Zjazdy naukowe Polskiego Towarzystwa Geologicznego w regionie świętokrzyskim

Zjazdy naukowe Polskiego Towarzystwa Geologicznego w regionie œwiêtokrzyskim

Marta Szunke*, Zbigniew Kowalczewski**

czer-wca 2006 r. odbêdzie siê w Górach Œwiêtokrzys-kich 77. Zjazd Polskie-go Towarzystwa Geolo-gicznego. Jego organiza-torzy: oddzia³y PTG w Kielcach i w Warszawie, wspierane przez placów-kê œwiêtokrzysk¹ Pañ-stwowego Instytutu Geologicznego oraz Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, spodziewaj¹ siê licznego w nim udzia³u przyrodników z kraju i z zagranicy.

Zainteresowanie geologów regionem œwiêtokrzyskim ma wielorakie przyczyny, a prowadzone w nim badania, d³ug¹, przesz³o 200 lat licz¹c¹ historiê. S¹ tutaj ³atwo dostêpne z powierzchni terenu lite ska³y osadowe wielu rodzajów, czêsto bogate w skamienia³oœci i z ciekaw¹ mineralizacj¹ Fe, Cu i Pb-Zn. Tworzy³y siê one w ci¹gu oko³o 540 mln lat w kolejnych okresach dziejów Ziemi, poczynaj¹c od kambru po neogen w³¹cznie.

Góry Œwiêtokrzyskie, z racji wyj¹tkowego po³o¿enia w planie strukturalnym Europy Œrodkowej — na peryfe-riach kratonu wschodnioeuropejskiego, w obszarze konso-lidacji staropaleozoicznej, a zarazem w bliskim s¹siedztwie waryscydów œl¹sko-morawskich oraz alpidów karpackich — maj¹ tektonikê wielopiêtrow¹ i skomplikowan¹.

Ska³y, o których mówimy, by³y te¿ od zarania dziejów cz³owieka (intensywnie od neolitu) wydobywane i przera-biane na miejscu w celach u¿ytkowych. Region œwiêto-krzyski to kolebka górnictwa na ziemiach naszego kraju. Tutaj te¿ narodzi³a siê polska geologia. Kompleksy osadów detrytycznych i wêglanowych ró¿nego wieku s¹ ponadto ska³ami zbiornikowymi wysokiej jakoœci wód podziem-nych, w tym mineralpodziem-nych, a nawet leczniczych.

Zjazdy Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Górach Œwiêtokrzyskich maj¹ d³ug¹ i szacown¹ historiê. Pierwszy z nich odby³ siê tu¿ po odzyskaniu przez Polskê niepod-leg³oœci w 1921 r., a wiêc przed 85 laty. Podkreœliæ przy tym nale¿y, ¿e by³ to w ogóle pierwszy ze zjazdów zorgani-zowanych przez nowo za³o¿one wówczas towarzystwo.

Nastêpny zjazd PTG, jaki mia³ siê odbyæ w Kielcach, zaplanowano na 1–4 wrzeœnia 1939 r. Z wiadomych przy-czyn historycznych nie doszed³ on do skutku. Jedynym œla-dem po przygotowaniach do tego zjazdu jest Program XVIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Kielcach w dniach 1–4 wrzeœnia 1939, opracowany przez Walerego Goetla, ówczesnego rektora Akademii Górni-czo-Hutniczej (Fleszarowa, 1963). Niestety, autorom nie uda³o siê dotrzeæ do ww. programu, mimo usilnych poszu-kiwañ w bibliotekach, a nawet w archiwum Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Krakowie.

Kolejne, wy³¹cznie œwiêtokrzyskie zjazdy odbywa³y siê w latach: 1947, 1962 i 1981. Dwa pierwsze organizowa³

i prowadzi³ Jan Czarnocki, jeden z najznakomitszych pol-skich geologów. W bie¿¹cym roku mija 55. rocznica Jego œmierci. Z podanych dat wynika, ¿e zjazdy organizowano co 26, 15, 19 lat. Ka¿dy z nich mia³ swoj¹ specyfikê i wiod¹c¹ problematykê naukow¹, któr¹ prezentowano uczestnikom. Przedstawiano na nich wyniki badañ prowa-dzonych w okresie pomiêdzy zjazdami. Ka¿dy zjazd mia³ te¿ w³asny, pozamerytoryczny klimat zwi¹zany z ogóln¹ sytuacj¹ kraju w danym czasie. Na teren Gór Œwiêtokrzy-skich dociera³y te¿ wycieczki zjazdów PTG organizowa-nych w regionach oœcienorganizowa-nych: tarnobrzeskim, krakowskim i sandomierskim.

