. ByNy to m.in. kos´cióN s´w. Marcina w War-szawie, kos´cióN Dominikanów w Krakowie, kos´cióN Jezuitów w modzi czy Seminarium Duchowne we WrocNawiu. Stamt =ad dary w postaci witamin, le-karstw, konserw, ubran´ i obuwia trafiaNy bezpos´rednio do potrzebuj =acych17. Wolontariuszki segregowaNy i pakowaNy w maNe paczki, które naste=pnie byNy rozwozWone kolej =a po caNej Polsce, w zalezWnos´ci od miejsca pobytu potrzebu-j =acych. W pierwszym roku (styczen´ – grudzien´ 1982) prowadzenia dziaNal-nos´ci charytatywnej Friends of Poland wysNaNa do Polski okoNo 50 ton darów w postaci zWywnos´ci i s´rodków higieny. Dodatkowo w kwietniu zorganizowano transport sprze=tu hirurgicznego do szpitali, a takzWe w maju pomoc finansow =a dla dzieci górników z kopalni „Wujek”. Odbiorcami darów z Komitetu Pry-masowskiego byNy gNównie os´rodki zakonne i parafialne, które rozdzielaNy pomoc pomie=dzy rodziny z dziec´mi, których ojcowie przebywali na inter-nowaniu, a matki nie dostawaNy miesie=cznych pensji me=zWów, b =adz´ pozbawiane byNy przydziaNu kartek na zakup towarów. KazWdy transport zawieraN duzW =a ilos´c´ zakupów w formie mleka i odzWywek dla dzieci. Ponadto od lipca skupiono sie= równiezW na wysyNaniu odziezWy zimowej dla internowanych, o któr =a prosiN Komitet Prymasowski. Dary z diecezji zasilaNy równiezW domy dziecka, domy opieki spoNecznej i szpitale18. Po wybuchu reaktora atomowego w Czer-nobylu, pierwsza cie=zWarówka, jaka dotarNa do Polski z Zachodu z pomoc =a humanitarn =a dla dzieci, byNa wysNana w maju 1986 roku przez Friends of Poland i zawieraNa 2 tony mleka w proszku19. Pierwsze akcje zbierania ciepNej odziezWy zapocz =atkowano tuzW po utworzeniu fundacji w lutym 1982 ro-ku. W poNudniowym Londynie w tym czasie zebrano 600 par butów i odziezW zimow =a od mieszkan´ców, którzy odpowiedzieli na apel Andrzeja Jaraczew-skiego, jednego z dziaNaczy fundacji20.
W Anglii FOP zorganizowaNa kampanie= adopcji tysi =aca pie=ciuset rodzin osób przes´ladowanych, pod nazw =a Komitet Adopcji Rodzin. Akcja zostaNa nagNos´niona w brytyjskiej prasie – pis´mie „The Universe”. Brytyjczycy
odpo-17AIPMS, kol. 680, Ulotka skierowana do darczyn´ców i ofiarodawców.
18We wrzes´niu i listopadzie 1983 roku wysNano ponad 4,5 tony samych odzWywek i mleka
dla dzieci. W 1985 roku odzWywek bezglutenowych i mleka dla dzieci oraz zWywnos´ci (w tym czekolady), witamin, antybiotyków i odziezWy wysNano 34 tony; AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Transporty do Polski od stycznia 1982.
19TamzWe.
20AIPMS, kol. 680, Wycinek prasowy z The Guardian z 18 lutego 1982 roku pt. Gifts
wiedzieli na apel i wzajemna wspóNpraca mie=dzy rodzinami trwaNa przez kilka dNugich lat. Fundacja wtedy tNumaczyNa listy, które rodziny wymieniaNy mie=-dzy sob =a21, a takzWe pos´redniczyNa w nawi =azywaniu kontaktów pomie=dzy ro-dzinami polskimi w potrzebie a Brytyjczykami che=tnymi do udzielania po-mocy poprzez adopcje=. Kiedy ogNoszono amnestie= dla internowanych i wie=z´-niów (ostatnia w 1986 roku), fundacja nadal organizowaNa i wysyNaNa pomoc, gdyzW wNadze tym razem utrudniaNy znalezienie pracy byNym wie=z´niom i w re-zultacie ich rodziny znajdowaNy sie= w trudnej sytuacji zWyciowej. Na tym szczeblu FOP wspóNpracowaNa s´cis´le z Duszpasterstwem Ludzi Pracy22 i ca-N =a kampanie= prowadzono bardzo dyskretnie, gdyzW liczono sie= z konsekwen-cjami ze strony wNadz, np. odmow =a wiz wjazdowych na terytorium PRL-u. W rezultacie bardzo maNo Polaków zamieszkuj =acych Wyspy Brytyjskie wie-dziaNo o istnieniu Friends of Poland. DuzWego poparcia natomiast udzielaNo spoNeczen´stwo brytyjskie23. Od pocz =atku istnienia fundacji Przyjaciele Polski starali sie= zainteresowac´ opinie= publiczn =a swoj =a dziaNalnos´ci =a i najbardziej uwypuklic´ potrzeby Polaków w kraju. W tym przedsie=wzie=ciu niezbe=dna okazaNa sie= prasa angielska. ArtykuNy nawoNuj =ace o pomoc materialn =a i finan-sow =a, a takzWe te przedstawiaj =ace dramat polskich rodzin, szpitali czy zakNa-dów pracy, wychodziNy spod piór zaprzyjaz´nionych angielskich dziennikarzy, niekiedy samych dziaNaczy fundacji, ukazuj =ac sie= w takich gazetach jak: „The Guardian”, „The Universe”, „Catholic Herald”, „The News”, „Wimbledon Guardian”, „Surrey Comet”, „Kingston Guardian Series”, „The Observer”, „Espom + Ewell Herald” i innych24. Powodem ukazywania sie= artykuNów w lokalnych pismach Kingston czy Wimbledonu jest to, izW czNonkowie orga-nizacji zamieszkiwali w tych miejscach (poNudniowy Londyn) i tam zaczynali swoj =a dziaNalnos´c´ charytatywn =a. Nie zmienia to faktu, zWe Friends of Poland znana byNa w caNej Wielkiej Brytanii, o czym s´wiadcz =a listy od ofiarodawców
21
Materia"y do dziejów polskiego uchodz´stwa niepodleg"os´ciowego 1939-1990. Uzupe"-nienia do tomów I, II, V, VI, s. 182; AIPMS, kol. 680, Wycinek prasowy pt. Refleksje kuriera Friends of Poland; por.: AIPMS, kol. 680, Korespondencja. List zredagowany przez Komitet Adopcji Rodzin.
