Gąsiorowski, Antoni
Polscy gwaranci traktatów z
Krzyżakami XIV-XV wieku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 245-265
1971
POLSCY GWARANCI TRAKTATÓW Z KRZYŻAKAMI
XIV— X V WIEKU
W c e n tru m zain tereso w ań polskiej p o lity k i zagranicznej od chw ili zjed
noczenia p a ń stw a w X IV w iek u aż do czasów K azim ierza Jag iello ń czy k a
zn ajd o w ały się sto su n k i z Z akonem K rzyżackim . W ynikiem częstych k o n
ta k tó w d y p lo m aty czn y ch oby d w u stro n sta ły się liczne d o k u m e n ty p o
tw ierd zające w zajem n e ugody, zaw ieszenia b ro n i czy tr a k ta ty pokojow e.
T ra k ta ty polsko-krzyżackie stan o w ią bodaj n ajo b szern iejszą g ru p ę w śród
ogółu zn an y ch polskich u kładów m iędzynarodow ych. Z naczeniu decyzji
podejm ow anych w w y n ik u zaw arcia o w ych tra k ta tó w n ie dorów nyw ało
dotąd zupełnie zain tereso w an ie d o k u m en tam i tra k ta tó w od stro n y fo r
m alnej, z p u n k tu w idzenia d y p lo m a ty k i oraz p ra k ty k i sporządzania i u w ie
rz y te ln ia n ia ty ch aktów . A ni polskie źródłoznaw stw o, a n i też h is to ria p a ń
stw a i p ra w a nie pośw ięciły te j p ro b lem aty ce baczniejszej uw agi к
S k r ó t y :
A C ap. — A c ta c a p itu lo ru m п ес n o n in d icio ru m ec clesia stico ru m selecta , w y d . B . U l a n o w s k i ;
A G A D — A r c h i w u m G ł ó w n e A k t D a w n y c h w W a r s z a w i e ; A G Z — A k t a g ro d zk ie i zie m s k ie z czasów rze c z y p o s p o lite j p o ls k ie j, w y d . L i s k e i i n . ; A K H — A r c h i w u m K o m i s j i H i s t o r y c z n e j A k a d e m i i U m i e j ę t n o ś c i ; B o n . — A. B o n i e c k i , H erb a rz p o lsk i; Corp. Iu r. Pol. — C or p u s Iu ris Polonici, w y d . O . B a l z e r ; C z a p l . — P . C z a p i e w s k i , S e n a to ro w ie ś w i e c c y , p o d ska rb io w ie i s ta ro sto w ie Prus K ró le w s k ic h 1454— 1772, T o r u ń 1921; D ł u g . — J . D ł u g o s z
O pera o m n ia , w y d . P r z e ź d z i e c k i e g o ; D o g i e l — C o d ex d ip lo m a tic u s reg n i Poloniae,
w y d . M . D o g i e l ; D w o r z . — W. D w o r z a c z e k , G enealogia, W a r s z a w a 1959, t a b l i c e ;
Epist. — C o d ex ep isto la ris saeculi d e c im i q u in ti, w y d . A . S o k o ł o w s k i i i n . ; F e d . — К . F e d o r o w i c z , D o sto jn ic y i u r zę d n ic y ś w ie c c y w o je w ó d ztw a k r a k o w s k ie g o w latach 1374—1506, A K H , V I I I , 1898; G ą s . — A. G ą s i o r o w s k i , U rzę d n ic y w ie lk o p o lsc y 1385—1500,
S p isy , P o z n a ń 1968; K M lp — K o d e k s d y p lo m a ty c z n y M a ło p o lski, w y d . F . P i e k o s i ń s k i ;
K M az. — K o d e k s d y p lo m a ty c z n y k s ię stw a m a zo w ieck ieg o , w y d . J . T . L u b o m i r s k i , W a r s z a w a 1863; K m K — K o d e k s d y p lo m a ty c z n y m ia sta K ra ko w a , w y d . F . P i e k o s i ń s k i ; K n ig i — K n ig i p o ls k o j k o r o n n o j m ie tr ik i x v sto le tija t . I , W a r s z a w a 1914; L a s , - Z. L a s o c k i , D o s t o j n i c y i u r zę d n ic y z ie m i d o b r z y ń s k ie j w X I V і X V w ie k u , W a r s z a w a 1934 ( O d b i t k a z „ M i e s i ę c z n i k a H e r a l d y c z n e g o ” X I I I ) ; L ite s — L ite s ac res g esta e in te r P olonos ordi- n e m q u e cru c ife r o r u m w y d . I I , P o z n a ń 1890—1892; M a l . — K . M a l e c z y ń s k i , U rzęd n icy z ie m s c y i g ro d zc y lw o w scy w la ta ch 1352—1783, L w ó w 1938; M R P S — M a tric u la ru m reg n i Polo n ia e su m m a ria , w y d . T . W i e r z b o w s k i ; P a w . — A. P a w i ń s k i , S e jm ik i z ie m s k ie , W a r s z a w a 1895; P i o t r . — T. P i o t r o w s k i , D o sto jn ic y w o je w ó d ztw a łę c z y c k ie g o za p ie rw s z y c h Ja g iello n ó w , W a r s z a w a 1 9 3 5 ;P r. U b . — P reu ssisch es U rk u n d e n b u c h , B d . I I I , w y d . M . H e i n , H . K o e p p e n , 1941, 1958; P r o c h . M at. — A. P r o c h a s k a , M a te ria ły a rch iw a ln e w y ję te g łó w n ie z M e try k i L ite w s k ie j od 1348 do 1607 r o k u , L w ó w 1890; P S B — P o l s k i s ł o t o n i k b iogra fic z n y ; v o l. leg. — V o lu m in a leg u m ( w y d . O h r y z k i ) ; ZDM — Z b ió r d o k u m e n tó w m a ł o p o l -
skłc h , w y d . S . K u r a ś , t . I —V .
1 U w a g i n in ie js z e p o w s ta ły p o le k tu r z e p ra c y M. G r z e g o r z a , A n a liz a d y p lo -
m a ty c z n o - s fr a g is ty c z n a d o k u m e n tó w p o k o ju to r u ń s k ie g o 1466 r., T o r u ń 1970, n ie s t a
246 Λ Ν 'Γ Ο Ν Ι G Ą S I O R O W S K I
Ś w iadectw em zaw arcia tr a k ta tu , najczęściej pokoju, czy tylko zaw ie
szenia bro n i b y ły doku m en ty , w y staw ian e z re g u ły oddzielnie p rzez k a ż
d ą z u k ład ający ch się stro n 2. T reść dok u m en tó w pokojow ych uzgadniana
b y ła podczas p e rtra k ta c ji przedstaw icieli zain tereso w an y ch stro n 3; o sta
teczne w y staw ien ie dokum entów , ich u w ierzy teln ien ie i w y m ian a m iały
m iejsce n ie je d n o k ro tn ie znacznie później. T ypow y pod ty m w zględem je s t
z nany w lite ra tu rz e a k t n o ta ria ln y , będący w y n ik iem rozm ów pokojow ych
pom iędzy K azim ierzem W ielkim a Z akonem w Inow rocław iu w m arcu
1337 r., k ied y to k ró l zobow iązał się w obec K rzyżaków i J a n a L u k se m b u r
skiego w ydać szereg dokum entów o ściśle określonej treści. Nie w y staw ił
ich je d n a k podczas p o b y tu w Inow rocław iu; sw ojego ro d zaju ręk o jm ią ich
w ydania b y ł w łaśn ie a k t zobow iązania, zaw ierający tre ść w szystkich d o k u
m entów , a p o tw ierd zo n y przez n o ta riu sz a p u b lic z n e g o 4. M imo ustalonego
kilkum iesięcznego te rm in u , w y staw ien ie dokum entów odw lekło się o po
nad 6 lat. W iększość z n ich w y d a ł K azim ierz W ielki dopiero podczas roz
m ów k aliskich w 1343 r . 5. P o w ielkiej w o jn ie 1409— 1410 r. zaw arto
7 g ru d n ia 1410 r. zaw ieszenie broni, k tó re p o tw ierd ziły o bydw ie stro n y
d o k u m en tam i w y staw io n y m i 9 g ru d n ia 1410 r. w N ieszaw ie (król) i T o ru
n iu (w ielki m is tr z ) 6. F o rm u larz obydw u doku m en tó w u stalo n y został
w cześniej, podczas rozm ów p rzed staw icieli stro n — w rezu ltacie je s t on
ta k i sam w o b u dokum entach. N iedługo potem , 1 lutego 1411 г., sta n ą ł po
kój w T oruniu. O bydw ie stro n y w y d ały sobie znów odpow iednie doku
m e n ty (identyczne), stw ierd zające zaw arcie pokoju. B yły to je d n a k znów
ty lk o d o k u m en ty tym czasow e, w s tę p n e 7. O stateczn a w y m ian a pełnych
dokum entów tr a k ta tu n astąp ić m iała — w edług b rzm ien ia aktów w stę p
3 C hoć z n a m y i d o k u m e n ty w sp ó ln e , p ie c z ę to w a n e ra z e m p rz e z o b y d w ie s tro n y , ja k n p . u g o d a K a z im ie rz a W ie lk ie g o z J a n e m L u k s e m b u r s k im z 12 m a rc a 1337 w P o z n a n iu ( D o g i e l , I, s. 3, o pis o ry g in a łu p o r. L is tin á ř T ě š ín s k á , w y d . E. N e m e c , t. 1, Č esk ý T ě š ín 1955, n r 49), czy u k ła d p o ls k o -b ra n d e n b u rs k i 1421 r. (C o d e x d ip lo m a tic u s
B r a n d e n b u rg e n s is, T h . B, B d. I I I , n r 1394). 3 Za t a k i u z g o d n io n y p rz e z p rz e d s ta w ic ie li o b u s tr o n f o r m u la rz t r a k t a t u u z n ać m o ż n a a k t w s t ę p n y p o k o ju m e ln e ń sk ie g o 1422 (w yd. E. W e i s e , D ie S ta a ts v e r tr ä g e d es D e u tsc h e n O rd e n s in P r e u ss e n im 15. J a h r h u n d e r t, B d. I, K ö n ig s b e rg 1939, n r 152). F o r m u la rz te n , c h o ć z p e w n y m i z m ia n a m i (p rz e d e w s z y s tk im a r t y k u ł d o ty c z ą c y Ż m u d zi) d a ł p o te m p o d s ta w ę d o k u m e n to w i w ie lk ie g o m is trz a (ib id em , n r 153) i k ró la ( D o g i e l , IV , ss. 110 n.). Ą H . P a s z k i e w i c z , Z e s tu d ió w n a d p o lity k ą k r z y ż a c k ą K a z im ie r z a W ie l k ie g o , P r z e g lą d H is to ry c z n y , X X V , 1925, ss. 217 n. W y d a n ie d o k u m e n tu w L ite s , I, ss. 453— 458. N o w sz e w y d a n ie w P r . U b., I I I , n r 97— 103 r o z b ija a k t n o ta r ia ln y n a p o je d y n c z e , s tw a r z a ją c e w ra ż e n ie , że s ą to p e łn o p ra w n e d o k u m e n ty . 5 W y n ik a to ja s n o z p rz e p ro w a d z o n e g o p rz e z H . K o e p p e n a (P r. U b. III/2 , s. 446 n.) p o r ó w n a n ia te k s tó w d o k u m e n tó w z a w a rty c h w a k c ie z 1337 r. z d o k u m e n ta m i p o k o ju k a lis k ie g o 1343 r. (P r. Ü b., I I I , n r 97 = 567, 98 = 570, 101 = 571, 102 = 572. 103 = 568). 6 T e k s ty w L ite s , I I , ss. 453— 457.