I Zjazd PTG

Pierwszym spotkaniem naukowym œrodowiska geolo-gicznego, które odby³o siê w Kielcach, by³ I Zjazd PTG. Towarzystwo zosta³o powo³ane do ¿ycia 24 kwietnia 1921 r., a w sierpniu poproszono Jana Czarnockiego o zorganizo-wanie zjazdu w stolicy Gór Œwiêtokrzyskich. Odby³ siê on w dniach 21–24 sierpnia 1921 roku (Goetel, 1923).

Pierwszy dzieñ zjazdu rozpocz¹³ siê posiedzeniem, na którym Jan Nowak (ówczesny wiceprezes PTG) wyg³osi³ referat na temat Górotwórcze fazy Karpat i Alp. Dzieñ zakoñczono wycieczk¹ na Karczówkê, któr¹ kierowa³ Jan Czarnocki. On te¿ prowadzi³ kolejne wyprawy w nastêp-nych dniach zjazdu. Drugi dzieñ to wyjazd do Chêcin, potem piesza wycieczka do Góry Zelejowej i na koñcu dojazd do Ga³êzic. Zosta³y tam zaprezentowane nowo odkryte osady dewoñskie i karboñskie wraz ze skamienia³oœciami, m.in. klimeniami. W trzecim dniu na zebraniu ogólnym uczest-ników zjazdu omawiano ró¿ne zagadnienia z zakresu roz-woju nauk geologicznych, a tak¿e sprawy nauczania geolo-gii w szkolnictwie œrednim i wy¿szym. Dzieñ zakoñczono wycieczk¹ do kamienio³omu wapieni dewoñskich na Kadzielni. Ostatni dzieñ zjazdu uczestnicy spêdzili rów-nie¿ w terenie, udaj¹c siê do Bukówki i Mójczy, by zapo-znaæ siê z wychodniami ska³ ordowiku.

Nale¿y wspomnieæ o du¿ej pomocy ze strony wojska, które zapewni³o wówczas transport. Nie bez znaczenia by³o te¿ ogromne zaanga¿owanie pp. Czarnockich w przy-gotowaniu zaplecza socjalnego dla uczestników zjazdu. Pomaga³y te¿ w³adze miasta, które zorganizowa³y m.in. bankiet na zakoñczenie zjazdu (Josse, 1923).

XIII Zjazd PTG

Zjazd zorganizowa³ Oddzia³ Warszawski PTG w dniach 24–27 maja 1933 r. w Sandomierzu. Uczestniczy³o w nim oko³o 50 osób. Nadzór nad przygotowaniami spra-wowali: Jan Lewiñski i Jan Samsonowicz.

Przez pierwsze dwa dni na wycieczkach terenowych zaprezentowano ska³y paleozoiku i mezozoiku w okoli-cach Sandomierza, Opatowa i Starachowic. W trzecim dniu zapoznano uczestników z osadami jurajskimi i triaso-wymi w pó³nocno-wschodniej czêœci regionu, w ramach trzech krótkich wycieczek prowadzonych kolejno przez: Jana Samsonowicza, Czes³awa KuŸniara i Edwarda Pas-sendorfera. Czwartego dnia przedstawiono odkryte utwory 509 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 6, 2006

Z. Kowalczewski M. Szunke

*Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Œwiêtokrzyski, ul. Zgoda 21, 25-953 Kielce; marta.szunke@pgi.gov.pl;

**emeryt, dyrektor Oddzia³u Œwiêtokrzyskiego PIG w latach 1986–2006, ul.
ród³owa 18 m. 14, 25-335 Kielce;

kredowe na trasie Spa³a–W¹wa³. Wyprawê i zjazd zakoñ-czono w Tomaszowie Mazowieckim, gdzie znajduj¹ siê B³êkitne
ród³a (Zjazd…, 1933).