22 Materia"y do dziejów polskiego uchodz´stwa niepodleg"os´ciowego 1939-1990.
Uzupe"nienia do tomów I, II, V, VI, s. 182.
23 AIPMS, kol. 680, Ulotka z lat dziewie=c´dziesi =atych charakteryzuj =aca dziaNalnos´c´
organizacji F.O.P.
napNywaj =ace do fundacji z caNego kraju, a takzWe ze Stanów Zjednoczonych czy Francji25.
W 1984 roku zaNozWyciele fundacji Krzysztof i Krystyna z powodów osobis-tych (studia i praca) przestali udzielac´ sie= spoNecznie. Odpowiedzialnos´c´ za FOP przeje=li rodzice Krzysztofa, Jadwiga i Andrzej Jaraczewscy, których wspierali gNównie Joanna i Aleksander Russoccy, a takzWe wielu ochotni-ków26. Tego samego roku przewodnicz =acym fundacji zostaN Konrad Hykiel, który zwi =azany byN z FOP od samego pocz =atku27. Osob =a wyszukuj =ac =a po-trzebuj =acych pomocy, zajmowaNa sie= przez wiele lat zWona Konrada, Brytyjka, perfekcyjnie mówi =aca po polsku, Julie Hykiel, która peNniNa role= honorowego sekretarza fundacji. To wNas´nie dzie=ki niej fundacja przetrwaNa tak wiele lat. Bardzo cze=sto podrózWowaNa jako kurier z konwojami do Polski i na Kresy, nawi =azuj =ac znajomos´ci i docieraj =ac do najbiedniejszych i najbardziej potrze-buj =acych28. Zapytana, jak to sie= staNo, izW dziaNa na rzecz Polaków, odpowie-dziaNa, zWe jej m =azW byN Polakiem, który przeszedN przez piekNo wojny, potem sNuzW =ac w armii gen. Andersa walczyN o wolnos´c´ swego kraju, i za jego przy-czyn =a Julie otarNa sie= o „ból, rany i nieszcze=s´cia” narodu polskiego. Poza tym uwazWaNa, izW Anglia ma dNugi moralne wobec Polaków, jak równiezW i innych krajów Europy Wschodniej, gdyzW uzalezWnienie ich od Zwi =azku Sowieckiego po 1945 roku jest gNównie win =a Zachodu. Dlatego tezW Julie Hykiel przy-najmniej przez swoj =a prace= charytatywn =a stara sie= nieco wynagrodzic´ ludziom ich trud egzystencji29. Jako kurierka opisaNa swój pierwszy wyjazd do Polski w stanie wojennym. WiozNa wtedy dary o sumie 14 ton zWywnos´ci, leków, odziezWy i koców, przeznaczonych gNównie dla represjonowanych w wie=zie-niach i ich rodzin. Bardzo cie=zWko byNo na granicy niemiecko-polskiej, gdyzW celnicy byli dokuczliwi i potrafili przedziurawic´ nawet puszki z sokiem prze-znaczonym dla dzieci. Po stronie polskiej towar zostaN dokNadnie sprawdzony przez wojsko, a caNa procedura zaje=Na tylko 3 godziny. Konwój odjechaN
pro-25AIPMS, kol. 680, Korespondencja.
26Byli to m.in: Tadeusz „Mietek” Stopczyn´ski, Barbara Trejdosiewicz, Zofia Pawlik, Ann
Franklin, Ernest Myk, Alice Sulatycka, Jerzy Lisowski, Elinor Doloughan, Janina Podgórska i inni; AIPMS, kol. 680, Ulotka z lat dziewie=c´dziesi =atych charakteryzuj =aca dziaNalnos´c´ fundacji.
27W przeszNos´ci przeszedN on przez Nagry sowieckie, naste=pnie wraz z II Korpusem pod
dowództwem gen. Andersa walczyN pod Monte Cassino. Prezesem pozostawaN przez 6 lat. Po cie=zWkiej chorobie w styczniu 1990 roku zmarN, podczas gdy jeszcze kilka tygodni wczes´niej uczestniczyN w pakowaniu darów, be=d =ac juzW w ostatniej fazie choroby; AIPMS, kol. 680, Ulotka z lat dziewie=c´dziesi =atych charakteryzuj =aca dziaNalnos´c´ fundacji.
28TamzWe.
sto do modzi30. Innym punktem, do którego regularnie kierowano pomoc, byN klasztor Dominikanów w Poznaniu. Dary wysyNane regularnie, mniej wie=cej co 6 tygodni, docieraNy równiezW do Radomia, Lublina, Krakowa i War-szawy czy WrocNawia, a takzWe innych mniejszych miejscowos´ci, które ko-rzystaNy z pomocy Komitetu Prymasowskiego. KazWda paczka wysyNana do wie=zien´ byNa poddawana szczegóNowej kontroli, przepisy bowiem zabraniaNy przekazywania wie=z´niom czekolady, prawdziwej herbaty i kawy, produktów z napisami obcoje=zycznymi, zWywnos´ci w puszkach i szklanych opakowaniach. Wie=z´niowie natomiast bardzo cze=sto prosili o musztarde=, gdyzW twierdzili, zWe zabija ona zapach i smak zepsutego mie=sa, dlatego fundacja wystaraNa sie= w firmie Colman o musztarde= w tubkach31. Innym potrzebnym produktem byNy haczyki, gdyzW Natwo na nich byNo wieszac´ odziezW w celach. Jeden ze sklepów angielskich „Do It Yourself” podarowaN caNy ich zapas, kiedy wNas´ciciel dowiedziaN sie=, na jaki cel be=d =a przeznaczone32. PoniewazW paczki podlegaNy szczegóNowej kontroli, wolontariuszki, które je pakowaNy, kupowaNy herbate= mie=tow =a w torebkach, mie=te= zas´ wysypywaNy i napeNniaNy torebki prawdziw =a herbat =a. To samo robiNy z kaw =a, zmieniaj =ac etykiety na opakowaniach kawy zbozWowej. Nie wolno byNo dostarczac´ czekolady, wie=c piekNy ciastka i do-dawaNy czekolade= jako jeden ze skNadników33. Z czasem zacze=to koncentro-wac´ sie= na jeszcze szerszych dziaNaniach, maj =acych na celu pomoc coraz wie=kszym grupom potrzebuj =acych. W styczniu 1988 roku czytelnicy „The Universe” zebrali i przekazali fundacji 1000, dzie=ki którym zorganizowano 12-tonowy transport z odziezW =a i kocami do Schroniska dla Bezdomnych im. bN. Brata Alberta we WrocNawiu. Kilka dni póz´niej kolejne 12 ton zawie-raj =acych 700 worków z odziezW =a oraz 200 par butów wysNano do Warszawy i Poznania34. Oprócz tego do kon´ca 1988 roku wysNano w sumie 62 tony darów, m.in. do Warszawy dla ludzi starszych i biednych; do Mistrzejowic (Kraków – Nowa Huta) i zWywnos´c´, witaminy, odziezW, s´rodki higieniczne, cze-kolade=; do modzi i odziezW i zabawki; do Poznania i m.in. witaminy, proszek do prania; do Jastrze=bia Zdroju i zWywnos´c´, czekolade=, s´rodki higieniczne35. Skupiono sie= na pomocy szpitalom, zwNaszcza matkom i dzieciom. WysyNano
30AIPMS, kol. 680, Wycinek prasowy pt. Refleksje kuriera Friends of Poland. 31TamzWe.
