Kamila Mrozek-Kochanek
absolwentka Filologii Klasycznej Uniwersytetu Łódzkiego
Atrakcyjna klasyk@, czyli o wykorzystywaniu
nowoczesnych technologii
informacyjno-komunikacyjnych w nauczaniu języka łacińskiego
i kultury antycznej
W dzisiejszych warunkach przyspieszonego rozwoju nauki i techniki, twórczy nauczyciel nie powinien przekazywać jedynie gotowej wiedzy, zaczerpniętej z przestarzałych źródeł informacji, ale umiejętnie i kreatywnie korzystać z różnego rodzaju narzędzi cy-frowych ICT1, (które − zgodnie z funkcjonującą w literaturze polską
nomenklaturą − będę nazywać tutaj technologiami informacyjno--komunikacyjnymi, czyli w skrócie TIK2). Nowoczesne technologie
informacyjno-komunikacyjne są związane ze zbieraniem, przetwa-rzaniem, przesyłaniem, rozdzielaniem, wreszcie z prezentacją róż-nego rodzaju informacji w postaci tekstu, obrazu i dźwięku. Do tak rozumianych technologii należą między innymi: przeglądarki in-ternetowe, poczta elektroniczna, komunikatory inin-ternetowe, kursy e-learningowe, wiki3, podcasty4, czy multimedia, takie jak aparat
1 ICT (ang. Information and Communication Technology) określa się zazwy-czaj jako zespół środków, czyli urządzeń, narzędzi oraz innych technologii, które słu-żą szerokiemu posługiwaniu się informacją. Por. Przybyła, Ratalewska [2012: 8].
2 Ten skrót stosowany jest między innymi w istotnej dla zagadnienia pra-cy: Problemy współczesnej dydaktyki języków obcych [2009].
3 Wiki (skrót od oprogramowania wiki) umożliwia współpracę wielu osób przy tworzeniu treści internetowych bez konieczności ich autoryzacji oraz z pub-licznym dostępem do edytowania treści.
cyfrowy, kamera, lub projektor. Zastosowanie tych urządzeń i tech-nologii w szkole i na uczelni wyższej może wpłynąć na zmianę pro-cesu nauczania, a umiejętne ich wykorzystanie pozwala na istotną modyfikację sposobów, jakie ma do dyspozycji nauczyciel komu-nikujący się ze swoimi uczniami. Narzędzia TIK mogą okazać się szczególnie pomocne w dydaktyce języków obcych, również tych współcześnie niedocenianych i często przez polską młodzież nie-słusznie lekceważonych, takich jak na przykład język łaciński z ele-mentami kultury antycznej.
Moim celem jest analiza sposobów wykorzystania TIK przez nauczycieli języka łacińskiego i kultury antycznej w procesie kształcenia na poziomie szkół ponadgimnazjalnych przy po-mocy autorskiego raportu z badań ilościowych i jakościowych. Badania zostały przeprowadzone zasadniczo po to, aby uzyskać odpowiedzi na następujące, od pewnego czasu nurtujące mnie pytania: Czy nauczyciele języka łacińskiego znają i wykorzystu-ją na swoich zajęciach nowoczesne technologie? W jaki sposób uczniowie komunikują się ze swoimi nauczycielami poza zaję-ciami z łaciny? Jak nauczyciele i uczniowie oceniają korzyści i zagrożenia wynikające ze stosowania TIK w nauce łaciny oraz poznawaniu kultury starożytnych Greków i Rzymian? Z jakimi trudnościami nauczyciele łaciny i kultury antycznej borykają się w codziennej pracy dydaktycznej? Czy, a jeśli tak, to w jaki sposób nauczyciele łaciny i kultury antycznej chcieliby podnieść swoje kompetencje w zakresie wykorzystania nowoczesnych technologii w dydaktyce?