XX Zjazd PTG

Tak jak I Zjazd PTG i ten zosta³ zorganizowany w Kiel-cach i by³ poprowadzony przez Jana Czarnockiego (ryc. 1). Intencj¹ organizatora by³o przedstawienie stratygrafii pale-ozoiku oraz podstawowych zagadnieñ z zakresu tektoniki i paleogeografii regionu œwiêtokrzyskiego. Zjazd odby³ siê w dniach 15–18 sierpnia 1947 roku.

Na otwarciu zjazdu Jan Czarnocki stwierdzi³, ¿e jest to odpowiedni czas na przedstawienie dorobku naukowego, jaki powsta³ miêdzy I a XX Zjazdem PTG. Gospodarz zjazdu podkreœli³, ¿e wydatnie wzbogacono syntetyczn¹ wiedzê geologiczn¹ dotycz¹c¹ Gór Œwiêtokrzyskich. Dokonano powierzchniowego rozpoznania kartograficz-nego tego terenu, tote¿ nale¿a³oby poznaæ budowê wg³êbn¹. Wed³ug Czarnockiego, ówczesne badania wska-zywa³y na obecnoœæ wielu surowców mineralnych intere-suj¹cych gospodarkê narodow¹. Góry Œwiêtokrzyskie by³y zatem wa¿n¹ baz¹ surowcow¹ w kraju.

Pierwszy dzieñ poœwiêcono na zapoznanie uczestników zjazdu z geologi¹, zw³aszcza ze stratygrafi¹, litologi¹ i tek-tonik¹ ska³ paleozoiku regionu kieleckiego w okolicach Mójczy, Kadzielni i Œlichowic. W drugim dniu zaprezento-wano stratygrafiê wraz z tektonik¹ ska³ regionu ³ysogór-skiego w rejonie Rudek, Œwiêtego Krzy¿a i Bodzentyna. Trzeci dzieñ zjazdu to kolejna wyprawa w teren, tym razem obrazuj¹ca budowê geologiczn¹ antykliny chêciñskiej. Trasa wycieczki prowadzi³a przez Chêciny, Górê Zam-kow¹ i Tokarniê. W czwartym dniu omówiono geologiê po³udniowego obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich i obszaru nadnidziañskiego. W zwi¹zku z tym uczestnicy udali siê do Morawicy, poprzez Cisow¹, Celiny, Ptasznik, Busko, Górê Owczarsk¹ i Piñczów (Czarnocki, 1948).

XXXV Zjazd PTG

Organizatorem by³a Œwiêtokrzyska Stacja IG w Kiel-cach. W dniach 16–19 wrzeœnia 1962 r. zaprezentowano dorobek poprzednich 15 lat w rozpoznaniu budowy geolo-gicznej Gór Œwiêtokrzyskich. Opinie badaczy regionu po-parto przyk³adami w terenie. Spotkanie zgromadzi³o 311 naukowców, w tym 26 spoza kraju.

Pierwszego dnia wyg³oszono referaty na temat po-szczególnych formacji paleozoiku wystêpuj¹cych w Górach Œwiêtokrzyskich oraz obecnych w nich surowców mineral-nych. Czes³aw ¯ak (ryc. 2) zaprezentowa³ szkic tektonicz-ny paleozoiku œwiêtokrzyskiego, a Zbigniew Rubinowski zarys jego metalogenezy. Stefan Koz³owski, Stanis³aw Lewo-wicki i Maria Rutkiewicz przedstawili problematykê surow-ców skalnych w Górach Œwiêtokrzyskich. O prekambrze i kambrze mówi³ Ryszard Michniak, o ordowiku i sylurze Ewa i Henryk Tomczykowie, o dewonie Maria Pajchlowa, o karbonie Halina ¯akowa, a o permie Aleksandra Kostec-ka. Podobnie jak na poprzednich zjazdach dzieñ zakoñczo-no wycieczk¹ na Kadzielniê.

Przez nastêpne trzy dni by³y prowadzone wycieczki — ka¿dego dnia po 5 lub 6 trasach. Wyjazdy przybli¿a³y geo-logiê regionów kieleckiego i ³ysogórskiego z punktu widze-nia stratygrafii, sedymentologii i tektoniki buduj¹cych je ska³, jak równie¿ od strony ich surowcowej przydatnoœci.

