O G R Ó D E K
S Z K O L N Y
W NAUCE
I WYCHOWANIU
I
28
O G R Ó D E K S Z K O L N Y
B 1 B L J 0 T E K A N A U C Z Y C I E L A S Z K O Ł Y P O W S Z E C H N E J
„ J a k r e a l i z o w a ć n o w e p r o g r a m y s z k o ln e ” .
P o d r e d a k c j ą B e n e d y k t a K u b s k i e g o . 1. D r . J . H a l i c k i . O b l i c z e n o w y c h p r o g r a m ó w . 2 . J . S iic h a ł o w s k a . Z a g a d n i e n i a w y c h o w a w c z e w n o w y c h p r o-S
'a n t a c h . i. D r z e w ie c k i. W y c h o w a n i e o b y w a t e l s k o - p a ń s t w o w e w n o w y c h p r o g r a m a c h . 1. S t . M a c h o w s k i. W y c h o w a n i e g o s p o d a r c z e w n o w y c h p r o g r a m a c h . 5. B . K u b i k i . N o w e p r o g r a m y a t w ó r c z o ś ć n a u c z y c i e l a . 6 . M , K o t a r b iń s k i. O r g a n i z a c j a p r a c y w k l . I n a p o d s t a w i e n o w e g o p r o g r a m u . 7 . S l . D o b r a n i e c k i . O r g a n i z a c j a p r a c y w k l . U n a p o d s t a w i e n o w e g o p r o g r a m u . 8 -9 . J . D a n c e w ic g o m a . j H k r e a l i z o w a ć n o w y p r o g r a m j ę z y k a p o l s k i e g o . 10-11. D r . W . H o s z o w s k a . J a k r e a l i z o w a ć n o w y p r o g r a m h i s t o r j i . 12 -13 . E . D u d k u w n a i J . S t r z e le c k a . J a k r e a l i z o w n ć n o w y p r o g r a m m a t e m a t y k i . 14. J . C z t/ sto w sk i. J a k r e a l i z o w a ć n o w y p r o g r a m p r z y r o d y m a r t w e j . 15 -16 . T . M a u z n e r . J a k r e a l i z o w a ć n o w y p r o g r a m ś p i e w u . 17. 1‘ r o f . D r . I . K u c h t a . P s y c h o l o g j a w i e j s k i e g o d z i e c k a . 18. S t . W i ą c c k i J . C i c p i e l e t r t k i . C z y t a n i e w s z k o l e p o w s z e c h n e j (1’ r z y k l a d y l « k c y j ) . 19. S t . D o b r a n i e c k i , M . K o t a r b i ń s k i i A L L i t w i n . C z y t a n i e i p i s a n i e w k l a s i e I - e j , 2 0 . S t . IV i ą e « k . Ć w i c z e n i a p i ś m i e n n e w s z k o l e . 21. A . M a z u r . Ć w i c z e n i a z z a k r e s u g e o m e t r j i w n o w y m p r o g r a m i e . 22. S t . D o b r a n i e c k i . I n s c e n i z a c j a w s z k o l e . 2 3 . E . H o u k o lo w s k a i M . K o t a r b i ń s k i . Ć w i c z e n i a z z a k r e s u g e o g r a f j i i p r z y r o d y c z . I. 24. E , D o u k o ło w s k a i M . K o t a r b i ń s k i . Ć w i c z e n i a z z a k r e s u g e o g r a f j i i p r z y r o d y c z . II. 2 5 . C z . K a r p . R e a l i z a c j a p r o g r a m u n a u k i r y s u n k u . 26. M . P i w o w a r c z y k . Z a j ę c i a p r a k t y c z n e z z a k r e s u r ę k o d z i e ł a . 2 7 . K . G r e b . P o m o c e n a u k o w e , i c h i s t o t a i s t o s o w a n i e . 2 8 . M . M o i c i c k i i J . W it e k . O g r ó d e k s z k o l n y w w y c h o w a n i u i n a u c z a n i u . c z . I. 2 9 . M . M o i c i c k i i J . W it e k . O g r ó d e k s z k o l n y w w y c h o w a n i u i n a u c z a n i u . c z . II. 3 0 . A l . L i t w i n . O r g a n i z a c j a w y c i e c z e k n a p o d s t a w i e n o w y c h p r o g r a m ó w . c z . I. 3 1 . A l . L i t w i n . O r g a n i z a c j a w y c i e c z e k n a p o d s t a w i e n o w y c h p r o g r a m ó w . c z . II. 3 2 . A l . L it w in . S a m o d z i e l n o ś ć d z i e c k a w r e a l i z a c j i n o w e g o p r o g r a m u . 3 3 . T . S z c z e r b a . N a u c z a n i e p o d s t a w g r a m a t y k i j ę z y k a p o l s k i e g o w s z k o l e p o w s z e c h n e j .W Y D A W N I C T W O G E B E T H N E R A I W O L F F A
J A K R E A L I Z O W A Ć
« ) o
N O W E P R O G R A M Y S Z K O L N E
JÓZEF W IT E K i M I C H A Ł M O Ś C IC K I
O G R Ó D EK SZK O LN Y
W W YCHOW ANIU I NAUCZANIU
i
P R Z Y C Z Y N K I D O R EALIZACJI
Z A G A D N I E N I A W P IE R W S Z Y M
SZCZE BLU
P R O G R A M O W Y M
S Z K O Ł Y P O W S Z E C H N E J
N A K Ł A D
G E B E T H N E R A I W O L F F A
W A R S Z A W A
D o in o ilą & k a B ib lio t e k a P e d a g o Bic z n a w e W r o c ł a w i u W R O 0 135656
i
m
'AŃ39łO|r
1 9 3 4 D r u k a r n i a . . A n t i ą u a " , S t . S r u l o i S - k a , K a c r a 7. T a l . 5-04-91.DZIECKO A OGRÓDEK SZKOLNY.
N ie s p o t k a m y a n i j e d n e g o d z ie c k a , n o r m a ln ie r o s n ą c e g o , k t ó r e n ie z a in t e r e s o w a ło b y s ię p r a c ą lu d / i n a p olu . w o g r o d z ie , k u ź n i, s t o la m i, ś lu s a m i i w in n y c h w a r s z t a ta c h p r o c y . G o r ą c a , p iln a , z r ę c z n a i w y t r w a ł a p r a c a c z ł o w ie k a w k a ż d y m w a r s z t a c ie p o c ia g a d z ie c k o , p r z y k u w a d o s ir b ie i d z ia ła n a c a ł y j e g o o r g a n iz m p ^ y c h o f iiy c z n y , b u d z ą c w n ie m w i e l e r ó ż n y c h p r z e ż y ć . O b s e r w o w a n ie ty c h p r z e ż y ć d z ie c i p r z e z w y c h o w a w c ę n a s u n ie m u w i e l e m a - te r ja łu p e d a g o g ic z n e g o d o r o z w a ż a ń i p r a k t y c z n e g o z u ż y t k o w a n ia w w y c h o w a n iu i n a u c za n iu . Ile ż t o r a z y m o ż e m y w id z ie ć , j a k d z ie c i z a t r z y m u ją s ię p r z y k a ż d y m n a p o t k a n y m w a r s z t a c ie p r a c y lu d z k ie j i p r z e z d łu ż s z y c z a s — j e ż e l i t y l k o m a ją p o z w o le n ie — p r z y g l ą d a ją s ię p r a c o w n ik o m i ic h w y t w o r o m . — S p o t y k a m y je , j a k o b s e r w u ją k o s ia r z y , ś c in a ją c y c h p o d c z a s la ta l a n y ż y t n ie i p s z e n ic z n e . Z a u w a ż y m y , ja k p a t r z ą n a p r a c ę o g r o d n ik a w o g r o d z ie , w k t ó r y m sie jo , s a d z i, p o d le w a , o b c in a i w o g ó le p ie lę g n u je r o ś lin y , k r z e w y i d r z e w a o w o c o w e lu b w y k o n y w a in n e p r a c e . S p o s tr z e g a m y , j a k a b s o r b u je j e
s k r z y p ie n ie p ił. u d e r z e n ie m ło t ó w . le c e n ie w ió r ó w
z p o d h e b la w s to la r n i. P o d o b n y c h p r z y k ła d ó w m o g lib y ś m y p r z y t a c z a ć b a r d z o d u ż o , a w s z y s t k ie o n e m ó w i ą n a m o z a in te r e s o w a n iu s ię d z ie c i p ra c ą f iz y c z n ą i j e j w y t w o r a m i.