Badanie w formie ankiety papierowej zostało przeprowa-dzone w marcu 2014 roku na grupie 158 licealistów (26, 6% z klas ogólnych, 48% z klas humanistycznych oraz ponad 18% z klas o profilu matematyczno-przyrodniczym) oraz równolegle wśród 64 studentów Uniwersytetu Łódzkiego (43,8% filologii polskiej, 23,4% bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, 20,3% filologii treści multimedialnych w formie dźwięków, lub filmów, które można potem sub-skrybować. Podcasty mogą być prowadzone np. w postaci bloga, audycji radio-wej, kursu językowego lub historii czytanej przez lektora.
angielskiej oraz 12,5% filologii hiszpańskiej) uczących się łaci-ny i kultury antycznej od podstaw (w II lub IV semestrze nauki tego języka). Ponadto w tym samym czasie, co ankiety dla ucz-niów i studentów, zostały przeprowadzone wywiady jakoś-ciowe z 4 wykładowcami akademickimi UŁ i 2 nauczycielkami łaciny pracującymi obecnie z licealistami w Łodzi i Głownie (re-spondentkami były kobiety mieszczące się w grupie wiekowej 25−54 lat, ze stopniem magistra lub doktora filologii klasycznej, o zróżnicowanym stażu pracy: od 2 lat − doktorantka, do 26 lat – nauczyciel dyplomowany).
Ankiety adresowane do uczniów i studentów składały się z pięciu pytań, w których respondenci mieli za zadanie określić, jak często ucząc się łaciny korzystają z nowoczesnych technologii (chodzi przede wszystkim o: strony internetowe, programy edu-kacyjne, tablice interaktywne, prezentacje multimedialne, fora dyskusyjne, czytniki e-booków, tablety oraz programy do tworze-nia podcastów i vodcastów5). Kolejne pytanie służyło ustaleniu,
z jakich nowoczesnych technologii mają zwyczaj korzystać ich na-uczyciele i wykładowcy prowadzący zajęcia z łaciny i kultury an-tycznej. Zadając ankietowanym kolejne, trzecie i czwarte pytanie, próbowałam ustalić, jakie zalety w nauce języków obcych z wy-korzystaniem TIK dostrzegają uczniowie i studenci, oraz do jakich celów wydają się im one szczególne przydatne (np. do nauki gra-matyki, do poznawania słownictwa, czy do poszerzania wiedzy, umiejętności i kompetencji z zakresu kultury antycznej). Ostatnie z pytań, będące swoistym podsumowaniem, zostało sformuło-wane tak, aby uczniowie i studenci porównali częstotliwość wy-korzystania TIK podczas zajęć z łaciny oraz podczas zajęć z innych przedmiotów szkolnych/uniwersyteckich, w których obecnie uczestniczą. Wybrane wyniki ankiet przedstawiono w tej pracy na rysunkach z wykresami.
5 Vodcast to technologia transmisji nagrań wideo w postaci plików, któ-re są potem dostępne w Internecie oraz katalogowane w procesie subskrypcji. Z vodcastów często korzysta się podczas tworzenia portali medialnych i tema-tycznych.
Dwa pierwsze z nich (rys. 1 i 26) udowadniają, że nowoczesne
technologie informacyjno-komunikacyjne znajdują zastosowanie również podczas zajęć z tak mało popularnego obecnie języka sta-rożytnego, jakim jest łacina.
6 Wszystkie rysunki z wykresami zawarte w niniejszym tekście są mojego autorstwa, powstały w oparciu o badania własne opisane we wstępie artykułu.
