Czynniki warunkujące różnorodność językowych struktur akcentuacyjnych

A C T A U N I V E R S I T Ä T I S L O D Z I E N S I S ____ FOI.IA LINClitSTICA U , I9&6 ____ ____

Méoialaw O l e o h n o u i a я

C ZYN N I K I W A R U N K U J Ą C E R Ó Ż N O RODNOŚĆ J Ç Z Y K O W Y C H S T R U K T U R A K C E N T U A C Y J N Y C H

Li c z n e rodziny językowe świata m a j ą różnorodne s t r uktury ak- centuacyjne, które inożeny p o d zielić n a dwa typy: typ zgłoskowy i typ morfejrowy.

A k c e n t zgłoskowy p a d a stale na o k r e ś l o n ą k o l e j n ą sylabę li­ czoną od p o c z ą t k u lub o d k o ń c a w y r a z u w z g l ę d n i e określonej jed­ nostki prozodycznej na z y w a n e j w polskiir j ę z ykoznawstwie "zestro­

jem akcentowym".

Akcent mo r f e m o w y p a d a e t a le n a jeden lub dwa różne m o rfemy o k reślonych form w y r a z u lub " z estroju akcentowego".

Języki z a k c e n t e m zgłoskowym, czyli z w i ą z a n y m z o k reśloną z g ł oską w wyrazie, możemy p o d z i e l i ó z kolei n a k i l k a p o d s y s t e ­ m ó w w zależności od m i e j s c a a k c e n t u g ł ó w n e g o w w y r a z i e (j e d n o ­ stce p r o z odycznej), a w i ę c n a języki z a k c e n t e m n a zgłosce p i e r ­ w s zej ( i n icjalnym), n a zgłosce ostatniej ( o k s y t o n i c z n y m ) , na zgło­ sce przed o s t a t n i e j ( p a r o k s y t o n i c z n y m ) i na trzeciej zgłosce od k o ń c a w y r a z u (proparoksytonicznym).

D o grupy z a k c e n t e m i n i c j a l n y m m. In. na l e ż ą języki: fiński (suomi), estoński, karelski, w ę g i e r s k i , maryjski, mordwiński i język korni.

W językach tych s y l a b a w zależności od pozycji, jaką zajmuje w wyra z i e , może mieó akcent główny, akcent p o b o c z n y i akcent słaby. N i e k t ó r z y językoznawcy sylabę z a k c e n t e m s ł a b y m nazyw a j ą nie akcentowaną.

Akcent główny p a d a zawsze n a sylabę p i e r w s z ą liczoną od p o ­ cz ą t k u wyrazu. D r u g a zaś i o s t a t n i a s y l a b a są zawsze nie akc e n ­ towane, np. fiń. p f n m a 'ziemniak', eónoa 'ntfwić'.

Jeżeli w i ę c w y r a z ma jedną, dwie lub trzy

sylaby, to akcent

jest jedynym akcentem w wyrazie. Przy wy­

razach cztero-

więcej zgłoskowych

syla­

bę, a więc trzecią, piątą, siódmą itd., pada akcent

poboczny,

sylaby zaś parzyste oraz ostatnią są nieakcentowane. Jeżeli jed­

nak

sylaba ma w wyrazie samogłoskę krótką, to wówczas ak­

cent poboczny pada na następną sylabę parzystą, a więc na czwar­

tą, szóstą itd., np. fiń,

'nieposłuszny'. W wyra­

zach złożonych każda część składowa zachowuje swój akcent»

ale

pierwszy komponent wymawiany jest z akcentem głównym, drugi zaś

cechę akcentu pobocznego*.

Akcent zgłoskowy nie pełni żadnych funkcji dystynktywnych w

zakresie morfologii lub semantyki, ale sygnalizuje granice wy­

razów.