Zaprezentowano formacje skalne regionu ³ysogórskiego, m.in. na Wiœniówce, Barczy i w Kajetanowie. Przedstawio-no przejawy mineralizacji w okolicach Jaworzni, Miedzia-nej Góry i Ga³êzic. Zapoznano uczestników zjazdu z histo-rycznymi z³o¿ami kruszców oraz surowców wêglanowych i piaskowców, w tym równie¿ z nowo udokumentowanymi (¯akowa, 1962; ¯ak, 1963).

XXXVIII Zjazd PTG

W 1965 r., aby uczczciæ 550-lecie polskiego górnictwa siarkowego oraz 10-lecie odkrycia z³ó¿ siarki rodzimej na Powiœlu Tarnobrzeskim, zorganizowano 38. Zjazd PTG w Tarnobrzegu, który odby³ siê w dniach 22–24 sierpnia 1965 r.

Zjazd zgromadzi³ 196 osób z kraju i 13 goœci zagranicz-nych. Jego organizacj¹ kierowa³ Stanis³aw Paw³owski, odkrywca z³ó¿ siarki w Polsce.

G³ównym tematem zjazdu by³ miocen na po³udnio-wo-wschodnich peryferiach Gór Œwiêtokrzyskich. Z osada-mi siarczanowyosada-mi tego wieku zwi¹zane s¹ bowiem z³o¿a siarki rodzimej. Wszechstronnie zaprezentowano zagad-nienia geologiczne i z³o¿owe. Przedstawiono tak¿e proble-matykê hydrogeologiczn¹, zwi¹zan¹ z eksploatowanymi osadami miocenu.

510

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 6, 2006

Ryc. 2. Obrady XXXV Zjazdu PTG w 1962 r. Przy mównicy

Czes³aw ¯ak. Fot. H. Topaczewska. Ze zbiorów Oddzia³u Œwiê-tokrzyskiego PIG

Ryc. 1. Jan Czarnocki pod -czas konferencji terenowej na Œw. Krzy¿u. XX Zjazd PTG w Górach Œwiêtokrzys-kich. Fot. P. Suchanek. Ze zbiorów Muzeum Narodo-wego w Kielcach

W pierwszym dniu wyg³oszono referaty. G³ównym prelegentem by³ Stanis³aw Paw³owski, który przedstawi³ geologiê rejonu tarnobrzeskiego. Zorganizowano równie¿ wyprawy terenowe. W drugim dniu uczestnicy zjazdu mie-li okazjê poznaæ obiekty przemys³owe zwi¹zane z eksplo-atacj¹ siarki, m.in. kopalniê w Piasecznie. Tematem trzeciego dnia by³a geologia gipsów nadnidziañskich. Odby³a siê wycieczka na trasie Staszów, Szyd³ów, Stopnica, Busko, Kielce, zaprezentowano na niej m.in. kamienio³om w Gac-kach, a tak¿e ciekawe formy krasu gipsowego w W¹wozie Skorocickim. Dojazd do Kielc zakoñczy³ zjazd (Unrug, 1966; Paw³owski, 1965). Warto nadmieniæ, ¿e na czas zjaz-du w Tarnobrzegu by³a udostêpniona wystawa prezentuj¹ca ska³y mioceñskie.

XLIII Zjazd PTG

43. Zjazd PTG przypad³ na jubileusz 50-lecia powsta-nia PTG. Odby³ siê w Krakowie w dpowsta-niach 12–14 wrzeœpowsta-nia 1971 r. Na jubileuszowym zjeŸdzie zaprezentowano w sze-rokim spektrum dorobek naukowy geologów pracuj¹cych w Górach Œwiêtokrzyskich, na Górnym Œl¹sku, w regionie krakowskim i Karpatach. Udzia³ w nim wziê³o 250 osób i 7 naukowców z zagranicy (Paulo, 1972).

Przez trzy dni zjazdu odby³y siê równoczeœnie wycieczki po ka¿dym z ww. obszarów, w tym i po Górach Œwiêto-krzyskich. Wyprawy w region œwiêtokrzyski by³y zorgani-zowane przez zespó³ pod kierownictwem Piotra Ronie-wicza z Uniwersytetu Warszawskiego. W trakcie wycie-czek zapoznano siê z nowymi koncepcjami z zakresu tekto-niki, paleogeografii, stratygrafii i sedymentologii paleo-zoiku Gór Œwiêtokrzyskich.

