Arkadiusz Stempin
Od redakcji
Kultura i Polityka : zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie nr 8, 11-20
Po p o lsk im akcesie do UE d ia m e tra ln ie zw iększył się zak res p o l sko-niem ieckiej w sp ó łp ra c y co je d n a k nie przyniosło auto m aty czn ie politycznej k o n w erg encji m iędzy obydw om a k ra ja m i1. Jed n o cześn ie N iem cy p o zo stały czołow ym k ra je m w UE, siln ie z a a n g ażo w an y m w re la c je m u ltila te ra ln e , je d n a k ż e dużo b ard ziej niż kiedykolw iek w cześniej kieru jącym się w łasnym i interesam i. S tąd do sym bolu nie m ieckiego egoizm u narodow ego uro sła w św iadom ości społeczeństw a polskiego n a p o d atn ej glebie „m ed io k racji” b u d o w a G azo ciąg u Pół n o cn eg o i je sz c z e b a rd z ie j e m o c jo n a ln ie p o s trz e g a n a d z ia ła ln o ść p rzew o d n iczącej Z w iązku W ypędzonych E rik i S tein b ach 2. H ipoteka historyczna ciąży jeszcze n a recepcji N iem iec w Polsce3. S tąd p rzykła dowo opublikow anie na łam ach opiniotw órczego „Der Spiegel” artyku łu o kooperacji innych nacji z N iem cam i w zbrodni H olocaustu zostało w Polsce o d eb ran e jako koronny dow ód n a relatyw izow anie niem iec kiej w iny za z b ro d n ie lu d o b ó jstw a4. Ale ju ż o sta tn ia „ a u to lu stra c ja ” niem ieckiego M SZ-etu, k tó ry n ie w a h a ł się obalić m itu o sw oim p o p rz ed n ik u z o k resu III Rzeszy jak o c e n tru m o p o ru w obec reżim u H i tle ra, n iesp lam io n y m w sp ó łu d zia łem w H olocauście, n ie w zb u d ziła w Polsce w iększego re z o n a n su 5.
S zero k iem u stru m ien io w i m ed ialn ie nośnych, ale w y p aczających o braz w spółczesnych N iem iec publikacji p ró b u ją p rzeciw d ziałać w y w a żo n e w swojej o cen ie an alizy p o lito lo g iczn e. Do m ia n a je d n ej z
1 Z o b . D a r u a D y lla , T h o m a s J ä g e r, Deutsch-polnische Europavisimen, „A us P o litik u n d Z eitg e - s c h i c h t e “, 5-6 (2 0 0 5 ), s. 4 0 -4 8 .
2 Z ob. A r k a d iu s z S te m p in Wahn und Raserei, „ S ü d d e u ts c h e Z e itu n g “ z 8 .0 1 .2 0 1 0 .
3 N ie k to in n y , ty lk o b y ły p o ls k i a m b a s a d o r w N ie m c z e c h J a n u s z R e ite r c z u l się s p r o w o k o w a n y d o w y p o w ie d z i: „N ie m c y n ie r o z u m ie ją P olaków , a P o la c y N ie m c o m ju ż n ie u f a ją ”, „D ialog. D e u ts c h -p o ln is c h e s M a g a z in “, 65 (2 0 0 3 /2 0 0 4 ), s. 48. Z ob. te ż K rz y sz to f R u c h n ie w ic z , Die histońsche
Erinnerung in Polen, „A us P o litik u n d Z e itg e s c h ic h te “, 5-6 (2 0 0 5 ), s. 18-26.
4 Die Komplizen. Hitlers europäische Helfer beim Judenmord, „ D e r S p ie g e l“, 2 1 z 1 8 .0 5 .2 0 0 9 . 5 E c k a r t C o n z e, N o r b e r t F re i, P e te r H a y e s, M o s h e Z im m e r m a n n , Das A m t und die Vergangenheit.
ARKADIUSZ STEMPIN
n ich asp iru je poniższe studium , p reze n tu jąc e artykuły n ap isan e p rzez m łodych w iekiem n iem co zn aw có w sk u p io n y ch w n aukow ym ś ro d o w isku K rakow a. O pisują one rzadko p rzez publicystykę w Polsce k o m entow ane, ty m niem niej istotne p ro cesy p rzeb ieg ające p rzez w sp ó ł czesne Niemcy, u w zględniając p rzy ty m polski k o n trap u n k t.