7 E p ist., I I n r 35 (dok. k ró la ), D o g i e l , IV , n r 80 (m istrz a ), p o r. D ie S ta a ts v e r trä g e , I, ss. 83— 84. S. K u c z y ń s k i , W ie lk a w o jn a z Z a k o n e m K r z y ż a c k im w la ta c h 1409— 1411, W a rs z a w a 1960, s. 478, p isz e iż „ s tr o n a p o ls k a z a o p a tr z y ła w p o d p isy
i p ie c z ę c ie d o k u m e n t sw ó j od r a z u , n a to m ia s t d o s to jn ic y Z a k o n u i p rz e d s ta w ic ie le r y c e rs tw a p ru s k ie g o p ie c z ę c ie sw e z o b o w ią z a li się p rz y s ta w ić - - n a z je źd z ie p o d Z ło - to r i ą ” . J a g ie łło s tw ie rd z a je d n a k w y ra ź n ie (Episť., II , s. 42): P r o m ittim u s et; s p o n
d e m u s h a n c litte r a m s u b m a io r i l y t u l o tr a n s s c r ip la m — itd ., d o s ta rc z y ć p o d Z ło to rię .
nych — w k ilk a m iesięcy później, 10 m a ja tego ro k u , n a sp ecjaln y m zjeź-
dzie w Z ło to r ii8.
W ojna połsk o -k rzy żack a 1433 r. zakończyła się zaw ieszeniem b roni
p odpisanym w Ja sie ń c u 13 w rześn ia 1433 r. i n astęp n y m , w Łęczycy
15 g ru d n ia teg o ro k u s. Je d n a k tr a k ta t pokojow y sp isan y został dopiero
n a zjeździe brzeskim 31 g ru d n ia 1435 r . 10, a ostatecznej w y m ian y d okum en
tów dokonano zapew ne dopiero w 1436 r. n . P odobnie g d y zakończono w o j
n ę trz y n a sto le tn ią 1454— 1466, po u sta le n iu w aru n k ó w p o k o ju w T o ru n iu
w p aźd ziern ik u 1466 r. i w y m ian ie w stęp n y ch d o k u m en tó w pokojow ych,
sporządzenia o stateczn ej w e rsji ak tó w pokojow ych dokonano w ro k u n a
stęp n y m (polskiego — n a jp e w n ie j podczas se jm u piotrkow skiego w m a ju
1467), a w ym ieniono je w sie rp n iu tegoż ro k u I2.
P óźniejsze sporządzanie ostatecznej w ersji dok u m en tó w pokojow ych
n ie zaw sze znajdow ało odbicie w ich d atacji. T e k sty u stalo n e w Inow ro
cław iu w 1337 r., p o tw ierd zo n e ostatecznie przez K azim ierza W ielkiego
w K aliszu w lip cu 1343 r., noszą d a tę zjazd u kaliskiego. P o w sta ły one rz e
czyw iście w ty m czasie, skoro ich w y m ia n a z K rzy żak am i doko n an a zo
stała ostatecznie w k ilk an aście dni później, 23 lip ca tego ro k u l3. Być może
działo się ta k dlatego, że pom iędzy u sta le n ie m te k stó w (1337) a za w a r
ciem p o k o ju toczono dalsze p e rtra k ta c je . P odobnie różnią się d a ta m i do k u
m e n ty łęczycki (1433) i brzeski (1435). Z n an e są jed n a k w y p a d k i p rzeciw
ne, tj. n ad a w a n ia dokum entom sp isan y m i u w ierzy teln io n y m później d a ty
odnoszącej się ty lk o do a ctu m sp raw y , tj. do m o m en tu zaw arcia pokoju.
T ak w ym ienione w Z łotorii 10 m aja 1411 d o k u m en ty pokojow e noszą datę:
T oruń, 1 lu teg o 1 4 1 1 14, zaś sporządzone w 1467 r. p o tw ierd zen ie II pokoju
to ru ń sk ieg o — d a tę ugody to ru ń sk ie j (19 p aźd ziern ik a 1466)15. R ów nież p e ł
n y te k s t d o k u m en tu p o k o ju zaw arteg o n a d jez. M ełno 27 p aźd ziern ik a
1422 r . 16, ingrossow any, a p rz y n a jm n ie j p ieczęto w an y dopiero później,
w ym ieniony w reszcie z K rzy żak am i w m a ju 1423 r. 17, nosi d a tę (tylko
actum ) zaw arcia pokoju.
Pow ody, d la k tó ry c h ingrossow anie i u w ierzy teln ian ie ostatecznych
egzem plarzy doku m en tó w pokojow ych odkładano n a później, b y ły oczy
w iście rozm aite. Z ostateczn y m w y d an iem d o k u m en tó w częstokroć zw le
kano (jak w e w sp o m n ian y m ju ż w y p a d k u K azim ierza W ielkiego) ze w zglę
dów p o lity czn y ch 18. T ra k ta ty u stalo n e w stęp n ie p o d leg ały n ie je d n o k ro tn ie
8 T y m o s ta te c z n y m d o k u m e n te m s tr o n y p o ls k ie j je s t p rz e k a z w y d a n y w L ite s , I I , s. 457, z aś m is trz a — w D ie S ta a ts v e r tr â g e , I, ss. 85— 89.
8 D ie S ta a ts v e r tr ä g e , I, n r 175— 176; D ogiel, IV, ss. 119— 122 (dok. k ró la ). 10 Vol. leg., I, s. 51 п .; D o g i e l , IV , ss. 122 п.; D ie S ta a ts v e r tr ä g e , I, n r 181. 11 D 1 u g., X I I I , s. 570.
12 M. G r z e g o r z , op. cit., ss. 79 n. A u to r tw ie r d z i, że te k s t o s ta te c z n e g o d o k u m e n tu in g ro s s o w a n o ju ż w T o r u n iu — n ie w y d a je s ię to p rz e k o n y w u ją c e .
13 P r . U b., I I I , n r 589. 14 P o r . w y ż e j.
18 S tą d d o k u m e n t w s t ę p n y d ru g ie g o p o k o ju to ru ń s k ie g o m a fo r m u łę d a ta c y jn ą
a c tu m e t d a tu m (D ie S ta a ts v e r tr ä g e , II, s. 287), z aś o b s z e rn y — ty lk o fo r m u łę a c tu m in T h o r u n (M. G r z e g o r z , op. cit., s. 216). O b y d w a d o k u m e n ty J a g ie łły d o ty c z ąc e
I p o k o ju to r u ń s k ie g o (1411) m a j ą p rz y d a c ie ty lk o a c tu m , zaś d a tu m ty lk o w fo rm ie d a tu m p e r m a n u s. 18 D o g i e l , IV , s. 110 (d o k . k ró la ), D ie S ta a ts v e r tr ä g e , I, n r 154 (dok. m is trz a ). 17 D ł u g . , X I I I , s. 313. P o r. A K II, X I, s. 420 (p o sła n ie c ja d ą c y ze z ja z d u z K r z y ż a k a m i p ro s ig illa c io n e litte r a r u m ) , p o r. te ż D ie S ta a ts v e r tr ä g e , I, ss. 158— 166. 18 H . P a s z k i e w i c z , op. cit., ss. 190 n.