C i e k a w * je s t r z e c z ą p o p * t r z e ć w t e d y na d z ie c i. T w a r z e ic h są z a r u m ie n io n e , o c z y b ły s z c z y r a d o s n y m n ie p o k o j e m i p r a g n ie n ie m w y k o n y w a n ia t e g o s a m e g o , c o r o b ią s ta r si. W y c z u w a m y w ó w c z a s , że c h c ia ły b y o n e r o b ić t o , c o r o b ią ż n iw ia r z e , o g r o d n ic y , r o ln ic y , c ie ś le , m u la r z e , s to la rze , ś lu s a r z e i in n i. I n a p e w n o , g d y b y n ie o b a w a p r z e d t y m i p r a c o w n ik a m i, k t ó r z y z a z w y c z a j z e w z g lę d ó w u t y lit a m o - h u m a n it a r n y c h : „ p o p s u je s z " , „ s k a le c z y s z s ię " , „ z a b ije s z " ... g r o m ią d z ie c i s u r o w o i o d s u w a ją o d s ie b ie - k a ż d e z n ic h c h w y c i ł o b y zu n a r z ę d z ie i p r ó b o w a ło r o b ić t o s a m o . P r z y p o m in a m so b ie fa k t , ja k s ie d m io le tn i c h ło p a k p o d c z a s ż n iw . p o k r y jo m u p r z e d m a t k ą , k tó r a p o s z ła k a r m ić m ło d s z e g o b r a c is z k a , c h w y c i ł z a s ie r p i ż ą ł, ż ą ł... ję c z m ie ń , a ż p o c ią g n ą ł s ie r p e m p o m a ły m p a lc u i p r z e r ż n ą ł d o s a m e j k o . ś c i. D o d n ia d z is ie js z e g o p o z o s ta ła m u b liz n a p o c ie k a w o ś c i, j a k m ó w i j e g o m a tk a . T a c i e k a w o ś ć w ła ś n ie , w y n ik a ją c a z z a in te r e s o w a n ia s ię d z i w k a r e a ln ą r z e c z y w is t o ś c ią , n a c e c h o w a n ą ru ch em , d z ia ła n ie m . p ra c ą i ż y c ie m , je s t b io lo g ic z n ie i s p o łe c z n ie o b ja w e m w a r t o ś c io w y m , a ja k ż e c z ę s t o w p r a k t y c e w y c h o w a n ia p o m ija m y i n ie w \ z y s k iw a n y m n a .skutek p o g lą d u z a k o r z e n io n e g o w p s y c h ic e d o r o s łe g o c z ło w ie k a , b a g a te liz u ją c e g o d z ie c k o i n ie lic z ą c e g o s ię z j e g o z a in te r e s o w a n ia m i i z a b a w a m i. „ D z i e c i i r y b y g ło s u n ie m a j ą " — o t o p r z y s ło w ie , z tr u d e m lik w id o w a n e w „s t u le c iu d z ie c k a " p r z e z n a u k i s p o łe c z n o -p c d a g o g ic z n e . P r ó c z z a in te r e s o w a n ia s ię d z ie c k a p ra c ą f iz y c z n ą i j e j w y t w o r a m i, na p o d k r e ś le n ie z a s łu g u je z e w z g lę d ó w p e d a g o g ic z n y c h b e z p o ś r e d n i, ż y w y , s z c z e r y , p r o s t y p o w ie m - n ie z d e m o r a liz o w a n y . . w y c h o w a n ie m " i ż y c ie m stosu n ek d z ie c ię c y d o \ z a r e j p r a c y p o d r ó ż n e m i p o s ta c ia m i i r o d z a ja m i. J e s t o n p o u c z a ją c y d la w s z y s t k ic h : b o w ie m n ie m a w n im p o d z ia łu n a p r a c ę „ n i ż s z ą " i „ w y ż s z ą " , ..g o d n ą " i „ h a ń b ią c ą " . D la d z ie c k a ta k a n o m e n k la tu r a , k la s y fik u ją
6
c a p r a c ę lu d z k ą , je s t o b c a i n ie z n a n a , je s t ta k a , ja k ą b y ła d la c z ł o w ie k a u k o le b k i j e g o is tn ie n ia i r o z w o ju — w c z a s a ch p ie r w o tn y c h .
W s to s u n k u d z ie c k a d o p r a c y z a z n a c z a s ię s iła ro s n ą c e g o c z ło w ie k a , g ło s j e g o n ie w y p a c z o n e j n a t u r y : c z y s ty , z d r o w y , d ź w ię c z n y , p e łn y . C h c ia ło b y s ię p o p ro s tu , a b y on z a c h o w a ł s ię i n a d a l: r o z w in ą ł, w z m o c n ił, n a b r a ł tę ż y z n y , z a m ie n ił s ię w p r z y s z ło ś c i n a p ię k n ą m e l o d j ę — p ie ś ń p r a c y , o k t ó r e j N o r w id m ó w i, że je s t p o t o „ b y s ię z m a r t w y c h
w s t a ło " .
Z a c h o w a n ie te g o „ d z ie c ię c e g o " s to s u n k u d o p r a c y f i z y c z n e j, j a k i s z k ic o w o p r z e d s t a w ia liś m y , w t y m sen sie, ż e b y b y ł o n d o m in u ją c ą c e c h ą c h a r a k t e r u i ś w ia to p o g lą d u p r z y s z łe g o c z ło w ie k a , je s t s p r a w ą n o w e g o w y c h o w a n ia . I m y ś lim y , że je d n a z z a s a d n ic z y c h te n d e n c y j r e f o r m o w a n e g o s z k o ln ic t w a n a s z e g o i n o w y c h p r o g r a m ó w , z a le c a ją c a p o s z a n o w a n ie k a ż d e j p r a c y p r z e z w y c h o w a n k ó w i z a p r a w ia n ie ic h w n ie j. s k o r o z o s ta n ie z r e a liz o w a n a p r z e z s z k o łę w p e łn i — p o s u n ie w i e l c e n a p r z ó d d e m o k r a t y z a c ję s p o
łe c z e ń s tw a . W ó w c z a s n ic s p o t k a m y s ię z fa k t a m i, źe
w y c h o w a n e k s z k o ł y p o w s z e c h n e j lu b u c z e ń ś r e d n ie j - a p ó ź n i e j t. z w . in te lig e n t, p o c h o d z ą c y ze w s i. g d y p o w r ó c i n a w ie ś b ę d z ie w s t y d z ił s ię z a b r a ć d o ja k ie j k o l w i e k p r a c y fiz y c z n e j, b o je s t „ p a n e m " , j a k t o m ó w i ą n a w s i. N o w a s z k o ła p o ls k a n ie t y lk o w te n d e n c ji u s t a w o d a w c y i t w ó r c ó w n o w y c h p r o g r a m ó w , a le i w r z e c z y w is to ś c i n ie t y lk o w in n a u c h r o n ić m ł o d e p o k o le n ie „ o d k o m p le k s u p a ń s k o ś c i" , a le i w y t w o r z y ć d u c h a p o s z a n o w a n ia k a ż d e j p r a c y w s ł o w i e i c z y n ie . I l a s ł o J ó z e fa P iłs u d s k ie g o : „ I d ą c z a sy, k t ó r y c h z n a m ie n ie m b ę d z ie w y ś c ig p r a c y , j a k p r z e d t e m b y ł w y ś c ig k r w i. j a k p r z e d t e m b y ł w y ś c ig ż e l a z a " — t r z e b a p r z e k s z t a łc ić p r z e z w y c h o w a n ie w r z e c z y w is to ś ć . P o s ta w a d z ie c k a i j e g o n a tu r a ln e d ą ż n o ś c i i t e n d e n c je rea
li-z a c ji le g o w ie lk ie g o z a d a n ia w w y c h o w a n iu c a łk o w ic ie s p r z y ja ją . C z ę s to m o ż e m y s p o tk a ć d z ie c i, b a w ią c e s ię w p ia sk u . C ó ż o n e la m r o b ią ? B u d u ją s o b ie p ie c y k i, w y r a b ia ją b o c h e n k i c h le b a p ia s k o w e g o i b u łk i, s a d z ą c j o d o p ie c a , c i e s z ą c się. ż e są p ie k a r z a m i; o r g a n iz u ją s k le p ik i p ó ź n ie j to s w o je p i e c z y w o s p r z e d a ją . J e s t t o je d n a z n a jm ils z y c h z a b a w d z ie c i. K t ó ż z n a s j e j n ie u p r a w ia ł? P o le g a o n a n a p o w ta r z a n iu c z y n n o ś c i lu d z i d o r o s ły c h , tr u d n ią c y c h s ię w y p ie k a n ie m c h le b a . Ś w ia d c z y w ię c , ż e d z ie c i p o d p a t r z y ły je , a te ra z w z a b a w ie r e a liz u ją . T o s a m o m o ż n a p o w ie d z ie ć i o s p r z e d a w a n iu le g o o s o b liw e g o p ie c z y w a . W ł y c h z a b a w a c h w ię c p r z e ja w ia ją s ię z a w ią z k i w y t w ó r c z o ś c i r o ln ic z o - p r z e m y s ło w e j i h a n d lo w e j. W i d z i m y ta k ż e d z ie c i m a łe , j a k b u d u ją s o b ie d o m k i i z a b u d o w a n ia g o s p o d a r c z e z p ia s k u . F o r m a m i są o n e p o d o b n e d o z ie m ia n e k c z y le p ia n e k c z ł o w ie k a p ie r w o tn e g o . W t e j z a b a w ie r e a liz u ją s ię p r a c e b u d o w n ic z y c h , k tó r y m n ie r a z d z ie c i p r z y g l ą d a ł y s ię , g d y c i s t a w ia li d o m y i z a b u d o w a n ia g o s p o d a r c z e . • P o m ię d z y d o m k a m i i z a b u d o w a n ia m i g o s p o d a r c z e m i w p ia s k u w id z im y d z ie d z iń c e i p o d w ó r k a . P r z e d m ie s z k a n ia m i o g r ó d k i k w ia t o w e , t r o c h ę d a le j w a r z y w n e i o w o c o w e . W n ic h n a z a g o n k a c li. r a b a tk a c h i k lo m b ik a c h ro s n ą ] k > s a d z o n ę g a łą z k i d r z e w i ł o d y g i r o ś lin . Im it u ją o n e d r z e w a o w o c o w e , w a r z y w a i k w ia t y . Z a b a w a ta je s t d o w o d e m , ż e d z ie c k o o b s e r w u je p r a c e o g r o d n ic z e i w c ie la j e w c z y n — z a b a w ę . W n ie j n ie ja k o d z ie c i r o b ią to, c o ic h r o d z ic e w r z e c z y w is to ś c i. Ś w ia d o m i w y c h o w a w c y r e a liz a c ję w z a b a w ie te g o s to s u n k u d z ie c k a d o p r a c y u ła t w ia ją d z ie c io m p r z e z d o s ta r c z a n ie im o d p o w ie d n ie g o m a t e r ja łu i n a r z ę d z i. D o s ta ją on e, o c z y w iś c ie w z n ik o m e j ilo ś c i, ta c z k i, s z p a d e lk i, g r a b k i, k u