S zczególnie p ro b lem aty k a to ż sam o ści w spó łczesn ego sp o łe c z e ń stw a niem ieckiego przy k u w a uw agę. O tym zag adn ien iu pisze dw ójka autorów : Ewa Bojenko-Izdebska i Markus Lipowicz P ierw sza z nich an alizu je przyczyny p o w stan ia i petryfikacji, i to p o m im o pod jęty ch p rz e z p olity czn y e sta b lish m e n t re p u b lik i p rz e c iw d z ia ła ń , p o d z ia łu społeczeń stw a n a p o ch o d zący ch z byłej NRD „Ossis” i w yw odzący się z byłej RFN „Wessis”. W skazuje p rzy tym , że te sem an ty czn e p o jęcia k ry ją w sobie o d m ien n e system y aksjologiczne, in k a rn o w a n e p rzez obydw ie części społeczeństw a, stan o w iące p rap rzyczy n ę ich o d m ien nych tożsam ości. Także dla u ro d zo n ego w N iem czech, ale m ieszk ają cego w Polsce L ipow icza najw ażniejsze k ry teriu m w jego an am n ezie obecnej kondycji niem ieckiego społeczeństw a, niezdolnego do p o d ję cia d ialo g u in te rk u ltu ro w e g o i in te g ra c ji obco k rajo w có w , stan o w i kw estia w yznaw anych p rzez to społeczeństw o w arto ści. A dokładnie: w yrzu cen ie ogólnospołecznych n o rm z dekalogu społecznego n a d ro dze eksternalizacji tzw. cn ó t obyw atelskich p rzez d o m in u jące obecnie w N iem czec h pok o len ie, o w ład n ięte d u c h e m rew o lu cji k u ltu ro w ej ’68. P u nk tem w yjścia dla przedłożonej p rzez a u to ra syntezy zag ad n ie nia je s t b e stse lle r ro k u 2009 n a d R enem : Niemcy likwidują się p ió ra Theo S a ra z z in a 6.
D w ie k o lejn e ro z p ra w y Artura Jezioro i A rkadiusza S tem pina p rzed m io te m analizy czynią dw ie obecne w p arla m en cie form acje p o lityczne, któ ry ch dokładnych odpow iedników b rak u je n a polskiej s c e nie politycznej: skrajnej lew icy i chrześcijań skich dem okratów . Jezio ro w u jęciu d iach ro n iczn y m śledzi ew olucję pow stałej po zjednocze n iu N iem iec i p ie rw o tn ie jedynej politycznej em an acji o w schodnio- niem ieck im ro do w o d zie w po litycznie scalonym kraju, P artii D em o kratycznego S ocjalizm u (PDS), k tó ra po ekspansji n a te re n byłej RFN p rzy b rała p o stać ogólnoniem ieckiego, choć n asiąkniętego silnym p o p u lizm em , u ltra le w ic o w e g o u g ru p o w a n ia . A u to r o m a w ia ko lejno czynniki, ja k ie zadecydow ały n ajp ierw o u g ru n to w a n iu pozycji PDS n a niem ieckiej scenie politycznej, a dalej jej p ro g ram , w yniki uzyski w an e w w y b o rach do B u n d estag u i lan d tag ó w o raz in terak cje z inny m i p a rtia m i. Z kolei oś w yw odów S te m p in a p rz e b ie g a zag a d n ien ia
6 T h e o S a r a z z in , Deutschland schafft sich ab. W ie wir unser L and aufs Spiel setzen. Deutsche Ver lags-Anstalt, 2010.
kryzysu konserw aty w n eg o p ro filu p a rtii chad eck ich . W ynosząc n a d m ie rn ą elastyczność p ro g ra m o w ą CDU/CSU w okresie sp raw o w an ia rząd ó w p rzez k an clerz Angelę M erkel do ra n g i w yznacznika dekom pozycji to ż sam o ści kon serw aty w nej, a w sek u lary zacji i p o lary zacji chadeckiego elek to ratu d o p atru ją c się przyczyny ow ego kryzysu, a u to r za p u n k t odn iesien ia bierze zło tą erę kon serw aty zm u A d en au era i d o ko nu je k rótkiego p o ró w n aw c zeg o re k u rs u jego kondycji w epo ce k an clerza Kohla.