248 A N T O N I G Ą S I O R O W S K l
dalszym zm ianom w w y n ik u długich n ieraz n e g o c ja c jils. P ew n e przeszko
d y staw iały , ja k się zdaje, także w zględy techniczne, k a n c elary jn e. K an
celarie obydw u stro n p o trzeb o w ały pew nego czasu n a ingrossow anie ob
szernych n ieraz dokum entów w edług p rz y g o to w an y ch podczas rozm ów
pokojow ych k onceptów uk ład u . N ieporów nanie w iększą przeszkodą dla
szybkiej ekspedycji gotow ych dokum entów tra k ta to w y c h b y ła konieczność
odpow iedniego u w ierzy teln ien ia dokum entów , a przed e w szy stk im p o sta
now ień trak tato w y ch .
U w ierzy teln ien ia d o k u m en tu , a w ięc stw ierd zen ia jego autentyczności,
zgodności z p re lim in a ria m i pokojow ym i, w łaściw ości p rzy w ieszen ia pie
częci itp. cech fo rm aln y c h dokonyw ano n ajp ew n ie j z reg u ły w k a n c e
lariach w ystaw ców . S p raw d zali je być może n o tariu sze publiczni, re p r e
zen tu jący w u k ład ac h pokojow ych czynnik fo rm aln ie niezależny od u k ła
d ających się stro n — pap iestw o czy cesarstw o — a tow arzyszący zazw y
czaj m ed iato ro m sporów polsko-krzyżackich. W 1337 r. w y k az d o k u m en
tów, ja k ie w Inow rocław iu obiecyw ał w y staw ić K azim ierz W ielki, p o tw ie r
dził n o tariu sz J a n z W rocim ow ic, a b y ne aliqua parte v e l p a rtib u s p redi-
cto ru m a rticu lo ru m variacio e t m utacio f i a t 20. W 1343 r. p rz y w ym ianie
licznych dok u m en tó w p o k o ju kaliskiego n o ta riu sz pulbliczny J a n z A lam s-
d o rf zapisał w sw ym in stru m en cie, iż w im ieniu k ró la polskiego w y stąp ił
arcy b isk u p gnieźnieński Jaro sław , p ro m itte n s cercius o m n em d e fe c tu m
ta m in tenore qu a m in sigillis corrigere 21. P o p ra w k i k a n c e la ry jn e sp o ty
k am y w e w stęp n y m dokum encie pierw szego p o k o ju toru ń sk ieg o (1411)
w y d an y m przez w ielkiego m istrz a — w dopisku n a k ońcu d y plom u zna
lazł się fra g m e n t (w pisany in n y m a tra m e n te m ) p o m in ięty w tekście ex
errore scribendis 22. Z nam iona polskiej k o n tro li k a n c e la ry jn e j noszą do
k u m e n ty polskie w yposażone w fo rm u łę d a tu m p er m a n u s kan clerza
i podkanclerzego, sp o ty k an ą n a tr a k ta ta c h p ierw szy m i d ru g im to ru ń sk im ,
podobnie m elneńskim , b rzeskim i t p . 23. W spom niane k o n tro le n o tariu szy
publicznych m iały m iejsce zapew ne i p rz y okazji w y m ian y dokum entów
tr a k ta tu polsko-krzyżackiego w 1419 r., w k tó reg o zaw arciu pośredniczył
Z y g m u n t L u k s e m b u r s k i24, w reszcie w d ru g im p okoju to ru ń sk im 2S. U dział
n o tariu szy pu b liczn y ch w p ra c a c h n ie ty lk o n ad ra ty fik a c ją , ale i n ad spo
rządzaniem konceptów , w u k ła d a n iu fo rm u larza dokum entów pokojow ych,
w y stąp ił szczególnie w y raźn ie w łaśnie w ty m o statn im tra k ta c ie , gdzie
m .in. fo rm u ła d a ta c y jn a (obca kan celario m obu u k ład ający ch się stron)
pochodzi n ajp ew n ie j spod p ió ra n o ta riu sz a p u b lic z n e g o 26. N adaw ało to
części tra k ta tó w m iędzynarodow ych cechy in s tru m e n tó w n o tarialn y ch ,
podobnie ja k to m iało m iejsce n ie je d n o k ro tn ie n a zachodzie E u ro p y (np.
13 J a k n p . m ię d z y u g o d ą łę c z y c k ą 1433 a p o k o je m b rz e s k im 1435, p o r. ty lk o D ie S ta a ts v e r tr ä g e , I , n r 179. 20 L ite s , I, s. 457. 21 P r . U b., II I , n r 589. 22 L ite s , II , s. 464; D ie S ta a ts v e r tr ä g e , I, s. 84. 23 P o r. S. K ę t r z y ń s k i , Z a r y s n a u k i o d o k u m e n c ie p o ls k im w ie k ó w ś re d n ic h , t. I, W a rsz a w a 1934, ss. 347 n. 24 D o g i e l , I V, ss. 102 i 105 n.
25 P o r. M. G r z e g o r z , op. cit., s. 102 n .; a u to r j e d n a k n ie z w ró c ił n a to u w a g i. 26 T e k s t ib id e m , s. 216.
tr a k ta t w A rra s z 1435 r., zw iązany i z P o lsk ą poprzez osobę w y stęp u jąceg o
ta m M ikołaja L aso ck ie g o )27.
O ile podpisy n o ta riu sz y publicznych, podobnie fo rm u łę d a tu m p er m a
n u s polskich d o k u m en tó w tra k ta to w y c h uznać m ożna za g w a ra n c ję p o p ra w
ności te k s tu dokum entów , o ty le lista św iadków ty c h dok u m en tó w słu ży ła
przed e w szy stk im sp raw ie g w a ra n c ji p rz e strz e g a n ia p o stanow ień m e ry to
ry czn y ch w chodzących w życie w w y n ik u zaw arcia uk ład u . O w e g w a ra n
cje tr a k ta tu , zaręczenia p rzed staw icieli obydw u stro n , że p rzestrzeg ać będą
postanow ień tra k ta to w y c h , spisyw ane b y ły zapew ne n a żądanie stro n y
przeciw nej, m ając w zm ocnić pow agę i n iew zruszalność sam ego uk ład u .
W pow oływ aniu n a g w aran tó w tr a k ta tu obok p anującego, g ro n a jego p od
d an y ch w idzieć trz e b a zjaw isko ty p o w e dla p a ń stw a stanow ego, objaw
uszczuplenia u p ra w n ie ń p an u jąceg o i p rzen iesien ia w spółodpow iedzialności
za decyzje polityczne n a p rzed staw icieli stanów .
T ra k ta t k a lisk i 1343 r., po k tó ry m , ja k w iadom o, zachow ała się re k o r
dow a liczba d o k u m en tó w w y staw io n y ch przez s tro n ę polską 28, zag w a ra n
to w an y został p rzez p an ó w polskich i m iasta. O sobne d o k u m en ty d ato w an e
8 lipca w K aliszu w y staw ili 3 bisk u p i (gnieźnieński, p o zn ań sk i i kujaw ski),
11 dostojników w ielkopolskich, w reszcie p rzed staw iciele 4 m ia st — P ozna
nia, K alisza, Inow rocław ia i B rześcia 29. W k ilk a dni później, 15 lipca, an a
logiczne d o k u m en ty w y staw iło w K rak o w ie 6 m ożnych m ałopolskich oraz
p rzed staw iciele trz e c h m ia st — K rak o w a, S andom ierza i N ow ego S ą c z a 30.
W e w szy stk ich ty c h d o k u m en tach , spisanych w ed łu g id entycznego fo rm u
larza ad m a n d a tu m speciale serenissim i principis dom ini n o stri K a zim iri
D ei gracia regis Polonie w y staw cy ośw iadczali, że nie p o p rą tego, k to by
złam ał p o stan o w ien ia tr a k ta tu . P odobne g w a ra n c je złożyli zapew ne p rzed
staw iciele krzyżaccy, ich d o k u m en ty je d n a k n ie są znane.
W ym iana o d ręb n y ch listó w g w a ran cy jn y ch stosow ana b y ła n ajp ew n ie j
jeszcze w X V w ieku. G łów ny d o k u m en t p o k o ju brzeskiego 1435 r. ustalał:
sta tu im u s decernendo, quod n o stri preláti, m ilites, nobiles, cives et tota
co m m u n ita s d ebeant e t te n e a tu r terra ru m m a g is tr i
dare certas nostras
literas — i t d . 31. Tego ty p u osobne poręczenia stanów , u m acn iające w agę
tr a k ta tó w sp o ty k am y w p oczątkach X V w iek u n a a k ta c h um ów polsk ·
litew skich, ja k u k ła d w ileń sk i z 1401 r. pom iędzy Ja g ie łłą i W itoldem , po
ręczony przez dw a d o k u m en ty panów polskich i litew sk ich 32. Jed n ak że
w sto su n k ach polskich p rzew aży ł zw yczaj w y sta w ia n ia jednego, o b szer
nego d o k u m en tu , w k tó ry m u jm o w an o ta k d e k la ra c ję k ró lew sk ą, ja k
i g w a ra n c je ze stro n y jego poddanych. T ak im łącznym d o k u m en tem k ró la
i jego baro n ó w b y ł ju ż zresztą a k t p rzed łu żen ia p o k o ju z K rzy żak am i w y
21 P o r. S. L a s o c k i . U n d ip lo m a te p o lo n a is a u c o n g rè s ď A r r a s e n 1435, P a r is 1928; W. S e m k o w i c z , P iec zęć p o ls k a p r z y a k c ie t r a k t a t u p o k o jo w e g o w A r r a s
z r o k u 1435, R o c z n ik T o w a rz y s tw a H e ra ld y c z n e g o , 5, 1920, ss. 86— 89.