Do grupy języków z omówionym akcentem zgłoskowym

inicjalnym

należą również języki: czeski, łotewski,

holenderski, szwedzki

i inne, które miały w przeszłości akcent morfemowy, lecz w pro­

cesie rozwoju przekształciły go w akcent inicjalny z pewnymi od­

chyleniami od wzorca fińskiego, np.

akcent poboczny pojawiający

się w czeskim w wyrazach więcej niż trzy

zgłoskowych

pada

na

przedostatnią zgłoskę wyrazu, np.

'najdoskonalszy'.

W czeskim jednozgłoskowy przyimek tworzy z następnym wyrazem jed­

nostkę prozodyczną, w której akcent główny pada na przyimek, np.

'do szkoły'2.

Do języków z akcentem zgłoskowym na ostatniej sylabie wyra­

zu należą bardzo liczne rodziny języków afrykańskich i azjaty­

ckich oraz języki francuski, ormiański i inne.

Do języków z akcentem paroksytonicznym należą m. in. języki

polski, hiszpański, włoski, zaś do języków z akcentem proparo-

ksytonicznym należy macedoński. Wspólną cechą tych języków jest

to, że w różnych formach tego samego wyrazu różniących się licz­

bą zgłosek akcent może padać na różne zgłoski, np.

M iekieuica, Mic­

podobnie w madecońskim:

'mły­

narz',

'młynarze' i

'młynarze' z rodząj-

nikiem -te.

Akcentuację morfemową mają obecnie języki:

litew-' Zob. S. W a i ę g a, Słownik fińsko-polskl

,

Warszawa 1978, «. 562;

2

ski, bułgarski, w e c h o d n i o s ł o w i a ń s k i e , a w i ę c rosyjski, ukraiński i biał o r u s k i , n i e k t ó r e dialekty e e r b o e h orwackie oraz pr a w i e w s z y ­ s t kie języki aglutynacyjne, w s z czególności n a l e ż ą c e do rodziny

języków t i u r s k o - t a t a r s k l c h .

W p r z e s z ł o ś c i a k c e n t m o r femowy miały języki indoeuropejskie, a w i ę c germańskie, romańskie, bałtyckie, słowi a ń s k i e i inne. W n i e k t ó r y c h z nich ak c e n t morfemowy, podob n i e jak w łotewskim, polskim, macedońskim, francuskim, pr z e k s z t a ł c i ł się w akcent zgło­ skowy, w innych proces p r z e o b r a ż a n i a się a k c e n t u z m o r f e m c w e g o w zgłoskowy t r w a 3 , ś w i a d e c t w e m tego m o g ą by ó różne o d c h y l e n i a od normy oraz akcen t u a c j e p e w n y c h g r u p w y r a z ó w zapożyczonych, które w w i e l u językach, np. polskim, macedońskim, szwedzkim, zachowują zgodnie z dawną n o r m ą m i e j s c e a k c e n t u języka rodzimego, np. w szwedzkim, który m a akcent inicjalny, w y r a z y p o c h o d z e n i a łaciń­ s k i e g o i greckiego, zachowują akcent w ł a ś c i w y ty m językom! kata-

lóg z gr.. katalógoe 'wykaz', korridJr z łac. cwcvitörium (wł. cor- ridóre), univereitdt z łac. univereitdtia 'ogół', niem. IMivereit'dt.

A k c e n t m o r f e m o w y w językach b a ł t o - s ł c w i a ń s k i c h pełnił w p r z e ­ szłości o k reślone funkcje d y s t y n k t y w n e , głównie formo- i słowo­ twórcze.

Funkcje te, ale w znacznie z m n i e j s z o n y m zakresie, akcent o- b e c n i e pełni w językach w s c h o d n i o s ł o w i a ń s k l c h , l i t ewskim i b u ł ­

g a r s k i m 4 .

Funkcje te realizowane są w o p a r c i u o n a s t ę p u j ą c e podstawowe n o r m y panujące w tych językach:

1. W s z y s t k i e samogłoski m o g ą b y ó w y m ó w i o n e w y ł ą c z n i e z a k c e n ­ t e m nieza l e ż n i e od s t o p n i a jego na t ę ż e n i a oraz z odpow i e d n i ą in­ t o n a c j ą ( w języku l i t e w s k i m i d i a l e k t a c h s e r b o c h o r w a c k i c h ).