Politykę z a g ra n ic z n ą N iem iec w zak resie b ezp ieczeń stw a en erg e tycznego krytycznej o cenie p o d d aje Beata M olo. Z asad n o ść tego te m a tu w y cze rp u je się ju ż w e w alu a cji p o d jętej p rz e z In te rn a tio n a l E n erg y Agency, k tó ra stw ierd za: „Tylko niew ielka liczba p a ń s tw n a św iecie, w śró d n ich w łaśn ie Niemcy, m oże w p ły n ąć n a m ięd zy n aro d o w ą p o lity k ę e n e rg e ty c z n ą ”7. M olo n ie o g ra n ic z a się je d y n ie do p rzed sta w ien ie zag ad n ien ia zapew n ien ia bezp ieczeń stw a do staw su ro w ców en ergety czny ch jak o k on stytutyw nego elem en tu w polityce zagranicznej i bezpieczeństw a N iem iec, z uw zględnieniem u w aru n k o w ań i w yzw ań bezpieczeń stw a o raz in stru m en tó w polityki zag ra n icz nej w dziedzinie en erg ii n a płaszczyźnie dw u- i w ielostronnej, ale w y ciąga tak że w nioski, ja k ie w ynikają stąd dla Polski. Jeszcze dobitniej i w yraziściej p o stu la t tra n sfe ru niem ieckiego ro zw iązan ia n a g ru n t p o l ski w ysuw a Maciej Pach, który w kontekście p o w o łan ia sejm ow ej ko m isji konstytucyjnej p o d p rz e w o d n ic tw e m Ja ro sła w a G ow ina w idzi celow ość, a p rz e d e w szystkim m ożliw ości w p ro w ad zen ia do K onsty tu c ji R zeczypospolitej Polskiej z 1997 r. reg u lacji w zak resie w ładzy w ykonaw czej zac zerp n ię ty ch z U staw y Z asadniczej R epubliki Fede ralnej N iem iec z 1949 r. N ow elizacja taka, zd an iem Pacha, zlikw ido w ałab y ch ao ty czn ą kon stru k cję polskiej egzekutywy, zbliżając system rząd ó w n ad W isłą do funkcjonującej w RFN d em ok racji kanclerskiej.
S ugestie dotyczące sk o rzystania z niem ieckich dośw iadczeń p rzez now oczesny polski, ale dysponujący dopiero 20-letnim stażem system d em okratyczny p rzed sta w ia ją także Kamila Mazurek i Sabina Sane-
tra-Półgrabi. Dla M azurek m odelow ym w ręcz ro zw iąz an iem m ożli
w ym do p rz e n iesien ia n a g ru n t polski je st w y p raco w an y p rzez RFN system edu k acji politycznej, stan o w iący o rg an iczn y elem en t k ultu ry politycznej. S ensow ność tego p o stu la tu zyskuje w konstatacji, że sp o łeczeństw a nowej dem okracji, w tym także społeczeństw o polskie, p o trz e b u ją system ow ej edukacji politycznej, w aru n k u jącej p o djęcie rze czow ego dialogu m iedzy rządzonym i a politycznym establishm entem ,
7 I n te r n a t i o n a l E n e rg y A gency, E n e rg y P o lic ie s o f IE A C o u n trie s - G e r m a n y - 2 0 0 7 R eview , P a r is 2 0 0 7 , s. 7.
ARKADIUSZ STEMPIN
czego deficyty u nas u jaw n iła choćby w alk a o krzyż n a K rakow skim P rzedm ieściu. Sabina Sanetra-Półgrabi w skazuje n ato m iast n a b o g a te dośw iad czen ia niem ieckie w zakresie w sp ó łp racy tra n s g ra n ic z n e j. P ow stanie eu ro reg io n ó w je st w p raw d z ie fen o m en em now ej d a ty ale żad n e in n e p ań stw o w E u ro p ie nie m oże poszczycić się ich ta k d u żą liczbą, ja k w łaśn ie N iem cy A rtykuł u k azuje dynam iczny rozw ój e u ro regionu, sk u piając się n a czterech w ątkach: ja k p o w iększała się ag en d a w spółpracy, ja k zm ieniały się ram y p ra w n e funk cjo no w an ia e u ro regionu, z jak im i najw iększym i w y zw an iam i zm agały się niem ieckie eu ro reg io n y o raz po ja k ie w ciąg u kilku dziesięcioleci w y p raco w an e p rzez N iem ców gotow e m odelow e ro zw iązan ia m oże sięg n ąć Polska, k tó ra dopiero w latach 90. przy stąp iła do w sp ó łp racy tran sg ran iczn ej. T em at p o lsk o -n iem ieck iej w sp ó łp racy , ty m ra z e m n a n ajw yższym szczeblu, prow adzonej n a fo ru m polityki zagranicznej UE, a określonej inicjaty w ą P artn e rstw a W schodniego, o m aw ia Grzegorz Szklarczyk. W y prow adza on fak t u c ze stn ictw a N iem iec w ty m p rzed się w zięciu z przyjętej przez rząd niem iecki koncepcji nowej „Ostpolitik”, analizując dalej m ożliw ości w sp ó łp rac y m iędzy Polską a RFN o raz najw iększe w y zw an ia sto jące p rz e d obydw om a p a ń stw a m i w zak resie realizacji tej polskiej inicjatywy.