65,21 64,02 77,42 48,82 44,04 80,35 88,04 67,79 76,39 71,48 80,03 81,01 93,68 0 20 40 60 80 100 Strony internetowe Programy edukacyjne Filmy wideo Tablica interaktywna Prezentacje multimedialne E-podręczniki Platformy e-learningowe E-mail Fora dyskusyjne Serwisy społecznościowe Komunikatory internetowe Czytniki e-booków/tablety Programy do tworzenia pocastów
Rysunek 2. Zastosowanie TIK do nauki języka łacińskiego i kultury antycznej przez ankietowanych uczniów liceum
nigdy raz w miesiącu lub rzadziej raz w tygodniu zawsze
0 20 40 60 80 100
nigdy raz w miesi¹cu lub rzadziej raz w tygodniu zawsze Rys.1
TIK w nauczaniu jêzyka ³aciñskiego i kultury antycznej przez ankietowanych studentów
Programy do tworzenia podcastów Czytniki e-booków, tablety Komunikatory internetowe Serwisy spo³eczoœciowe Fora dyskusyjne E - m a i l Platformy e-learningowe E-podrêczniki Prezentacje multimedialne Tablice interaktywne Filmy wideo Programy edukacyjne Strony internetowe 93,74 87,75 70,32 61,44 59,69 59,69 82,83 76,56 76,56 76,56 89 79,97 18,76 0 20 40 60 80 100
raz w miesi¹cu lub rzadziej raz w tygodniu zawsze Programy do tworzenia podcastów
Komunikatory internetowe Serwisy spo³eczoœciowe Platformy e-learningowe E-podrêczniki Prezentacje multimedialne Tablice interaktywne Filmy wideo Programy edukacyjne nigdy Czytniki e-booków, tablety
Fora dyskusyjne E - m a i l
Strony internetowe
Rys.2
TIK w nauczaniu jêzyka ³aciñskiego i kultury antycznej przez ankietowanych uczniów liceum
93,68 83,01 80,03 71,48 76,39 67,79 88,04 80,35 44,04 48,82 77,42 64,02 65,21
Rysunek 1. Zastosowanie TIK do nauki języka łacińskiego i kultury antycznej przez ankietowanych studentów
Rysunek 2. Zastosowanie TIK do nauki języka łacińskiego i kultury antycznej przez ankietowanych uczniów liceum
0 20 40 60 80 100
nigdy raz w miesi¹cu lub rzadziej raz w tygodniu zawsze Rys.1
TIK w nauczaniu jêzyka ³aciñskiego i kultury antycznej przez ankietowanych studentów
Programy do tworzenia podcastów Czytniki e-booków, tablety Komunikatory internetowe Serwisy spo³eczoœciowe Fora dyskusyjne E - m a i l Platformy e-learningowe E-podrêczniki Prezentacje multimedialne Tablice interaktywne Filmy wideo Programy edukacyjne Strony internetowe 93,74 87,75 70,32 61,44 59,69 59,69 82,83 76,56 76,56 76,56 89 79,97 18,76 0 20 40 60 80 100
raz w miesi¹cu lub rzadziej raz w tygodniu zawsze Programy do tworzenia podcastów
Komunikatory internetowe Serwisy spo³eczoœciowe Platformy e-learningowe E-podrêczniki Prezentacje multimedialne Tablice interaktywne Filmy wideo Programy edukacyjne nigdy Czytniki e-booków, tablety
Fora dyskusyjne E - m a i l
Strony internetowe
Rys.2
TIK w nauczaniu jêzyka ³aciñskiego i kultury antycznej przez ankietowanych uczniów liceum
93,68 83,01 80,03 71,48 76,39 67,79 88,04 80,35 44,04 48,82 77,42 64,02 65,21
Przedstawione wyniki pokazują, że zarówno uczniowie, jak i studenci wykorzystują w mniejszym lub większym stopniu no-woczesne technologie jako narzędzia niezwykle pomocne w nauce języka łacińskiego i kultury antycznej. Ankietowani najczęściej posługują się stronami internetowymi i programami edukacyjny-mi, czasem do nauki łaciny i kultury antycznej stosują również po-cztę elektroniczną, lub oglądają filmy wideo. Mniej popularnymi narzędziami TIK są serwisy społecznościowe i komunikatory in-ternetowe. Najrzadziej zarówno licealiści, jak i studenci korzystają z czytników e-booków, tabletów, prawie nigdy nie uczą się łaciny z zastosowaniem programów do tworzenia podcastów.