32TamzWe. 33TamzWe.
34AIPMS, kol. 680, Wycinki prasowe.
35AIPMS, kol. 680, Sprawozdzania z dziaNalnos´ci. Transporty do Polski od stycznia 1982,
witaminy, antybiotyki, sprze=t szpitalny, wci =azW korzystaj =ac z pos´redni-ctwa Komitetu Prymasowskiego. Wzajemna wspóNpraca pomie=dzy Komite-tem a fundacj =a Friends of Poland trwaNa azW do 1993 roku36. Po roku 1990 dziaNalnos´c´ fundacji zwie=kszyNa sie=, docieraj =ac do Polaków zamieszkaNych na Kresach Wschodnich oraz wspóNpracuj =ac z organizacjami pomocy spoNecznej w Polsce. Od pocz =atku dziaNalnos´ci do roku 1990 FOP wysNaNa w sumie oko-No 470 ton darów w liczbie pie=c´dziesie=ciu transportów37, o N =acznej wartos´ci prawie 4.400.00038.
Na przeNomie lat 1989/1990, kiedy Polska odzyskaNa niepodlegNos´c´, wy-zwalaj =ac sie= spod rz =adów PRL-u, Friends of Poland zdecydowaNa niezaprze-stawac´ swojej dziaNalnos´ci w Polsce, dodatkowo rozszerzyNa j =a, kieruj =ac sie= na przedwojenne Kresy Wschodnie, gdzie wci =azW mieszka ogromna liczba Po-laków, którzy na mocy ukNadów podpisanych w Teheranie i JaNcie znalez´li sie= poza granicami kraju. Warunki, w jakich przyszNo im zWyc´, okazaNy sie= bardzo cie=zWkie. Dlatego tezW Julie Hykiel z ogromnym pos´wie=ceniem, jezWdzW =ac w miej-sca, gdzie Polacy wci =azW mieszkaj =a, chciaNa poznac´ ich zWycie i potrzeby. Nawi =azaNa szereg kontaktów z odradzaj =acymi sie= os´rodkami i parafiami, dzie=ki czemu transporty z darami mogNy docierac´ we wNas´ciwe miejsca. Po s´mierci me=zWa w 1990 roku tym bardziej zaangazWowaNa sie= w pomoc Polsce. Obok Julie swoj =a energie= pos´wie=cali prezes fundacji (od 1991) Tadeusz „Mietek” Stopczyn´ski, pan´stwo Alexander i Joanna Russoccy, Ann Franklin, Ernest Myk, Elinor Doloughan, Zofia Pawlik i inni39. W tym czasie orga-nizacja mogNa swobodnie ogNaszac´ swoj =a dziaNalnos´c´ w prasie czy telewizji, co uNatwiaNo pozyskiwanie sponsorów, a w okresie wNadzy komunistycznej w kraju byNo bardzo utrudnione. Nawet w „Dzienniku Polskim i Dzienniku ZWoNnierza”, najwie=kszym polskim wydawnictwie emigracyjnym w Londynie, niewiele mozWna znalez´c´ na temat dziaNalnos´ci FOP w latach osiemdziesi = a-tych40. Od pocz =atku lat dziewie=c´dziesi =atych Friends of Poland postawiNa ogromny krok do przodu, wychodz =ac naprzeciw potrzebom najbiedniejszych i swoj =a charytatywn =a dziaNalnos´ci =a obejmuj =ac Polaków na Kresach
Wschod-36AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci.
37AIPMS, kol. 680, Sprawozdzania z dziaNalnos´ci. Transporty do Polski od stycznia 1982,
s. 2.
38AIPMS, kol. 680, Sprawozdzania z dziaNalnos´ci. Aid to Poland by Friends of Poland. 39AIPMS, kol. 680, Ulotka z lat dziewie=c´dziesi =atych charakteryzuj =aca dziaNalnos´c´ fundacji
FOP.
40M.P. G a r a p i c h. „Julie dwóch ojczyzn”, „Dziennik Polski i Dziennik ZWoNnierza”
nich II RP, pocz =awszy od motwy, poprzez Litwe=, BiaNorus´, Ukraine=, MoN-dawie=, Kazachstan i inne miejsca, w których zamieszkiwali Polacy.
