404 Kronika
NOWOŚCI W ZBIORACH MUZEUM TECHNIKI
Zasady pracy muze'alnej, zwłaszcza ,w placówkach posiadających ekspozycje Oparte na> szczegółowych, przemyślanych scenariuszach, nie pozwalają na automa-tyczne włączanie w skład tych ekspozycji obiektów nowo nabytych, o które wzboga-cają się zJbioiry. Nabytki wędmują z reguły do magazynu d są udostępniane społe-czeństwu dopiero ipo zmianie ekspozycji, a więc przeciętnie pot uływie par-u lat.
Aby zniwelować ujemne ecechy tego zjawiska i umożliwić zwiedzającym za-poznanie isię z nowymi obiektami zorganizowany ziostał specjalny pokaz pt. Nowości w zbiorach Muzeum Techniki. Zgromadzono na nim przykłady najbardziej wartoś-ciowych lub charakterystycznych nabytków, pochodzących z darów li zakupów, które miały miejsce w 1973 r.
Polkaz zoistał otwarty 17 grudnia 1973 r.
Wśród zgromadzonych eksponatów były m.in. posiadające dużą wartość histo-ryczną, zwłalszcza dla dokumentacji dziejów techniki polskiej np. maszyna do pi-sania marki »'Idea« z 1923 г., skonstruowana przez Władysława Paciorkiewicza ii wy-produkowana w założonej przez niego „Pierwiszej Polskiej Fabryce Maszyn do Pi-•siamia" w Bydgoszczy, podobnie medal wybity dla upamiętnienia budowy drogi bitej
z Warszawy do Brześcia w 1823 ,r. Trzeba w tym miejscu zwrócić uwagę, że znaczna wśród nabytków liitóba obiektów związanych z techniką polską nie stanowiła przy-padku, lecz wynik -celowego działania na odcinku wzbogacania zbiorów.
Obok wartościowych zabytków znalazło się również miejsce dla pewnego rodzaju ciekawostek technicznych „z myszką", jak choćby maszynka do «'trzema ołówków z początiku bieżącego Stulecia, marki »Jupiter 2«, należąca przed kilkudziesięciu laty do etatowego wyposażania biurowego.
Wybór eksponatów iprzedsitalwiionych na pokazie został doikonany w taki sposób, aby reprezentowały -one wszystkie kierunki (rozwoju zibiorów Muzeum Techniki. Dla-tego obek Obiektów historycznych znalazły isię również przykłady współczesnych olsiąglnięć te-chnicznych.
Pokaz, który był dostępny dla publiczności przez okres trzech miesięcy, spotkał się z zEiinterasOwanlktm. Postanowiono więc powtarzać tego rodzaju imprezę w na-stępnych latach.
Jerzy Jasiuk Z HISTORII NAUK MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH W GDAŃSKU W cyklu imprez Roku iNaiuki Polskiej Wydział III Nauik Matematyczno-przyrod-niczych Gdańskiego Towarzystwa Naukowego zorganizował 30 listopada 1973 r. sesję naukową na temat przeszłości i stanu icibecnogo nauk matematyczno-przyrodniczych w Gdańsku, na której wygłoszono 10 referatów.
Doc. dr ihafo. Biollestow Augustowski w słowie wstępnym ogólnie nakreślił rozwój nauk matematycznych i przyrodniczych w Gdańsku od XVI w.
Doc. dr ihab. Bohdan Kozerski wygłosił referat Nauki geologiczne w badaniach regionu gdańskiego, prezentując dorobek myśli geologicznej związanej z Gdańskiem od lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku.
Trzeci kolejiniy referat, Z dziejów geografii gdańskiej, wygłosiła dr Kazimiera Augustowska. Najwięaej uwagi referentka poświęciła okresowi XVI—XVIII w.1,
1 Odnotujmy tu pewną nieścisłość: dzieło G. Rzączyńskiego Historia naturalis curiosa Regni Poloniae... z 1721 ,r. ukazało isię nie w Gdańsku — jak podała refe-rentka — ale w Sandomierzu. W Gdańsku ukazało się inne dzieło Rzączyńskiego: Auctuarium Historiae (naturalis... (1742 г., a więc już po śmierci autora, który zmarł w r. 1737).
Kronika 425 tylko w kikunaistu zdaniiadh scharakteryzowała rozwój geografii w XIX w., w okresie międzywojennym i po II wojnie światoiwej. Jeśli idzie o ten Ostatni okres: refe-rentka nie wspomniało rozwoju geografii ekonomicznej (co wytknięto w dyskusji), której głównym reprezentantem w ośrodku gdańskim jest geografia transportu mor-skiego, nie wspomniała 'też o gdańskich pracach w zakresie 'historii geografii (na polu tym pracolwał tutaij przede wszystkim Józef Staszewski) -.