Ciekawie prezentują się także wyniki badań dotyczących czę-stotliwości wykorzystania TIK podczas zajęć języka łacińskiego i kultury antycznej w szkole średniej oraz na uczelni wyższej, co ilu-strują wykresy na rysunkach 3 i 4.
Rysunek 3. Częstotliwość zastosowania TIK przez nauczycieli na lekcjach języka łacińskiego i kultury antycznejCzêstotliwoœæ zastosowania Rys.3
TIK przez nauczycieli na lekcjach jêzyka ³aciñskiego
0 20 40 60 80 100
nigdy rzadziej ni¿ 2-3 razy w miesi¹cu œrednio 2-3 razy w miesi¹cu zawsze 82,83 76,56 76,56 76,56 89 79,97 18,76 Tablet/smartfon Kamera video Aparat fotograficzny Tablica interaktywna Telewizor R z u t n i k Komputer Rys.3 Czêstotliwoœæ zastosowania TIK przez nauczycieli na lekcjach jêzyka ³aciñskiego
0 20 40 60 80 100
nigdy rzadziej ni¿ 2-3 razy w miesi¹cu œrednio 2-3 razy w miesi¹cu zawsze 82,83 76,56 76,56 76,56 89 79,97 18,76 Tablet/smartfon Kamera video Aparat fotograficzny Tablica interaktywna Telewizor R z u t n i k Komputer
Przyglądając się wynikom ankiet, które są zaprezentowane na rysunkach 3 i 4, trzeba zwrócić uwagę na istotne dysproporcje pomiędzy stopniem i częstotliwością wykorzystania TIK przez na-uczycieli liceum i przez wykładowców akademickich. Blisko 44% ankietowanych studentów przyznało, że ich wykładowca w ogóle nie korzysta z nowoczesnych technologii na łacinie i kulturze anty-cznej, podczas gdy w żadnej z ankiet licealistów nie znajdujemy tak jednoznacznej wypowiedzi i aż 60,75% badanych uczniów uważa, że ich nauczyciel na każdej lekcji łaciny wykorzystuje do pracy kom-puter i/lub rzutnik multimedialny. Takie zróżnicowanie może mieć związek z odmienną specyfiką pracy dydaktycznej na poziomie szkoły średniej i uczelni wyższej (licealistów jest bowiem o wie-le trudniej zainteresować nauką łaciny i kultury antycznej) oraz z wymaganiami stawianymi przez władze uczelni i przez dyrekcję szkoły (z własnego doświadczenia wiem, że rzadziej i mniej rygo-rystycznie są hospitowane zajęcia dydaktyczne z łaciny na uczelni niż te prowadzone w liceach).
Przeprowadzone badanie potwierdziło, że wszyscy ankieto-wani uczniowie i studenci dostrzegają istotne korzyści wynikające ze stosowania nowoczesnych technologii podczas nauki języków
59,37 59,37 75 92,18 96,87 95,31 96,87 0 20 40 60 80 100 Komputer Rzutnik Telewizor Tablica interaktywna Aparat fotograiczny Kamera video Tablet/smartfon
Rysunek 4. Częstotliwość zastosowania TIK przez wykładowców na zajęciach języka łacińskiego i kultury antycznej
nigdy rzadziej niż 2-3 razy w miesiącu średnio 2-3 razy w miesiącu zawsze
Rysunek 4. Częstotliwość zastosowania TIK przez wykładowców na zajęciach języka łacińskiego i kultury antycznej
Rys.4 Czêstotliwoœæ zastosowania TIK przez wyk³adowców na zajêciach jêzyka ³aciñskiego i
kultury antycznej
0 20 40 60 80 100
nigdy rzadziej ni¿ 2-3 razy w miesi¹cu œrednio 2-3 razy w miesi¹cu zawsze Aparat fotograficzny Tablet/smartfon Kamera video Tablica interaktywna Telewizor Rzutnik Komputer 96,87 96,87 92,18 59,37 59,37 75 95,31
18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1,26 1,26 3,16 5,06 0,63 5,69 5,69 5,69 5,69 9,49 9,49 1,89 3,16 0,63 7,59 7,59 17,72 10,75 8,22 9,49 2,53 6,96 6,32 8.86 14,55
Uatrakcyjnienie zajêæ Utrwalenie materia³u U³atwienie pracy wyk³adowcy Rozwijanie myœlenia
twórczego i kreatywnoœci 0 1 2 3 4 5 6 Rys.6 Korzyœci wynikaj¹ce z zastosowania TIK w nauce jêzyków obcych zdaniem ankietowanych
uczniów liceum
obcych. Wykresy na rysunkach 5 i 6 pokazują między innymi, że studenci znacznie częściej od licealistów dostrzegają pozytywny wpływ nauczania języków obcych z wykorzystaniem nowoczes-nych technologii informacyjno-komunikacyjnowoczes-nych.