-8
b c łc c z k i. k o n e w k i i t . p m in ia t u r o w e n a r z ę d z ia o g r o d n ic z e , k t ó r e m i * i ę z o c h o t ą p o s łu g u ją , j a k p r a c o w n ic y o g r o d o w i w o g ro < lz ie n a r z ę d z ia m i r z e c z y w is te m i. G d y ty c h n a r z ę d z i n ie o t r z y m u ją , p r ó b u ją s o b ie s a m e r a d z i ć — o b c h o d z ą się n a jc z ę ś c ie j b«*z n ic h : k a w a łe k p a t y k a lu b d e s e c z k i z a s tę p u je s z p a d r lr k , s ta ry b la s z a n y k u b e k , w y r z u c o n y n a ś m ie t n is k o — k o n e w k ę i k u b e k , g r a b k i w ła s n e p a z u r k i, t a c z k i — s iła m ię s n i r ą k d z ie c ię c y c h , k tó r c m i p r z e n o s z ą le p sz ą z ie m ię d o s w y c h o g r ó d k ó w . W i ę c e j p o m y s ł o w e m a j- s t n ijn s o b ie s a m e n ie k tó r e n a r z ę d z ia . P a m ię t a m y z e s w y c h In t d z ie c ię c y c h , ja k z k a w a łk a d r e w n a w y r a b ia liś m y p łu ż - k i. k t ó r e m i o r a liś m y p ia s e k , c ie s z ą c się, * e rż n n n a m się ła d n e s k ib y ; a z p a t y c z k ó w — b r o n v . k tó r e m i b r o n o w a liś - m y zoran rj r o lę p ia s k o w ą . R y ła t o je d n a z n a s z y c h m iły c h z a b a w . 7 p o d a n y c h p r z y k ła d ó w w id z im y , ż e p o d p a t r z o n e i z a o b s e r w o w a n e p r a c e i c z y n n o ś c i lu d z i d o r o s ły c h są p r z e z d z ie c i r e a liz o w a n e w z a b a w a c h . W n ic h r o b ią to . c o i w r z e c z y w is t o ś c i lu d z ie d o r o ś li, o c z y w iś c ie t v l k o w z m ie n io n e j f o r m i e i b e z p r a k t y c z n e g o ż y c i o w o c e lu . S to s u n e k d z ie c k a d o r o z m a it e j p r a c y f i z y c z n e j i j e j w y t w o r ó w , r e a liz u ją c się w z a b a w a c h . w y r a ż a s ię w i ę c j e g o c z y n e m . D r o g a za tem r o z w o ju p r a w id ł o w a i w a r to ś c io w a . C h o d z i w ie c te r a z o to . ż e b y w d o r a s ta n iu d z ie c k a d r o g ę t ę z a c h o w a ć . D r o g a ta b ie g n ie p o r ó w n e j p r o s t e j l i n ji. G d y u le g n ie o n a s k r z y w ie n iu , t o o w o c e m j e j jest p r z y z w y c z a je n ie d z ie c k a d o r o z p r a w ia n ia o w a r to ś c i i z n a c z e n iu p r a c y fiz y c z n e j, a je d n o c z e ś n ie n ie z d o ln o ś ć w y k o n y w a n ia i w s t y d z e n ie s ię j e j. T r z e b a c h r o n ić m ło d e p o k o le n ie o d s z k o d liw e g o d u a liz m u , j a k i c e c h u je p r z e w a ż n ie n ib y d e m o k r a t y c z n e s p o łe c z e ń s tw a w s p ó łc z e s n e . N a m w P o ls c e n i e p o t r z e b n a je s t d e m o k r a c ia s łó w . a l e d e m o k r a c la p r a c y i c z y n ó w . O c z y w iś c ie , n ie d o jd z ie m y d o n i e f d r o g n t y i k o p o g a
d a n e k w y c h o w a w c z y c h , a le p r z e z c e l o w o z o r g a n iz o w a n e z a ję c ia i p ra c ę . Z a in t e r e s o w a n ie s ię d z ie c i p r a c ą fiz y c z n ą , ic h s to s u n e k d o te j p r a c y i j e j w y t w o r ó w , r e a liz o w a n ie s ię te g o s to su n k u w z a b a w a c h , p r o w a d z i n a s k o n s e k w e n t n ie i n a teren o g r ó d k a .szk o ln eg o T e r e n te n j e s t m ie js c e m o g ra n icz, o nem , nn k tó r e m c a la e n e r g ja d z i w k a p o d o k ie m w y c h o w a w c y z n a jd u je u jś c ie i s w ó j k o n k r e t n y w y r a z D z ie c k o , m a ją c m o ż n o ś ć r e a liz o w a n ia s w y c h d ą ż e ń w o g r ó d k u , n ie b ę d z ie r o z p r a s z a ło się, a le s k u p ia ło i k r y s t a liz o w a ło , n a b y w a ją c c a ł y s z e r e g c e n n y c h d o ś w ia d c z e ń i c c c h u m y s łu i c h a r a k te ru . O g r ó d e k , j a k o w a r s z ta t z a b a w y i z a ję ć d z ie c k a . j«-st ś r o d k ie m n ie z a s tą p io n y m w n a u c z a n iu i w y c h o w a n iu . D z i e c i b a r d z o lu b ią p r z e b y w a ć i p r a c o w a ć w s w o im o g r ó d k u . K ilk o le t n ie u w z g lę d n ia n ie o g r ó d k a w p r a c y z m t o d s z e m l k la s a m i d o s t a r c z y ło n a m s p o r o s p o s tr z e ż e ń . O t o n p . w k l. I- s z e j n ie b y ł o a n i je d n e g o d z ie c k a , k t ó r e n ie c h ę t n ie p r a c o w a ł o b y w o g r ó d k u : w s z y s t k ie c z y n n o ś c i i z a ję c ia w y k o n y w a ł y d z ie c i z p r z y je m n o ś c ią , w k a ż d ą p a u z ę n ie z a p o m i n a ły p ó jś ć i z o b a c z y ć , j a k w y g lą d a ic h o g r ó d e k : in te r e s o w a ł y s ię n im s ta le, n a w e t w c z a s ie w a k a c y j o d w ie d z a ły g o c z ę s to . T o b y ł o w k la s ie p ie r w s z e j. A k ie d y p o r o k u w o d p o w ie d n im c z a s ie w k la s ie d r u g i e j p r z e p r o w a d z iliś m y k r ó tk ą u stn ą a n k ie t ę n a te m a t, c z y c h c i a ł y b y i w t y m r o k u m ie ć o g r ó d e k i p r a c o w a ć w n im . nn 16 d z ie c i n i e b y ł o a n i je d n e g o , k t ó r e p o w ie d z ia ło b y , że n ie : w s z y s t k ie c h c i a ł y m ie ć s w ó j o g r ó d e k . O d p o w ie d z i na z a p y ta n ie , d la c z e g o c h c ą m ie ć i w t y m r o k u o g r ó d e k — m o ż n a b y s tre ś c ić w s p o s ó b n a s t ę p u ją c y : 1) „ p r z y j e m n i e je s t p r a c o w a ć w o g r ó d k u " , 2) ..d o b r z e je s t p o p a tr z e ć , ja k p ó ź n ie j rosn ą w a r z y w a i k w ia ty * ', 3 ) ..s m a c z n e s ą s ło n e c z n ik i, r z o d k ie w k a , m arch ew - i o g ó r k i z w ła s n e g o o g r ó d k a " . 4 ) „ b ę d z i e m y m ie li p ie n ią d z e z a w a r z y w a " , 5 ) „ d o k la s y
10
k w ia t y na b u k ie t y " , 6 ) „ p r z e d s z k o ły je s t ła d n ie , j a k jest o g r ó d e k " i 7| ..m o ż n a s ię d u ż o d o w ie d z ie ć i n a u c z y ć ” . T a k ie u z a s a d n ie n ie p r o w a d z e n ia o g r ó d k a p o d a ły o ś m io le t n ie d z ie c i. D o u k o ń c z e n ia z a s ie w ó w w o g r ó d k u je s t b . d u ż o p n »- c y . P r a c a la je s t m ę c z ą c a d la d z ie c i i n a u c z y c ie la , z w ł a szc z a g d y m a o n a w y d a ć n a le ż y t e o w o c e . W s k u t e k te g o t r w a z w y k l e d ł u ż e j i z a jm u je z n a c z n ie w i ę c e j c z a s u , b o m a ły c h d z ie c i p r z e m ę c z a ć n ic m o ż n a . P o n a d t o k a ż d a i c l i c z y n n o ś ć w y m a g a d o k ła d n e g o d o p iln o w a n ia , a b y n ic b y ła * lc w y k o n a n ą . W i e l e z t y c h c z y n n o ś c i n a le ż y d o b . tr u d n y c h o n e p o c h ła n ia ją n a jw ię c e j c z a s u , k t ó r e g o w p r a c y s z k o l n e j n i g d y z a w i e l e n ic m a m y , n a w e t w s z k o le I I I s to p n ia . A je ż e l i c h o d z i o je d n o k la s ó w k ę , t o t e g o c z a s u i d z ie c i, i n a u c z y c ie l w s z k o le m a ją z n a c z n ie m n ie j. Z ty c h . ja k i z in n y c h w z g l ę d ó w — c h o c ia ż o g r ó d e k k la s o w y m a s w o je w a l o r y p e d a g o g ic z n e — w s z k o ła c h w ie js k ic h , z w ła s z c z a w jc d n o k la s ó w k a c h le p ie j je s t, g d y w s z y s t k ie k la s y m a jq w s p ó ln y o g r ó d e k . W t e d y m o ż e b y ć d o k o n a n y o d p o w ie d n i p o d z ia ł p r a c y . W s k u t e k te g o , p ra c a m o ż e b y ć w y k o n a n a p r ę d z e j i le p ie j, b e z p r z e m ę c z e n ia d z ic c i, a i w a r t o ś c i w y c h o w a w c z e p r z y t a k ie j o r g a n iz a c ji p r a c y m o g ą b y ć w i ę k sze. S p r o w a d z a ć s ię o n e b ę d ą m ię d z y in n e m i d o z a p r a w ia n ia w z e s p o ło w e j p r a c y d z ic c i m ło d s z y c h z e s ta rs ze m i.
W o g ó ln «*m r o z p a t r y w a n iu s to s u n k u d z ie c i d o o g r ó d k a w ła s n e g o d o t k n ę liś m y b e z p o ś r e d n io m o t y w ó w p s y c h o lo g ic z n y c h p r a c y d z ie c i w o g r ó d k u . T e r a z p r z y j r z y j m y s ię im b liż e j.