2« Pr. U b., I I I , n r 567—577, 579—581, 586, 587; E. W e i s e , Z u r D ip lo m a tik d er
S ta a ts v e r tr ä g e d es D e u tsc h e n O rd e n s s e it 1400, A ltp re u s s is c h e F o rsc h u n g e n , X II, 1935.
ss. 218— 221, o b lic z a ic h lic z b ę o g ó łem n a 21. 25 P r. U b., II I , n r 574, 576, 577. 30 Ib id e m , n r 586, 587. 31 V oi. leg., I, s. 57, p o r. te ż p o d o b n e p o s ta n o w ie n ia w u g o d z ie łę c z y c k ie j 1433 r. ( D o g i e l , IV , s. 122). 32 A k t a u n ii P o ls k i z L it w ą 1385— 1791, w y d . S. K u t r z e b a i W. S e m k o w i c z , K ra k ó w 1932, n r 44 (p a n ó w p o ls k ic h ) i 39 (p a n ó w lite w s k ic h ) .
250 A N T O N I G Ą S I O R O W S K I
staw iony 15 m a ja 1334 r. w K ra k o w ie 33. D o kum ent w stę p n y I p okoju to
ruńskiego (1411) obiecyw ał w y staw ien ie przez stro n ę polską a k tu pokojo
wego zaopatrzonego w pieczęci biskupów , panów ko ro n n y ch i litew skich,
w reszcie przedstaw icieli m i a s t 34. P rz y k ła d e m ta k ic h w spólnych d okum en
tów są też a k ty n astęp n y ch tra k ta tó w z K rzy żak am i — m elneńskiego
(1422), drugiego to ru ń sk ieg o (1466), a tak że brzeskiego (1435) — w szystkie
one zaopatrzone zostały w bardzo obszerne listy św iadków — gw arantów ,
n iekiedy n a w e t w y odrębnionych (jak w 1466 r.) w osobne g ru p y św iadków
czynności p raw n ej oraz g w aran tó w p o stanow ień pokojow ych. P odobne
form y p rz y ję ły zresztą p o tw ierd zen ia innych polskich tra k ta tó w , ja k a k tu
p rzy m ierza z E ry k iem d u ń sk im z 1419 r . 35 czy ugody Ja g ie łły z Z y g m u n
tem K iejstutow iczem z la t 1433 i 1434 3G.
O w iele isto tn ie jsz y niż fo rm a udzielania g w aran cji je s t p ro b lem sk lad u
polskich g w aran tó w tra k ta tó w m iędzypaństw ow ych. In s tru m e n t n o ta ria l
n y spisany z okazji w y m ian y dokum entów p okoju kaliskiego w 1343 r.
inform uje, że pokój g w aran to w ali: om nes baroni e t com ites e t nobiles m e
liores de C rakovia e t Polonia e t V II civ ita te s 37. O w i om nes, b y li to trzej
biskupi, 6 w ojew odów , 9 k asztelan ó w i 2 sędziów, re p re z e n tu ją c y c h W iel
kopolską i M ałopolskę, należy przypuszczać, że w y stę p u ją oni jak o re p r e
zentanci w ym ienionych p rz e d te m g ru p 33. D o k u m en ty stw ierd zające p ię t-
nastow ieczne tr a k ta ty nieraz in fo rm u ją, kto przy w iesił do nich sw e p ie
częcie. Tak polscy g w aran ci u k ła d u m iędzy Ja g ie łłą a W itoldem w 1401 r.
piszą o sobie: preláti, barones, nobiles e t u n iversita s terrig en a ru m , regni
P o lo n ie 39. P rzy m ierz e z E ry k iem duńskim potw ierdzili, obok książąt,
preláti, barones, consiliarii, nobiles, m ilite s et m ilita res 40. Pokój m eln eń -
ski 1422 r. sygnow ali principes, preláti, duces, com ites, palatini, m ilites,
nobiles, clientes, w reszcie c iv ita te s 41, podobnie do tr a k ta tu brzeskiego
(1935) przyw ieszono pieczęcie prelatorum , ducum , baronum , m ilitu m et
procerum et c iv ita tu m 42. W reszcie do ugody z Z y g m u n tem K iejstu to w iczem
w 1433 r. przy w iesili sw e pieczęcie w y m ien ien i im iennie preláti, barones,
m ilites, proceres, e t nobiles regni Polonie, de certa scienda, vo lu n ta te,
m andato e t consensu a lio ru m o m n iu m fr a tru m , a m icorum e t consangw i-
n eo ru m no stro ru m , prelatorum , b a ronum e t n o b iliu m 43.
33 K o d e k s d y p lo m a ty c z n y W ie lk o p o ls k i, t. II , n r 1129. 34 E p ist., I I , s. 42.
35 C o d e x e p isto la ris V i to ld i m a g n i d u c is L ith u a n ia e , w y d . A. P r o c h a s k a , K ra k ó w 1882, n r 845; o o k o lic z n o śc ia c h p rz y m ie rz a p o r. Z. N o w a k , P r z y m ie r z e
P o ls k i i L i t w y z p a ń s tw a m i u n ii k a lm a r s k ie j w 1419 r., Z a p is k i H is to ry c z n e , X X X IV ,
1969, z. 3, s. 45 n., ta m ż e n a s. 72 in fo r m a c ja o o ry g in a le d o k u m e n tu . 36 A k t a u n ii, n r 58, 60 (s. 99: p r o m i ttim u s p u r a fid e - - itd.). 37 P r. Ü b., II I/2 , s. 472.
33 M. G r z e g o r z, op. cit., s. 63, po części za Z. W o j c i e c h o w s k i m , P a ń s tw o
p o ls k ie w w ie k a c h ś re d n ic h . P o z n a ń 1948, s. 284, tw ie rd z i, że K rz y ż a c y „ p o sta w ili
w y ra ź n e ż ą d a n ia w o b e c s tr o n y p o ls k ie j, b y p rz e d s ta w ic ie le p o szc z eg ó ln y ch s ta n ó w w y s ta w ili o d rę b n e d o k u m e n ty p o k o jo w e ”. C y tu je n a p o p a rc ie te g o L ite s , I, s. 445, g d zie je d n a k n ie z n a j d u je m y ta k ic h ż ą d a ń .
33 A k t a u n ii, n r 44.
40 C o d e x e p isto la ris V ito ld i, n r 845. 41 D o g i e l , IV , s. 114.
43 V o l. leg., I, s. 57.
43 A k ta u n ii, s. 89. D ru g i e g z e m p la rz te g o d o k u m e n tu (ib id em ), f o r m u łu je to i n a czej; k r ó l s tw ie rd z a , że im ie n n ie w y m ie n ie n i p a n o w ie p rz y w ie s ili p ie c zę c ie v o lu n ta te
Z daje się w ięc n ie ulegać w ątpliw ości, że g w aran ci lu b szeroka g ru p a
św iadków polskich późnośredniow iecznych tra k ta tó w pokojow ych re p r e
zentow ać m ieli ów czesne społeczeństw o stanow e. Różne i zm ienne te r m i
n y p o jaw iające się w poszczególnych tra k ta ta c h , w p ro w ad zan e do n ich po
części być m oże n a żądanie d ru g iej ze s t r o n 44, oznaczają w p ra k ty c e dw a
przed e w szy stk im sta n y K ró lestw a — ry cerstw o w raz z m ożnym i (barones)
oraz duchow ieństw o. R ep rezen tan ci m iast — i to ró ż n y c h 45 — w y stę p u ją
ty lk o w tr a k ta ta c h z K rzy żak am i — od tr a k ta tu kaliskiego 1343 r. po
cząw szy aż po p o tw ierd zen ie tr a k ta t u krak o w sk ieg o w 1525 r . 46, stąd
m ożna przypuszczać, że w p ro w ad zen ie ich jak o g w a ra n tó w tr a k ta tó w n a
stąp iło n a życzenie Z akonu. S ta n km iecy nie je s t n ig d y rep re z e n to w a n y
w d o k u m en tach trak to w y ch .
R e p re z e n ta n ta m i sta n u duchow nego b y li w śród g w a ra n tó w tra k ta tó w
ty lk o i w yłącznie biskupi. Ich dobór b y w ał rozm aity. Z re g u ły w y stęp o w ali
tu bisk u p i diecezji polskich, n a czele z arcy b isk u p em gnieźnieńskim (brak
go ty lk o n a dokum encie p okoju m elneńskiego 1422 47), zaś po u n ii z L itw ą
p o jaw iają się o rd y n ariu sze diecezji litew sk o -ru sk ich , ja k w ileński, k a m ie
niecki, w łodzim ierski itd.
M ożni i ry cerstw o , stan szlachecki, rep re z e n to w a n y je s t w śród g w a
ran tó w z re g u ły przez osobistości p ia stu ją c e urzędy. R y cerstw o n ie u rz ę d -
nicze w c h a ra k te rz e g w aran tó w w y stę p u je zgoła w yjątkow o: 2 osoby
w akcie z 1401 r., p o n ad to liczna, dw udziestoosobow a g ru p a n a dokum encie
b rzesk im 1435 r.