* Ankietowani mieli ocenić w skali 0−6 (gdzie 0 = żadnych korzyści, 6 = najwięcej korzyści).
Rysunek 5. Korzyści wynikające z zastosowania TIK w nauce języków obcych zdaniem ankietowanych studentów
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
Uatrakcyjnienie zajêæ Utrwalenie materia³u U³atwienie pracy wyk³adowcy Rozwijanie myœlenia twórczego i kreatywnoœci 0 3,12 3,12 7,81 7,81 14,06 23,43 23,43 43,75 18,75 26,65 12,5 12,5 15,6 4,68 6,25 1,56 15,6 21,8 14,06 25 23,43 20,31 14,06 35,93 17,18 1 2 3 4 5 6 Rys.5 Korzyœci wynikaj¹ce z zastosowania TIK w nauce jêzyków obcych zdaniem ankietowanych
studentów
Rysunek 6. Korzyści wynikające z zastosowania TIK w nauce języków obcych zdaniem ankietowanych uczniów liceum
Zdaniem większości studentów oraz uczniów liceum, stoso-wanie TIK na zajęciach języków obcych znacząco wpływa na ich atrakcyjny przebieg, przy czym szczególną wartość ma to, jak się okazuje dla studentów (aż 35,93% ankietowanych tak twierdzi). Jeszcze więcej zalet może zdaniem ankietowanych mieć stosowa-nie TIK dla samych nauczycieli i wykładowców łaciny oraz kultu-ry antycznej, jako że ułatwia im pracę (tak zdecydowanie uważa 43,75% studentów oraz 17,72% ankietowanych licealistów).
Wykresy na rysunkach 7 i 8 prezentują wyniki ankiet przepro-wadzonych wśród uczniów i studentów, gdzie w jednym z pytań mieli oni za zadanie porównać naukę łaciny i innych przedmiotów szkolnych pod względem częstotliwości wykorzystania TIK.
Okazuje się, że blisko trzy razy więcej uczniów niż studentów korzysta z nowoczesnych technologii podczas lekcji łaciny równie często, jak podczas innych zajęć prowadzonych w szkole. Wykresy pokazują również, że niemal tyle samo studentów (17,18%), co ucz-niów liceum (15,18%), uważa, że nauczyciele i wykładowcy łaciny stosują TIK rzadziej niż uczący ich innych przedmiotów. Pociesza-jący dla lektorów łaciny w UŁ wydaje się fakt, że ponad dwukrot-nie więcej studentów (40,62%) niż licealistów (17,08) jest zdania, iż na łacinie korzysta się z TIK częściej niż na innych zajęciach prze-widzianych w planie zajęć.
