Żyromski, Stanisław
"Rocznik Statystyczny woj.
olsztyńskiego 1965", Olsztyn 1965 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 306-308
k o m e n d a n t tw ierdzy chyba celowo liczył sta n y e tato w e zw iązków rad ziec kich. S tan y osobowe fak ty czn ie były o połową niższe, a u zu p ełn ien ia z oczy w istych względów posyłano n a głów ny k ie ru n e k n a ta rc ia . N atarcie p ro w a dziły 4 arm ie, z k tórych 3 k iero w ały się do c en tru m tw ierdzy. Użyto dużych sił lotniczych, od k tó ry ch obrońcy i m ieszkańcy ponieśli znaczne stra ty . P rzy o kazji L asch w ypow iada k ry ty czn e uw agi n a te m a t n ie h u m a n ita rn y c h zasad prow adzenia w alk przez A rm ię Radziecką.
Siła n a ta rc ia ciągle n a ra sta ła . P ad ły k olejne rubieże i p u n k ty oporu. W nocy 8/9 k w ietn ia kom endant tw ierdzy w b eznadziejnej już sy tu a c ji podpisał a k t k ap itu lacji, którego w edług niego stro n a rad zieck a potem n ie dotrzym ała. W m ieście przez k ilk a godzin b roniły się jeszcze odizolow ane p u n k ty , k tórych dowódcy ogłaszali się przez rad io stację k o m en d an tam i tw ierdzy. Na tej p o d sta w ie sp ecjaln y sąd w ojenny pow ołany przez H itle ra zaocznie sk azał L ascha za poddanie tw ierdzy n a k a rę śm ierci, a jego rodzinę na w ięzienie, co zostało ogłoszone w ostatnim kom unikacie w ojennym OKW odnoszącym się do w alk w K rólew cu. C h a rak tery sty cz n e, że stro n a rad zieck a sk a zała go z kolei za n iep o trzeb n ą obronę tw ierdzy, co spow odow ało s tr a ty w śród ludności, na 25 la t ciężkich robót. L asch przebyw ał w różnych obozach do października 1955 r., a po uw olnieniu zam ieszkał w NRF.
W książce często d ają się zauw ażyć ak cen ty an ty rad zieck ie. Szczególnie w yraźnie a u to r odżegnuje się od w spółpracy z „K om itetem W olnych N iem iec”. Do pracy dołączono k alen d arz w ażniejszych w ydarzeń z obrony tw ierd zy za okres od sie rp n ia 1944 r. do 9 k w ie tn ia 1945 r. Dość dokładnie zestaw iono O. de B. stro n y niem ieckiej oraz obsadę w ażniejszych stan o w isk załogi. Zam ieszczono też w yciągi z K o m u n ik ató w W ojennych OKW odnoszących się do w alk o K rólew iec za o kres od 24 sie rp n ia 1944 r. do 12 k w ie tn ia 1945 r. oraz Radzieckiego B iu ra Inform acyjnego za okres od 26 stycznia do 11 k w ietn ia 1945 r. ja k też k ilk a rozkazów , u lo tek i odezw obu stro n o ch a ra k te rz e p ro p a gandow ym . D okum entalne zdjęcia oraz 8 przejrz y ście w ykonanych szkiców podnoszą w arto ść pracy.
K siążka gen. L ascha mim o sw ej jednostronności je st w ażnym źródłem do h isto rii w alk o P ru sy W schodnie w 1945 r., często cytow anym przez h istoryków w ojskow ości stro n walczących.
M ieczysław W ieczorek
R o czn ik S ta ty sty c zn y w oj. o lsztyń skieg o 1965, O lsztyn 1965, R. 8, W oje
w ódzki U rząd S taty sty czn y w O lsztynie, ss. 387.
Po raz ósm y W ojew ódzki U rząd S taty sty czn y w O lsztynie p rzek azał do rą k czytelnika dane sta ty sty czn e dotyczące życia gospodarczego woj. olsztyńskiego.
„Rocznik S taty sty czn y Woj. O lsztyńskiego” 1965 r. o b ejm u je in fo rm acje o rozw oju gospodarki narodow ej i życia społeczn o -k u ltu raln eg o w 1964 r. oraz k o ry g u je n iek tó re in fo rm acje liczbow e za 1963 rok.