W gląd w e w spółczesne Niemcy, ale ju ż z zu pełnie innej p ersp ek ty w y i n a p rzy k ład zie p ie rw o tn ie niepolitologicznej m a te rii d o starcz a
Beata Kołodziejczyk-Mróz. B ow iem n a tle niem ieckojęzycznej lite ra
tu ry fantastycznej dokonuje ona in te rp re ta c ji o p o w iad an ia Der Blaue
Syphon szw ajcarskiego p isarza U rsa W idm era, podkreślającego jed n ak
sw oją o rg a n ic z n ą p rzy n ależn o ść do k ręg u literatu ry niem ieckiej. Au to rk a czyni zadość w ielow ątkow ości literackiego u tw oru, recen zu jąc tak że w iodący w n im m otyw w ojny i atestu jąc w ostatecznej k o n k lu zji n iem iec k iem u sp o łec z eń stw u siln e n a stro je pacyfizm u. B ow iem dla W idm era p ro b lem aty k a w ojny należy do istotnego elem en tu b io grafii i głęboko w y rzeźb iła jeg o um ysł. „W yrosłem n ie m a l z n o sem p rzy płocie, po tej jego stro n ie , gdzie faszyzm p o jaw ił się w fo rm ie ułam kow ej, nie objaw iając sw ojego m ord erczeg o ob licza” - w yznał w w yw iadzie d la „Wiener Z eitu n g ” z 13 p aźd z iern ik a 2007 r. u ro d zo n y ro k p rz e d w o jn ą w graniczącej z N iem cam i Bazylei Szw ajcar. Ale do dzisiejszego d n ia p am ięta, ja k jak o dziecko „zastanaw iał się, że prze- fru w ający n a d ru g ą stro n ę g ran ic y p ta k ląd u je n a ziem i w ro g a, i że p ta k p o w in ie n ta m n a siebie u w ażać i ja k najszybciej w ró c ić ”. Wid- m e r św iad o m ie um ieścił akcję o p o w iad an ia w 1991 roku, kiedy d o szło do w yb u ch u w ojny n ad Z ato k ą Perską, k tó ra w yw ołała w N iem czech w ielki rezo n an s społeczny, u jaw n iając p o tężn e p o kłady pacyfi
zm u w społeczeństw ie, zarz u cają c p arab o lę do 1941 roku - ap o g eu m II w ojny św iatow ej, k tó ra p rz y b ra ła p o stać n ajazd u H itlera n a ZSRR.
U z u p e łn ie n ie m to m u o w sp ó łc z e sn y c h N ie m c z e c h je s t a rty k u ł dw ójki au to ró w Sław om ira Dorockiego i Pawła Brzegowego o n ajo d leglejszym reg io n ie UE: fran cu sk ich byłych ko lo n iach w A m eryce Po łudniow ej. Przy u w zg lęd n ien iu h isto rii tych egzotycznych z eu ro p ej skiej p ersp ek tyw y reg io n ó w au to rz y p ró b u ją odpo w ied zieć n a p y ta nie: w ja k im sto p n iu k o lo n ialna przeszłość d eterm in u je w sp ó łczesn ą sytuację sp o łeczn o -g o sp o d arczą d ep artam en tó w am erykańskich.
E d ycja to m u o w sp ó łczesn y ch N iem czech je s t efek tem ow ocnej w sp ó łp racy F u ndacji K o n rad a A denauera w Polsce i k ated ry In te g ra cji E uropejskiej im. A den auera w Wyższej Szkole E uropejskiej w K ra kowie.