Wywiad przygotowany dla nauczycieli i wykładowców akademickich skupiał się na uzyskaniu jak najdokładniejszych informacji dotyczących TIK, takich jak: znajomość pojęć związa-nych z technologiami, samoocena umiejętności ich wykorzysta-nia, rodzaje narzędzi stosowanych w pracy dydaktycznej, sprzęt technologiczny używany podczas zajęć, narzędzia TIK popularne wśród uczniów i studentów, formy zdalnego kontaktu nauczy-cieli z uczniami7, przeszkody w zastosowaniu TIK podczas zajęć
z łaciny i kultury antycznej. Poza wymienionymi powyżej dzie-sięcioma zagadnieniami, nauczyciele i wykładowcy w punkcie
7 Warto wspomnieć, że ankietowani nauczyciele i wykładowcy najczęściej wymieniali tutaj kontakt telefoniczny, na drugim miejscu zaś komunikację za po-mocą poczty elektronicznej lub komunikatorów internetowych.
Rysunek 7. TIK w nauczaniu łaciny i innych przedmiotów w liceum
Podczas lekcji ³aciny korzystam z nich czêœciej ni¿ na innych lekcjach Podczas lekcji ³aciny korzystam z nich równie czêsto, jak na innych lekcjach Podczas lekcji ³aciny korzystam z nich rzadziej ni¿ na innych lekcjach Brak odpowiedzi
17,08
60,12 15,18
6,96
Rysunek 8. TIK w nauczaniu łaciny i innych przedmiotów na uczelni Rys.8
TIK w nauczaniu ³aciny i innych zajêæ na uczelni
18,75
40,62
23,43 17,18
Podczas zajêæ ³aciny korzystam z nich czêœciej ni¿ na innych zajêciach Podczas zajêæ ³aciny korzystam z nich równie czêsto, jak na innych zajêciach Podczas zajêæ ³aciny korzystam z nich rzadziej ni¿ na innych zajêciach Brak odpowiedzi
jedenastym wywiadu mieli możliwość zawrzeć swoje osobiste przemyślenia, doświadczenia i opinie mające związek z zastoso-waniem TIK w nauczaniu łaciny i kultury antycznej. Z tej opcji skorzystała połowa ankietowanych, zwracając uwagę między innymi na brak nowoczesnych podręczników i interaktywnych materiałów dydaktycznych wspomagających pracę nauczycie-la (por. cytat z wypowiedzi ankietowanej nauczycielki: ,,Ja ko-rzystam z materiałów niemieckich, ponieważ mam do nich do-stęp poprzez kolegę, zaś moje koleżanki uczące łaciny skazane są w większości na twórczość własną”). Przeprowadzone badanie pokazało, że wszyscy ankietowani nauczyciele oraz wykładowcy znają i w mniejszym lub większym stopniu stosują nowoczesne technologie na prowadzonych przez siebie zajęciach. Ankietowa-ni przyznali, że w pracy najchętAnkietowa-niej korzystają z prezentacji i po-kazów multimedialnych, słowników w formie elektronicznej za-instalowanych na komputerze lub na nośniku danych. Najmniej znane nauczycielom i co zapewne ma z tym związek, najrzadziej stosowane przez nich w dydaktyce są tzw. web 2.08, webquesty9
i wspominane już podcasty.
Zaprezentowane wyniki badań ankietowych oraz wywiadów z wykładowcami i nauczycielami pokazują, że jeśli chodzi o zasto-sowanie nowoczesnych technologii na zajęciach języka łacińskiego i kultury antycznej, to wykładowcy są częściej od nauczycieli lice-um przywiązani do tradycyjnych metod pracy z wykorzystaniem podręcznika i książek poruszających wybrane zagadnienia z zakre-su kultury antycznej. Być może ma to związek z wieloma przeszko-dami, jakie napotykają nauczyciele, a jak się okazuje, może i częś-ciej wykładowcy łaciny. Są to między innymi:
8 Web 2.0 to potoczne określenie serwisów internetowych, które powstają głównie za sprawą treści generowanych przez użytkowników danego serwisu.
Web 2.0 umożliwia np. tworzenie wirtualnych społeczności osób
zainteresowa-nych określoną tematyką.