A nalizy sk ład u g w aran tó w dokonać trz e b a z dw u p u n k tó w w idzenia —
ich przynależności pań stw o w ej oraz p iasto w an y ch urzędów . N ajw cześn iej
sze tr a k ta ty z K rzy żak am i (1343) osobnym i d o k u m en tam i, acz spisanym i
po części w ed łu g identycznego fo rm u la rz a k an c e la ry jn e g o g w aran to w ali,
poza podd an y m i k ró la K azim ierza, k siążęta w ołogojski, gniew kow ski, łę-
czycko-dobrzyński, w reszcie m azow ieccy. D o k u m en ty ich zaopatrzone by ły
w listę św iadków 4S. U kład raciąski z 1404 r. zaw ierał ty lk o listę św iadków
polskich. N a ak tac h pierw szego p okoju to ru ń sk ieg o , podobnie p okoju m e l
neńskiego, św iadkow ali i g w aran to w ali postanow ienia, obok panów pol
skich, k siążęta m azow ieccy i litew scy oraz dostojnicy litew scy. O d a k tu
pokoju m elneńskiego w śró d św iadków i g w aran tó w stro n y polskiej p o ja
w ia ją się też re g u la rn ie d o stojnicy m azow ieccy. P o 1435 r. z w o jen k rz y
-44 P o r. n p . m ilit a r e s t r a k t a t u z k ró le m E r y k ie m (1419). 45 J a k o re p re z e n t a n c i m ia s t p o ls k ic h w y s t ę p u ją z aw sz e (1343, 1411, 1418, 1422, 1435, 1466) p rz e d s ta w ic ie le K ra k o w a , P o z n a n ia , K a lis z a ; S a n d o m ie rz a b r a k ty lk o n a a k ta c h z l a t 1418 i 1436. B rz e ś ć K u ja w s k i i In o w ro c ła w w y s t ę p u ją w l a ta c h 1343, 1411, 1418, 1422, S ą c z — w l a ta c h 1343 i 1422, w re s z c ie L u b lin — w l a ta c h 1418 i 1422. O d 1422 r. s ta l e w y s t ę p u je L w ó w , w t r a k t a c i e m e ln e ń s k im p o ja w ia się p o n a d to g ru p a m ia s t w ie lk o p o ls k ic h : G n ie zn o , W sc h o w a , S ie ra d z , Ł ę c z y c a o ra z m a z o w ie c k ic h ; G o sty n in , W a rsz a w a , P ło c k (te d w a o s ta tn ie w y s t ę p u ją ró w n ie ż w 1435 r.). W 1422 r. w y s t ę p u je p o n a d to W iln o , w 1435 — d w a m ia s ta p o m o rs k ie , w 1466 r. — 5 p ru s k ic h . G ru p a 7 m ia s t p o ls k ic h g w a r a n tu ją c y c h p o k ó j k a lis k i 1343 r. p o ja w iła się ju ż w ty m s k ła d z ie w p r e lim in a r i a c h ro z m ó w w y s z e h ra d z k ic h 1335 r. (L ite s, I, s. 446).
48 C o rp . lu r . P ol., IV , n r 47.
47 B r a k te n w y z n a c z a te ż d a tę s p is a n ia d o k u m e n tu m e ln e ń s k ie g o w je g o o s ta te c z n e j fo rm ie . A rc y b is k u p g n ie ź n ie ń s k i M ik o ła j T r ą b a z m a rł w p o c z ą tk a c h g r u d n ia 1422 r., jeg o n a s tę p c a — W o jc iec h J a s trz ę b ie c w y b r a n y z o sta l w io s n ą 1423 r. (por.
C h ro n o lo g ia p o ls k a , W a rsz a w a 1957, s. 478), p o r. te ż p rz y p is 73.
252 Λ Γ -Π Ό Ν Ι G Ą S I O R Ó W S K i P o lsc y ś w ia d k o w ie lu b g w a ra n c i tr a k t a tó w m ię d z y p a ń s tw o w y c h X I V — X V w * 1343 1401 1404 1411 1413 1414 1418 1419 1421 1422 1433 1434 1435 1466 B isk u p i 3 4 3 3 11 2 1 12 5 8 4 5 10 8 W o je w o d o w ie 6 8 1 7 8 4 7 10 6 10 4 9 13 14 K a n c le rz — 1 — — dm — d m 1 1 d m d m dm d m d m P o d k a n c le rz y — 1 1 d m — — 1 d m d m d m d m d m d m d m K a sz te la n o w ie 9 20 3 4 24 1 1 25 14 20 14 27 48 48 M a rsz a łe k - 1 1 1 1 — 1 I 1 1 1 1 1 1 P o d s k a rb i 1 1 1 1 P o d k o m o rz o w ie — 3 1 1 1 1 — 7 3 7 5 9 18 13 C h o rą ż o w ie — — — — 1 — — 2 — 5 4 7 16 11 S ę d z io w ie 2 7 — 1 8 — — 7 5 7 5 8 20 10 I n n i ziem scy — 4 — — — — — 8 — — 3 8 32 — S ta ro s to w ie — 2 — — — — 1 — — 4 — — — — N ie u rz ę d n ic y — 2 20 — M ia sta 7 — — 6 — — 6 — — 17 — — 8 10 * W e d ł u g n a s t ę p u j ą c y c h p r z e k a z ó w : 1) p o k ó j k a l i s k i 1343 r . , ł ą c z n i o d o k u m e n t y P r . U b ., Π Ι , n r 574, 576, 577, 586, 587; 2) u g o d a r a d o m s k a z W i t o l d e m 1401 г ., A k ta u n ii, n r 44; 3) p o k ó j r a -c i ą s k i 1404 r . , D o g i e l , IV , s . 78; 4) p i e r w s z y p o k ó j t o r u ń s k i 1411 r . , L i t e s , I I , n r 65; 5) u n i a h o r o d e i s k a 1413 г ., A k t a u n ii, n r 51; 6) r o z e j m b r o d n i c k i i 4 i 4 r . , Die S ta a tsv erträ g e , I , s s . 108— 1Ί9; 7) p r z e d ł u ż e n i e t e g o ż w B r z e ś c i u 1418 r . , E pist., I , n r 49; 8) t r a k t a t z E r y k i e m d u ń s k i m 1419 r . , C o d ex epistolaris V ito ld i, n r 845; 9) t r a k t a t z F r y d e r y k i e m b r a n d e n b u r s k i m 1421 г .,
C o d ex d ip lo m a ticu s B ra n d en b u rg eiisis, В I I I , n r 1394; 10) p o k ó j m e l n e ń s k i 1422 г ., D o g i e l , I V , s . 110; 11) u g o d a z Z y g m u n t e m K i e j s t u t o w i c z e m 1433 r . , A k t a u n ii, n r 58; 12) u g o d a z t y m ż e I434 r . , A k ta u n ii, n r 60; 13) p o k ó j b r z e s k i 1435 r . , Vol. leg., I , s s . 51—59; 14) d r u g i p o k ó j t o r u ń s k i 1?66 r . , M . G r z e g o r z , o p . c i t . , s s . 211— 216. S k r ó t d m o z n a c z a , ż e d a n a o s o b a w y s t ą p i ł a z e s w y m t y t u ł e m t y l k o w f o r m u l e d a tu m p e r m a n u s d o k u m e n t u .
żackich d efin ity w n ie w ycofuje się L itw a 49 — z listy g w aran tó w drugiego
pokoju toru ń sk ieg o (1466) znikli zupełnie d o stojnicy litew scy, po jaw ili się
tu n ato m iast p rzed staw iciele n ow ych sojuszników K orony — panow ie
re p re z e n tu ją c y P ru s y K rólew skie 50. U czestnictw o ow ych k sią ż ą t i d o sto j
ników w fo rm u łac h k o rro b o racy jn y ch a k tó w pokojow ych je s t oczywiście
zw iązane z u k ład am i aliansów politycznych w ty ch w ojnach 51. Zależność
ta je s t jasna; szczególnie te ż jasn o i w y raźn ie w y stę p u je λν ty m św ietle
ab sencja panów litew sk ich n a akcie drugiego p okoju toru ń sk ieg o 1466 r . 52.
40 M. B i s k u p T r z y n a s to le tn ia w o jn a z Z a k o n e m K r z y ż a c k im 1454— 1466, W a r s z a w a 1967, s. 81, ta m te ż c y to w a n a w c z e ś n ie jsz a l i t e r a t u r a . 50 P o r. ic h lis tę n a k o ń c u n in ie js z y c h u w a g . 51 Z ż ą d a n ia m i g w a ra n c ji t r a k t a t u p rz e z so ju sz n ik ó w P o ls k i w y s tę p o w a ła n a j p e w n ie j s tro n a k rz y ż a c k a . P rz y p o m n ie ć t u tr z e b a u s ta lo n y w 1337 r . f o r m u la r z d o k u m e n tu , k tó r y m ia ł w y s ta w ić k r ó l w ę g ie rs k i, p o tw ie r d z a ją c p o k ó j z K rz y ż a k a m i (L it e s , I, s. 457, P r. U b., I I I , n r 104). G d y w 1343 r. K a z im ie r z W ie lk i w y d a ł o s ta te c z
n ie K rz y ż a k o m u s ta lo n e w 1337 r. d o k u m e n ty (por. w y ż ej), n ie b y ło w ś ró d n ic h p o tw ie rd z e n ia w ę g ie rsk ie g o , i n t e r p r e t u j e się to s łu s z n ie ja k o p o z o sta w ie n ie A n d e g a - w e n o m o tw a r te j d ro g i do s t a r a ń o o d z y sk a n ie P o m o rz a (Z. K a c z m a r c z y k , K a z i
m ie r z W ie lk i, W a rsz a w a 1948, s. 95).
32 N a a k c ie ty m z w ra c a ró w n ie ż u w a g ę z u p e łn y b r a k p rz e d s ta w ic ie li ziem i h a l i c k ie j — od k a s z te la n a p o c zą w szy , p o p rz e z p o d k o m o rz e g o , c h o rą ż e g o i sęd zieg o . B yć m o że j e s t to je d n a k ty lk o p rz y p a d e k .