Transporty z pomoc =a pNyne=Ny zwNaszcza do miejsc tak drogich sercom londyn´skich Polaków: Lwowa, Grodna, Wilna, Pin´ska, Tarnopola, ZNoczowa, Brodów, Rohatynia, StarozWyn´ca, mucka, Kiwerc, BrezWanów, KoNomyi i wielu innych41, a takzWe do Kazachstanu i MoNdawii. Pierwsze kontakty fundacji z Kresami zacze=Ny sie= juzW w 1990 roku, od spotkania w BiaNymstoku biskupa Kondrusiewicza z Grodna. Zaraz po tym nawi =azano siec´ wspóNpracy z caNymi Kresami i skupiono sie= na zorganizowanej, regularnej pomocy potrzebuj = a-cym42. Za pos´rednictwem parafii w Krasiczynie (Podkarpacie) wysNano tran-sport zWywnos´ci43 na Ukraine= (m.in. do BorysNawia) w lipcu 1991 roku i od tego czasu pewne s´rodki finansowe przeznaczano dla tejzWe parafii na oganiza-cje= kolonii letnich dla polskich dzieci z Ukrainy44. Krasiczyn opócz tego otrzymywaN od Friends of Poland znacznie wie=ksz =a pomoc przez wszystkie lata istnienia fundacji. We wrzes´niu i paz´dzierniku tego samego roku poprzez zakon oo. kapucynów z Krakowa przekazano Polakom w KrasiNowie na Ukrai-nie w sumie 30 ton darów o N =acznej wartos´ci 44 00045. Odbiorcami byNy gNównie parafie polskie na Ukrainie, BiaNorusi, Litwie, Kazachstanie, os´rodki pomocy, szpitale, domy dziecka czy seminaria duchowne, wokóN których sku-piaNo sie= zWycie Polaków.
W latach dziewie=c´dziesi =atych Polacy zacze=li odzyskiwac´ zabrane przez so-wieckie wNadze kos´cioNy, w zwi =azku z czym zacze=Ny odradzac´ sie= parafie. Zdewastowane budynki i bieda mieszkan´ców nie pozwoliNy samodzielnie odbudowywac´ zniszczonych obiektów. Friends of Poland poprzez akcje chary-tatywne w Londynie byNa w stanie wysyNac´ juzW nie tylko kilkunastotonowe tiry z pomoc =a materialn =a, ale i pomoc finansow =a, która przydawaNa sie= zwNa-szcza przy odbudowie zniszczonych obiektów, a takzWe wznoszeniu nowych. Nie zmienia to faktu, zWe kraje byNego ZSRR pozostawaNy w gNe=bokiej biedzie bez doste=pu do podstawowych s´rodków pomocy. Cie=zWka sytuacja spotykaNa zwNaszcza mniejszos´ci etniczne. W styczniu 1995 roku wysNano do mucka na WoNyniu bardzo duzWy transport, zawieraj =acy 15 ton antybiotyków, witamin
41TamzWe.
42AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci, Transporty do Polski od stycznia 1982
roku, s. 3.
43AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Pomoc finansowa 1991-1993. 44AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Transporty do Polski od stycznia 1982
roku, s. 3.
oraz innych lekarstw, w tym syropów, a takzWe herbatniki, czekolade=, konser-wy i wózki inwalidzkie oraz inny sprze=t medyczny46. Odbiorc =a byNa odra-dzaj =aca sie= polska parafia p.w. s´w. Piotra i PawNa. Dary dla Polaków ofiarowane byNy m.in przez firmy farmaceutyczne, indywidualne osoby, a takzWe londyn´skie szkoNy s´rednie i przedszkola47. Nie sposób wymienic´ caNos´ci pomocy, jaka zostaNa udzielona Polakom z Ukrainy. Warto jednak wspomniec´ te miejsca, gdzie regularnie dary materialne i finansowe kie-rowane byNy przez wszystkie lata dziaNalnos´ci Friends of Poland, pocz =awszy od roku 1990, w którym to fundacja rozszerzyNa swój zasie=g, docieraj =ac do rodaków za wschodni =a granic =a Polski. NajwazWniejsze miejsca to: Brody, Chmielnicki, Chorostków, Czortków, Gniewan´, Gródek Podolski, Kamieniec Podolski, KoNomyja, Lwów; na WoNyniu: muck oraz Kiwerce, Maniewicze i Równe. Ponadto Kirowograd, KrasiNów, Mos´ciska, Nadwórna, Rohatyn´, Sta-rokonstantynów, StorozWyniec, Tarnopol, Tre=bowla, Tomaszpol, Winnica, ZabNotów, S´niatyn´, ZNoczów, ZWytomierz i inne48. W listopadzie 1997 roku za pos´rednictwem Caritas w Przemys´lu FOP dostarczyNa 11 ton darów o war-tos´ci 3.500 do rózWnych parafii polskich na wschodniej Ukrainie49. Z czasem równiezW zacze=to wysyNac´ mniej transportów na rzecz przekazów pienie=zWnych, gdyzW sytuacja w Polsce czy na Kresach na tyle zmieniNa sie=, izW nie byNo problemów z nabyciem potrzebnego towaru na miejscu. W latach 2006-2007 przekazano okoNo 4.500 m.in. do ZW ytomierza, Starokonstanty-nowa, ZabNotowa, Lwowa, KoNomyi i Kiwerc. Ponadto sfinansowano wakacje dla biednych dzieci na sume= 180050. Ciekawym projektem, jaki finanso-waNa Friends of Poland, byN projekt „Kuchni dla ubogich w StorozWyn´cu na Ukrainie”. Tylko w 2005 roku pomoc finansowa w postaci 1000 przyczy-niNa sie= m.in. do wydawania 60 posiNków dziennie dla ubogich, pomocy zWywnos´ciowej z okazji s´wi =at dla 100 rodzin, organizowania akcji charyta-tywnych dla 600 dzieci, pomocy finansowej dla studentów, pomocy ubogim w postaci odziezWy, obuwia czy s´rodków czystos´ci. Akcja ta obje=Na okoNo
46AIPMS, kol. 680, Sprawozdanie z pomocy finansowej 1994-1995.
47 AIPMS, kol. 680, Korespondencja. Ukraina. List z 8 stycznia 1995 roku. Napisany
przez J. Hykiel do ks. M. Gmitrzuka.
48Husiatyn, KrzyzWanowice, SkaNat, Bóbrka, IzjasNaw, Kicman´, ZbarazW, Koszatyn´, Zaucz,
Dubno, Gwoz´dziec, ZasNaw, Kijów, Tyworów, SNawuta, Bursztyn, Bukaczowce, Borszczow i Odessa; AIPMS, kol. 680, Korespondencja, Ukraina.