U kład in fo rm acji w porów naniu z poprzednim „R ocznikiem ” uległ pew nym zm ianom , a m ianow icie: nieliczne d an e liczbow e n a te m a t rzem iosła p rz e n ie siono do ostatniego działu, w którym skoncentrow ano różne pojedyncze in fo r m acje o życiu w ojew ództw a, dział „F in an se” podzielono n a k ilk a podgrup w yodrębniając: budżet w ojew ództw a, k re d y ty i oszczędności, działalność PZU. W ydaje się, że ta k a decyzja zespołu redakcyjnego je st ja k n a jb a rd z ie j słuszna, poniew aż stw a rz a to w iększą p rzejrz y sto ść w inform acjach podanych czy tel nikowi.
Fow ażnym m an k am en tem je st stosunkow o w iele błędów , w jdapanyeh w praw dzie w erracie, niem niej u tru d n ia ją cy ch k o rzy stan ie z R ocznika. 306
D ruga uw aga dotyczy in fo rm acji n a te m a t rzem iosła. S tru k tu ra rzem iosła i jego z a tru d n ie n ie w edług pow iatów oraz obroty rzem iosła pryw atnego, w y d ają się być za ubogie. Od kilk u la t czynniki p ań stw o w e w sk azu ją n a potrzebę rozw oju rzem iosła. N ależy przypuszczać, że b ra k szerszych in fo rm acji n a ten te m a t jest konsekw encją żółwiego te m p a rozw oju ty p u usług w naszym w o je w ództw ie. W skazują n a to, m iędzy innym i, liczby n a te m a t w zrostu zakładów rzem ieślniczych. W w ielu pow iatach w y stą p ił pew ien reg re s w sto su n k u do poprzednich lat, p rzy k ład em czego może być O lsztyn. Szersze p o trak to w an ie tego problem u m ogłoby dać m ożliw ość głębszej analizy tego zagadnienia i sz u k an ia dróg popraw y.
W końcu 1964 r. ludność woj. olsztyńskiego znacznie p rzekroczyła liczbę 948 tys. m ieszkańców , z czego odsetek m ieszkańców m ia sta w ynosił 36,6% i pozostaw ał n a poziom ie 1963 r. O bserw ujem y w yższe tem po p rzy ro stu rzeczyw istego ludności w si w p o rów naniu z ludnością m iast. L udność wsi w zrosła o 13 tys. osób, n ato m iast ludność m iejsk a o 7 tys. osób. P rz y ro st n a tu ra ln y obniżył się o 1,8 p u n k ta i w ynosił w 1964 r. 17,6°/oo, co w skali ogólnopolskiej stan o w i n a d a l pow ażny poziom. N astąp ił dalszy spadek zgonów niem ow ląt, te n d en cja spadkow a tego zjaw isk a u trz y m u je się ju ż od w ielu lat. W om aw ianym ro k u zgony n iem o w ląt obejm ow ały 49 n a 1000 żywo urodzonych. W zrósł znacznie w skaźnik p rz y ro stu izb m ieszkalnych n a 100 osób p rzy ro stu n atu raln eg o (1963 r. — 419, 1964 r. — 629). N a 100 mężczyzn p rz y p ad ały 103 kobiety, przy czym najw yższy w sk aźn ik posiadał O lsztyn (108 kobiet n a 100 mężczyzn). W n ajlep szej sy tu a cji n a te re n ie w oj. olsztyńskiego był p o w iat pisk i oraz iław ski, w k tó ry ch n a 100 mężczyzn przy p ad ało w pierw szym w y p ad k u 100 i w drugim w y p ad k u 101 kobiet. W stru k tu rz e m ia st pod w zględem liczby m ieszkańców nie n a stą p iły żadne zm iany, w dalszym ciągu w przedziale 20—50 tys. m ieszkańców w ojew ództw o nie posiadało żadnego m iasta. P o sia daliśm y jeden z najniższych w k ra ju w spółczynników m ałżeń stw i zgonów. Saldo ru ch u w ędrów kow ego zam yka się liczbą 2996 osób i sta n o w i nadw yżkę im ig rac ji nad em igracją, p rzy czym u jem n e saldo notow ano tylko w IV k w a r ta le 1964 r. P rz y ro zp atry w an iu p rzy ro stu rzeczyw istego ludności w ojew ództw a należy w nieść p o p raw k ę o saldo m ig racji, poniew aż p ra w ie V? p rzy ro stu rz e czyw istego to ludność napływ ow a.