Wycieczka w pierwszym dniu dotyczy³a coko³u paleo-zoicznego Gór Œwiêtokrzyskich na trasie Chêciny, kamie-nio³om Panek, S³owik, Karczówka, Kadzielnia, Wiœniówka Wielka, Kajetanów. Dzieñ drugi dostarczy³ informacji na temat po³udniowego i zachodniego obrze¿enia mezozoicz-nego Gór Œwiêtokrzyskich, gdzie wystêpuj¹ utwory kime-rydu. Trasa bieg³a od Mieronowic przez Bukow¹, Gruszczyn i £opuszn¹, a kamienio³om piaskowca kwarcowego w Cio-sowej zamyka³ wyprawê. W trzecim dniu uczestnicy udali siê do kamienio³omu w Woli Morawickiej, gdzie obserwo-wano osady piêter: retyku, batonu i keloweju. Dalej trasa bieg³a przez Lubaniê, Celiny, Piotrkowice, Go³uchów i Korytnicê, koñcz¹c siê w Chomentowie (Przewodnik…, 1971). W zjazdowych materia³ach Zbigniew Kowalczew-ski przedstawi³ swoje pogl¹dy na tektonikê Gór Œwiêto-krzyskich, a Tymoteusz Wróblewski napisa³ o surowcach mineralnych regionu œwiêtokrzyskiego.

XLVIII Zjazd PTG

W 25. rocznicê œmierci Jana Czarnockiego, w dniach 24–26 wrzeœnia 1976 roku w Starachowicach odby³ siê 48. Zjazd PTG. Organizacj¹ zjazdu zajmowa³y siê oddzia³y PTG: Œwiêtokrzyski i Warszawski z W³adys³awem Po¿ary-skim na czele. Inicjatorem zjazdu, jak równie¿ g³ównym prowadz¹cym spotkanie by³ Wojciech Jaroszewski z Uni-wersytetu Warszawskiego.

W spotkaniu wziê³o udzia³ 121 naukowców polskich i 3 z zagranicy. Wiod¹c¹ problematyk¹ zjazdu by³ mezozoik pó³nocnego i zachodniego obrze¿enia Gór Œwiêtokrzys-kich. Wyg³oszono 5 referatów, odbyto 6 wycieczek tereno-wych (Paulo, 1977).

Zjazd by³ okazj¹ do przedstawienia kolejnych, nowych wyników badañ z zakresu tektoniki. Tak jak na poprzed-nich zjazdach, tak i na tym zaproponowano uczestnikom wiele wycieczek. W pierwszym dniu spotkania przedsta-wiono na dwóch wycieczkach (I trasa: Starachowice, Bro-dy, Nietulisko, O¿arów, Annopol; II trasa: Starachowice, Ostrowiec Œwiêtokrzyski, Ba³tów, Skarbka Dolna) procesy rozwoju tektonicznego, litofacjalnego i paleogeograficzne-go mezozoiku. W drugim dniu zaprezentowano dotycz¹ce mezozoiku wnioski z najnowszych badañ tektonicznych, na trasach: I — Starachowice, W¹chock, Mirzec, Tychów, B³aziny, I³¿a, Lipsko, Czekarzewice, Ba³tów, Jelenia Góra, Ostrowiec Œwiêtokrzyski, Nietulisko, II — Starachowice, Zêbiec, Brody, Bukowie, Kunów. Omówiono równie¿ pro-blemy surowcowe pó³nocno-zachodniej czêœci Gór Œwiê-tokrzyskich.

Po³udniowo-zachodnie obrze¿enie Gór Œwiêtokrzys-kich by³o tematem dwóch wycieczek w trzecim dniu zjaz-du, zamykaj¹cym trzydniowe spotkanie naukowe. Trasy wycieczek wiod³y przez nastêpuj¹ce miejscowoœci:

‘trasa I — Starachowice, Kielce, Dêbska Wola, Obi-ce, Kije, MotkowiObi-ce, Jêdrzejów, Brze¿no, Wolica, Tokar-nia, Leœna Góra, Chêciny, Bolmin, Ma³ogoszcz, Kielce;

‘trasa II — Starachowice, Baranów, Tumlin, Kielce, Jaworznia, Rykoszyn, Ruda, Miedzianka, Polichno, Kielce (Po¿aryski, 1976).