49AIPMS, kol. 680, Sprawozdanie z dziaNalnos´ci. Friends of Poland Transporty 1997. 50AIPMS, kol. 680, Sprawozdanie z dziaNalnos´ci. Dary od Friends of Poland 2006/2007.
200 osób51. Podczas swojej pierwszej podrózWy na Ukraine= w 1992 roku Julie Hykiel sfinansowaNa zakup komputera dla oo. kapucynów w KrasiNowie. Komputer byN przydatny do redagowania gazetki, która staNa sie= bardzo popularna i poczytna ws´ród mNodziezWy, zaprenumerowano j =a nawet na Sy-berii52. Podczas swoich podrózWy na Ukraine= Julie spotykaNa sie= gNównie z bied =a dnia codziennego: brakiem chleba, lekarstw, odziezWy i ogólnie s´rodków finansowych. Dlatego priorytetem dla fundacji Friends of Poland staNo sie= regularne dostarczanie potrzebnych s´rodków do zWycia.
Ukraina to nie jedyny kraj, gdzie fundacja byNa cze=stym gos´ciem. S´cis´le wspóNpracowano takzWe z Litw =a, zwNaszcza Towarzystwem Dobroczynnos´ci oraz Organizacj =a MiNosierdzia i Zdrowia w Wilnie, a takzWe Polskim Stowarzy-szeniem Medycznym. Bardzo hojnie wspomagano równiezW Polski Dom Dziec-ka w SoleczniDziec-kach, a takzWe mniejsze miejscowos´ci rejonu wilen´skiego.
Na Namach „Dziennika Polskiego i Dziennika ZW oNnierza” w 1994 roku Julie Hykiel opisaNa jedn =a ze swych licznych podrózWy na Litwe=53. OdwiedziNa wówczas Szpital Czerwonego KrzyzWa w Wilnie, który Litwini chcieli zamk-n =ac´, a pacjenci i dyrekcja za wszelk =a cene= utrzymac´. Takim maNym szpitalom, jak ten, brakowaNo sprze=tu, leków czy aparatury medycznej. W kwietniu tegozW roku Julie pilotowaNa transport 14 ton darów, zawieraj =acych lekarstwa, sprze=t medyczny, wózki inwalidzkie, zWywnos´c´. Dary do szpitala dotarNy 15 maja. Pacjenci podkres´lali, izW zamknie=cie placówki byNoby prawdziw =a tragedi =a, gdyzW ów szpital jako jedyny ma zawsze miejsca na przyje=cie chorych. Litewskie Ministerstwo Zdrowia w owym czasie przewidywaNo zmniejszenie liczby miejsc w szpitalach. ZamierzaNo takzWe podzielic´ te placówki na trzy kategorie A, B i C (uniwersyteckie, regionalne i opieki zdrowotnej), w zwi =azku z czym polscy pacjenci obawiali sie=, izW taki podziaN pogorszy juzW i tak nie najlepsz =a opieke= medyczn =a na Litwie. Oprócz tego Polacy mieszkaj =acy we wsiach, z dala od centrów miejskich, zwNaszcza starsi pozbawieni byli jakiejkolwiek pomocy. Polskie Towarzystwo Medyczne staraNo sie= docierac´ do wszystkich, koordynuj =ac swoj =a prace= tak, aby pomoc humanitarna nie omine=Na potrzebuj = a-cych. Julie Hykiel odwiedziNa równiezW szereg ambulatoriów i sanatoriów
51 AIPMS, kol. 680, Korespondencja, Ukraina. DziaNalnos´c´ parafii p.w. S´wie=tej Anny
w StorozWyn´cu na Ukrainie, s. 2; AIPMS, kol. 680, Korespondencja, Ukraina. Projekt zago-spodarowania pomieszczen´ dla dzieci w „Kuchni dla ubogich w StorozWyn´cu na Ukrainie”, s. 1.
52J. H y k i e l, Pomoc najbardziej potrzebuj 1acym, „Tydzien´ Polski” 54(1993), nr 7, s. 8. 53J. H y k i e l, Podróz< na bezdroz<a, „Dziennik Polski i Dziennik ZW oNnierza” 55(1994),
w miasteczkach, be=d =acych oddziaNami szpitala Czerwonego KrzyzWa. Wsze=dzie tam niezbe=dna byNa podstawowa pomoc. Szpitalowi w Niemczyninie brakowa-No antybiotyków. Szpital w Mejszagole, posiadaj =acy 35 miejsc dla pacjentów, bardzo potrzebowaN przes´cieradeN. Szpital ten od litewskiego Ministerstwa Zdrowia w tym czasie dostawaN równowartos´c´ $ 1 dziennie na wyzWywienie pacjentów oraz 15 centów na lekarstwa. Potrzeby byNy natomiast kilkakrotnie wyzWsze. Friends of Poland zatem staraNa sie= jak najsprawniej gromadzic´ naj-potrzebniejsze s´rodki na utrzymanie tych placówek, przynajmniej na minimal-nym poziomie humanitarminimal-nym54.
We wrzes´niu 1995 roku FOP ufundowaNa gabitet okulistyczny dla Pol-skiego Stowarzyszenia Medycznego w Wilnie oraz przesNaNa 10 ton darów w postaci sprze=tu chirurgicznego i piele=gniarskiego, proszku do prania, zWywnos´ci, pos´cieli, sprze=tu inwalidzkiego i witamin55. Organizacja udzielaNa swojej pomocy, wysyNaj =ac dary do szkóN i przedszkoli polskich na Litwie, a takzWe innych organizacji skupiaj =acych Polaków. W marcu 2000 roku wy-sNano 14-tonowy transport do MejszagoNy koNo Wilna. ZawieraN on m.in. sprze=t szpitalny, sprze=t dla inwalidów, zWywnos´c´ dla najbiedniejszych do rozdzielenia przez Wilen´ski Czerwony KrzyzW, oraz lekarstwa do dystrybucji przez Towarzystwo Medyków Polskich56. W latach 2006/2007 polskie domy dziecka na Litwie otrzymaNy ponad £ 4.500 w gotówce, jako dar na prowa-dzenie swoich placówek57. KazWdego roku pomoc charytatywna na Litwe= przekazywana byNa przez londyn´skich przyjacióN. Nie sposób wymienic´ wszystkich organizacji, które j =a otrzymywaNy. FOP staraNa sie= sprostac´ stawianym sobie celom i wspólnymi siNami gromadzic´ fundusze i dary po-trzebne rodakom na Kresach.