Z 'tc(cka ii>i>'n <e s ię d z ie c i o g r ó d k ie m i p r a c ą W n im . T e n
fa k t s t w ie r d z iliś m y . M a o n p ie r w s z o r z ę d n e z n a c z e n ie . P r z e - d e w s z y s t k ic m c ie k a w o ś ć je s t is to tn e m ź r ó d łe m p r a w d z i w e g o z a in te r e s o w a n ia i p o s tę p u w r o z w o ju c z ło w ie k a . Z a c ie k a w ie n ie s ię d z ic c i o g r ó d k ie m i p r a c ą w n im w y m a g a s y s te m a ty c z n e g o i u m ie ję t n e g o k s z ta łc e n ia . B e z n ie g o c ic k a
-w o ś ć s z y b k o p r z e m ija . T a k i je s t n a o g ó ł los -w s z y s tk ic h c ic k a w o ś c i, g d y s ą p o z o s t a w io n e w d z ie c iń s tw ie s a m e M»hle. N a to m ia s t, g d y w y s t ę p u ją c a u d z ie c i c ie k a w o ś ć zo s ta n ie p o d c h w y c o n a i u m ie ję t n ie p r z e z z a ję c ia i p r a c ę r o z w ija n a — p r z e m ie n i s ię w s ta łe z a in te r e s o w a n ie . O t o w ię c c h o d z i, ż e b y j e w d z ie c ia c h k s z ta łc ić . G łę b o k ie z a in te r e s o w a n ie o g r ó d k ie m n ie p o z w o li d z ie c io m o b e jś ć s ię b e z n ie g o p o w y jś c iu z c s z k o ły . S ta n ie s ię 011 ic h p s y c h ic z n ą p o tr z e b ą . N ic b ę d z ie m y m ie li w t e d y |k> w s ia c h i m ia s te c z k a c h ta k d u ż o d o m ó w , p r z e d k tó r e m i n ie m a ż a d n e g o o g r ó d k a . P r z y z w y c z a je n ie s ię d z ie c i d o p r o c y w o g r ó d k u . J e ż e li n ie je d n o k r o t n ie d z ie c i c h w y t a j ą za s z p a d e l lu b j a k ie k o l w ie k in n e n a r z ę d z ia s w e g o ta tu sia , k ie d y p r a c u ją w o g r ó d k u . b y r o b ić t o su m o, c o 011 r o b i — t o |w>to, ż e b y z r e a liz o w a ć s w ó j p o p ę d d o r u c h u i d z ia ła n ia , ż e b y u r z e c z y w is t n ić s w o je s k ło n n o ś c i d o n a ś la d o w a n ia c z y n n o ś c i lu d z i d o r o s ły c h i ż e b y in s t y n k t o w n ie z a d o k u m e n t o w a ć s w o ją d ą ż n o ś ć d o r ó w n a n ia s ta r s z y m . N ic n a le ż y s ię b y n a jm n ie j łu d z ić , że te p o p ę d y , s k ło n n o ś c i i d ą ż n o ś c i b ę d ą s ta le z ta k ą ś w ie ż o - ' ś c ią w y s t ę p o w a ł y w s to s u n k u d o je d n e g o i te g o s a m e g o o b je k t u : w s z y b k im c z a s ie z m ie n ia ją o n e s w ó j p r z e d m io t, g d y su p o z o s t a w io n e s a m e s o b ie . D la t e g o t e ż t r z e b a u m ieć z a t r z y m a ć j e n a d a n y m o b je k c ie — w ty m w y p a d k u — o g r ó d k u i p o z w o lić im , a b y z m ie n ił y s ię w s t a le n a w y k - n ie n ia . C h o d z i tu o p r z e k s z t a łc e n ie p o p ę d ó w , s k ło n n o ś c i i d ą ż n o ś c i w p r z y z w y c z a je n ie d o p r a c y w o g r ó d k u . A t o m o ż n a o s ią g n ą ć t y l k o p r z e z s ta łe z a ję c ia i s y s te m a ty c z n ą p r a c ę . C i r o d z ic e , k t ó r z y k u p u ją d z ie c io m s p r z ę t y o g r o d n ic z e d o z a b a w y w p ia s k u , i te p r z e d s z k o la , k t ó r e w s w o ic h p o m o c a c h n a u k o w y c h m a j ą te g o r o d z a ju n a r z ę d z ia z a b a w o w e , i te s z k o ły , k t ó r e d a ją m o ż n o ś ć w y c h o w a n k o m o d p ie r w s z y c h d n i p o b y tu d z ie c k a w s z k o le z a jm o w a n ia s ię o g r ó d k ie m , b e z p r z e m ę c z a n ia ic h — u m o ż liw ia ją im n a b ie r a n ie p o ż ą d a n y c h p r z y z w y c z a je ń .
12
K s z ta łc e n ie u c z u ć p r z y w ią z a n ia i m ił o ś c i d o z ie m i.
D z ie c i, p r a c u ją c w o g r ó d k u i p ie lę g n u ją c r o ś lin n o ś ć w n im , w i ą ż ą s ię u c z u c io w o b a r d z o m o c n o z k a w a łk ie m z ie m i, z ż y c ie m j e j i ś w ia t k ie m r o ś lin , j a k i e h o d u ją . W d z ie c ia c h r o z w i j a j ą s ię w ię c u c zu c ia p r z y w ią z a n ia i m iło ś c i d o z ie m i i ś w ia t a r o ś lin n e g o . W p ł y w o g r ó d k a n a r o z w i j a n i e s i ę u czu ć a llr u is t y c z n y c h je s t b a r d z o c e n n y d l a je d n o s tk i i s p o łe c z e ń stw a , n a r o d u i p a ń s t w a z e w z g lę d u nu f o r m o w a n ie s ię z a s a d n ic z e j p o d s t a w y w d u s z y d z ie c i d o o g a r n ię c ia w p r z y s z ło ś c i p ię k n e j n a s z e j zie m i.
W p ł y w p r a c ij w o g r ó d k u n a k s z ta łc e n ie w o li. W y k o
n y w a n a c ią g ła p r a c a , u w id o c z n ia ją c a s ię w k ie łk u ją c y c h i r o s n ą c y c h r o ś lin a c h , p o b u d z a d z ie c i d o s t a ły c h w y s iłk ó w . C h ę tn ie j e o n e p o d e jm u ją i id ą c ią g le n a p r z ó d w w y k o n y w a n iu r ó ż n y c h c z y n n o ś c i, z w ią z a n y c h z u p r a w a g le b y i h o d o w lą r o ś lin w o g r ó d k u . C ią g ły w y s iłe k , s p o w o d o w a n y p o t r z e b ą i p o t ę g o w a n y p r z e z w id o c z n e r e z u lt a t y , w p ł y w a n a w z m a c n ia n ie s ię w o l i d z ie c k a i z a p r a w ia j e d o p r z e z w y c ię ż a n ia p r z e s z k ó d , n a s u w a ją c y c h s ię w to k u p r a c y . P r z e z p o k o n y w a n ie m a ły c h p r z e s z k ó d d z ie c i z a p r a w ia ją s ię d o p o k o n y w a n ia tr u d n ie js z y c h i w a ż n ie js z y c h w ż y c iu p ó ź n ie j- s z e m . G d y d z ie c i p r z y z w y c z a j a s ię d o w y s iłk ó w i p o k o n y w a n ia tr u d n o ś c i, n ie u le g n ą p r z e d n ie m i n ig d y . O g r ó d e k w w y r a b ia n iu w d z ie c ia c h s iln e j w o l i o d e g r a p o w a ż n e z n a c z e n ie p r z e z s w o ją r e a ln ą w a r to ś ć i p r a c ę , k tó r a te w a r to ści t w o r z y . K s z ta łc e n ie u m y s łu d z ie c k a . I*ra c a w o g r ó d k u s z k o l n y m w p ł y w a na r o z w ó j u m y s łu d z ie c k a . P r a c u ją c w o g r ó d ku i p ie lę g n u ją c r o ś lin y , d z ie c i m a ją s t a le d o c z y n ie n ia z s z e r e g ie m k o n k r e t ó w , k t ó r e s p o s tr z e g a ją , o b s e r w u ją , b a d a ją . K s z ta łc ą w ię c w s o b ie z d o ln o ś c i o b s e r w a c y jn e i w y r a b ia ją z d o ln o ś ć ś c is łe g o , lo g ic z n e g o m y ś le n ia . W p ł y w n a r o z w ó j ję z y k a d z ie c i. T o . c o d z ie c k o o b s e r w u je , w y o b r a ż a i m y ś li, m u s i n a z w a ć , o k r e ś lić , w y p o w ie
-d z ic ć z r o z u m ia le i m o ż l i w i e -d o k ła -d n ie . P r z e z t o w z b o g a c a s w ó j s ł o w n ik i r o z w i j a ję z y k . O g r ó d e k w ię c p r z e z c ią g łe c z y n n o ś c i w y k o n y w a n e i s ta lą o b s e r w a c ję r o ś lin w r ó ż n y c h fa z a c h d a j e m o ż n o ś ć d z ie c io m r o z w ija n ia m o w y i I. p. D z ic c i. p r a c u ją c w o g r ó d k u , in te r e s u ją s ię n ie t y lk o s w o ją p ra c ą , a le i j e j w y t w o r a m i o r a z ic h u ż y te c z n o ś c ią . W le n i z a in te r e s o w a n iu z a z n a c z a s ię w y r a ź n i e p o s t a w a s p o łe c z n a . G d y d z ic c i r a z z a jm ą ta k ą p o s ta w ę , t o n ie w y z b ę d ą j e j s ię i n a d a l, p o u k o ń c z e n iu s z k o ły . Id ą c p o t e j d r o d z e , b ę d ą d o k o n y w a ły o d k r y ć p o d o k ie m w y c h o w a w c y . O d k r y c ia l e n ie je d n o k r o t n ie w p r a w ią j e w z d u m ie n ie , p r a w d z i w e i g łę b o k ie z a m y ś le n ie . Z a u w a ż ą , ż e p r a c e ic h są u ż y t e c z n ie d la n ic h i d la in n y c h l u d z i, a la k / e i d la z w ie r z ą t . D o s tr z e g ą , ż e n ie t y lk o s a m e p r a c o w a ły w o g r ó d k u , a le i in n e s ił y z n ie m i w s p ó łd z ia ł a ł y : w p o s ta c i n a r z ę d z i, z ie m i, n a w o z ó w , d eszczu , s ło ń c a i t. p . O d c z u w a ją w ię c i u c zą s ię r o z u m ie n ia d u c h a w s p ó ł d z ia ła n ia i w s p ó łp r a c y na m a ły m t e r e n ie o g r ó d k a s z k o ln e g o . S t o p n io w o d o jd ą d r o g ą p r z e ż y ć p r z y p o m o c y p r a c y w o g r ó d k u i in n y c h , ż e w s p ó łp r a c a i w s p ó ł
d z ia ła n ie o d b y w a s ię n ie t y lk o n a t e r e n ie m a łe g o
o g r ó d k a , a le i na s z e r s z y m ; ż e k a ż d a w ie lk a i n a jd r o b n ie j sz a r z e c z , j a k n a p . ta k ie lu b in n e n a r z ę d z ia o g r o d n ic z e , k tó - r c m i p o s łu g u ją s ic w o g r ó d k u o n e s a n ie — są le ż o w o c e m w s p ó łp r a c y i w s p ó łd z ia ła n ia m in io n y c h i o b e c n y c h p o k o le ń . Ic h w y s ił e k i tr u d n ie z m o r d o w a n y w p r a c y łą c z n ie z n ie s p o ż y tą s iłą p r z y r o d y , p o d p a t r y w a n e j i w y z y s k iw a n e j p r z e z c z ło w ie k a , t w o r z ą d o r o b e k w u d o s k o n a la n iu n a r z ę d z i p r a c y i w y z y s k iw a n iu b o g a c t w n a t u r a ln y c h p r z e z p o je d y n c z y c h lu d z i, p o s z c z e g ó ln e s p o łe c z e ń s tw a i n a r o d y . D z ic c i, c h r o n ią c s w ó j o g r ó d e k p r z e d z n is z c z e n ie m , b ę d ą m o g ł y le p i e j z r o z u m ie ć w p r z y s z ło ś c i o b r o n ę c a łe g o d o r o b k u lu d z k ie g o p r z e d w r o g ie m i s iła m i, t k w ią c e m i z a r ó w n o w d u s z y lu d z i . . ź l e " w y c h o w y w a n y c h , j a k i w n a tu
14
r/ e c a łe j. Z a b e z p ie c z e n ie w ię c le g o d o r o b k u p r z e d z n is z c z e n ie m , p o w ię k s z a n ie g o s ta łe i s y s te m a ty c z n e je s t o b o w ią z k ie m k a ż d e g o c z ło w ie k a , j a k o b o w ią z k ie m k a ż d e g o d z ie c k a je s t t r o s k a o o c h r o n ę w ła s n e g o o g r ó d k a .