2. Nie akcentowane sa m o g ł o s k i mogą p o w s t a w a ć w w y m i e n i o n y c h językach t y lko w o k r e ś l o n y m sąsiedztwie samogłoski akcentowanej,

3

Por. M. O l e c h n o w i c z , Tendencje rozwojowe akcentu rosyj­ skiego, "Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego" XI, 1965, i, 91 i n.; t e n ż e , Tendencje ro zwojowe akcentu białoruskiego (na tle porównawczym akcentu rosyjskiego), "Slavia Orientalig" 1978, nr 3, s. 317 i

n. 4

Por. M. O l e c h n o w i c z , Teoretyczne zasady dystrybucji rosyj­ skiego akcentu wyrazowego. Łódź 1974, g. 132; t e n ż e , Akcent rosyjski,

Wrocław 1977, a. 162; t e n ż e , Z zagadnień podstawy słowotwórczej, "Roz­

prawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego" XXVII, 1981, a. 77 in.; t e n i a , Siatèma nacisku nazoiûjlkaü z vytvomaj u belaruskaj ою- ve, [«>} Я»1лхшктФ i tlavjanskae movaznaustva, Minsk 1972, s. 26 i n.

d w u z g ł o s k o w e g o lub w i e l o z a ł o s k o w e g o w y r a z u bądź tzw. z e s t r o j u a- kcentcwego. W izolowanej p o staci nie akcentowane samogłoski nie powstają, są b o w i e m niemoż l i w e do w y mówienia, np. nie możemy w y ­ mówić w języku rosyjskim i b i a ł o r u s k i m o bez akcentu.

W o d r ó ż n i e n i u od akcentowanych samogłosek, k t ó r e w językach w s c h o d n i o s ł o w i a ń s k i c h są w y m a w i a n e p r a w i e jednakowo, n i ezalefnie

o d ich p o ł o ż e n i a w w y r azie lub zestroju akcentowym, nie a k c e n t o ­ wane samogłoski w y m a w i a n e są różnie w zależności o d m i ejsca ich p o ł o ż e n i a w z g l ę d e m samogł o s k i akcentowanej.

3. W związku г powyżs z y m i normami nie a k centowane samogłoski, a w i ę c rdwnieżr i jednozgłoskowe m o r f e m y mogą p o w s t a w a ć w w y m i e ­ nionych językach t y l k o w w y n i k u p r o c e s ó w de r y w a c y j n y c h i zaniku w ramach tych p r o c e s ó w a k c entu w o k r eślonych m o r femach wyrazu. Jest to b a r d z o w a ż k i e stwierdzenie, ponie w a ż w y n i k a * niego, że w y r a z y zawierające ni e akce n t o w a n e morfemy są w y r a z a m i pochodnymi.

4. Zanik a k centu w w y r a z i e powstaje ze w z g l ę d u n a istnienie w r o z p a t r y w a n y c h językach czwartej akcentuacyjnej normy, k t órą zd efiniować możemy w n a s t ę p u j ą c y sposób: w y r a z lub zestrój a k c e n ­ towy może mieć t y l k o jeden akcent główny. W okreś l o n y c h sytuacjach akcent zanikający może p r z e k s z t a ł c i ć się w akcent pobo c z n y .

O tym, jakie morfemy w p r o c e s i e derywacjl zac h o w u j ą akcent, w jakich zaś on zaniknie lub prz e k s z t a ł c i się w poboczny, d e c y d u ­

ją akcentuacy j n o - i n t o n a c y j n e w ł a ś c i w o ś c i formantów s ł o w o t w ó r ­ czych i formotwórczych f u n kcjonujących w omawianych językach w trojakiej postaci, a mianowicie: sta l e akcentowanych, stale nie ak centowanych b ą d i jako akcentowane lub nie akcent c w a n e , w za­ leżności od różnych czynników, np. od morfologicznej etruktury p o d s t a w y słowotwórczej, od s p o s o b u derywacjl, od t y p u a k c e n t u i intonacji pods t a w y słowotwórczej b ą d ź o d d y stynktywnej funkcji form an t u .