LIII Zjazd PTG

Dni 6–8 wrzeœnia 1981 roku to czas ostatniego zjazdu, jaki odby³ siê w Kielcach. Zbieg³ siê on z jubileuszem 60-lecia istnienia Polskiego Towarzystwa Geologicznego oraz z 30. rocznic¹ œmierci Jana Czarnockiego. Organizatorem tego¿ spotkania by³ Oddzia³ Œwiêtokrzyski PTG, wspiera-ny przez Oddzia³ Warszawski oraz geologów z Instytutu Geologicznego Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersy-tetu Œl¹skiego, a tak¿e z Polskiej Akademii Nauk. Pieczê nad tym zespo³em sprawowa³ Czes³aw ¯ak, ówczesny kie-rownik Oddzia³u Œwiêtokrzyskiego IG w Kielcach. Grupa uczestników liczy³a oko³o 200 geologów — nie zabrak³o te¿ goœci zagranicznych.

Referaty i wycieczki zjazdowe odby³y siê pod has³em Postêp w badaniach geologicznych i problemy surowcowe paleozoiku Gór Œwiêtokrzyskich.

W dniu otwieraj¹cym zjazd zosta³y wyg³oszone refera-ty wprowadzaj¹ce uczestników w problemarefera-tykê geolo-giczn¹ ska³ domniemanego wendu (dziœ wiemy, ¿e s¹ one w wiêkszoœci dolnokambryjskie), kambru, ordowiku, sylu-ru, dewonu i karbonu œwiêtokrzyskiego. Przedstawiono te¿ perspektywy rozwoju eksploatacji surowców skalnych we wschodniej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich.

W materia³ach zjazdowych W³adys³aw Po¿aryski, Gonzalo Vidal i Wojciech Brochwicz-Lewiñski zamieœcili te¿ doniesienia naukowe o znalezieniu przewodnich akri-tarchów dolnokambryjskich z poziomu holmiowego w war-stwach kotuszowskich, uchodz¹cych dotychczas za górno-prekambryjskie — najstarsze w Górach Œwiêtokrzyskich.

Na zjeŸdzie tym Zbigniew Rubinowski mocno ekspo-nowa³ zagro¿enia dla œrodowiska naturalnego, jakie niesie ze sob¹ intensywna eksploatacja surowców skalnych w Kieleckim Okrêgu Eksploatacji Surowców Wêglanowych, czyli tzw. Bia³ym Zag³êbiu.

Dwa kolejne dni zjazdu przebiega³y pod znakiem wycieczek terenowych na piêciu trasach, przy czym dwie z nich powtarza³y siê. Na ka¿dej wycieczce prezentowano 511 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 6, 2006

tylko wybrane zagadnienia, nie sposób by³o bowiem przedstawiæ w ci¹gu trzech dni pe³nego zakresu wiedzy geologicznej na temat Gór Œwiêtokrzyskich.

Wycieczka na trasie Kielce (magazyn rdzeni), Strasz-niów, Kêdziorka, Bardo (Stawy–Pr¹gowiec), Kielce mia³a na celu przedstawienie wybranych problemów stratygrafii, litologi i tektoniki wendu i starszego paleozoiku g³êbokie-go pod³o¿a niecki miechowskiej oraz regionu kieleckieg³êbokie-go Gór Œwiêtokrzyskich. Trasa drugiej wyprawy terenowej wiod³a przez kamienio³omy w okolicach Kielc, gdzie zaprezentowano uczestnikom zjazdu geologiê, problemy surowcowe i potrzebê ochrony œrodowiska naturalnego po³udniowo-zachodniej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich. Trze-cia trasa obrazowa³a podobne zagadnienia jak wy¿ej, ale do-tyczy³a pó³nocno-zachodniej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich. Uczestnicy zwiedzili kamienio³omy w Kostom³otach i w Zache³miu. Na czwartej wyprawie zaprezentowano ods³o-niêcia utworów dewoñskich w obszarze synklinorium kie-lecko-³agowskiego we wschodniej czêœci Gór Œwiêtokrzys-kich. Przedstawiono wyniki badañ litologiczno-stratygra-ficznych oraz problemy geologiczno-surowcowe. Pi¹ta i ostatnia konferencja terenowa mia³a na celu wyekspono-wanie zagadnieñ kambru œwiêtokrzyskiego, przedstawie-nie najnowszych pogl¹dów z zakresu litologii, stratygrafii i tektoniki. Trasa wiod³a z Kielc poprzez Kotuszów, Ociesêki i górê S³owiec do Wiœniówki Du¿ej, gdzie znajduje siê kamienio³om górnokambryjskiego piaskowca kwarcytowe-go (¯akowa, 1981; ¯ak, 1984).