Arkadiusz Stem pin Kraków , w lu ty m 2011
EIN FÜ H RU N G
N a c h d e m E U -B e itritt Polens a m 1. M ai 2004 w e ite te sich die d eu tsch -p o ln isch e Z u sam m en arb eit w esen tlich aus, o h n e dass beide S ta tte n allerd in g s p o litisch k o n v e rg ie rte n 1. D eu tsch lan d b eh ielt b e i spielsw eise ebenso seine F ü h ru n g sro lle in d e r EU w ie seine stark e in te rn a tio n a le V ernetzung. D och d e u tlic h e r als zu v o r a rtik u lie rte das v erein te D eu tsch la n d in d e r e rste n D ekade des n eu en J a h rta u s e n d s se in e n a tio n a le n In te re ss e n . Z u S y m b o len ein es n e u e n d e u tsc h e n E goism us w u rd e n in d en p o ln isc h en M edien v o r allem d e r B au d e r
Nord Strearn Pipline u n d die Politik d e r V ertrieb en en p räsid en tin E rik a
S teinbach, die so g a r z u r H assfigur N u m m e r eins av an cierte2. D enn in d e r p o ln isc h en Ö ffentlichkeit ist die h isto risch e H ypothek des Z w ei te n W eltkrieges w eiterh in p rä s e n t u n d b eein träch tig t no ch im m er den Blick auf D eu tsch lan d 3. Es k an n d a h e r n ic h t v erw u n d ern , dass in Po len beispielsw eise ein im d e u tsch en N ach ric h ten m a g azin „Der S p ie g e l“ veröffentlichter A rtikel ü b e r H itlers eu ro p äisch e K om plizen b eim H o lo c a u st als s im p le r V ersuch g e d e u te t w o rd e n ist, d ie d e u tsc h e S ch uld an den V erbrechen d e r N azis zu relativ ieren 4. D em gegenüber stö ß t die im A uftrag des d eu tsch en A u ß en m in isteriu m s erstellte S tu die zu dessen N S-V ergangenheit in Polen k au m auf Interesse, obgleich sie heftig am M ythos rü ttelt, im D ritten Reich sei das A usw ärtige Amt
1 D a r u a D y lla /T h o m a s J ä g e r Deutsch-polnische Europavisionen, in: A u s Politik und Zeitgeschichte 5-6 (2 0 0 5 ), s. 4 0 -4 8 .
2 Vgl. A r k a d iu s z S te m p in Wahn und Raserei, in: Süddeutsche Zeitung v o m 8 .0 1 .2 0 1 0 .
3 K e in a n d e r e r , s o n d e r J a n u s z R e ite r, i n d e n 9 0 . J a h r e n p o l n i s c h e r B o ts c h a f te r i n B o n n , f ü h lte s ic h v e r a n la s s t d a s K lim a m it d e m S a tz z u b e s c h re ib e n : „D ie D e u ts c h e n v e r s te h e n d ie P o l e n n ic h t m e h r, u n d d ie P o le n v e r t r a u e n d e n D e u ts c h e n n ic h t m e h r. “ In: Dialog. Deutsch-polnisches
Magazin, 65 (2 0 0 3 /2 0 0 4 ), S 4 8. s ie h e a u c h : K rz y sz to f R u c h n ie w ic z Die historische Erinnerung in Polen, im A us Politik und Zeitgeschichte 5-6 (2 0 0 5 ), S. 18-26.
4 Vgl. Die Komplizen. Hitlers europäische Helfer beim Judenmord, in: Der Spiegel N r. 21 v o m 1 8 .0 5 .2 0 0 9 . R e a k tio n e n i n P o le n a u f S p ie g e l A rtik el, in: Welle der Empörung, in: S p ie g e l-o n lin e v o m 2 1 .0 5 .2 0 0 9 .
als ein H o rt des W id erstan d s n ic h t in die G ew altpo litik des NS-Re- gim es ein g eb u n d en gew esen5.
D em b reiten S tro m e m o tio n aler M edienberichte, die ein verzerrtes D eu tsch lan d bild in die p o ln isc h e Ö ffentlichkeit trag en , v ersu ch en al lerd in g s k o m p eten te p o litologische A nalysen zu d en aktuellen p o liti schen, sozialen u n d kultu rellen E ntw icklu n g en in D eutsch lan d en tg e g en zu treten . D iesen A nspruch erh eb e n au ch die B eiträg e des vo rlie g en d en B andes, die von zu m eist jü n g e re n D eu tsch la n d ex p erte n aus K rak au verfasst w o rd en sind. Sie greifen in d e r po ln isch en Publizistik b islan g k a u m k o m m e n tie rte T hem en au f u n d w e n d e n sich - häufig m it ein em p o ln isc h en K o n trap u n k t - som it p o litisch en P rozessen zu, die fü r das geg enw ärtige D eu tsch lan d konstitutiv sind.