S a m o g ł o s k a o w językach wschodniosłowiariskich w y m a w i a n a jest zawsze z akcentem, w języku zaś l i t ewskim z a k c e n t e m i intonacją cyrkumflekscwą, poni e w a ż jest s a m o g ł o s k ą długą. P e ł n i ą c n a t o ­ miast funkcję spójki (interfiksu) o w językach wschodniosłcwlarf- skich w y s t ę p u j e w funkcji nie akcentowanej, zaś w języku litew­ s k i m w funkcji akcentowanej z int o n a c j ą akutową: kinó, ale

кгпо-J Por. M. O l e c h n o w i c z , normy poboSnogo udarenija у russkom ■jazyke, "Przegląd Rusycystyezny" 1979, z. 2 (6), ». 15 i n,

teâtr, w l i t e w s k i m zaś złoż e n i u dirodHemie 'grunt', w k t ó r y m ó z a k u t e m jest spó j k ą łączącą dw a wy r a z y diroà 'pole', X&nè 'zie­ mia' . W funkcji natomiast w y k r z y k n i k a litewskie o w y s t ę p u j e z int o n a c j ą cyrkumfleksową: 5, katp grazit 'o, jak pięknie'.

W z a p o ż yczeniach litewskie o jest k r ótkie i m a intonacje o- znac z a n ą z n a k i e m g r a v i s > Vblga, Japànija, balaa 'Oslo'.

Podo b n i e rosyjski formant -ok jest akcentowany, jeżeli pełni funkcję p o m n i e j szającą, natomiast, gdy pełni funkcję realnozna- czeniową, jest nie akcentowany, np. l*o, ale leaók, Uakó, leaku itd., nat o m i a s t w y r a z podldaok, podléaka, podléaku z w y r a ż e n i a p r z y i m k o w e g o pod Ideom został u t w orzony za p o m o c ą formantu -ok, w y s t ę p u j ą c e g o w funkcji nie akcentowanej. W związku z tym d e r y ­ w a t zachował akcent pods t a w y słowot w ó r c z e j pod Ideom - podléaok.

Z p r z e d s t a w i o n y c h r o z w a ż a ń w y n ika, że p r o z o d i a w rozpatrywa­ n ych językach jest ściśle z w i ą z a n a z o k r eślonymi morfemami (for- mantami) i w z w i ą z k u z t y m ma w y r a ź n i e m o r f o l o g i c z n y charakter, k tó r y p r z e j a w i a się w językach wschodniosłowiai^skich i litewskim w k o l umnowym, czyli p i o n o w y m jej rozmi e s z c z e n i u na jednym lub d wóch morfemach, czyli że jest jedno- lub dwumorfemowa.

B a r d z o c z ę s t o akcent jest d y s t y n k t y w n y m uz u p e ł n i e n i e m różnego r o d z a j u m o f e m ó w s ł o w o t w ó r c z y c h i formotwórczych i d l a t e g o Jerzy K u r y ł o w i c z n a z y w a ł akcent półmorfemem.

J e ż e l i akcent przy odmi a n i e p r z e s u w a się z j e dnego morferou n a drugi, p r z y j ę t o m ó w i ć w ó w c z a s o jego ruchomości. W rzec z y w i ­ s tości w y s t ę p u j e tu zjaw i s k o zan i k a n i a a k c e n t u w proc e s i e złoże­ n i a morfemów, z k t ó r y c h każ d y ma p r z e d zło ż e n i e m wł a s n y akcent.