Podsumowanie tematyki prezentowanej na zjazdach PTG

w regionie œwiêtokrzyskim

Naszkicowana powy¿ej w syntetycznym skrócie histo-ria zjazdów Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Górach Œwiêtokrzyskich pokazuje, ¿e ich tematyka obejmowa³a w pierwszym rzêdzie problematykê ska³ paleozoicznych buduj¹cych kambryjsko-karboñskie j¹dro regionu. Takie preferencje by³y i s¹ nadal w pe³ni uzasadnione, zwa¿yw-szy, jak niewiele jest miejsc w naszym kraju, gdzie niezme-tamorfizowane formacje paleozoiczne s¹ dostêpne z po-wierzchni terenu. Wyj¹tkowa pozycja regionu œwiêtokrzy-skiego w planie strukturalnym Europy Œrodkowej sprawia te¿, ¿e ka¿da kolejna, nowo wypracowana regionalna kon-cepcja tektoniczna musi uwzglêdniaæ obserwacje geolo-giczne i geofizyczne tutaj poczynione.

Na miejscu drugim w tematyce opisywanych zjazdów PTG znalaz³y siê zagadnienia zwi¹zane z geologi¹ os³ony permsko-mezozoicznej trzonu kambryjsko-karboñskiego Gór Œwiêtokrzyskich. Obrze¿enie to, okalaj¹ce trzon z trzech stron, w³¹czone jest zarazem w strukturê wa³u œródpolskiego wieku laramijskiego. W zakresie tej tematy-ki obok osadów cechsztyñstematy-kich uwagê uczestników sku-piano na ska³ach ni¿szego triasu i wy¿szej jury.

Wskazan¹ wy¿ej tematykê z zakresu geologii podsta-wowej o charakterze regionalnym studiowano w okresach pomiêdzy zjazdami, stosuj¹c nowoczesne metody badaw-cze oraz interpretuj¹c uzyskane wyniki badañ zgodnie z obowi¹zuj¹cymi podówczas koncepcjami naukowymi.

W tematyce zjazdów nie mog³o te¿ zabrakn¹æ proble-matyki geologicznej osadów miocenu, rozprzestrzeniaj¹cych siê od zapadliska przedkarpackiego na Powiœle Tarnobrze-sko-Staszowskie oraz na obszar nadnidziañski na SE pery-feriach regionu œwiêtokrzyskiego. Potencja³ surowcowy miocenu, zasobnego tutaj m.in. w gipsy i siarkê,

zdetermi-nowa³ rosn¹ce w latach 60. i 70. XX w. zainteresowanie jego geologi¹.

Podstawowe badania geologiczne o charakterze regio-nalnym nieuchronnie kierowa³y uwagê badaczy na forma-cje ska³ dewonu, cechsztynu, pstrego piaskowca, jury górnej oraz miocenu o du¿ym znaczeniu surowcowym. Na zjazdach PTG tematyka ta by³a zawsze obecna, chocia¿ niekiedy jako drugoplanowa. Prezentowano uczestnikom zjazdów objawy mineralizacji kruszcowej, rudy ¿elaza, z³o¿a piaskowców i wapieni ró¿nego wieku oraz wzmian-kowanych ju¿ gipsów i siarki rodzimej. Na zjazdach mówio-no te¿ o negatywnym oddzia³ywaniu na œrodowisko, niekie-dy wrêcz katastrofalnym, intensywnej eksploatacji surow-ców mineralnych.