B eso n d ere B e ac h tu n g fin d et die Id e n titä t d e r d e u tsc h e n G esell sch aft gleich in den zw ei A ufsätzen von Ewa Bojenko u n d Markus Li-
powicz. B ojenko u n te rsu c h t die G rü n d e fü r die E n tsteh u n g u n d Ver
festigung d e r so zialen Teilung in „Ossis“ u n d „Wessis“ - u n g e a c h te t d e r G egen m aß n ah m en , die von den p o litischen E liten des vereinigten D eutschland getroffen w o rd en sind. Sie u n terstreich t, dass m it diesen B ezeichn u n g en zw ei u n te rsch ied lich e W ertsystem e m a rk ie rt w erden, die einst fü r die b eid en G esellschaften des geteilten D eu tsch lan d k o n stitutiv gew esen sin d u n d als U rsach e d e r jew eils a n d ersartig en Id en titä t zu b e tra c h te n seien. Auch d e r in D eu tschland g eb o ren e u n d n u n m e h r in Polen leb en d e S oziologe M arkus Lipow icz e rh e b t in se in e r ü b e rg re ife n d an g eleg ten A nalyse d e r b u n d e sd e u tsc h e n G esellschaft die axiologische K om ponente zum au ssch lag geben d en K riteriu m u n d a tte stie rt ih r g eg en ü b e r u n iv ersal g elten den m o ralisch en W erten eine A bneigung, die sow ohl den in terk u ltu re lle n D ialog als au ch die In te g ra tio n v on A u slän d ern v e rh in d e re . L ipow icz, d e r a u f ein en d e u t sch en B estseller von Theo S a rra z in r e k u rrie rt6, stellt pro v o k ativ die These auf, dass es d u rc h die K u lturrevolution d e r sech ziger u n d sieb zig er J a h re zu e in e r v o llk o m m e n en E x te rn a lisie ru n g d e r „b ü rg erli ch en “ Tugenden g ekom m en sei.
Zw ei Aufsätze von Artur Jezioro u n d Arkadiusz Stem pin analysie re n zw ei im D eutschen B u n d estag v e rtre ten e po litisch e K räfte, die es allerd in g s m it d ie ser A u srichtung in Polen n ic h t gibt: zu m ein en die Die Linke als P artei des D em o k ratisch en S ozialism us u n d zu m a n d e re n die in d e r CDU u n d CSU v erein te C h ristdem okratie. Jezioro v er
5 E c k a r t C o n z e , N o r b e r t F re i, P e te r H a y e s , M o s h e Z im m e r m a n n Das A m t und die Vergangen-
heit. Deutsche Diplomaten im Dritten Reich und in der Bundesrepublik, K a r l B le s sin g V e rla g , 2 0 1 0 .
6 T h e o S a r a z z in , Deutschland schafft sich ab. W ie wir unser Land aufs Spiel setzen, Deutsche Ver-lags-Anstalt, 2010.
ARKADIUSZ STEMPIN
folgt die E ntw icklung d e r n a c h d e r d eu tsch en W iedervereinigung e n t s ta n d e n e n L in k sp artei. Als N ach fo lg e o rg a n isatio n d e r SED w a r sie als PDS die einzige o std eu tsch e po litisch e E m an atio n im v ereinigten D eutschland, die sich sp ä te r n ac h d er Fusion m it d e r WASG (Arbeit & soziale G erechtigkeit - Die W ahlalternative) a u c h au f d em G ebiet d er eh em alig en BRD au sd eh n en k o n n te u n d som it zu ein e r g e sa m td e u t sch en P artei m u tierte. D er A utor e rö rte rt die F aktoren, die z u r E ta b lieru n g in d e r d eu tsch en P arteien lan d sch aft b eig etrag en haben: das G ru n d sa tz p ro g ra m m , die b ei B u n d estag s- u n d L an d tag sw a h len e r zielten E rg eb n isse sow ie ih re p o litisch en Positionen u n d S trateg ien . H in g eg en fo k u ssiert S tem p in in se in e r S tu d ie die c h ris td e m o k ra ti sch en P arteien u n d die Id en titätsk rise ihres konservativen Profils. Die m a n g eln d e k o n serv ativ e O rie n tie ru n g w ä h re n d d e r R eg ieru n g szeit von A ngela M erkel w ird zu m B ew eis fü r die p ro g ra m m a tisc h e D e ko m position statu iert, w ä h re n d die von d e r P arteifü h ru n g in itiierten S äk u la risieru n g s- u n d P o larisieru n g sp ro z esse d e r c h ris td e m o k ra ti sch en W ählersch aft als H au p tfak to ren fü r die p ro g ra m m a tisc h e K ri se des d eu tsch en K onservatism us e rk e n n t w erd en . V ergleichend w ird ein B ogen in die goldene E p o ch e des K onservatism us d e r A denauer- Ara g esp a n n t u n d ein R ekurs au f die n ic h t m in d e r erfolgreiche R egie ru n g szeit von H elm ut Kohl u n te rn o m m en .