W i d z i m y w ię c , ź e o g r ó d e k p o m o ż e i u ła tw i d z ie c io m o d c z u w a ć i r o z u m ie ć s iłę w s p ó łd z ia ła n ia , o r a z z a p r a w ia ć s ię w n ic m d r o g ą p r a c y i d z ia ła n ia . T e m o t y w y s p o łe c z n e z n a jd u ją s w o j e o p a r c ie w p s y c h ic e d z ie c k a , w k t ó r e j in s t y n k t y g r o m a d z k ie z o s ta n ą p o r u s z o n e , w y z w o lo n e i w p r a w io n e w r u c h : b ę d ą s ię r e a liz o w a ł y i s t o p n io w o d z ię k i te m u r o z w i j a ł y i p o t ę ż n ia ły , t w o r z ą c w k o n s e k w e n c ji je d n o stk ę u s p o łe c z n io n ą . O g r ó d e k w w y c h o w a n iu je d n o s t k i u sp o łe c z n io n e j — t o p ie r w s z o r z ę d n y c z y n n ik . W r e s z c ie p r z e z o g r ó d e k s z k o ła o d d z ia ł y w a d o d a t n io na c a łe s w o je o t o c z e n ie , w ie ś lu b m ia s te c z k o . D z ia ła ją tu d z ie c i i d o b r y p r z y k ła d . A d a le j: g d y d z ie c i n a u c zą s ię p r a c o w a ć w o g r ó d k u , p r z y w y k n ą d o t e j p r a c y , p o k o c h a ją j ą — b ę d ą s a m e w p r z y s z ło ś c i s w o j e o g r ó d k i i o g r o d y p o d n o s iły n a c o r a z t o w y ż s z y s z c z e b e l d o s k o n a ło ś c i, c o w r e z u lta c io p r o w a d z ić b ę d z ie d o p o d n o s z e n ia s ię k u lt u r y m a t c r ja ln c j i d u c h o w e j n a js z e r s z y c h m a s o r a z p r z y c z y n i s ię w o g ó le d o p o d n ie s ie n ia s t o p y ż y c i o w e j w ś r o d o w is k u . O t o są, w s k r ó c ie , m o t y w y s p o łe c z n e p r a c y w o g ró d k u . P o k r ó t k ie m z a s a d n ic z e m r o z p a t r z e n iu i p o d k r e ś le n iu p r o b le m a tó w , z w ią z a n y c h ś c iś le z r e a liz a c ją z a g a d n ie n ia — m o ż e m y w p u n k ta c h o k r e ś lić z n a c z e n ie w y c h o w a w c z e i d y d a k t y c z n e o g r ó d k a s z k o ln e g o . 1. P r a c a w o g r ó d k u d a je d z ie c io m r a d o ś ć i z a d o w o len ie. T e u c z u c ia w z b o g a c a ją s fe r ę e m o c jo n a ln ą w y c h o w a n k ó w . 2 . U c z u c ia d o d a tn ie u s p o s a b ia ją d z ic c i p r z y c h y ln ie d o tr u d ó w i w y s i ł k ó w w p r a c y i p r z e z t o w p ł y w a j ą n a r o z w ó j w o li. W o l a d z ie c k a r ó w n ie ż w z m a c n ia n a je s t p r z e z k o n k r e tn e r e z u lt a t y w y k o n a n e j p r a c y w o g r ó d k u .
3. D z ie c k o w o g r ó d k u p r a c u je w s p ó ln ie z e s w o im i k o le g a m i, p r z e z c o u c z y s ię p r a k t y c z n ie w s p ó łp r a c y i w s p ó ł d z ia ła n ia , p o z n a je j e g o w a r t o ś ć i z n a c z e n ie . i . D z ie c k o w ie , ż e w p r a c y w o g r ó d k u są m u pomoc>| n a r z ę d z ia , s ło ń c e , d e s z c z i t. p ., k t ó r e r a z e m z n im w s p ó ł p r a c u ją d la w s p ó ln e g o c e lu — o w o c ó w o g r ó d k a . 5. P r a c e i w s z y s t k ie z a ję c ia w o g r ó d k u m u s z ą h y c w y k o n y w a n e w o k r e ś lo n y m c z a s ie i s ta ra n n ie , c o w p ły w a na w y r o b ie n ie p u n k tu a ln o ś c i i r o z tr o p n o ś c i. 6 . O g r ó d e k w y m a g a u t r z y m a n ia s ta r a n n e g o i c z y s te g o , a r o ś lin y p ie lę g n a c ji. Z a p r a w ia ją *>ię w ię c d z ie c i <lo u t r z y m y w a n ia ła d u i p o r z ą d k u .
7. W s z y s t k ie r o ś lin y m u s z ą b y ć p o s a d z o n e , c z y p o s ia n e p r z e z d z ie c i w o d p o w ie d n im p o r z ą d k u i w e d łu g o k r e ś lo n e g o p la n u , c o w p ł y w a na r o z w ija n ie s ię z m y s łu k o n s t r u k c y jn e g o i e s te ty c z n e g o u d z ie c i.
8 . D z ie c i p o p e w n y m c z a s ie w id z ą p lo n s w o je j p r a c y . P o n ie w a ż na te n p lo n m u s z ą c z e k a ć d łu ż s z y o k r e s c z a su. u c zą się w ię c c ie r p liw o ś c i i w y t r w a ło ś c i.
9 . P r z e z c ią g łe o b c o w a n ie z z ie m ią i ro ś lin n o ś c ią d z ie c i w y r a b ia ją w s o b ie p o c z u c ie z w ią z k u c z ł o w ie k a z z i e m ią i ś w ia t e m r o ś lin n y m . 10. W y h o d o w a n e r o ś lin y m a ją w a r t o ś ć u ż y t k o w ą i w y m a g a ją o d p o w ie d n ie g o z u ż y c ia , c o w p ł y w a n a r o z w ó j z m y s łu g o s p o d a r c z e g o u d zieci. 11. P r z e z c ią g łe z a ję c ie w o g r ó d k u i o b c o w a n ie z n im d z ie c i o d c z u ją , z r o z u m ie ją , p o k o c h a ją i p r z y z w y c z a j ą się d o p r a c y w o g r ó d k u t a k . ż e p o w y jś c iu z e s z k o ły n ie b ę d ą u m ia ł y o b e jś ć s ię b e z n ie j. 12. Z c w s z y s t k ie m i z a ję c ia m i w o g r ó d k u z w ią z a n y je s t w y s iłe k f iz y c z n y nn ś w le ż e m p o w ie t r z u , c o w p ł y w a k o r z y s t n ie na r o z w ó j z d r o w ia d z ie c i, z w ła s z c z a g d y ten w y s iłe k je s t c e l o w y i r a c jo n a ln y . 13. O g r ó d e k je s t p r z y k ła d e m d la o to c z e n ia , p r z e z c o
16
w p ł y w a n a r o z w ó j o g r o d n ic t w a w ś r o d o w is k u . Z a g a d n ie n ie p o d n ie s ie n ia k u ltu r y g o s p o d a r c z e j ś r o d o w is k a z n a jd u j e tu d o s k o n a ły k o n k re t. Z a s łu g ą tu ta j b ę d z ie r e a ln a p r a c a s z k o ły . 14. P r z e z p r a c ę w o g r ó d k u d z ie c i m a ją s t a le d o c z y n ie n ia z k o n k r e t a m i w p o s ta c i z ie m i, n a w o z ó w , n a r z ę d z i, n a s io n , s a d z o n e k i z ja w is k p r z y r o d n ic z y c h , o r a z z s z e r e g ie m c z y n n o ś c i, i p ra c , j a k i e s ą w y k o n y w a n e o d c h w i l i z a k ła d a n ia a ż d o z b io r ó w i p r z y g o t o w a n ia o g r ó d k a n a o k re s z im o w y . R o z p o ś c ie r a s ię w ię c p r z e d n ie m i s z e r o k ie p o le d o p r ó b i d o ś w ia d c z e ń . P r ó b y i d o ś w ia d c z e n ia d o s k o n a lą z m y s ł o b s e r w a c y jn y d z ie c k a , w z b o g a c a ją j e g o w y o b r a ż e n ia , z m u s z a ją d o d o k ła d n e g o z a s ta n o w ie n ia , r o z w a g i i w o g ó le m y ś le n ia , c z y l i w p ł y w a j ą n a r o z w ó j u m y s ło w y i in t e lig e n c j ę d z ie c k a w s p o s ó b p o z y t y w n y . 