Rozwój oceanografii na Wybrzeżu Gdańskim przedstawił prof, dr Kazimierz Łamniewski. Główną uwagę referent zwrócił na oceanografię fizyczną; swój rys za-czął od pierwszych lat po I wojnie światowej.
Dr Andrzej (Lisicki dał referat Z dziejów astronomii w Gdańsku — o pracach profesorów gdańskiego Gimnazjum Akademickiego (XVI—XVIII w.), Jana Heweliusza, czołnków gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego (XVIII w.), incydentalnych
pra-cach w| XIX w.3 li (w okresie między I a II wojną światową. Po ostatniej wojnie
prace nawiązujące do itradycji astronomii gdańskiej wznowiono około 1955 r.
Gdańscy pionierzy fizyki to tytuł referatu doc. dna hab. Andrzeja Januszajtisa. Na wstępie referent stwierdził, że o uczonych dawnego Gdańska pisano dużo, ale niewiele jest prac poświęconych fizykom. Autonom, opracowań syntetycznych, z reguły nie fizykom, trudno było* dokonać należytej selekcji faktów, rzeczy wielkiej wagi są tam podane na równi z błahymi, a opisy aparatury i doświadczeń „nie grzeszą jasnością" — :jak się eufemistycznie wyraził referent, Z drugiej strony w opraco-waniach historii fizylki pisanych przez specjalistów na ogół brakuje mało znanych osiągnięć uczonych gdańskich. Spośród licznej rzeszy dawnych fizyków gdańskich referent wybrał trzech, których prace miały — jego zdalniem — największe zna-czenie: Jana Heweliusza;, Daniela Gabriela Fahrenheita i Daniela Gralaitha i tym właśnie uczonym poświęcił s>wój referait. Jeśli idzie o prace Heweliusza z zakresu fizyki, doc. J'anuszajitis najwięcej uwiagi poświęcił jego prototypom zegarów wahadło-wych i pomiarom deklinacji magnetycznej. Referent zwrócił też uwagę, że Heweliu-szowi niesłusznie się przypisuje wynalezienie śruby mikrcimetrycznej. Była ona znana już w czaisach Heroina^ Heweliusz 'tylko ją udoskonalił. Przystępując do omówienia prac Daniela Gabriela Fahrenheita doc. Jamuszajtds wskazał, że uczony ten pooho'dzil po kądzieli z zasłużonego rodu Schumannów, przez toruńskich Watzenrodów spo-krewnionego z iKopernlilkiem, i to, że jednym z najwybitniejszych współczesnych przedstawicMi tej nadtoiny był niedawno zmarły psycholog prof. Stefan Gabriel Szu-man, W zakończeniu swego referatu doc. Januszajtis przedstawił wnioski dotyczące popularyzacji uczonych gdańskich poprzez odpowiednie publikacje, zwrócił też uwagę, że na domu rodzinnym Fahrenheita (Ogarna 94) należy umieścić odpowiednią tablicę
2 J. Staszewski zmarł w 1966 ,r. Między innymi dlatego więc dziwnie brzmi zdanie
S. Pietkiewicza i S. Żmudy, autorów Słownika pojęć geograficznych, oddanego do składania w marcu .197)2 г., a wydanego w 1973 г.: „Historią geografii [...], zajmowali się w Polsce w ostatnim dziesięcioleciu B. Oliszelwiicz i J. Staszewski" (s. 132a). A zresztą dlaczego wskazano tylko .„ostatnie dziesięciolecie" i dlaczego wymieniono tylko tych dwóch badaczy bez formułki „inp." przed ich nazwiskami? Nadto: cyto'-wane zdanie umieszcadne jest w haśle Geografia historyczna, choć przecież historia geograf,ii i geografia historyczna są to dwa pojęcia, dwie d y s c y p l i n y (hasła Historia
geografii w Słowniku Pietkiewicza i Żmudy brak; o historii geografii jest jeszcze tylko wzmianka w*otorębie hasła Geografia — s. 130b).
3 Omawiając ten Okres referent wspomniał, że w 1845 r. dla celów obserwatorium
astronomicznego zakupiono wieżę w budynku nad Bramą Mariacką (obserwatorium to uruchomiano jednak dopiero 21 lat później). W rzeczywistości idzie tu o wieżycz-kę (!) Demu Towarzystwa Przyrodniczego (do którego przylega Brama Mariacka). 14
436 Kronika
p a m i ą t k o w ą , upomniał slię wreszcie o przywrócenie Gralafchowi p o m n i k a w G d a ń s k u -Wrzeszczu 4.