B eata M olo u n te rz ie h t die d eu tsch e A ußenpolitik im B ereich d er
E n erg iesich erh e it ein er k ritisch en B ew ertung. Die Relevanz des T he m as w ird von d e r A ussage belegt: „N ur eine handvoll L än d e r k ö n n en d ie in te r n a tio n a le E n e rg ie p o litik so d r a m a tis c h b e e in flu sse n w ie D e u tsc h la n d .“7. Im A nschluss a n die F rage, w ie die E n e rg ie v e rso r gung als konstitutives E lem ent d e r d eu tschen S icherheits- u n d A ußen p o litik u n te r B erü ck sic h tig u n g a lle r Q u erv erb in d u n g en so w oh l au f d e r E b en e d e r b ila te ra le n K on tak te zu d en Ol- u n d G aslie fe ra n te n sta a te n als a u c h au f d e r e u ro p ä isc h e n E b en e g e sic h e rt sei, w e rd e n S ch lü sse gezogen, die fü r die V orgehensw eise Polens b ei d e r S ich e ru n g d e r E n ergiev erso rg u n g relev an t sind. N och d eu tlich e r em pfiehlt M aciej Pach, d eu tsch e P ro b lem lö su n g sm u ster n a c h Polen zu tra n s fe rieren . Im Z u sam m en h an g m it d e r E in b eru fu ng eines p a rla m e n ta ri sc h e n A usschusses fü r die N o vellieru n g d e r p o ln isc h e n V erfassung s c h lä g t P ach vor, im B e re ic h d e r E x ek u tiv e R e g u la rie n au s d em G ru n d g esetz d e r BRD in d ie p o ln isc h e V erfassung von 1997 au fzu n eh m en . E in e so lch e V erfassu n g sän d eru n g k ö n n e la u t P ach d e r bis
7 I n te r n a t i o n a l E n e rg y A gency: E n e rg y P o lic ie s o f IE A C o u n trie s - G e r m a n y - 2 0 0 7 R eview , P a r is 2 0 0 7 , s. 7.
dato ch ao tisch k o n s tru ie rte n E xekutive Polens ab h elfen u n d d essen po litisch es S ystem n a c h d em M u ster d e r in D eu tsch lan d b e w ä h rte n K an zlerd em o k ratie gestalten.
Auch Kamila Mazurek u n d Sabina Sanetra-Pölgrabi reg en an, in d e r S p h ä re d e r S ta a tsk u n st au f d e u tsch e E rfo lg sm o d elle zu rü ck z u greifen, zum al die ju n g e p o ln isch e D em o k ratie au f eine e rst zw an zi g jäh rig e E rfa h ru n g zu rü ck b lick en kann. N ach M azurek stellt das in d e r B und esrepu blik D eutschland erp ro b te System d e r p o litisch en Bil dun g ein auf Polen ü b e rtra g b a re s M odell dar. D em g eg en ü b er liefere die p oln isch e G esellschaft n ic h t im m er ein B ild d em o k ratisch zuver lässiger Bürger, v ielm eh r w eise sie im Dialog zw ischen R egierenden u n d R egierten Defizite auf, w ie sie im S treit u m das K reuz in d e r K ra k a u e r V orstadt sig n ifik ant d eu tlich g ew o rd en seien. Die F ö rd e ru n g d e r p o litisch e n B ildung in Polen k ö n n te hin g eg en - w ie in D eu tsch lan d - z u r H erau sb ild u n g u n d W eiterentw icklung von aktiver B ü rg er sch aft u n d g esellschaftlich er P artizip atio n beitrag en .