P rzem ysł, budow nictw o i rolnictw o — oto zasadnicze trz y działy gospodarki narodow ej, w k tó re j n a s tą p ił znaczny p rzy ro st zatru d n ien ia. N ajw iększy m iał m iejsce w ro ln ic tw ie (1963 r. — 36,7 tys., 1964 r. — 40,4 tys.). Tę in fo rm ację obok innych dostarcza nam Dział III Z a tru d n ien ie i place.
D ziały IV—VI d o sta rcza ją nam w iele ciekaw ych in fo rm a c ji w zakresie dysponow ania n a k ła d a m i inw estycyjnym i, p rz e d sta w ia ją rozw ój przem ysłu i budow nictw a. Dział R o ln ictw o i leśnictw o w trad y c y jn y m uk ład zie dostarcza in form acji w z ak resie gospodarki rolniczej, n ato m iast Dział V III T ransport
i łączność p rzynosi m a te ria ły n a te m a t rozw oju usług tran sp o rto w y ch i łącz
ności w woj. olsztyńskim . N ieznacznie w zrosła liczba ab o n en tó w telefo n icz nych w sto su n k u do 1963 r., n ato m iast znacznie rozw inęła się sieć odbiorników telew izyjnych. W 1964 r. w skaźnik liczby abonentów telew izy jn y ch n a 1000 osób w ynosił 31,6 i w zrósł w sto su n k u do 1963 r. o 11,4 p u n k ta , p rzy czym p raw ie podw oiła się liczba a p a ra tó w telew izyjnych n a wsi. In te re su ją c e in fo rm acje zaw iera dział o b ejm u jący zagadnienia h a n d lu w ew nętrznego. T ablica 15 na stro n ie 258 w yjaśnia, że w om aw ianym roku dostaw y tow arów żywnościowych w zasadzie uległy zm niejszeniu z w y ją tk ie m ta k ic h pozycji ja k : tłuszcze ro ślin n e i oleje, m asło, jaja, w ódki gatu n k o w e i wino. O dw rotnie sy tu a c ja p rz e d sta w ia ła się z arty k u ła m i przem ysłow ym i z w y jątk iem row erów , m aszyn
do szycia i odbiorników radiow ych. Działy G ospodarka k o m u n a ln a i m ie sz
kaniow a i S zk o ln ic tw o podają w iele danych o w zroście zasobów m ieszkanio
w ych i usług kom unalnych oraz o rozw oju szkolnictw a n a te re n ie w ojew ódz tw a. N astąpił dalszy rozw ój placów ek k u ltu ra ln y c h : w zrosła liczba bibliotek, muzeów, dom ów k u ltu ry i św ietlic. Z nacznie zw iększyła się sprzedaż gazet i czasopism oraz w arto ść w y d aw n ictw sprzedanych przez księgarnie. Ta o sta t n ia in fo rm acja byłaby b ard ziej in teresu jąca, gdyby podano liczbę sprzedanych w olum inów , poniew aż operow anie sam ą w arto ścią p rzy ru ch u cen nie daje w łaściw ego obrazu porów nyw alnego. N astąp ił dalszy rozwój ochrony zdrow ia społeczeństw a olsztyńskiego, o czym m ów ią tab lice w rozdziale Ochrona
zdrow ia, tu ry sty k a i sport. T rad y cy jn ie „R ocznik” zam y k ają działy: W ym iar spraw iedliw ości oraz Inne.
Osiem naście w ykresów uzupełnia ciekaw ą le k tu rę n a te m a t rozw oju życia gospodarczego i sp o łeczno-kulturalnego w ojew ództw a, u ję tą n a 301 tablicach.
Do tego szerokiego w ach larza inform acji, w y d aje się, m ożna byłoby dorzucić w iadom ości z zakresu eksportu. W ojew ództw o olsztyńskie je st wszak ek sp o rterem n ie tylko arty k u łó w spożywczych. E k sp o rtu je m y rów nież w yroby przem ysłow e, p rzy czym ta k w achlarz aso rty m en to w y ja k i ilość sy ste m a tycznie w zrasta . W arto się w ięc zastanow ić, czy w przyszłym „R oczniku” nie uw zględnić tak że tej dziedziny życia gospodarczego.
S ta n isla w Z y ro m sk i