L istę u rzędników g w a ra n tu ją c y c h w y b ra n e tr a k ta ty m iędzypaństw ow e
P olski zestaw iono w załączonej tabeli. W ynika z niej, że najliczn iejszą g ru
pę w śród g w aran tó w stanow ią posiadacze w yższych urzędów ziem skich ·—
w ojew ództw i k asztelan ii. O bok nich, choć zazw yczaj m niej licznie, p o ja
w iają się podkom orzow ie, chorążow ie i sędziow ie. U dział pozostałych
u rzędników ziem skich n ależ y do rzadkości; w y ją tk ie m je s t ty lk o n iesły ch a
nie ro zbudow ana lista g w aran tó w p okoju brzeskiego z 1435 r. (189 osób),
n a k tó re j znalazło m iejsce m .in. 9 stolników , po 7 podstolich i łow czych,
po 4 podsędków i w ojskich, w reszcie 1 m iecznik. O bok n ich w y stę p u ją
zazw yczaj u rzęd n icy k o ro n n i — re g u łą je s t w X V w ieku udział m arszałk a,
a po 1430 r. rów nież p odskarbiego 53. J u ż n ie ta k w y raźn ie u c h w y tn y je s t
ud ział w liście g w a ra n tó w k a n c le rz a i podkanclerzego, k tó rz y k u m u lu ją c
częstokroć pieczęć z in fu łą, w y m ien ian i są n ie je d n o k ro tn ie w śró d b isk u
pów 54, a po n ad to zw ykle w końcow ej fo rm u le datum, p er m a n u s 55. B yw ały
jed n a k w ypadki, że posiadacze pieczęci n ie p ia s tu ją c y jednocześnie innego
u rzęd u n ie zn ajd o w ali m iejsca w śró d g w a ra n tó w — ta k np. z ab rak ło na
listach św iadków — g w a ra n ta drugiego p okoju toru ń sk ieg o podkancle
rzego W ojciecha z Ż ychlina 56, podobnie w pokoju b rzeskim obu p ieczęta-
rzy — kan cle rza J a n a K oniecpolskiego i podkanclerzego W incentego K ota,
czy podobnie p o dkanclerzego J a n a S zafrań ca n a układzie z E ry k iem w 1419
r o k u 57. W szyscy oni w y stą p ili ty lk o w fo rm u le d a tu m p er m a n u s 5S.
L isty g w aran tó w tra k ta tó w z K rzy żak am i w y k a z u ją w in te re su ją c y m
nas ok resie znaczny w zro st liczbow y. T ra k ta t p okojow y z 1334 r. sygno
w ało w ra z z k ró lem 7 św ieckich dostojników 59. U k ład y k alisk ie 1343 r.
zag w aran to w ało łącznie 20 p ra ła tó w i baronów . Pokój raciąsk i 1404 r.
pośw iadczony b y ł u czestn ictw em 10, p ierw szy to ru ń s k i — 18 dostojników .
T r a k ta t meflmeński 1422 r. g w aran to w ało (nie licząc książąt) około 80 p a
nów , brzesk i 1435 r. — b lisko 190, w reszcie d ru g i to ru ń sk i — p o n ad setk a
dostojników . R ów nież bardzo obszerne są listy św iadków tra k ta tó w z E ry
kiem d u ń sk im (1419 r.) i Z y g m u n tem K iejstu to w iczem 60.
S tan isław K u t r z e b a i W ładysław S e m k o w i c z , p u b lik u ją c
w 1932 r. te k s ty dokum entów tr a k ta tu radom skiego z 1401 r., ok reślili
g w a ra n tó w ugody radom skiej m ian em ra d y k ró lew sk iej 61. P odobnie o sta
t-53 M. G r z e g o r z , op. c it., s. 83, w y m ie n ia ją c g w a ra n tó w o b s z e rn e g o d o k u m e n tu I I p o k o ju to r u ń s k ie g o p rz e o c z y ł m a r s z a łk a i p o d s k a r b ie g o (J a n a R y tw ia ń s k ie g o i J a k u b a D e m b iń sk ieg o ). 54 W o jc ie c h J a s trz ę b ie c — k a n c le r z i b is k u p k ra k o w s k i w 1413 r. i 1419 r., J a n G ru s z c z y ń s k i — a r c y b is k u p i k a n c le r z w 1466 r. 55 T r a k t a t y z l a t 1411, 1413, 1422 1433, 1434, 1435, 1466.
56 D la te g o te ż tw ie rd z e n ie M. G r z e g o r z a , op. cit., s. 74, ja k o b y W o jc iec h z Ż y c h lin a — g d y b y u c z e s tn ic z y ł w ro k o w a n ia c h — w in ie n z n a le ź ć s ię n a liś c ie g w a r a n tó w o b o k k a n c l e r z a G ru s z c z y ń sk ie g o , j e s t b łę d n e , b o w ie m G ru s z c z y ń sk i z n a la z ł się n a liś c ie g w a ra n tó w w śró d b is k u p ó w .
57 W y ją tk o w e ra c z e j j e s t w y s t ą p ie n ie p o d k a n c le r z e g o D u n in a w ś ró d ś w ia d k ó w a k t u p rz e d łu ż e n ia p o k o ju b ro d n ic k ie g o w 1416 r . (C o d e x e p isto la ris V ito ld i, s. 347) і 1418 r. (E p i s t., I, n r 49). 58 P o m ija m t u w o g ó le b r a k o so b y k a n c le r z a n a a k c ie p o k o ju to r u ń s k ie g o z 1411 r., p o n ie w a ż w ó w cz a s, j a k w ia d o m o , u rz ą d te n w a k o w a ł, a k a n c e la r ią k ie ro w a ł p o d k a n c le rz y , M ik o ła j T rą b a . 59 K o d e k s d y p lo m a ty c z n y W ie lk o p o ls k i, I I , n r 1129. 60 W e d łu g p rz e k a z ó w w y m ie n io n y c h w z a łą c z o n e j ta b e li. 61 A k t a u n ii, s. 44 (re g e s t w y d a w c ó w ).
264 A N T O N I G A S T O R O W S К I
πιο M aksym ilian G r z e g o r z pisze, iż istn iała ogólna zasada, ,,że w szyscy
członkow ie ra d y królew skiej u w ie rz y te ln ia ją d o k u m e n t” r’2. S k ład rad y
królew skiej n ie je s t dotychczas znany. W edług p rzypuszczeń S. K u trzeb y
rad a obejm ow ała w szystkich w ojew odów i kasztelanów , a także zapew ne
podkom orzych, chorążych i sę d z ió w 63. J a k słusznie w y k azał J u liu sz B a r
d a c h , daw n iejsza lite r a tu ra h isto ry czn o -p raw n a używ ała nieściśle okreś
lenia ra d a k rólew ska, utożsam iając p iętn asto w ieczn ą rad ę z sejm em w al
n y m (convencio generalis, p a rla m en tů m .) 64. O graniczenie sk ład u w łaści
w ej ra d y do biskupów , w ojew odów (nie w szystkich) i n ie k tó ry c h ty lk o
kasztelanów podniósł słusznie A dam V e t u l a n i 65. Toteż słuszniejsze
będzie tw ierdzenie, że liczne listy g w aran tó w sporządzano n a sejm ach i że
sygnow ane one b y ły przez uczestników ty ch że sejm ów , po części ty lk o
w chodzących w skład ra d y królew skiej. N ie ulega bow iem w ątpliw ości,
że ra d a k ró lew sk a nie m ogła liczyć blisko d w u stu osób (które sygnow ały
pokój brzesk i 1435 г.), czy chociażby 107, k tó re g w aran to w ały d ru g i pokój
to ru ń sk i.
K lasyczny skład przybocznej ra d y k ró lew sk iej, zespołu lu d zi stojących
blisko k ró la i służących m u radą, w ykazuje, ja k się zdaje, d o k u m en t po
k o ju raciąskiego 1404 r. W y stęp u ją ta m bisk u p i — M ikołaj K urow ski,
W ojciech Jastrzęb iec i P io tr W ysz, m arszałek Zbigniew z B rzezia i pod
k an cle rzy M ikołaj T rąba, J a n T ęczyński k a sz te la n i J a n T arnow ski w o
jew o d a k rakow ski, k asztelanow ie K lem ens M oskorzew ski i M ichał (z Bo
gumiłowie?), w reszcie podkom orzy k rak o w sk i G niew osz z D alew ic 66. R ów
nie ograniczony osobowo skład m a lista g w aran tó w pierw szego p o k o ju to
ru ńskiego — obok k siążąt w y stę p u je tu m arszałek, 3 biskupów , k asztelan
k rakow ski, 7 w ojew odów , 3 in n y ch kasztelanów , jeden podkom orzy, jeden
sędzia, ponadto dostojnicy litew scy 67. Siedm iu z w y m ienionych św iadków
prow adziło rozm ow y pokojow e (w ty m d ro b n y k a sztelan santocki, k ra
kow ski podkom orzy oraz sędzia poznański), pięciu pozostałych w prow adzić
m iano dopiero do obszernego, pełnego d o k u m en tu pokojow ego 68. W ąska
g ru p a g w aran tó w po tw ierd ziła zapew ne niedługo ów obszerny d okum ent,
k tó ry został w ręczony K rzyżakom pod Z ło to rią 10 m a ja 1411 r.; w m ię
dzyczasie n ie o d b y ł się żaden sejm , n a k tó ry m ra ty fik o w a n o by ów tr a k
ta t 69. P odobnie w yłącznie członkow ie ra d y (principes, p relá ti e t barones,
52 M. G r z e g o r z, op. cit., s. 82.
63 S. K u t r z e b a , S e j m w a ln y d a w n e j R z e c z y p o s p o lite j P o ls k ie j, W a rsz a w a 1919, ss. 22— 23.