Na BiaNorusi Friends of Poland zacze=Na dziaNac´ juzW od 1990 roku. Pierwszy transport poprowadzony zostaN w kwietniu tegozW roku z Londynu, przez Ol-sztyn i BiaNystok do Pin´ska i Grodna. ByNo to w sumie 12 ton darów58 w postaci zWywnos´ci i mleka, odziezWy, artykuNów medycznych i wózków
inwa-54TamzWe.
55 AIPMS, kol. 680, Korespondencja, Litwa. List z 18 wrzes´nia 1995 roku z Polskiego
Towarzystwa Medycznego na Litwie do Friends of Poland; AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Ostatni dwuletni okres styczen´ 1995 – grudzien´ 1996.
56AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Sprawozdanie z dziaNalnos´ci – rok 1999. 57AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Dary od Friends of Poland 1.02.2006
– 31.01.2007.
lidzkich59. W kolejnych latach transporty kierowano do takich miejsc, jak: Baranowicze, Brzozówka, Bohdanów, Gudogaj, Holszany, Lida, Lepiel, Wi-tebsk i inne. W grudniu 1992 roku kolejne 10 ton darów trafiNo do Lidy i RózWanegostoku, a w paz´dzierniku 1993 roku cze=s´c´ z prawie 20-tonowego transportu o wartos´ci £ 23 000 wysNanego do Bielska-BiaNej trafiNa do Holszan60. Dary dla RózWanegostoku dostarczono w 1120 paczkach o wadze prawie 9 ton i N =acznej wartos´ci ponad £ 11 000. ByNy to m.in.: lekarstwa, zabawki, sprze=t szpitalny, maszyny do pisania, wózki dziecie=ce, odzWywki dziecie=ce, s´rodki czystos´ci, zWywnos´c´, odziezW i obuwie61. W Brzozówce w województwie grodzien´skim znajduje sie= huta szkNa, która przez sw =a prace= przyczynia sie= do obnizWenia odpornos´ci organizmów ludzkich i w rezultacie wielu chorób. Polskie siostry zakonne pracuj =ace w tamtejszej parafii, w swo-jej korespondencji z fundacj =a informowaNy, izW potrzeby mieszkan´ców s =a olbrzymie. Ludzie cze=sto przychodz =a pytac´ o lekarstwa, których najbardziej potrzebuj =a, m.in. przeciwbólowych, przeciwreumatycznych, obnizWaj =acych cis´nienie. Lista oczywis´cie jest dNuga. Zakonnice udzielaj =a takzWe pierwszej pomocy, rozdaj =a zWywnos´c´. W innych miejscach na BiaNorusi polskie siostry zakonne opiekuj =a sie= bezdomnymi i umieraj =acymi, prowadz =ac domy starców czy hospicja. Udzielaj =a pomocy i opieki bezdomnym dzieciom, a takzWe tym z rozbitych rodzin oraz ofiarom Czernobyla, które wci =azW rodz =a sie= na ziemi biaNoruskiej. Bardzo cze=sto zabieraj =a dzieci na wakacje do Polski, organizuj =ac im tam badania lekarskie62. W latach 2005-2006 Friends of Poland przekazaNa £ 3000 do Witebska, dzie=ki którym kilka parafii z tego rejonu mogNo otrzymac´ podstawow =a pomoc. Siostry zmartwychwstanki z Lepiela w tym czasie otrzymaNy ponad £ 1.500 z przeznaczeniem na opieke= nad dziec´mi – ofiarami Czernobyla63. Pomoc dla BiaNorusi w równym stopniu docieraNa do potrzebuj =acych tak, jak na Litwie czy Ukrainie. W Londynie starano sie= organizowac´ jak najwie=cej zbiórek i akcji charytatywnych maj =acych na celu gromadzenie najwie=kszej ilos´ci darów i s´rodków pienie=zWnych na pomoc Kre-som Wschodnim. Szczególn =a wage= fundacja zawsze przywi =azywaNa do tego, aby na kazWde s´wie=ta móc wysNac´ choc´ jeden transport. Skupiano sie= tu przede
59AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Transporty do Polski od stycznia 1982
roku, s. 2.
60AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Wykaz pomocy finansowej 1991-1993. 61AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Dokument przekazowy z 6.12.1992 roku. 62AIPMS, kol. 680, Korespondencja, BiaNorus´. List w j. angielskim o sytuacji Polaków
na BiaNorusi, Litwie i Ukrainie.
wszystkim na prezentach dla dzieci, które zbierano w szkoNach angielskich, ogNaszaj =ac akcje zawsze pod koniec roku. W latach dziewie=c´dziesi =atych z fundacj =a regularnie wspóNpracowaNy szkoNy angielskie z poNudniowego Lon-dynu, organizuj =ac zbiórki prezentów s´wi =atecznych dla polskich dzieci z Kre-sów. SzkoNy te to m.in. Guildford Junior High School (Guildford), Willow Nursery School i Northcote Lodge School (Clapham), Coombe Lane Infants School (Kingston), Raleigh School (West Horsley), Ripley Court School (Ripley), Our Lady Immaculate School (Tolworth), Hurlingham School (Put-ney)64, a takzWe Wimbledon High School65 i wiele innych.
Friends of Poland udzieliNa swojej pomocy równiezW Polakom zamieszkaNym w Karagandzie w Kazachstanie, wysyNaj =ac pomoc finansow =a do polskiej pa-rafii. Tylko w latach 2000-2003 Polacy w Kazachstanie otrzymali w sumie prawie £ 6.60066.