W y r a z y z tzw. ruchomym, czyli d w u m o r f e m o w y m akce n t e m m o g ą by ć p o d z i e l o n e ze w z g l ę d u n a ich b u d o w ę m o r f o l o g i c z n ą na k i l k a giup:

1) akcent w odmianie r z e c z owników utrzymuje się na przemian n a r d z e n i u i k o ń c ó w c e w y r a z u dwumorfemowego, np.

goloojj

góloOy

2) akcent w odmianie rzecz o w n i k a t r ó j m o r f e m o w e g o utrzymuje się n a p r z e m i a n na p r z y r o s t k u i końcówce, np. morjdk H. 1. p o j f ale morjàkA D. 1. poj.i malunae M. 1. poj. 'młyn' i malünü N. 1. poj. 'młynem'?

3) akcent w odmi a n i e w y r a z u t r ó j m o r f e m o w e g o utrzymuje się na p r z e m i a n n a r d z e n i u i końcówce, pr z y r o s t e k jest nie akcentowany, np.

ndvoat'

novoatdj

aiuvinya

4) akcent w odmianie rzecz o w n i k a c z t e r o m o r f e m c w e g o utrzymuje się n a prze m i a n n a p r z e d r o s t k u i n a końcówce,* rdzeń i p r z y r o ­ stek s ą nie akcentowane, np.

apnuialae

ap-

m iialaZ

W innych częściach mowy akcent dwuraorfemowy może m i e ć inny u- kład, np. ros. ebégat* i ebegdtf, vynoeit* i \>ynoa%t‘ - akcent symbolizuje różny aspekt} ppópaet* i propdatf ; pódat* 1 poddt* akcent u ł a t w i a o d różnianie r z e c z o w n i k a o d c z a s o w n i k a itp.

W ś r ó d języków z a k c e n t e m m o r f e m o w y m specyficzne m i ejsce (po­ średnie p o m i ę d z y a k c e n t e m z g ł o s k o w y m a m o r f e m o w y m ) zajmują ję­ zyki a g l u t y n a c y j n e , w k t ó r y c h m o rfeay s ą dodawane k o l e j n o do p o ­ przednich. A k c e n t w tych językach zachowuje zawsze m o r f e m o s t a ­ tni, akcent zaś p o p r z e d n i e g o m o r f e m u zanika, zgodnie z norma, w e ­ dług której w w y r & z i e może b y ó t y l k o jeden akcent główny, np. kazach. ani M. 1. poj. 'piła', araki C. 1. poj. 'pile', arałdr M. 1. mn., 'piły' i arałarha C. 1. mn. 'piłom'6 .

P r z e o b r a ż e n i o m ak c e n t o w y m w językach s ł o w i a ń s k i c h i l i t ewskim towarzyszy zjawisko w a h a ń akcen t o w y c h w y w o ł a n y c h okoli c z n o ś c i ą , że zmiany akcentu a c y j n e nie m o g ą n a s t ą p i ć o d razu n a całyir ob­ szarze d a n e g o języka. P o c z ą t k o w o na s t ę p u j e c h w i e j n a a k c e n t u a c j a w w y r a z i e , czyli pows t a j e tzw. "dublet a k c e n t u a c y j n y " . S z c z e g ó l ­ nie d u ż a ilość tych d u b l e t ó w w y s t ę p u j e w językach w s c h o d n i o s ł o - w i a ń s k i c h , w k t órych zachodzi stałe p r z e k s z t a ł c a n i e a k c e n t u mor- femowego w zgłoskowy. Z j a w i s k o to w y s t ę p u j e też w j ę z y k u serb- s k o-chorwackim, k t ó r y p r z e s u n ą ł swój akcent o jedną zgłoskę do p r z o d u we w s z y s t k i c h w y razach, a p o n a d t o w polskim, gdzie z n a c z ­ na czę ś ć za p o ż y c z e ń g ł ó w n i e p o c h o d z e n i a ł a c i ń s k i e g o i g r e c k i e g o

zac h o w a ł a rodzimy akcent w ł a ś c i w y d l a s t r u k t u r y a k c e n t u m o r f o l o ­ gicznego. Te n dawny akcent jest stale zast ę p o w a n y prz e z a k c e n t paroksytoniczny.