LXXVII Zjazd PTG

Tematyka tegorocznego 77. Zjazdu PTG w Górach Œwiêtokrzyskich obejmuje podstawowe zagadnienia stra-tygrafii, litologii, paleogeografii i tektoniki ska³ wszyst-kich okresów paleozoiku oraz facji pstrego piaskowca w tym regionie. Zostan¹ one omówione w referatach wprowa-dzaj¹cych na sesji otwieraj¹cej zjazd, a nastêpnie wybrane problemy bêd¹ dyskutowane w ods³oniêciach podczas wycieczek terenowych. Autorzy referatów i geolodzy pro-wadz¹cy wycieczki przedstawi¹ obecny stan rozpoznania formacji starszego i m³odszego paleozoiku oraz triasu. Wska¿¹ tak¿e najwa¿niejsze problemy badawcze, które powinniœmy podj¹æ i rozwi¹zaæ w najbli¿szym czasie.

Na zjeŸdzie zainteresowani uczestnicy bêd¹ mogli ponadto zaznajomiæ siê z problematyk¹ hydrogeologiczn¹ obszaru œwiêtokrzysko-nidziañskiego. Charakteryzuje siê on tym, ¿e korzysta siê tutaj przede wszystkim z wód pod-ziemnych, udokumentowanych w ska³ach ró¿nego wieku. Na wycieczce bêdzie mo¿na zwiedziæ m.in. ujêcia komu-nalne dla Kielc oraz ujêcie wód leczniczych dla uzdrowi-ska w Busku-Zdroju.

Literatura

CZARNOCKI J. 1948 — Przewodnik XX Zjazdu Polskiego Towarzy-stwa Geologicznego w Górach Œwiêtokrzyskich w r. 1947. Rocz. PTG, 17: 237–299.

FLESZAROWA R. 1963 — Retrospektywna bibliografia geologiczna Polski oraz prac Polaków z zakresu nauk o Ziemi. Cz.1:1900–1950, T. 2 (uk³ad dzia³owy), Z. 2: 1402. Wyd. Geol.

GOETEL W. 1923 — Powstanie i dwa pierwsze lata Polskiego Towa-rzystwa Geologicznego (1921–1922). Rocz. PTG, 1: 100–104. JOSSE K. 1923 — Zjazdy. Prz. Geogr., 3: 152–153.

PAULO A. 1972 — Jubileuszowy Zjazd Naukowy Polskiego Towarzy-stwa Geologicznego. Rocz. PTG, 42: 495–496.

PAULO A. 1977 — Sprawozdanie z dzia³alnoœci Polskiego Towarzy-stwa Geologicznego w roku 1976. Rocz. PTG, 47: 649–667.

PAW£OWSKI S. (red.) 1965 — Przewodnik XXXVIII Zjazdu Polskie-go Towarzystwa GeologicznePolskie-go. Wyd. Geol.

PO¯ARYSKI W. (red.) 1976 — Przewodnik XLVIII Zjazdu Polskiego Towa-rzystwa Geologicznego, Starachowice 24–26 wrzeœnia 1976. Wyd. Geol.

Przewodnik XLIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego,

Kraków 12–14 wrzeœnia 1971 — Wyd. Geol., Warszawa 1971. UNRUG R. 1966 — XXXVIII Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Tarnobrzegu. Rocz. PTG, 36: 563–564.

Zjazd P.T.Geol. we wschod. czêœci Gór Œwiêtokrzyskich — 1933, Rocz.

PTG, 9: 307.

¯AK C. 1963 — XXXV Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Kielcach, 16–19 wrzeœnia 1962 r. Rocz. PTG, 33: 551–556. ¯AK C. 1984 — Jubileuszowy 53. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geo-logicznego w Kielcach. Rocz. PTG, 52: 373–375.

¯AKOWA H. (red.) 1962 — Przewodnik XXXV Zjazdu Polskiego Towa-rzystwa Geologicznego, Kielce 16–19 wrzeœnia 1962. PTG Warszawa. ¯AKOWA H. (red.) 1981 — Przewodnik LIII Zjazdu Polskiego Towa-rzystwa Geologicznego, Kielce 6–8 wrzeœnia 1981. Wyd. Geol. 512