Jednorazowej pomocy pienie=zWnej udzielano równiezW Polakom na motwie, w MoNdawii (Towarzystwo Medyków Polskich), Rumunii i Turkmenista-nie67. Pomoc rodakom mieszkaj =acym za wschodni =a granic =a Polski okazaNa sie= potrzebna i pozWyteczna, o czym s´wiadczyNy dziesi =atki listów z podzie=-kowaniami, napNywaj =ace na adres fundacji. Listy te byNy bardzo skuteczne w pozyskiwaniu nowych sponsorów. Dzie=ki nim powstawaNy artykuNy, które drukowane w poczytnych wydawnictwach przyci =agaNy ogromn =a liczbe= ofiaro-dawców, wolontariuszy i ochotników wspóNpracuj =acych z Friends of Poland. Oprócz artykuNów i relacji kurierów z wyjazdów zamieszczanych w prasie, fundacja dla pozyskania s´rodków finansowych urz =adzaNa np. licytacje odziezWy. Tylko w ci =agu jednego roku od paz´dziernika 1999 do wrzes´nia 2000 uzyska-no ponad £ 1400 z licytacji przeprowadzonych w londyn´skich dzielnicach Ealing, Putney i Wimbledon, zamieszkaNych przez duzW =a liczbe= Polaków i dodatkowo £ 850 z dowolnych datków skNadanych przez mieszkan´ców68.
64AIPMS, kol. 680, Korespondencja. Lista szkóN, które robi =a paczki s´wi =ateczne. 65AIPMS, kol. 680, Korespondencja. Listy z Wimbledon High School.
66AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Donations by Friends of Poland since
feb. 2000; Cash aid from Friends of Poland for the year feb. 2002 – feb. 2003; Cash donations 2003.
67Na motwe= dary docieraNy do Dyneburga, Polskie Towarzystwo Medyczne w MoNdawii
tylko w latach 2003 i 2005 otrzymaNo ponad £1400; polska parafia Kaczyki w Rumunii dostaNa w 2003 roku 7.2 ton darów oraz $ 550. Tyle samo ton darów oraz £ 100 pojechaNo równiezW do polskich parafii w Turkmenistanie; AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Cash donations 2003; Donation by Friensd of Poland since feb. 2003.
68AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. SprzedazW odziezWy damskiej urz =adzona
Friends of Poland nie ustawaNa w zabiegach pozyskiwania ofiarodawców, organizuj =ac kiermasze, koncerty i wystawy. StaraNa sie= zainteresowac´ swoj =a dziaNalnos´ci =a firmy, zwNaszcza farmaceutyczne, odziezWowe, producentów zWywnos´ci, a takzWe zwykNych ludzi, którzy zawsze okazywali sie= szczodrzy i che=tnie ofiarowali sw =a pomoc fundacji.
Nie zapomniano równiezW o pomocy Polsce. Po 1990 roku zacze=to kierowac´ j =a zwNaszcza do ludzi chorych i potrzebuj =acych, a takzWe os´rodków opieki nad dziec´mi niepeNnosprawnymi, dziec´mi z rodzin alkoholików, a takzWe z rozbi-tych rodzin. FOP pozostawaNa w kontakcie i ochoczo wspóNdziaNaNa z grupami spoNecznymi i organizacjami charytatywnymi w Polsce, które same aktywnie dziaNaNy pomagaj =ac potrzebuj =acym. Ogromn =a pomoc zacze=to kierowac´ do szpitali. Sprze=t medyczny, s´rodki opatrunkowe, lekarstwa, s´rodki czystos´ci docieraNy do szpitali i punktów opieki medycznej w caNej Polsce. Wspomne= tylko niektóre placówki opieki zdrowotnej regularnie otrzymuj =ace dary od
Przyjació": szpitale w Bielsku-BiaNej, D =abrowie BiaNostockiej, Gdan´sku, Katowicach, Krakowie, Lubaczowie, Olsztynie, Otwocku, Piekarach S´l =askich, Pile, Przemys´lu, ZWurawicy, Rzeszowie, Sandomierzu, Se=dziszowie MaNo-polskim, Sosnowcu, Warszawie i innych miastach i miejscowos´ciach w Pol-sce69. W 1993 roku szpital wojewódzki w Bielsku-BiaNej otrzymaN bezpNat-nie lekarstwa m.in. przeciwko gruz´licy i astmie, sprze=t szpitalny, bandazWe, strzykawki, wózki inwalidzkie, kule, balkoniki, witaminy, zWywnos´c´, odziezW o wartos´ci £ 22.923 jako dar od spoNeczen´stwa brytyjskiego70. Kilka mie-sie=cy wczes´niej szpital wojewódzki w Przemys´lu otrzymaN podobny dar od spoNeczen´stwa brytyjskiego o wartos´ci £ 13.200 i wadze ponad 8.5 tony71. Szpitale co roku sporz =adzaNy dNugie listy potrzebnych produktów, które fundacja staraNa sie= zdobywac´ wszelkimi sposobami.
Oprócz szpitali s´cis´le wspóNpracowano z polskimi fundacjami, os´rodkami opieki, domami dziecka i parafiami oraz oddziaNami diecezjalnymi Caritas, takzWe do nich kieruj =ac dary rzeczowe i finansowe. Pomie=dzy styczniem 1991 roku a grudniem 1993 Friends of Poland dostarczyNa do Polski okoNo 360 ton darów rzeczowych o N =acznej wartos´ci ponad £ 470.00072. Przez te wszystkie lata kazWdy z transportów zawieraN przecie=tnie 14-17 ton darów, a wartos´c´ jego wyceniana byNa na okoNo £ 25.000-30.000. Tiry wyjezWdzWaNy do Polski s´rednio
69AIPMS, kol. 680, Korespondencja. Pomoc szpitalom.
70 AIPMS, kol. 680, Sprawozdania z dziaNalnos´ci. Shipping manifest: dokument
przesyNkowy nr 72.
71TamzWe, Dokument przesyNkowy nr 70.
cztery razy w roku, w stanie wojennym co miesi =ac73. Z czasem ograniczono sie= do wysyNania dwóch transportów rocznie z powodu braku magazynu i nie-mozWnos´ci gromadzenia duzWych ilos´ci darów rzeczowych74. Nastawiono sie= natomiast na wysyNke= s´rodków finansowych, gdyzW sytuacja w Polsce czy na Litwie i Ukrainie na tyle sie= zmieniNa, izW nie byNo problemu z nabyciem potrzebnego towaru na miejscu.
Friends of Poland zakon´czyNa swoje istnienie w listopadzie 2009 roku. Tego miesi =aca po raz ostatni jedna z dziaNaczek przy wsparciu swych znajo-mych wysNaNa ostatni transport z pomoc =a dla Sanoka na Podkarpaciu75. Tym samym dziaNalnos´c´ fundacji zostaNa oficjalnie zakon´czona.