15. O s ią g n ię te w y n i k i p r a c y u m y s ł o w e j d z ic c i m u s/ą o d p o w ie d n io o k r e ś lić i n a z w a ć , o r a z w y p o w ie d z ie ć z r o z u m ia le d la in n y c h i d la s ie b ie , p r z e z c o k s z ta łc ą s w o ją m o w ę i ję z y k . 16. W s z e l k i e p r z e ż y c ia d z ie c i w o g r ó d k u są p o m o c ą w o d c z u w a n iu i r o z u m ie n iu o d p o w ie d n ic h u t w o r ó w lit e r a c k ic h . k t ó r y c h te m a ta m i s ą z a ję c ia i p r a c e lu d z i n a p o lu i w o g r o d z ie , o r a z ż y c i e ro ś lin . 17. O g r ó d e k d o s t a r c z a m n ó s tw a in t e r e s u ją c y c h te m a t ó w d o r o z m ó w e k , |>ogadanek, w y p o w ia d a n ia s ię d z ic c i i t. p . ć w ic z e ń ję z y k o w y c h . 18. Z o g r ó d k a m o ż e m y c z e r p a ć t e m a t y d o u k ła d a n ia k r ó t k ic h i in t e r e s u ją c y c h o p o w ia d a ń d o c z y t a n ia i ć w ic z e ń o r t o g r a fic z n y c h . 19. O b lic z a n ie k o s z t ó w n a s io n e k , g a t u n k ó w n asion , z a g o n k ó w , p lo n ó w o r a z c a ł y s z e r e g c z y n n o ś c i m ie r n ic z y c h je s t w a r t o ś c io w y m m a t e r ja łe m d o z a g a d n ie ń m a t e m a t y c z n y c h . 20. U t r z y m y w a n ie w p o r z ą d k u n a r z ę d z i, o g r ó d k a
i s ta r a n n e o c z y s z c z e n ie u b r a n ia i w y m y c i e s ię p o p r a c y d o s t a r c z y ż y c i o w y c h t e m a t ó w d o z a j ę ć p r a k t y c z n y c h z d z ia łu : k u ltu r a ż y c ia c o d z ie n n e g o . 21. P r a c a w o g r ó d k u w y s u n ie s p o r o in te re s u ją c y c h t e m a t ó w d o r y s o w a n ia . 2 2. P io s e n k i o p r a c y lu d z i i ż y c iu r o ś lin s ta n ą się d la d z ie c i w ię c e j b lis k ie i b e z p o ś re d n ie . 2 3. S z e r e g p r a c i c z y n n o ś c i w o g r ó d k u d o s t a r c z y m a - t e r ja h i d o w z o r c a g im n a s ty c z n e g o , z w ła s z c z a — g d y c h o d z i o ć w ic z e n ia tu ło w ia , r ą k i n ó g . J e s t t o m a t e r ja ł g im n a s t y c z n y w a r t o ś c io w y i in t e r e s u ją c y d z ie c i. W i d z i m y w ię c , ż e z a ję c ia i p r a c e w o g r ó d k u m a ją p o w a ż n e 1 w s z e c h s tr o n n e z n a c z e n ie w y c h o w a w c z e i k s z ta ł c ą c o , a t a k ż e i d y d a k t y c z n o - m e t o d y c z n e . B e z o g r ó d k a n a u c z a n ie i w y c h o w a n ie d z ie c i p o z b a w io n e je s t b a r d z o w ie lu c e n n y c h w a lo r ó w .
C H A R A K T E R P R A C Y DZIECI W OGRÓDKU.
W r e a liz o w a n iu z a d a ń w y c h o w a w c z y c h i k s z ta łc ą c y c h o g r ó d e k s z k o ln y je s t p o m o c ą i u ła tw ie n ie m . M a o n z a te m c h a r a k t e r ś r o d k a i p o m o c y w w y c h o w a n iu i n a u c z a n iu d z ie c i n a jm ło d s z y c h . J a k o ś r o d e k w y c h o w a w c z y i p o m o c n a u k o w a p r z e d s ta w ia w a l o r y p o z b a w io n e m o r a liz a t o r s t w a i w e r b a liz m u . P o t r z e b y i k o n k r e t y , d o ś w ia d c z e n ia i p r z e ż y c ia , r o z t a c z a ją c e s ię p r z e d d z ie ć m i i p r z e n ik a ją c e c a ła treść w y c h o w a n ia i n a u c z a n ia , p o w s t a ją w z a ję c ia c h i p r a c y d z ie c i w o g r ó d k u w o k r e s ie w io s e n n y m i je s ie n n y m . O d d z ia ły w a n ie w y c h o w a w c z o - k s z t a łc ą c e p r z e z z a j ę c ia i p r a c ę , p r z e z b u d z ą c e i r o z w ija ją c e s ię ż y c ie , w k tó re m u c z e s tn ic z ą d z ie c i, j e s t w o l n e o d n u d n y c h c z ę s to p o u c z e ń i k a z a ń , o r a z o d s ło w n y c h t y l k o o b ja ś n ie ń i w y ja ś n ie ń , b o18
r z e c z y w is t o ś ć t w o r z o n a p r z y w s p ó łu d z ia le d z ie c i n a m a ły m i z o r g a n iz o w a n y m t e r e n ie p r z e m a w ia s iln ie j i le p ie j d o d z i e c k a , W y w i e r a n a n ie w p ł y w , k t ó r y p o z o s t a w ia g łę b o k ie i n ie z a t a r t e ś la d y w u m y ś le i c h a r a k t e r z e d z ie c k a , a n a w e t, p o w ie m y , t w o r z y u m y s ły i c h a r a k t e r y ; o c z y w iś c ie t y lk o w t e d y , g d y o g r ó d e k je s t u m ie ję tn ie i c e l o w o w y z y s k iw a n y . A b y ta k b y ło , n ie m o ż e o n b y ć o g r ó d k ie m , o k r e ś la n y m i w y z y s k iw a n y m t y l k o z p u n k tu w id z e n ia c e l ó w i z a d a ń ś c iś le p r z y r o d n ic z y c h , c z y t y l k o u ż y t k o w y c h , c z y t y lk o e s te ty c z n y c h , - a le tr z e b a o k r e ś lić g o i w y z y s k iw a ć w s z e c h s tr o n n ie i c a łk o w ic ie , ta k ja k t y l k o m o ż n a , w s e n s ie o g ó ln y c h c e l ó w i z a d a ń p e d a g o g ic z n y c h , lic z ą c s ię j e d y n i e z m o ż liw o ś c ia m i s ił d z ie c k a i p o t r z e b a m i ś r o d o w is k a . G d y c h o d z i o s ił y d z ie c i z k la s y I- e j i I l - g i e j . t o o n e s ą n ie w ie lk ie . O tein p a m ię t a ć n a le ż y . W s k u t e k te g o p ra ca ty c h d z ic c i w o g r ó d k u m u s i m ie ć w i ę c e j c h a r a k t e r z a b a w y , fr a g m e n t a r y c z n y , ś c iś le d o s t o s o w a n y d o ic h m o ż liw o ś c i. G d y ta k | »o d c jd z ie m y d o z a g a d n ie n ia o g r ó d k a s z k o l n e g o w w y c h o w a n iu i n a u c z a n iu d z i w i n a jm ło d s z y c h , b ę d z i e m y n a w ł a ś c iw e j d ro d / e , b o u c h w y c iliś m y is to tę p r o b le m u , k t ó r e g o r o z w ią z a n ie r o z t a c z a p r z e d n a m i w ie le m o ż liw o ś c i. P r a c a d z ic c i z k la s y t r z e c ie j i c z w a r t e j w o g r ó d k u s z k o ln y m , p o d o b n ie j a k i p r a c a w k la s a c h n a jm ło d s z y c h , m a w d a ls z y m c ią g u c h a r a k t e r p e d a g o g ic z n y . B ę d z ie onn s p e łn ia ła w is to c ie s w e j te s a m e z a d a n ia , c o i w k la s a c h n a jm ło d s z y c h . D z ie c i je d n a k w t y c h k la s a c h są ju ż tr o c h ę s ta rs ze , m a j ą w i ę c e j d o ś w ia d c z e n ia , w ię c e j u m ie ją , są s i l n ie js z e fiz y c z n ie , o r a z m u s z ą s ię w ię c e j n a u c z y ć . B ę d z ie m y w ię c o d n ic h w y m a g u li w ię c e j p r z y z a ję c ia c h i p r a c y w o g r ó d k u z a r ó w n o c o d o Ilo ś c i, j a k i ja k o ś c i w y k o n y w a n e j p r a c y .