R e f e r a t dra A n d r z e j a Zbierskiego Metoda archeoviagnetyczna w badaniach archeologiczno-architektonicznych w Gdańsku s k ł a d a ł się z trzech części. W p i e r w s z e j r e f e r e n t omówił m e t o d y archieomagnetycznego 'określania chronologii obiektów a r -cheologicznych i architektonicznych, w drugiej — źródła dila historycznej deklinacji i i n k l i n a c j i m a g n e t y c z n e j oraz natężenia pola magnetycznego (tu m.in. o pracaah Heweliusza), w t r z e c i e j — zastosowanie metody archeiomagnetycznej dla p o t r z e b archeologii i historii a r c h i t e k t u r y .
Tylko lait p o И w o j n i e ś w i a t o w e j dotyczył r e f e r a t prof, dra Zbigniewa Ciesielskiego d doc. d r a hato. Kazimierza Gęby Gdańskie środowisko matematyczne, a r e -f e r a t doc. d r a h a b . Włodzimierza Zwierzykowskiego mdmo t y t u ł u : Nauki chemiczne w Gdańsku o b j ą ł r o z w ó j b a d a ń iw zakresie Chemii od r . 1946 tylko n a Politechnice Gdańskiej, tj. pomliijiając badania innych gdańskich i n s t y t u c j i naukowych (co r e f e -rentowi w y t n i ę t o w dyskusji), n p . m a j ą c e już swoją historię badania korozji m o r s k i e j w Instytucie Morskim '(pierwotnie w Morskim I n s t y t u c i e Technicznym).
W zasadzie t y l k o o k r e s u powojennego dotyczył t a k ż e ostatni rełferat — prof, dra Józefa Wierzchowskiego Nauki farmaceutyczne w Gdańsku, z tym jednak, że p r z y okazji icmówieiniia w y s t a w y Dawna książka farmaceutyczna, zorganizowanej w 1958 r. w G d a ń s k u w związku z o d b y w a j ą c y m siię t a m w t e d y IV N a u k o w y m Z j a z d e m P o l -skiego T o w a r z y s t w a Farmaceutycznego, r e f e r e n t sporo miejsca w s w y m r e f e r a c i e poświęcił f a r m a c e u t o m g d a ń s k i m XVI—XVIII w. i ich publikacjom.
Zygmunt Brocki
Z H I S T O R I I F I L O L O G I I S Ł O W I A Ń S K I E J W POLSCE
W cyklu imprez R a k u Nauki Polskiej Zakład Języka Polskiego i Zakład J ę z y k a Rosyjskiego U n i w e r s y t e t u Gdańskiego zorganizowały serię odczytów p t . Wkład nauki polskiej w roźwój filologii słowiańskiej. Pierwszy odczyt odbył się 23 lutego, ostatni — Г4 g r u d n i a 1973 r . T e m a t y k a kolejnych odczytów była n a s t ę p u j ą c a : r o z w ó j b a d a ń n a d początkami S ł o w i a n i ich praojczyzną (dr Bcgusław Moroń), historia b a d a ń języka .prasłowiańskiego (mgr K r y s t y n a N o w a k ó w n a i m g r Halina Wątróbkówna), historia p r a c w zakresie paleoslawistyfci (prof, d r halb. Leszek Moszyński), w zakresie filologii południowosłciwiiańsfciej (dr Emil Tokarz z UMK w Tonunliu), w zakresie f i l o logii wschadmosłowiańskieij (dr L u d m i ł a Malksiiimiufcowa), w zakresie filologii z a chodniosłdwiańskiej (dr D a n u t a Moszyńska), dzieje b a d a ń n a d historią języka p o l skiego (dr L u d w i k Wierzbowski), historia p r a c dialektologicznych, głównie n a d g w a -ralmi polskimi '(doc. d r hab. H u b e r t Górnowicz), r o z w ó j leksykografii (dr L u d m i ł a Piróg), .historia b a d a ń slawistycznych m e t o d ą s/trukturalis tyczną (doc. H. Góraowioz).
Z. Br.
4 Ten o s t a t n i wniosek doc. J a n u s z a j t i s a spotkał się z gorącym aplauzem uczestników sesji, znalazł się też w o f i c j a l n y m dokumencie z sesji przesłanym władzom l o -kalnym. — O s p r a w i e tego p o m n i k a zolb. w n o t a t c e Nieszlusznie zapomniany gdański pionier nauki o elektryczności z XVIII w., „ K w a r t a l n i k Historii Nauki i Techniki" R. 10: <1®65, s. 674—©75,. Tamże apel o nadanie jednej z nawo powstających ulic G d a ń s k a n a z w i s k a Graiaitha (w 1945 r. mlicę noszące jego n a z w i s k o nieopatrznie przemianowano n a ul. Hoiene-Wrońskiego). Ąpel t e n niestety do 'dziś pozostaje bez echa. — P r z y o k a z j i p o i n f o r m u j m y , że w Gdańsku są d w a pomniki J a n a Heweliusza: w c e n t r u m miasta, naprzeciw Ratusza Staromiejskiego, i — okazalszy — w Oliwie, pnzy ul. Zgody Drugiej.