9 Webquesty wykorzystują Internet jako nieprzebrane źródło informacji oraz narzędzie, które uczy celowego i rozsądnego selekcjonowania zasobów sie-ciowych. Uczniowie lub studenci mają tutaj za zadanie samodzielnie znaleźć in-formację na zadany temat, wykorzystując materiały znalezione w Internecie.
1. Brak czasu na przygotowanie zajęć z zastosowaniem TIK. 2. Brak nowoczesnych materiałów wspomagających nauczanie łaciny i kultury antycznej.
3. Niewystarczające w stosunku do dzisiejszych realiów umie-jętności informatyczne nauczycieli i wykładowców.
4. Przestarzałe i nieadekwatne do dzisiejszych wymagań zaję-cia z metodyki nauczania języka łacińskiego.
5. Niechęć ze strony dyrekcji/władz uczelni do wprowadzania zmian służących efektywnej pracy z wykorzystaniem TIK na co dzień.
6. Brak nowoczesnego sprzętu w salach dydaktycznych.
Co więcej, mówiąc o zastosowaniu TIK w nauczaniu łaciny i kultury antycznej, trzeba wziąć pod uwagę pewne zagrożenia, do których zdaniem ankietowanych należą głównie:
1. Zmniejszenie roli nauczyciela w procesie wychowania i kształcenia.
2. Przerost formy prowadzonych zajęć nad prezentowaną pod-czas nich treścią.
3. Nasilenie rywalizacji i konfliktów grupowych wśród ucz-niów i studentów.
4. Uzależnienie nauczyciela i jego uczniów od ciągłej pracy z TIK. 5. Szkodliwy wpływ technologii na zdrowie (np. wady wzroku, nasilone odbieranie zbyt wielu bodźców w jednym czasie).
6. Brak odpoczynku od korzystania z technologii.
7. Częste lekceważenie faktu, że łacina, jak każdy język, słu-ży do komunikacji w niepowtarzalnych sytuacjach, a nie do au-tomatycznego wykonywania zadań testowych z jednym tylko poprawnym rozwiązaniem. Zasadniczą rolę w nauczaniu języków powinna odgrywać relacja człowieka z człowiekiem, wspomaga-na niekiedy przez technikę.
Nasuwa się pytanie, jakie działania można podjąć w celu zwiększenia wykorzystania technologii przez nauczycieli i wykła-dowców. Nie wystarczy bowiem mówić o TIK, aby zachęcić do ich wykorzystania w procesie dydaktycznym. Zdaniem nauczycieli najważniejsze czynniki mogące ułatwić rozpowszechnienie TIK w nauczaniu łaciny i kultury antycznej to:
1. Zwiększenie środków finansowych na lepsze usprzętowienie sal dydaktycznych.
2. Stworzenie programu nauczania i podręcznika do nauki łaci-ny i kultury antycznej dostosowanego do pracy z TIK na wzór pod-ręczników do języków nowożytnych.
3. Organizacja bezpłatnych szkoleń i konferencji dla nauczycie-li jako najwygodniejszej formy doskonalenia zawodowego.
4. Powszechny dostęp do materiałów przeznaczonych do nauki języka łacińskiego i kultury antycznej w formie elektronicznej, np. w postaci fragmentów filmów, prezentacji multimedialnych, ćwi-czeń on-line.
5. Zmiana mentalności dyrektorów szkół i władz uczelni, trak-tujących łacinę jako przedmiot o marginalnym znaczeniu, do któ-rego nauki nie potrzeba ani zbyt dużo godzin dydaktycznych, ani nowocześnie wyposażonych pracowni.
6. Współpraca nauczycieli i wykładowców oraz lojalna wy-miana przygotowanych przez nich autorskich materiałów i pomo-cy dydaktycznych (korzystając z materiałów cudzego autorstwa, nie wolno przypisywać ich sobie i tego samego należy oczekiwać od innych nauczycieli łaciny).