-w ie d z ia ln o ś c i z a -w y k o n y -w a n e c z y n n o ś c i i p r a c ą -w o g r ó d k u , ora/, je g o sta n . W ten s p o s ó b b ę d z ie m y s t o p n io w o p r z e s u w a li s ię o d ś w ia ta z a b a w y i i l u z j i w k łu s ie p ie r w s z e j — d o ś w ia t a r z e c z y w is to ś c i, ś w ia t a p r a c y i o d p o w ie d z ia ln o ś c i. O c z y w iś c ie , ż e t o p r z e s u w a n ie m u s i b y ć o d p o w ie d n ie i n ic m o ż e n a s t ę p o w a ć a n i z a w o ln o , a n i też z a s z y b k o , le c z z u m ia re m . Z a c h o w a n ie u m ia ru je s t i tu ta j o b o w ią z k o w e . W p r z e c iw n y m b o w ie m r a z ie w y s i ł k i d z ie c i i n a u c z y c ie la m o g ą s p a lić n a p a n e w c e i w y d a ć s k u tk i w r ę c z o d w r o t n e . C z ę s te w t y c h k la s a c h je s t z ja w is k o z o b o ję t n ie n ia i s t ę p ien iu z a in te r e s o w a n ia d o o g i ó d k a i p r a c y w n im , a n a w e t i d o n a u k i s z k o ln e j w o g ó le , s k o r o s tru n a z o s ta ła p r z e c ią g n ię ta . P o z a t e m c h c e m y z w r ó c ić u w a g ę je s z c z e i n a in n e p o w o d y i w p ł y w y u b o c z n e , k t ó r e tu ta j d o c h o d z ą d o g ło su i m o g ą m ie ć z n a c z e n ie a lb o u je m n e , a lb o te ż d o d a tn ie , w z a le ż n o ś c i o d te g o , j a k t r a fn ie p r z e z n a u c z y c ie la zosta n ą u c h w y c o n e i p o tr a k to w a n e . Z p o w o d ó w t y c h w y m i e n i m y c h o c ia ż b y t y l k o w z r o s t p o c z u c ia r z e c z y w is t o ś c i i w s k u t e k t e g o c e lo w o ś c i w y k o n y w a n e j p r a c y w s e n sie ś c iś le p r a k ty c z n y m . T o z ja w is k o n a j c z ę ś c ie j w y s t ę p u je w ś r ó d d z ie c i w ie js k ic h i r o b o tn ic z y c h . „ C o j a z te j p r a c y b ę d ę m i a ł “ — c z ę s to ta k ie p y t a n ie u s ły s z y m y o d d z ie c i w t y c h k la s a c h p r z y p r a c y w o g r ó d k u . W te m „ c o j a z te g o b ę d ę m i a ł " d z ie c k o k ła d z ie n a c is k n a to , ż e c h c ia ło b y m ie ć o s o b is tą k o r z y ś ć w sen sie m a t e r ja ln y m . W te m s ta n o w is k u z a z n a c z a s ię w p ł y w o t o c z e n ia d o m o w e g o i n a jb liż s z e g o ś r o d o w is k a n a d z ie c k o . N ie z m ie r n ie c z ę s t o b o w ie m r o d z ic e i n a jb liż s z e ś r o d o w is k o p a t r z ą n a o g r ó d e k i p r a c ę w n im s w y c h d z ie c i p o d k ą tem t y l k o j e j o p ła c a ln o ś c i i r e n t o w n o ś c i; u w a ż a ją , ż e k to ś z pru- c y ic h d z ie c i, w k ła d a n e j w o g r ó d e k , k o r z y s ta , a n ie d o s t r z e g a ją i n i e b io r ą p o d u w a ;ę k o r z y ś c i w y c h o w a w c z y c h . D la t e g o te ż f a k t te n n a u c z y c ie l m u s i w z ią ć p o d
uvra-3
$ | p i
3
20
g ę i w y z y s k a ć g o k o r z y s t n ie d la p r a c y d z ie c i w o g ró d k u . W y z y s k a n i e k o r z y s t n e b ę d z ie p o le g a ło na p o ło ż e n iu s iln ie j s z e g o n a c is k u w ły c h k la s a c h , z w ła s z c z a w c z w a r t e j, na w a r t o ś ć i z n a c z e n ie o g r ó d k a z p u n k tu w id z e n ia p r a k ly c z - n o - ż y c io w e g o . z a r ó w n o w s e n s ie p o s z c z e g ó ln e g o d z ie c k a , ja k i c a ł e j g r u p y - s z k o ły . D z ie c i m u s/ !) s o b ie w y r a ź n i e / d a w a ć s p r a w ę z k o r z y ś c i, j a k i e d a j e o g r ó d e k k a ż d e m u /. n ic li i w s z y s t k im r a z e m w s z k o le , ja k i c a łe j s z k o le , ja k o w ię k s z e j z b io r o w o ś c i. 7. te g o w ię c w y n ik a , ż e c h a r a k t e r p r a c y d z ie c i w ty c h k la s a c h je s t c o k o lw ie k in n y b a rd z ie j* p r a k t y c z n o - ż y c io w y . p r z e z c o z b liż a s ie d o c h a r a k t e r u p r a c y o g r ó d k o w e j w kia s a ch s ta r s z y c h : p ią t e j i s z ó s te j, a la k / e i s ió d m e j. W k la s ie V w z r a s ta w ś r ó d d z ie c i p o c z u c ie t w a r d e j r z e c z y w is t o ś c i ż y c ia i w s k u te k t e g o z a c z y n a ją o n e je s z c r e w i ę c e j n iż w k la s ie I V - c j m y ś le ć k a t e g o r ja m i p r a k t y c z n y c h p o t r z e b ż y c io w y c h . Z w ła s z c z a c e c h a ta , o ile n a m w ia d o m o , w y s t ę p u je m o e.n o w ś r ó d d z ie c i ś r o d o w is k w ie js k ic h i r o b o t n ic z y c h . P r z y t e m . im b a r d z ie j z d a ją s o b ie s p r a w ę z w a r to ś c i o g r ó d k a , te m s iln ie j d o s t r z e g a ją b r a k i, j a k i e p o d t y m w z g lę d e m z n a jd u ją w n a jb liż s z e m ś r o d o w is k u . Z a c z y n a ją z d a w a ć s o b ie s p ra w ę , ż ę o g r ó d k i p r z e d d o m a m i są b a r d z o u b o g ie ta k p o d w z g lę d e m r o z m a it o ś c i p o ż y t e c z n y c h ro ś lin , ja k s a m e j ic h u p r a w y o r a z u r z ą d z e n ia e s te ty c z n e g o . S t w ie r d z e n ie t y c h b r a k ó w n a s tr a ja d z ie c i d o d a t n io d o u su w a n ia ic h i p r z y c z y n ia s ię p r z e z t o d o p o d n o s z e n ia stanu o g r ó d k ó w p r z e d d o m a m i. „ P r o s z ę p a n a — m ó w i m i je d n a z m a te k w p r z y g o d n e j r o z m o w ie m ó j W ł a d z i o c z ę s to s ię k łó c i z e m n ą . ż e ja k p r a c u ję w o g r ó d k u , ż e t o a t o r o b ię ź l e : i r o b i r a z e m z e m n ą , p o k a z u ją c , ja k u c z y s ię w s z k o le .“ P o z a te m d z ie c i w te j k la s ie je s z c z e s iln ie j n iż w p<. p r z e d n ic h in te r e s u ją s ię u ż y t e c z n o ś c ią u p r a w ia n y c h ro ś lin . S ło w e m k w e s t ja z b y t u i p o d z ia łu z y s k ó w b a r d z o j e in tere
su je. C h c ą p o p r o s i u m ie ć i o s o b is t y a k o n k r e tn y , m a t e r ja b ną k o r z y ś ć . W y l a n i a s ię w ię c t u t a j n o w e z a g a d n ie n ie o r g a n iz a c ji z b y t u p r o d u k c ji w o g r ó d k u s z k o ln y m i |>odziału do- c h o d ó w . S ą d z im y , ż e d ą ż e n ie t o n a le ż y w z ią ć p o d u w a g ę i s k ie r o w a ć j e na w ła ś c iw e t o r y : c h o d z i tu o to . ż e b y w k w e st j i z b y t u p r o d u k t ó w i p o d z ia łu z y s k ó w z a s t o s o w a ć o r g a n iz a c ję s p ó łd z ie lc z e g o r o z w ią z a n ia z a g a d n ie n ia . G d y to z r o b im y u d o tn ie , d z ie c i b ę d ą n ie t y lk o z a d o w o lo n e , a le z a r a z e m i o d n io s ą p o w a ż n e k o r z y ś c i w y c h o w a w c z e , n a u c zą s ię b o w ie m p r a k t y c z n ie b r a n ia p o d u w a g ę c a łe j g r u p y p r z e * s p ó łd z ie lc z e t r a k t o w a n ie je d n o s t e k , k tó r e n ie d o s ta n ą p r z y p a d a ją c e j im c z ę ś c i w f o r m i e ja k ic h ś s p e c ja ln ie o s o b is ty c h d a t k ó w , a le w t a k ie j, ż e n ie t y lk o o n e . a le i in n e d z ie c i b ędą m o g ł y r o b ić z t e g o d o r o b k u u ż y te k . J a k k o lw ie k p ra c a d z i w i t e j k la s y p o s ia d a ju ż c h a m - k t e r b a r d z ie j s p e c ja ln y . ..f a c h o w y 44, p a m ię ta ć m u s im y , że k la s a V - t a s z k o ły p o w s z e c h n e j n ie je s t je s z c z e k la s ą s z k o ły z a w o d o w e j i n ią b y ć n ie m o ż e . a w s k u te k te g o n ie n a le ż y t r a c ić z o c z u z a d a ń o g ó ln o - w y c h o w a w c z y c h i n a u k o w y c h w p r a c y w o g r ó d k u .
T u t a j tr z e b a ju ż z n a c z n ie s iln ie js z y n a ri\ k p o ło ży ć , nu r o b ie n ie u ż y tk u z w ia d o m o ś c i p r z y r o d n ic z y c h , z d o ś w ia d c z e ń . u m ie ję tn o ś c i i s p r a w n o ś c i d z ie c i w z a k r e s ie p r a c y w o g r ó d k u , oraz. u w z g lę d n ia ć w i ę c e j s a m o d z ie ln o ś ć w w y k o n y w a n iu jK »s z c z e g ó ln v c h c z y n n o ś c i U o g ó ln ia ją c p o w y ż s z e u w a g i, p o d k r e ś lim y , ż e c h a r a k t e r p r a c y w o g r ó d k u p o c h y la s ię w t e j k la s ie w k ie r u n k u z a g a d n ie ń p r z y r o d n ic z o - g o s j»o d a r c z v c h i s p o łe c z n y c h , a t a k ż e i w k ie r u n k u n a s ta w ia n ia i p r z y g o t o w y w a n ia d z ic c i d o je s z c z e t r u d n ie js z y c h z a d a ń i s a m o d z ie ln ie js z e j p r a c y w k la s a c h V I - t e j i V I l- m e j. W k la s ie V I - t e j p r a c a d z ie c i w o g r ó d k u p o c h v la stę ju ż z u p e łn ie w y r a ź n i e w s tr o n ę p r a k t y c z n o - g o s p o d a r c z ą . D o t y c h c z a s o w e z d o b y c z e d z ie c i z p r a c y w o g r o d z ie z u ż y
t-22
k o w y w a n c są n a t e r e n ie o g r ó d k a s z k o ln e g o p r z y h o d o w li i p ie lę g n a c ji ro ś lin .