Czas t r w a n i a w y m i e n i o n y c h d u b l e t ó w a k c e n t u acyjnych może b y ć p o d z i e l o n y na k i l k a etapów. W p i e r w s z y m okresie zaraz po p o w ­

sta n i u nowy akcent uzna w a n y jast za niepoprawny. W n a s t ę p n e j fa­ zie nowy akcent - ze w z g l ę d u n a jego s z eroki zakres - u w a ż a się za p o p r a w n y i pr z y j m u j e się w t e d y chwiejny akcent z a zgodny z normą. W ostatniej fazie jedynie n a w y akcent uznaje się za p o ­ prawny, dawny zaś za b ł ę d n y i przestarzały.

6 Por. A. A. R e f o r n a t i k i j , Vvedenle v )вхукояплп1в, Moskva 1967, a. 270 i n .

J er z y K u ryłowicz, k t ó r y p i e r w s z y zwrócił uwagę na 2wlązek a- kc e n t u z m o r f e m e m 7 , w y p o w i a d a ł pooląd, że nie jeet możliwe d o k ł a ­ dne zbadanie a k c e n t u bez uw z g l ę d n i e n i a budowy m o r f o logicznej w y ­ razu, n a t o m i a s t dokładny opis gramatyki, jak ud o w o d n i ł a p r a k t y ­ ka, jest zupełnie m o ż l i w y bez uw z g l ę d n i e n i a akcentuacji.

W a r t o jednak w s k a z a ć , że n i e z n a j o m o ś ć z ł ożonych zjawisk bał- to-słowiańskiej p r o z o d i i d o p r o w a d z i ł a do p o w s t a n i a w opisach cr­ in aw lanych j ę z yków licznych k o n t r o w e r s y j n y c h p o g lądów, t w ierdzeń i h i potez I n t e r p r e t u j ą c y c h różne z j a w i s k a językowe nie z pozycji języków z a k c e n t e m morfemowym, ale z p o z y c j i języków z akcentem zgłoskowym, u ł a t w i a ł a t o p r z e n o s z e n i e p o g l ą d ó w obsz e r n a l i t e r a t u ­ ra n a u k o w a d o t y c z ą c a tych języków. K o n t r o w e r s y j n e i jednocześnie błędne, m o i m zdaniem, in t e r p r e t a c j e d o tyczą na s t ę p u j ą c y c h z a gad­ n i e ń i poglądów:

1) zagad n i e n i a p o d s t a w y słowotw ó r c z e j w y p r o w a d z a n e j n a w z ó r języków z a k c e n t e m z g ł o s k o w y m od nie w y s t ę p u j ą c e g o w s ł o w otwór- stwie b a ł t o - s ł o w i a ń s k i m p n i a w y r a z u zamiast k o n k r e t n e j formy wy- rażu b ą d ź k o n k r e t n e g o v y r a ż e n i a p r z y i m k o w e g o ltd) w y p o w i e d z e n i a ;

2) p o g l ą d u o rzek o m y m b r a k u a k c e n t u w w y r a z a c h n i e s a m o d z i e l ­ nych, g ł ó wnie jednozg ł o s k o w y c h przyiirków, spójników, partykuł;

3) z a g a d n i e n i a r z e k o m e g o w y s t ę p o w a n i a w języku n i e a k c e n t o w a ­ nych s a m ogłosek, np. samogł o s k i o;

4) p o g l ą d u o r z e k o m y m ś c i ą g a n i u lub p r z e n o s z e n i u a k c e n t u z j e d n e g o m o r f e m u na drugi, czyli tzw. ruchomości a k c e n t u zamiast zjawi s k a za n i k a n i a a k c e n t u w proc e s i e z ł o ż e n i a m o rfemów, z k t ó ­ rych k a ż d y m a w ł a s n y akcent;

5) b ł ę d n e g o twie r d z e n i a , że w s z y s t k i e przyiirki m o g ą p e ł n i ć lub p e ł n i ą w p r o c e s a c h s ł o w o t w ó r c z y c h funkcje p r z e d r o s t k ó w 9 , co