W opinii ankietowanych nauczycieli i wykładowców zasto-sowanie TIK może w znaczącym stopniu przyczynić się do zain-teresowania młodzieży nauką języka łacińskiego i kultury anty-cznej, uatrakcyjnić zajęcia z tego przedmiotu na wzór dydaktyki języków nowożytnych, a przede wszystkim przynieść lepsze efek-ty w nauczaniu, szczególnie niewdzięcznych zagadnień z grama-tyki opisowej. Nie jest natomiast niezbędne w procesie nauczania tego języka.
Pamiętając jednak o tym, że we współczesnej szkole uczniowie są już przyzwyczajeni do nauki z wykorzystaniem TIK, nauczyciele mogą je stosować jako substytut rozrywki na nudnych dla wielu uczniów lekcjach ,,martwego języka” w myśl zasady ludendo di-scimus (uczymy się poprzez zabawę). Co więcej, również w na-uczaniu innych języków obcych, nawet najnowocześniejsze środ-ki techniczne i sprzęt technologiczny nie zastąpią bezpośredniego
kontaktu i komunikacji nauczyciela ze swoimi uczniami. Jak trafnie zauważyła jedna z wywiadowanych wykładowczyń: ,,zbyt częste korzystanie z TIK w dydaktyce, również łaciny i kultury antycznej, może prowadzić do zaniku kreatywności i wyobraźni językowej, na rzecz gotowych klisz, do całkowitego lekceważenia aspektu ko-munikacyjnego języka”.
Nowoczesna edukacja i nowocześni nauczyciele nie powin-ni rezygnować z dotychczasowych strategii nauczapowin-nia i syste-mu przekazywanych wartości. Muszą zmienić się środki, drogi i metody, jakimi posługuje się nauczyciel, aby przekazać wiedzę uczniom. W tym celu nauczyciel powinien stać się uczestnikiem świata, w jakim funkcjonują i dorastają jego podopieczni. TIK jawią się jako pierwszy krok w budowie mostu, łączącego świat nauczyciela i uczniów. Ważne, żeby z tego mostu o nowoczesnej konstrukcji, który prowadzi przecież do lepszego poznania języ-ka i zrozumienia kultury starożytnych, potrafili, przynajmniej od czasu do czasu, umiejętnie i twórczo korzystać zarówno na-uczyciele, jak ich uczniowie.
Bibliografia
Czekaj K., Skierska-Pięta K. [2011], Innowacje i technologie informacyjne
przyszłością nowoczesnej edukacji, Oficyna Wydawnicza ,,Humanitas”,
Sosnowiec.
Jak nowe technologie pomagają uczyć? Wyniki badań Edunews.pl wśród na-uczycieli polskich szkół [2009], http://www.edunews.pl/images/pdf/jak_
nowe_tech_pomagaja.pdf
Madej P. [2011], Wykorzystanie narzędzi ICT w nauczaniu języków obcych, [w:] ,,Języki obce w szkole”, 3, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa.
Marczak I., Talaga-Michalska M., Skierska-Pięta K., Innowacje i technologie
informacyjne przyszłością nowoczesnej edukacji − wdrażanie rozwią-zań informatycznych w procesie kształcenia [2011], http://wspim.edu.pl/
projekty/ndp/do_pobrania/materialy/m3.pdf
Mikołajczyk K., Pietraszek K. [2012], Czy nauczyciele wykorzystują nowoczesne
technologie informacyjno-komunikacyjne w kształceniu?, Centrum
Roz-woju Edukacji Niestacjonarnej SGH, http://www.ptnei.pl/files/VU2012/ prezentacje/2B/2B.2.pdf
Problemy współczesnej dydaktyki języków obcych [2009], Pawlak M.,
Dere-szowski M. (red.), Wydział Pedagogiczno-Artystyczny, Poznań−Kalisz. Przybyła W., Ratalewska M. [2012], Poradnik dla projektujących kursy
e-lear-ningowe, http://kno-koweziu.pl/images/Files/content/Poradnik%20-%20