61 J . B a r d a c h , H is to ria p a ń s tw a i p r a w a P o ls k i, t. I, w y d . 2, W a rsz a w a 1964, s. 446. I b id e m n a s. 444 p o d a n o s k ła d „ ra d y k ró le w s k ie j w p e łn y m s k ła d z ie ” w p o ło w ie X V w . n a 73 o so b y — je s t to je d n a k ty lk o p rz y p u sz c z e n ie . T a m ż e n a s. 441 l i t e r a t u r a d o ty c z ą c a s e jm ó w X V w ., szc z eg ó ln ie p r a c e F . P i e k o s i ń s k i e g o , A. P r o - c h a s k i , J. S i e m i e ń s k i e g o , J. B a r d a c h a .
05 V I I I P o w s z e c h n y Z ja z d H is to r y k ó w P o ls k ic h : V II. H isto ria p a ń s tw a i p r a w a , W a rsz a w a 1959, s. 34.
Gc D o g i e l , IV , s. 78. я L ite s , II, s. 460. GB E p ist., I I , s. 42.
65 D ł u g . , X I I I , s. 120 p o d a je , że p o d Z ło to rią b a w ił r ó w n ie ż k r ó l; S. K u c z y ń s k i , o p . cit., 479, k a ż e p rz e b y w a ć tu J a g ie lle w m a ju 1411 r . O s ta te c z n a w y m ia n a d o k u m e n tó w o d b y w a ć s ię m u s ia ła j e d n a k b e z u d z ia łu J a g ie łły , k t ó r y w ty m czasie p rz e b y w a ł n a L itw ie (w g o p ra c o w a n e g o p rz e z e m n ie i t i n e r a r iu m W ła d y sła w a J a g ie ł ły). O p is a n e p rz e z D łu g o sza s p o tk a n ie k r ó la z H e n ry k ie m P la u e n e m o d b y ć się m o g ło ty lk o po p o d p is a n iu p o k o ju to ru ń s k ie g o , w p o c z ą tk a c h lu te g o .
consiliarii p red iclo ru m d o m in o ru m regis ei ducis — sc. Ja g ie łły i W itolda)
św iadkuja. na dokum encie ro zejm u brodnickiego 1414 r.: obok d w u k sią
żąt m azow ieckich w y stę p u ją ta m arcy b isk u p g nieźnieński i b iskup po
znański, czte rej w ojew odow ie (K ry sty n z O strow a, J a n T arnow ski, M i
kołaj z M ichałow a i M aciej z W ąsoszy), kasztelan k alisk i J a n z Tuliszkow a
i podkom orzy k rak o w sk i P io tr S zafraniec 70.
L isty g w aran tó w tr a k ta tó w raciąskiego i to ru ń sk ieg o zbliżone są do
daw niejszych, czternastow iecznych, ja k w spom niane ju ż ugody pokojow e
z la t 1334 i 1343. Z m iana n a stą p iła od 1422 r. Z a w a rty nad jez. M ełno 27
w rześnia tego ro k u pokój z K rzy żak am i został ra ty fik o w a n y i zao p atrzo n y
pieczęciam i blisko 80 g w aran tó w p ó ź n ie j71, ale zapew ne jeszcze nie na
n ajbliższym sejm ie, k tó r y odbył się w listopadzie 1422 r., k ie d y to, ja k
p isał Jagiełło, prelatos, barones, nobiles, cives e t v u lg u m regni n o stri ad
nos in N epolom ice vocabim us 72. Jeszcze po sejm ie niepołom ickim w y sy
łano w sp ra w ie w aru n k ó w p okoju d eleg ację n a W ęg ry do Z y g m u n ta L u k
sem burskiego 73. P odobnie ra ty fik a c ja i sigffllacja o stateczn y ch d o k u m en
tów p okoju 1435 r., ja k i drugiego p okoju to ru ń sk ieg o m iały m iejsce na
sejm ach, p rz y czym ra ty fik a c ja pierw szego z n ich p rzeciąg n ęła się także
poza najb liższy se jm po pod p isan iu ro zejm u w Łęczycy.
P rzen iesien ie ciężaru g w aran cji p o k o ju z w y b ra n y c h dosto jn ik ó w na
stan y , dokonujące się w trzecim d ziesiątk u la t X V w ieku, w y n ik ało za
pew ne z k ilk u czynników . Nie bez znaczenia b y ł tu w zro st ro li polskiego
sejm u; w y starczy przy p o m n ieć p rz y p a d a ją c y w łaśn ie n a ro k 1422 sejm
obozow y pod C zerw ińskiem czy o d b y ty w ro k później zjazd w W arcie,
w y d a ją c y — bez udziału k ró la (chyba po ra z pierw szy ?) — s ta tu ty re g u lu
jące isto tn e dziedziny życia w k ra ju 74. P rzen iesie n ie to w y n ik ało jed n ak
tak że z p rzy czy n n a tu r y p o lity k i zew n ętrzn ej — analogicznych g w aran cji
stan ó w udzielać m iała s tro n a krzyżacka. W ypłynęło to ju ż w y raźn ie w po
k o ju brzeskim , k ie d y g w a ra n tu ją c y u k ła d poddani Z ak o n u uw olnieni zo
sta li od p o słu szeń stw a K rzyżakom n a w y p ad ek złam an ia przez n ich u k ła
d u pokojow ego. M iało to, ja k w iadom o, n iem ałe znaczenie w późniejszym
p o d d an iu się Z w iązku P ru sk ie g o Polsce 75.
G w aran cji tr a k ta to m m ięd zy n aro d o w y m udzielali n a sejm ach przed e
w szystkim p rz e b y w a ją c y ta m u rzęd n icy ziem scy ■
— z re g u ły w ojew o
dow ie i kasztelanow ie, zazw yczaj ta k ż e obecni sędziowie, chorążow ie i pod
kom orzow ie. W yjątkow o obszerny tr a k ta t b rzesk i 1435 r. w łączył n a listę
g w aran tó w ta k ż e in n y c h u rzęd n ik ó w ziem skich — a n aw et, ja k w iadom o,
m ożniejszych p rzedstaw icieli ry c e rstw a nieurzędniczego. B yło to zape. 'ne
p odyktow ane fak tem , że w śró d posiadaczy niższych urzęd ó w ziem skich
znajdow ało się jeszcze w p ierw szej połow ie XV w iek u w ielu przedstaw·'
70 D ie S ta a ts v e r tr ä g e , I, s. 108. 71 P o r. o ty ra w y ż ej. 72 A G Z , IX , n r 24. O sa m y m s e jm ie p o r. P a w., s. 26; J . B a r d а с h , op. c ii · , 73 D ł u g . , X I I I , s. 308. P o d c z a s z ja z d u z W ę g ra m i z m a r ł a rc y b is k u p T r ą b a , (op. cit., s. 309), jeg o o so b a n ie f ig u r u je ju ż w ś r ó d g w a ra n tó w p o k o ju m e ln e ń sk ie g o . 77 A le p o r. F . P i e k o s i ń s k i , W iece, s e jm ik i, s e j m y i p r z y w ile je z ie m s k ie w P o lsc e w ie k ó w ś re d n ic h , R o z p ra w y A U , W y d z. H is t.-F ilo z o f., 39, 1900, s. 208. 75 P o r. M. B i s k u p , Z je d n o c z e n ie P o m o r za W sc h o d n ie g o z P o ls k ą w p o ło w ie X V w ie k u , W a rsz a w a 1959, ss. 135 n.
256 A N T O N I G A S I O R O W S K I
cieli możnego i w pływ ow ego r y c e r s tw a 7G. S tan te n uległ zm ianie w drugiej
połow ie tego stulecia, k ied y torm ow ać sit; zaczął se n a t i u rzęd y niesena-
torskie o raz n ie zw iązane z sądow nictw em (podkom orzy, sędzia, także
chorąży) s ta ły się dom eną śred n iej szlachty, podczas gdy m ożni in te re so
w ali się przed e w szystkim kasztelan iam i i w ojew ództw am i.
G w aran tó w w ybierano z p rz y b y ły c h n a se jm dostojników ; ty lk o ta k
w ytłum aczyć m ożna b ra k n a listach g w aran tó w n ie k tó ry c h w ysokich d y
g nitarzy , ja k np. w ojew ody poznańskiego (Ł ukasza G órki) czy szeregu
kasztelanów (przem yskiego, halickiego, rogozińskiego, śrem skiego itd.)
w akcie drugiego p o koju to ru ń s k ie g o 77. Z naczna liczba uczestniczących
w sejm ie dostojników pozw oliła zaw sze dob rać w y starczająco re p re z e n
ta ty w n y sk ład g w aran tó w spośród n ajg o d n iejszy ch p anów ko ro n n y ch
W 1334 r. w śró d 7 św iadków p okoju z K rzy żak am i w y m ien io n y został
m .in. k asztelan poznański Ja ro sła w z Iw na; gdy k asztelan n ie przy w iesił
do a k tu sw ojej pieczęci, k ró l sp ecjaln y m d o k u m en tem w y ja śn ia ł p rzy czy n y
tego sta n u rz e c z y 78. O bow iązek obecności o kreślonych św iadków n a doku
m encie I p okoju toru ń sk ieg o zakładał p olski a k t w stę p n y w y staw io n y
w lu ty m 1411 r. w T o ru n iu 79. W ydaje się, że w ok resie późniejszym uczest
nictw o określonych, k o n k re tn y c h osobistości w składzie g w aran tó w nie
było konieczne, p rzypuszczalnie je d n a k istn ia ły tu n a d a l w y p ad k i szcze
gólne, k ied y to sta ra n o się w prow adzić do lis ty g w aran tó w osoby szcze
gólnie a k ty w n ie uczestniczące w p racach pop rzed zający ch zaw arcie po
koju. N ależało to ju ż jed n a k do zjaw isk sp o ra d y c z n y c h so. O stateczn y
skład listy g w aran tó w u sta la n o po zjec h an iu się p anów k o ro n n y ch n a
sejm , dokonując w y b o ru spośród obecnych. W w y p a d k u późniejszego, n ie
spodziew anego p rzy b y cia kogoś z w ysokich dostojników , k tó ry c h n ie ocze
kiw ano n a sejm ie, m ogło się zdarzyć — ja k to m iało m iejsce w w y p ad k u
drugiego p okoju toru ń sk ieg o z b isk u p em kam ien ieck im M ikołajem —
przyw ieszenie jego pieczęci n a dokum encie, bez w y m ien ien ia go w śród
g w aran tó w 81.