7 J. K u t y ł o w i e *, ■ Do metodyki badań akcentowych, [w:] esquisses linguistiques, Wrocław I960, s. 233 i n.

M. O l e c h n o w i c z , Zagadnienie podstawy słowotwórczej w języ­ ku rosyjskim, "J«zyk Rosyjski" 198T, nr 2, i. 73 i n.; t e n ż e , Z zagad­ nień. podstawy, słowotwórczej, s. 81 i n,

9

J. K a l i s z a n, o nekotorych faktorach, svldetelstvujuSSich o ro­ ste prefiks ас i i у misterne obrazovanija imè'n pri legate lny ch v sovreatermom russkoa jazyke (па materiale pr H a g a teiny ch s pristavkami predloïnogo proie- choîdenija), "Siavia Orientaits" XXVIII, 1979, nr 2, s. 251 i n.; M. O l e ­ c h n o w i c z , Derywacja tak zwanych przymiotników przedrostkowych w ję­ zyku rosyjskim, “J^eyk Rosyjski" 1980, nr 5, s. 281 i n.; t e n ż e . Słowo­ twórcze funkcje przylisków i przedrostków (Studium porównawcze), "Siavia 0- rientalie" XXIX, 1980, nr 1/2, s. 211 i n .

prowadzi do b ł ę d n e g o zalicz a n i a ich do morfeirów słowotwórczych zamiast do p o d s t a w y słowotwórczej, np. ea rekój - aaré6‘«: bez go-

lovÿ - beegolôvyj;

6) w p r o w a d z e n i a do o p i s u języków typów s ł o w o t w ó r c z y c h nie w y ­ stęp u j ą c y c h w r z e c zywistości językowej, np. zaliczenie w y r a z u Z akavkâz'e do typu p r e f i k s a l n o - s u f i k s a l n é g o zamiast d o sufiksal-

nego; 1

7) różnej i n terpretacji roli i m i e j s c a a k c e n t u p o b o c z n e g o w języku r o s y j s k i m i innych z a g a d n i e ń 10 Uniwersytet Łódzki Мсьцислав Олехнович ФАКТОРЫ ОБУСЛАВЛИВАЮЩИЕ РАЗНООБРАЗИЕ АКЦЕНТУАЦИОННЫХ СТРУКТУР В статье выделяется типы акцентуационных структур • разных языковых семь­ ях и проводится их функциональная характеристика в синхронном и диахронном планах. Критически обсуждается общепринятая в науке теория о функции подвиж­ ного и свободного ударения, а также т.н. акцентных дубпетоа • его развитии. После пересмотра существовавших а языкознании теорий ударения в балтий­ ских и славянских языках автор дает перечень неправильных интерпретаций, к которым причисляет: 1) общепринятый в науке способ выделения словообразова­ тельной основы; 2) трактовку сЛужеб^х слов как безударных морфем; 3) выде­ ление безударных гласных в фонемической системе} А) объяснение сущности под­ вижного ударения, 5) понимание всех предлогов как словообразовательных мор­ фем; 6) объяснение роли второстепенного ударения в русском языке.

L. O s s o w s k i , Sovreaannoe russkoe pobodnoe udar ani в v evete slovesnogo udarenlja, "Studie Rossica Poenaniensia . 1970, z. 1, в, 141-146; t e n ż e , współczesny rosyjski akcent poboczny, "Rocznik Sławiвtyczny" XXXI, 1970, cz. 1, s. 3— 11 ï por. M. O l e c h n o w i с z, N o m y poboänogo udare- nija...} t e n ż e , struktura russkich kompotitov 1 ich akcentuaclja, "Ze­ szyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego" 1976, aeria I, e. 109, в. 3 i n.; t e n- i e, Derivacloniiaja struktura russkich Abbreviatur i ich prolznoSenim, Stu­ dia Roesiea Posnanieneia" X, 1978, в» 171 i p.