T u t a j je s t m ie js c e n a lo , ż e b y z w r ó c ić s p e c ja ln ą u w a g ę n:i d o k ła d n o ś ć i p r a w id ło w o ś ć w y k o n y w a n e j p r a c y o r u r n a s u m ie n n e t r a k t o w a n ie w s z e lk ic h c z y n n o ś c i i o b o w i ą z k ó w ś c iś le z w ią z a n y c h z p r a c ą w o g r o d z ie . D z ie c i m u s zą s o b ie z d a w a ć s p r a w ę z u p e łn ie ja s n o / p o c z u c ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a p r a c ę w y k o n a n ą w o g r ó d k u i n a b ie r a ć ś w ia d o m e g o p r z e k o n a n ia o j e j w a r to ś c i i p o ż y tk u . W te j k la s ie n asi w y c h o w a n k o w ie m a ją m o ż n o ś ć p r z y p r a c y u ja w n ić s w o je o k r e ś lo n e b l i ż e j z a in te r e s o w a n ia o g r o d n ic z e i g o s p o d a r c z o - s p o łe c z n e a la k ż e i u z d o ln ie n ia i z a m i ło w a n ia w k ie ru n k u t y c h z a ję ć i p r a c . k t ó r e w t e j k la s ie w y k o n y w u ją ju ż p r a w i e s a m o d z ie ln ie , p la n o w o i s y s te m a ty c z n ie . N ie s ły c h a n ie w a ż n y m c z y n n ik ie m je s t tu ta j, ż e b y w i a d o m o ś c i i u m ie ję tn o ś c i t e c h n ic z n o - o g r o d n ic z e z k la s p o p r z e d n ic h , a s z c z e g ó ln ie z p io t e j u c z n io w ie p o g łę b ia li i p r z e k s z t a łc a li w s p ra w n o ś c i. P o z a tein d o t y c h c z a s o w e k o n k r e tn e ic h z d o b y c z e n a d a l u le g a ją r o z s z e r z e n iu i p o g łę b ie n iu p r z e z s p e c ja ln e u w z g lę d n ie n ie ś c iś le o g r ó d k o w y c h z a g a d n ie ń , o b e jm u ją c y c h p r z y g o t o w a n ie g le b y p o d r ó ż n e r o ś lin y u ż y t k o w e i ozdohnw , r a c jo n a ln ą ic h h o d o w lę p r z e z u m ie ję t n y s ie w . p r z e s a d z a n ie , p o d le w a n ie , p ie le n ie , o c h r o n ę p r z e d s z k o d n ik a m i i t. p. P o n a d t o s w o j e w ia d o m o ś c i i u m ie ję t n o ś c i d z ie c i p r ó b u ją z a s t o s o w a ć w t e j k la s ie w p o le tk a c h d e m o n s t r a c y j n y c h - p o k a z o w y c h . B io r ą t a k ż e u d z ia ł w s t r z y ż e n iu ż y w o p ło t ó w , g d y n a t o p o z w a la ją w a r u n k i lo k a ln e d a n e j s z k o ły . 7. t e g o w id z im y , ż e p r a c a d z ic c i w o g r ó d k u w t e j k la s ie p r z y b ie r a ju ż c h a r a k t e r ś c iś le o k r e ś lo n y i n a w e t o g r a n ic z o n y d o w y z n a c z o n y c h z a c a d n ie ń . P o c h y la s ię za tem z d e c y d o w a n ie w k ie r u n k u p r z y s p o s o b ie n ia o g r o d n ic z o r o l
n ic z e g o . G d y c h o d z i o d z ie c i l e j k la s y , t o o n e d o t y c h z a d a ń są i p r z y g o t o w a n e i n a n ie n a s ta w io n e . B o w ie m d o s k o - n a lr z d a j ą s o b ie s p r a w ę z k o r z y ś c i, j a k i e d a j e im p ra c n w o g r ó d k u ; w id z ą w y r a ź n i e j e j c e l, m a ją m o ż n o ś ć r e a liz a c ji s w o ic h t e n d e n c y j, o k ló r y c li ju ż w s p o m in a liś m y w p o p r z e d n ic h k la s a c h p r z y o m a w ia n ia c h a r a k t e r u p r a c y d z ie c i, a k t ó r e i tu ta j są je s z c z e s iln ie js z e . T a k s a m o a k tu a ln ą s t a je sit; t u t a j s p r a w a z u ż y c ia i z b y c ia o w o c ó w p r a c y o g r o d o w e j. N a le ż y j ą te ż m ie ć nu u w a d z e , g d y ż n ie u w z g lę d n ie n ie j e j m o ż e s ię o d b ić u je m n ie n a s to s u n k u d z ie c i d o o g r ó d k a . Z t e g o s a m e g o w z g lę d u n ie m o ż n a r ó w n ie ż tra k to w a ć, d z ie c i w y łą c z n ie j a k o s iłę r o b o c z ą , c o n ie k ie d y z d a r z a s ię w p r a k t y c e , b o b y ł o b y t o s p r z e c z n e z c h a r a k t e r e m p r a c y d z ie c i w o g r ó d k u . T r z e b a tu p a m ię ta ć o te m . ż e d z ie c i p r z y t e j p r a c y m a ją s ię u c z y ć i w y c h o w y w a ć . O n e s a m e te ż m u szą t o w ie d z ie ć , r o z u m ie ć i d o c e n ia ć , c z y l i w a l o r y o g r ó d k a o g ó ln o - w y c h o w a w c z e i k s z ta łc ą c e i tu ta j, j a k i w m ł o d s z y c h k la s a c h , n a l e ż y m ie ć n:i u w a d z e . U o g ó ln ia ją c , t r z e b a p o w ie d z ie ć , ż e c h a r a k t e r p r a c y d z i w i w o g r ó d k u n:i t y m p o z io m ie z m ie r z a s y s te m a ty c z n ie w s p o s ó b z d e c y d o w a n y w k ie r u n k u o g r o d n ic z o -g o s p o d a r - c z y m i d ą ż y d o p r z y g o t o w a n ia d z ie c i d o p r z y s p o s o b ie n ia r o ln ic z e g o . W ten s p o s ó b w ię c s t o p n io w o p o p r z e z p r a c ę w k la s ie Y l - t e f d z ie c i m a ją d o jś ć d o k o ń c o w e g o e ta p u p r a c y o g r o d n ic z e j i g o s p o d a r c z e j w k ln s ie V I I m e j s z k o ł y p o w s z e c h n e j. G d y c h o d z i w ię c te ra z o p r a c ę d z ie c i w k la s ie M l- m e J w o ś r o d k a c h r o ln ic z y c h , t o z b liż a s ię o n a c h a r a k t e r e m s w y m c a łk o w ic ie d o p r z y s p o s o b ie n ia r o ln ic z e g o , j a k i e u p r a w ia s ta rs za m ło d z ie ż w ie js k a i t o jest z u p e łn ie s łu s z n e i ra c jo - ncilno ż y c io w o . N a tu r a ln ie . ż«* n ie n a le ż y tu ta j w k r a c z n ć c a ł k o w i c i e w tę f o r m ę p r a c y , b o tr z e b a p a m ię t a ć o tem . ż e to je s t je s z c z e k la s a V I I - m a , w k t ó r e j d z ie c i m a ją z.do
b y ć e le m e n ta r n e , p o d s t a w o w e w ia d o m o ś c i i u m ie ję tn o ś c i z z a k r e s u p r z y s p o s o b ie n ia r o ln ic z e g o , a m ia n o w ic ie : tu ta j ju ż n a s t ę p u je o g r a n ic z e n ie i z r ó ż n ic z k o w a n ie t e m a t ó w i z a g a d n ie ń . P r z y t e m m a ja o n e ju ż c h a r a k t e r n ie t y lk o o g r o d n ic z y , a le i g o s p o d a r o z o - h o d o w in n y . J e d n o c z e ś n ie są s p r o w a d z o n e d o z u p e łn ie ś c is ły c h z a g a d n ie ń , n p . p o le t k a n a w o ż o n e i n ie n a w o ź o n e , c h ó w k r ó lik ó w , u p r a w a w y b r a n e j r o ś lin y p r o p a g a n d o w e j, n p . soi.
W y r a ż a s ię w ię c t u t a j z a s a d a : ..m a ło a d o b r z e " , m ło d z i e ż t ę z a s a d ę m u s i z r o z u m ie ć i o d p o w ie d n io s ię d o n ie j u s to s u n k o w a ć . P o p ro s tu w z a k r e s ie je d n e g o ś c is łe g o te m a tu m a s a m o d z ie ln ie p r z e p r a c o w a ć p r a k t y c z n ie c a ł y s z e r e g z a g a d n ie ń . k t ó r y c h r a c jo n a ln e r o z w ią z a n ie z a d e c y d u je o w y n ik a c h u p r a w y . W te j k la s ie m o ż n a i t r z e b a o r g a n iz o w a ć p r a c ę n a z a s a d a c h k o n k u r s o w y c h G d y d z ie c i z r o z u m ie ją w a r t o ś ć te j p r a c y i n a u c za s ię j ą w y k o n y w a ć d o b r z e n a je d n y m te m a c ie , t o b ę d ą m o g ł y t o s a m o c z y n i ć i n a in n y c h w p r z y s z ło ś c i. B o w ie m tu ta j z d o b ę d ą o g ó ln e w ła ś c iw e n a s ta w ie n ie i e le m e n ta r n e p r z y g o to w a n ie . Z r o z u m ia łą je s t r z e c z ą , ż e ta p r a c a m a c h a r a k te r p r ó b n y , d o ś w ia d c z a ln y , p o k a z o w y i j a k o ta k a p o c ia c a m ło d z ie ż . k ló r a s p e c ja ln ie w t y m o k r e s ie lu b i s ta w a ć d o k o n k u r s ó w i p o p is y w a ć s ię w y n ik a m i w g r a n ic a c h s w y c h sił. K o n k u r s y i d o ś w ia d c z e n ia j ą p o c ią g a ją . T r z e b a w ię c te w ła ś c iw o ś c i p s y c h ic z n e w z i ą ć p o d u w a g ę i o d p o w ie d n io w y z y s k a ć . O c z y w iś c ie , ż e za s a d a in d y w id u a liz o w a n ia , t o z n a c z y d o s to s o w a n ia te m a t ó w d o ś w ia d c z a ln y c h d o s iły p o s z c z e g ó ln e g o c h ło p c a c z y d z ie w c z y n y , b ę d z ie tu ta j c a ł k o w i c i e o b o w ią z y w a ł a w o r g a n iz o w a n iu p r ó b i d o ś w ia d c z e ń k o n k u r s o w y c h w z a k r e s ie p o s z c z c g ó ln y e h t e m a t ó w , w y b r a n y c h z e w s k a z a n y c h p r z e z p r o g r a m g r u p . A n a lo g ic z n ie ta z a s a d o o b o w ią z u je i z e w z g lę d u n a s a m e t e m a t y d o ś w ia d c z e ń . j a k i n a ic h w y k o n a n ie .