Friends of Poland nie byNa jedyn =a organizacj =a w Anglii dziaNaj =ac =a na rzecz Polaków. O kilku innych, które wysyNaNy b =adz´ wysyNaj =a pomoc po dzien´ dzi-siejszy, nalezWy choc´by wspomniec´:
1. Medical Aid For Poland Fund (Fundacja Pomocy Medycznej) i rozpo-cze=Na swoj =a dziaNalnos´c´ w 1982 roku, jako odpowiedz´ na apel Lecha WaNe=sy o pomoc medyczn =a Polakom w czasie stanu wojennego. Opiekunami MAPF s =a m.in. znani brytyjscy parlamentarzys´ci, przedstawiciele hierarchii ko-s´cielnej, naukowcy i spoNecznicy. Transporty wysyNane przez te= organizacje= zawieraj =a caNy wachlarz artykuNów potrzebnych pacjentom i szpitalom, tzn. sprze=t medyczny i szpitalny, antybiotyki i inne lekarstwa, igNy i strzykawki, sprze=t do transfuzji krwi, s´rodki dezynfekcyjne i opatrunkowe, sprze=t dentys-tyczny, pozWywki bezglutenowe i czasopisma medyczne. Dla pozyskania fun-duszy MAPF organizuje wiele imprez, apeli radiowych i telewizyjnych, bali i koncertów. Organizacja wspóNpracuje równiezW z innymi os´rodkami spoNecz-nymi76.
2. Food for Poland Fund (1980-1993) i prowadzona byNa przez Tuliole= i Albina Tybulewiczów, pocz =atkowo zasie=giem swym obejmowaNa tylko pol-sk =a parafie= Ealing w Londynie, póz´niej jednak rozszerzyNa swoje dziaNania i przez caNy czas istnienia przekazaNa do Polski dary o wartos´ci £ 2.025.000. ByNy to: zWywnos´c´, lekarstwa, odzWywki dziecie=ce, sprze=t medyczny i s´rodki dezynfekcyjne. Wszystkie transporty kierowane byNy na re=ce Komisji
Charyta-73AIPMS, kol. 680, Wywiad z Julie Hykiel, zapis CD. 74TamzWe.
75AIPMS, kol. 680, Korespondencja. List skierowany do Mrs Douglas, datowany listopad
2009.
76 Pomoc krajowi przez niepodleg"os´ciowe uchodz´stwo, t. V, praca zbiorowa pod red.
tywnej Episkopatu Polski z siedzib =a w Katowicach, której przewodniczyN ks. biskup CzesNaw Domin77.
3. Sue Ryder Foundation to najbardziej ceniona z brytyjskich organizacji charytatywnych nios =aca pomoc Polsce. ZaNozWycielk =a jest Brytyjka Sue Ryder, która po raz pierwszy zetkne=Na sie= z Polakami podczas wojny i póz´niej posta-nowiNa osobis´cie pojechac´ do Polski, aby poznac´ sytuacje= kraju. Od 1945 roku nast =apiNy jej s´cisNe kontakty z Polsk =a. Fundacja powstaNa w 1954 roku i dzie=ki niej m.in. otwarto w Konstancinie pod Warszaw =a os´rodek dla cier-pi =acych na artretyzm. Z´ ródNem dochodu fundacji byNa siec´ sklepów zarówno w Anglii, jak i w Polsce, sprzedaj =acych dary, zatrudniaj =acych darmow =a obsNuge=. Z fundacj =a Sue Ryder s´cis´le wspóNpracuje wiele organizacji emi-gracyjnych78.
W dzisiejszych czasach powstaj =a nowe organizacje i fundacje charytatyw-ne, maj =ace na celu pomoc Polsce b =adz´ promocje= jej w s´wiecie. S´wiadczy to o tym, izW dziaNalnos´c´ tego typu jest potrzebna i o sukcesach tej dziaNalnos´ci nie nalezWy zapominac´. Bo niew =atpliwie sukcesem jest dwadzies´cia siedem lat istnienia fundacji Friends of Poland, która jako pierwsza podje=Na decyzje= o udzielaniu pomocy wie=z´niom politycznym w PRL-u, tuzW po wprowadzeniu stanu wojennego i po pierwszych aresztowaniach dziaNaczy opozycji. Zadania tego nie podje=Na sie= zWadna inna fundacja. Ponadto dziaNalnos´c´ Friends of Poland przetrwaNa tak dNugie lata i sw =a póz´niejsz =a pomoc =a obje=Na rodaków nie tylko w kraju, ale i na Kresach Wschodnich, zarówno w trudnych latach osiemdziesi =atych, jak i w kolejnych dziesie=cioleciach, gdy Polska i kraje za jej wschodni =a granic =a powstawaNy i wyNaniaNy sie= z rezWymu komunistycznego jako zupeNnie nowe pan´stwa. Fundacja, która z wielk =a przyjaz´ni =a kierowaNa sw =a pomoc do ludzi, którzy tak bardzo jej potrzebowali i dzie=ki wsparciu rodaków w Anglii i spoNeczen´stwa brytyjskiego osi =agne=Na sukces, realizuj =ac swoje cele zawarte w statucie.
77TamzWe, s. 41-42.
78TamzWe, s. 47-49; por.: http://www.suerydercare.org/pages/about_us.html [doste=p 11
CHARITABLE WORK OF THE LONDON FOUNDATION FRIENDS OF POLAND 1982-2009
S u m m a r y
The imposition of martial law by the Communist authorities in Poland on 13 De-cember 1981 and the slump in the economic situation of Polish families stimulated Polish emigration circles and well-known persons in the English public life to organize charitable aid for Poland. At the beginning of 1982 the organization Friends of Poland was established. The aid it organized reached most of the main Polish cities until the Communist system collapsed, and then the democratic Poland. After 1990 the work of the organization was mostly re-directed to aiding Poles living in countries that became independent after the Soviet Union was dissolved.
Translated by Tadeusz Kar"owicz Key words: work of the foundation Friends of Poland, charitable aid for Poland, aid
to Poles in the East.
SCowa kluczowe: dziaNalnos´c´ Fundacji Friends of Poland, pomoc charytatywna dla Polski, pomoc rodakom na Wschodzie.