Auf D eu tsch lan d s reic h e E rfa h ru n g e n in d e r g re n z ü b e rsc h re ite n d en Z u sa m m e n a rb e it so w o h l au f re g io n a le r als a u c h k o m m u n a le r E b en e w eist S ab in a S an etra-P o lg rab i hin: Kein a n d ere s L an d in E u ro p a w eise eine so g ro ß e Z ahl von E u ro reg io n en auf. D er B eitrag ze igt die dynam isch e E ntw icklung d e r g ren zü b e rsch re iten d e n Idee auf, in d em in v ier H au p tsträ n g e n A ntw orten au f folgende F rag en gegeben w erden: Wie ä n d e rte n sich die ju ristisc h e n R ah m en b ed in g u n g en fü r das F u n ktio n ieren d e r E u roreg io n en , w ie v erg rö ß erte sich d e r Aufga ben b ereich , m it w elchen g ro ß en H era u sfo rd eru n g en m u ssten die E u ro re g io n e n k ä m p fen u n d au f w elch e b e w ä h rte n M odelle d e r g re n z ü b e rsc h re ite n d e n Z u sa m m e n a rb e it k a n n Polen zu rü ck g reifen . Die deutsch -p o ln isch e Z u sam m en arb eit in E u ro p a als „O st-P artnerschaft d e r E U ” e r ö r te r t G rzegorz Szklarczyk. E r le ite t d ie B e te ilig u n g D eu tsch lan d s an d e r von S ch w ed en u n d Polen la n c ie rte n In itiativ e von d e r A n n ah m e e in e r n eu en B e rlin e r „O stpolitik” ab. D ah er liegt d e r S ch w erp u n k t sein e r S tu d ie au f d e r E rö rte ru n g d e r K oo p eratio n sm öglichkeiten zw ischen D eu tsch lan d u n d Polen.
E inen Blick auf das gegenw ärtige D eutschland - obgleich n ich t aus p o litisch e r P erspektive - w irft Beata Kolodziejczyk-Mröz, in d e m sie U rs W idm ers fa n ta stisc h e E rz ä h lu n g Der Blaue Syphon in te rp re tie rt. W idm er ist zw ar Schw eizer, doch b eto n t e r - n ic h t zu U n rech t -, zu r d eu tsch en L ite ra tu r zu geh ö ren . Die In te rp re ta tio n fokussiert als ein Z en tralm o tiv d e r v ielschichtigen E rzäh lu n g d en K rieg u n d atte stie rt d e r d eu tsch e n G esellschaft stark e pazifistische N eigungen. Vom Zw e iten W eltkrieg w u rd e W idm er n ach h altig geprägt: „Ich b in d irek t m it d e r N ase am G ren zzau n au f d e r S eite aufgew achsen, w o d e r
Faschi-ARKADIUSZ STEMPIN
sm us n u r in S p u ren elem en ten hin ein reich te, n ich t ab er in sein er g a n zen m ö rd erisch en G ew alt“, g estand d e r 1938 in B asel g eborene S ch ri ftsteller in ein em In terview d e r Wiener Zeitung vom 13. O ktober 2007. N o ch h e u te e rin n e rt e r sich, w ie e r als K ind d a rü b e r n a c h g e d a c h t habe, „dass d ie ser Vogel zu m F eind rü b e r fliegt, u n d e r solle do ch a u fpassen u n d b ald w ied er zurückfliegen”. Seine E rzäh lu n g Der blaue Sy-
phon setzt ganz absich tlich im Ja h re 1991 ein, als d e r E rste Golfkrieg
b eg an n . D ieser K rieg rief in D eu tsch la n d ein e P ro testw elle h e rv o r u n d offenbarte som it eine tiefe pazifistische E instellung d e r deutschen G esellschaft. W idm ers E rzäh lu n g w ied eru m sch läg t einen B ogen ins J a h r 1941, als d e r Zw eite W eltkrieg m it H itlers Ü berfall auf die S ow je tu n io n einen H ö h ep u n k t erreich te.
In d em im ab sch ließ en d en Aufsatz von S ław omir Dorocki u n d Pa
w eł Brzegowy die eh em aligen fran zösisch en K olonien in S ü d am erik a
th e m a tisie rt w erd en , rü ck t e r die E U -R egionen ins Blickfeld, die am w eite sten vom eu ro p ä isc h e n Z e n tru m e n tfe rn t sind. An d ie sem B e ispiel geh en die A utoren d e r F rage nach, inw iew eit die h eutige so zia le u n d w irtsc h a ftlic h e L age d e r fran zö sisch en U b e rse e d e p a rtm e n ts von d e r ko lo nialen V ergangenheit d e te rm in ie rt w erde.
Insg esam t w ird in den B eiträg en dieses B andes die fru c h tb a re Z u sa m m e n a rb e it zw ischen d em W arsch au er B ü ro d e r K onrad A denau e r S tiftung u n d d em A den auer-L ehrstuhl an d e r T ischner H ochschule K rak au belegt.
Arkadiusz Stem pin K rakau, im F eb ru a r 2011