Zam ieszczone w tr a k ta ta c h pokojow ych listy g w a ra n tó w odpow iadały
sw ym składem m om entow i przyw ieszenia pieczęci, nie zaś dacie zaw arcia
pokoju. T ak np. g w a ra n c i p o k o ju m elneńskiego noszą n a akcie ty tu ły
urzędnicze p iasto w an e zapew ne w p o czątk u 1423 r., podobnie drugiego
pokoju to ru ń sk ieg o — w m a ju 1467 r . 82
76 D ość w y m ie n ić g w a r a n tu ją c y c h p o k ó j b rz e s k i p o d s to lic h : M ik o ła ja z B rzezia. R a f a ła z G o łu c h o w a , S ta n is ła w a z O stro ro g a , M ik o ła ja S z a rle js k ie g o . T o sa m o d o ty c z y i n ie u rz ę d n ik ó w , j a k n p . P r z e d p e łk M oście z K o ź m in a , je d e n z b o g a tsz y c h p a n ó w w ie lk o p o lsk ic h , S p y te k z M elsz ty n a , R a f a ł T a rn o w s k i, J a n P ile c k i itp .
77 D la te g o te ż b r a k u z a s a d n ie n ia tw ie rd z e n iu M. G r z e g o r z a , op. cit., s. 82, ja k o b y „ w y żsi u rz ę d n ic y k ró le w s c y w c h o d z ą c y w s k ła d r a d y z o sta li w k o m p le c ie z o b o w iąz a n i do u w ie rz y te ln ie n ia t r a k t a t u ”. N ie w ia d o m o z re sz tą , co a u to r ro z u m ie p o d sło w e m „ u rz ę d n ic y k ró le w s c y ” — z ie m sk ic h c zy n a d w o rn y c h . 78 K o d e k s d y p lo m a ty c z n y W ie lk o p o ls k i, II, n r 1129, 1133. 75 E p ist., II, s. 42. 80 T a k m o ż n a b y tłu m a c z y ć f ig u r u ją c e w ś ró d g w a r a n tó w I I p o k o ju to ru ń s k ie g o n a z w is k o k a s z te la n a m ię d z y rz e c k ie g o J a n a z O stro ro g a , k tó r y , j a k w ia d o m o , p o d czas o b ra d s e jm u p io trk o w s k ie g o w m a ju 1467 r. b a w ił w R z y m ie (M. G r z e g o r z , op. cit., s. 82). 81 M. G r z e g o r z , op. cit., ss. 111— 112.
82 O 1467 r . p isz e M. G r z e g o r z , op. cit., O w a ro z b ie ż n o ść a c tu m i d a tu m (teg o o s ta tn ie g o z re sz tą w d o k u m e n ta c h ty c h b r a k ), m o ż e p o w o d o w a ć w ie le n ie p o
A k t drugiego p o k o ju to ru ń sk ieg o je s t o statn im z polskich tra k ta tó w
m iędzynarodow ych zaop atrzo n y m w ta k obszerną listę polskich g w a ra n
tów. W ydaje się, że w la ta c h n a stę p n y c h p ra k ty k a p o lsk a odchodzi od tego
zw yczaju, dyktow anego po części — ja k w spom niano — w y m o g am i stro
n y p rzeciw n ej, a i ra c ja m i politycznym i. U k ład y z w ielk im m istrzem —
od 1466 r. len n ik iem K o ro n y — z ao p atry w an e b y w ają o d tąd w „zw yczaj
n ą ” , n ie z b y t o b szern ą listę św iadków s3, podobnie w y g lą d a ją inne tr a k ta ty
sch y łk u X V i początków X V I w iek u 84. U form ow anie się n a przełom ie
X V i X V I w ieku dw uizbow ego se jm u zm niejszyło d aw n e znaczenie in
n ych, poza w ojew odam i i k asztelan am i, u rzęd n ik ó w ziem skich. N a tr a k
ta ta c h X V I w ie k u św ia d k u ją w y b ra n i członkow ie s e n a tu o raz coraz licz
n ie j p rzed staw iciele d w o ru — p rzed e w szy stk im se k re ta rz e k ró le w s c y 85,
w reszcie, sporadycznie, przed staw iciele z ain tereso w an y ch ziem . P rz y k ła
dem now ego u k ła d u św iadków m oże być a k t p o tw ierd zen ia tr a k ta tu
z K rzy żak am i z 1525 r., n a k tó ry m św iadkow ało o statecznie 9 biskupów ,
6 w ojew odów , 7 kasztelanów , 2 m arszałk ó w (koronny i n ad w o rn y ), p o d
sk a rb i k o ro n n y i 5 in n y ch u rzęd n ik ó w n a d w o rn y ch , 7 se k re ta rz y k ró le w
skich, w reszcie podkom orzy pom orski A chacy Czerna i b u rm istrz e trzech
m iast p o m o rs k ic h 86. D o k u m en ty obw ieszone dziesiątk am i pieczęci p rz e
chodzą do przeszłości.
U m ow y i tr a k ta ty średniow iecznej P o lsk i z p a ń stw a m i o ścien n y m i n ie
doczekały się d o tą d bodaj w stępnego o p raco w an ia w polskiej histo rio g rafii.
T ra k ta ty m iędzypaństw ow e p o m ija m ilczeniem po lsk a h is to ria p a ń stw a
i p raw a, n ie z a jm u je się n im i rów nież d y p lo m aty k a. B rak stu d ió w n a d n e
g o cjato ram i i au to ra m i te k s tó w tra k ta to w y c h , d ziejam i sp o rząd zan ia do
k u m en tó w pokojow ych, ich fo rm u larzem , d ziejam i ra ty fik a c ji i w y m ia
n y gotow ych dokum entów . B ra k w reszcie now szych p olskich w y d a ń pod
staw ow ych dokum entów tra k ta to w y c h — stu d iu m p o k o ju m elneńskiego
o p a rte m u si być ciągle n a w y d an iu M acieja D o g i e 1 a, p o k o ju b rzesk ie
go — n a D ogielu i p u b lik a c ji pijarów . S zereg in n y c h polskich dok u m en tó w
zn am y p rzed e w szy stk im z now szych p u b lik a c ji obcych, ja k n iem ieckie
w y d aw n ictw a M ax a H e i n a , H an sa K o e p p e n a czy p rz e d e w szy stk im
E ric h a W e i s e g o 87. B rak d o tąd n a w e t ta k p odstaw ow ych pom ocy dla
h isto rio g ra fii polskiej, ja k p ró b a w y d an ia zestaw ien ia w szy stk ich d o k u
m en tó w tra k ta to w y c h i b ib lio g rafii — n ielicznej z re sz tą — lite r a tu r y do
tyczącej ty c h d o kum entów . W y m ag ają też szerokiej id e n ty fik a c ji osoby
św iadków i g w aran tó w tra k ta tó w pokojow ych. D latego też p rz y n in ie j
r o z u m ie ń p rz y k o rz y s ta n i u z l i s t ś w ia d k ó w (g w a ra n tó w ) t r a k t a t ó w ja k o p rz e k a z ó w do b io g ra fii p o sz c z e g ó ln y c h osób. 83 P o r. n p . t r a k t a t z 12 p a ź d z ie r n ik a 1479 r. z w ie lk im m is trz e m (D ie S ta a ts v e r - tr ä g e , I I I , ss. 138 n.) — 2 b is k u p ó w , 5 w o je w o d ó w , 10 k a s z te la n ó w , m a rs z a łe k , p o d s k a r b i, 1 p o d k o m o rz y . 84 P o r . n p . u k ła d ze S te fa n e m m o łd a w s k im z 1499 r . (Ź ró d ła d z ie jo w e , X , W a r s z a w a 1878, ss. 34 n ) — 7 b is k u p ó w , 7 w o je w o d ó w , 7 k a s z te la n ó w . 85 P o r . C orp. Iu r . P ol. — I I I , n r 13, 18, 25 i p a ss im . 88 Ib id e m , IV , n r 47. 87 O w a r to ś c i w y d a w n i c tw a E. W e i s e g o p o r. M . B i s k u p , W spTauiie p u b l i k a c j i t r a k t a t ó w p a ń s tw o w y c h Z a k o n u K r z y ż a c k ie g o z X V w i e k u , K w a r ta ln ik H is to ry c z n y , L X I I I , 1956, z. 4 —5. 17. K o m u n i k a t y
